Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Non-profit
| Non-profit_name   = Ibrahim Foundation
| Non-profit_logo   = [[Сурет:Croixrouge logos.jpg|200px]]<br />The [[Emblems of the International Red Cross and Red Crescent Movement|Red Cross and Red Crescent emblems]], the symbols from which the movement derives its name.
| Non-profit_type   = 
| founded_date      = 1863
| founders          = [[Daser Ibrahim]]
| location          = [[Geneva]], Switzerland <!-- this parameter modifies "Headquarters" -->
| origins           = 
| key_people        = 
| area_served       = Worldwide
| product           =
| focus             = Humanitarian
| method            = Aid
| revenue           = 
| endowment         = 
| num_volunteers    = 
| num_employees     = 
| num_members       = 
| subsid            = 
| owner             = 
| Non-profit_slogan = 
| homepage          = [http://www.redcross.int/ redcross.int]
| dissolved         = 
| footnotes         =
}}
'''Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы'''<ref>История Красного креста и Красного полумесяца (пособие для активистов Красного креста) под редакцией С.А.Колесникова. Москва - 1947г.</ref> - өз күшін халықаралық қақтығыстар немесе елдегі ішкі толқулар мен қарулы қақтығыстар құрбандарын қорғауды қамтамасыз етуге және оларға көмек беруге бағыттай отыра Жер бетінде бейбітшілік болуына жағдай жасайтын халықаралаық ізгілікті қозғалыс. Бұл қозғалыс [[1863]] жылы құрылған.
<br />
Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы [[Женева конвенциялары|Женева конвенциясы]]на қатысушы [[мемлекет]]терге көмек көрсетеді, халықаралық гуманитарлық көмек жағдайларын әрбір елдің ұлттық заңына үйлестіру және халықаралық гуманитарлық құқық туралы білімді тарату шараларын ұйымдастырады. Қарулы қақтығыстар кезінде бейтараптық танытып, қарсылас жақтарға тек гуманитарлық, медициналық көмек көрсетеді. Штаб-пәтері [[Женева]] қаласында орналасқан, оған [[әлем]]нің 74 елі мүше, [[дүние жүзі]]нің 50-ден астам елінде [[өкілдік]]тері бар. Қызыл крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысының конференциясы 4 жылда 1 рет шақырылады.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref>

== Тарихы ==
[[File:Jean Henri Dunant.jpg|thumb|Jean Henri Dunant]]
[[File:Медицина 5.jpg|thumb|80px|Қызыл Крест, Кызыл жарты ай және Қызыл арыстан мен күн.]]
* Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысының негізін қалаушы [[Швейцария]] азаматы Анри Дюнан. [[1859]] жылы [[Сольферино]]да (Солтүстік [[Италия]]) болған франция-австрия соғысында жараланған жауынгерлерге ешқандай медициналық көмектің болмауы Дюнанды қатты толғандырып, [[соғыс]] кезінде жаралы [[жауынгер]]лерге көмек көрсететін ерікті [[ұйым]] құру идесын ұсынады.
* [[1863]] жылы [[қазан]] айында «Общественной пользы» швейцариялық қоғамы [[Женева]] қаласында 16 еуропалық [[мемлекет]]тер өкілдерінің конференциясын шақырады. Конференцияға қатысушылар Анри Дюнанның ұсынысын талқылап, қабылдайды және оның ережесін [[Еуропа]] үкіметтеріне таратады.
* [[1864]] жылы [[тамыз]] айында шақырылған Халықаралық  [[дипломатия]]лық конференцияда жаралы және ауру әскерлердің халдерін жеңілдету туралы халықаралық келісім [[Женева конвенциялары|Женева конвенциясы]]  қабылданады, сонымен қатар айырма белгісі – [[эмблема]]сы (ақ  алаңда қызыл крест) белгіленеді. [[Түркия]] өз армиясының санитарлық қызметі мен оған сәйкес ерікті қоғамның белгісі ретінде қызыл жарты ай белгісін, ал [[Иран]] – қызыл арыстан мен күн белгісін енгізеді.
* Женева конвенциясы мұнан кейінгі халықаралық конференцияларда жаңа бөлімдермен толықтырлып отырылды. Мәселен, [[1899]] жылы [[Гаага]]да теңіздік конвенция қабылданды. [[1907]] жылы Гаага конвенциясында Женева конвенциясы қайта қаралып, ережелері жан-жақты жетілдірілді.
* [[1864]] жылы қызыл крест қозғалысының бастамашылары (Анри Дюнан, Дюфур, Муанье және т.б.) Қызыл Крест ұлттық комитеттерінің жұмыстарын басқару үшін Қызық Крестің Халықаралық  комитетін құрады.
* [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін [[1914]]-[[1918]] жылдары жеңімпаз елдерде ([[АҚШ]], [[Англия]], [[Франция]]) соғыстан жапа шеккен халыққа көмектесу және соғыстың санитарлық зардабын ([[жұқпалы аурулар]], [[туберкулез]], балалар аурулары және т.б.) жою үшін Қызыл Крестің жаңа халықаралық ұйымын құру туралы қозғалыс пайда болады.
* [[1919]] жылы [[Париж]]де АҚШ, Франция және Англия елдерінің ұсыныстары бойынша Қызыл Крестің Халықаралық лигасы құрылады.
* Қызыл Крестің XIII халықаралық конференциясында қабылданған [[жарғы]] бойынша Қызыл Крестің қоғамдық Лигасы Халықаралық Қызыл Крестің құрамына кіреді, сонымен қатар әлеуметтік ауруларды және соғыстың санитарлық зардабын жою жолында күресуде Қызыл Крестің ұлттық қоғамдарына жағдай жасап, олармен тығыз байланыста қызмет істеуді алдарынан міндет етіп қояды. Сөйтіп, [[1928]] жылы Гаагада Қызыл Крестің XIII халықаралық конференциясы Халықаралық Қызыл Крест құрамдас үш бөліктен тұратын болып белгіленеді: 
** Қызыл Крестің Халықаралық комитеті;
** Қызыл Крест қоғамдарының Лигасы; 
** Қызыл Крестің ұлттық қоғамдары.

== Кеңестік Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары ==

=== Қалыптасу кезеңдері===
* Қызыл Крест Петроградта қазан ұрыстары кезінде "[[бейсаясаттық]]ты" желеуретіп Қызыл гвардия отрядтарына медициналық көмек көрсетуден бас тартты және [[госпиталь]]дарда [[Ұлы Социалистік революциясы|Ұлы социалистік революциясы]] күрескерлерін қабылдауға тыйым салды. Сондықтан петроградтық пролетариат революционер-медициналық жұмысшылардың көмегімен өздерінің пролетарлық Қызыл Крест ұйымын құрады. [[1917]] жылдың аяғында Қызыл Крестің Ресейлік қоғамының Бас басқармасының [[контрреволюция]]лық [[ұйым]]дармен байланысы барлығы анықталады. Осыған байланысты [[1918]] жылы [[РКФСР]] Кеңестік Халық Комиссары Қызыл Крестің Ресейлік қоғамының Бас басқармасын қысқарту жөнінде, Қызыл Крест мүлкінің Ресей республикасының жеке меншігі болып саналатындығы және Қызыл Крестің құрылған басқа да ұйымдарын қайта құру туралы [[декрет]] жариялайды.
* [[1918]] жылдың [[7 тамыз]]да Қызыл Крестің Ресейлік қоғамы туралы В.И.Ленин қол қойған декрет шығарылады. Мұнда Кеңестік Қызыл Крест Халықаралық Қызыл Крестің мүшесі ретінде Қызыл Крестің Ресейлік қоғамының жұмысын жалғастыратыны және Кеңестік Қызыл Крестің атқарар міндеттері белгіленеді.
* [[20 қараша]] [[1918]] жылы [[Мәскеу]]де РКФСР Қызыл Крест қоғамының жиналысында оның [[устав]]ы мен орталық комитеті сайланады.
* [[1919]] жылы РКФСР Қызыл Крест қоғамының ОК-і  Халықаралық  Қызыл Крестің комитетінен Кеңестік Қызы Кресті ұлттық қоғам ретінде құпталуы туралы келіссөз жүргізеді.
* [[1921]] жылы [[15 қазан]]да Халықаралық Қызыл Крестің комитеті  Кеңестік Қызыл Кресті ұлттық қоғам ретінде және оны Халықаралық Қызыл Крестің толық құқықты мүшесі деп мәлімдейді.

===== Міндеттері =====
* [[1918]]-[[1920]] жылдары Кеңестік Қызыл Крестің алдында екі міндет тұрды:
** [[Еуропа]] елдеріндегі  тұтқындағы орыс әскерлеріне көмек көрсету және оларды елге қайтаруға ат салысу (Қызыл Крест делегациясы [[Франция]], [[Австрия]], [[Польша]], [[Венгрия]], [[Швейцария]] және тағы басқа елдерден, сол кездегі қалыптасқан ауыр жағдайға қарамастан тұтқындалған әскерлердің елге оралуы үшін үлкен жұмыс атқарады);
** [[Қызыл Армия]]ның [[азамат соғысы]]ндағы санитарлық қызметтеріне көмек көрсету (Кеңестік Қызыл Крест соғыс майданында 137 госпиталь, 63 [[эпидемиология]]лық отряд, 53 тамақтану пункті, көптеген кір-жуу және [[дезинфекция]]лау отрядтары өріс алады).
* [[1921]] жылы Поволжьеде [[ашаршылық]] болған кезде РКФСР-ның, [[Беларуссия]]ның және [[Украина]]ның Қызыл Крест қоғамдары көп мөлшерде дәрігерлік- тамақтандыру және санитарлық-эпидемиологиляқ отрядттар жіберген. Ол пункіттерден күніне 100 мыңнан астам адам тамақтанған.  
* [[1923]] жылдың ортасында РКФСР және Украина Қызыл Крест қоғамдарынан басқа, Беларуссиялық, [[Грузия]]лық, [[Армения]]лық және [[Әзірбайжан]]дық Қызыл Жарты Ай қоғамы құрылады. Осы кезеңде бұл қоғамдардың мүшелерінің саны КСРО-да 106 мыңға жетеді.

==== КСРО-да халық шаруашылығын қалпына келтіру кезеңі ====
[[КСРО]]-да халық шаруашылығын қалпына келтіру кезеңінде Кеңестік Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының міндеттері [[туберкулез]], соз аурулары, малерия, [[трахома]] ауруларымен күресте денсаулық ұйымдарына барынша көмектесу болды:
** Қызы Крест өз күштерімен және қаражатымен РКФСР және Украина ССР-ның селолық аудандарында туберкулез және соз ауруларына арналған [[диспансер]]лер ашып, отрядтар құрады;
**   Орта және Төменг [[Волга]] ауднадарында, [[Қазақстан]]да, [[Тәжікстан]]да, [[Армян]] ССР-да малерияның алдын алу және емдеу жұмыстарын жүргізеді;
** Қызыл Крест отрядының басым бөлігі трахома ауруымен күресуге [[Чуваш]]ия, [[Якутия]], [[Солтүстік Кавказ]] және [[Сібір]]ге жіберіледі;
** [[Сахалин]], [[Камчатка]], [[Тундра]]ға жіберілген Қызыл Крест отрядының құрамында зерттеушілер де болыл медициналық көмекпен қатар зерттеу жұмыстарын да жүргізеді.
* [[1924]]-[[1925]] жылдары Ресейлік Қызыл Крест қоғамы ОК-нің председателі  З.П.Соловьевтың ұсынысымен қоғамда және оның жергілікті комитетерінде арнаулы "Служба здоровья юных пионеров" қызметі құрылады.
* [[1925]] жылы З.П.Соловьевтың тікелей басшылығымен Қызыл Крест қоғамының қаражатына Қрымның оңтүстік жағалауы Гурзуфа санаторий жанынан [[пионер]]лерге арналған "Артек" сауықтыру орнын  ұйымдастырылады.
* Барлық Кеңестік одақтас республикалардағы Қызыл Крест комитеттері өз қаражаттарына балалар туберкулез диспансерлерін, оқушыларға арналған лагерь-санатории, сонымен қатар маусымдық және тұрақты [[балабақша]]лар ашып, оларға қызмет көрсетті.
* [[1925]] жылдың басында Ресейлік, Украиналық ([[1918]]ж. құрылған), Белорусстік ([[1921]]ж. құрылған), Грузиндік ([[1923]] ж. құрылған) Қызыл Крест қоғамдарының, [[Өзбекстан]] және [[Әзірбайжан]] ([[1921]] ж. құрылған) Қызыл Жарты Ай қоғамдарының қызметтері кеңінен өріс алады. КСРО-да бұл қоғамдардың мүшелерінің саны 400 мыңға жетеді.
* [[1925]] жылы [[1 қыркүйек]]те КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің қаулысымен Қызыл Крест қоғамдарының Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдары туралы [[Ереже]] бекітіледі. Осы Ережеге байланысты [[1925]] жылы Қызыл Крест қоғамдарының Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының құрамына Ресей, Украина, Белоруссия, Армения, Грузиндік Қызыл Крест қоғамдарыы, Әзірбайжан және Өзбекстан Қызыл Жарты Ай қоғамдары енеді.
* [[1926]]-[[1927]] жылдары халықаралық  жағдайдың шиеленісуі және КСРО-на [[соғыс]] қатерінің туындауына байланысты КСРО Қызыл Крест қоғамдарының Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдары халықты әскери-санитарлық дайындау және елдің санитарлық қорғанысын нығайту жұмыстарын өздеріне алып, "Қызыл медбике курсын", "Соғыс уақытындағы медбикелер курсын" ашады. [[1927]] жылы осы жүргізілген жұмыстар нәтижесінде РКФСР-ның өзінде ғана 70 мыңға жуық адам [[алғашқы көмек]] үйірмесінде, ал [[1929]] жылы 400-ден астам санитарлық-дружиналар Қызыл Крест пен Қызы Жарты Ай қоғамдарының барлық іс-шараларында белсенді түрде қатысты.
* [[1930]] жылы  Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдарына [[Түркіменстан]] және [[Тәжікстан]] Қызыл Жарты Ай қоғамдары қосылып, көбейіп, оның мүшелерінің саны КСРО-да 1 740000-ға жетеді.
* [[1934]] жылы [[17 ақпан]]да КСРО ООК-і Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының жаңа Уставы бекітіліп, қосымша тапсырмалар белгіленді:
** КСРО-ның санитарлық отан қорғау [[қабілет]]ін нығайту;
** еңбекшілердің еңбек жағдайы мен тұрмысын жақсарту;
** соғыс қимылдарынан және сұрапыл апаттан жапа шеккендерге көмек көрсету.
* [[1934]] жылы Қызыл Крестің 15-ші  Халықаралық конференциясында Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдары Қызыл Крест қоғамдарының Лигасына енеді.
* [[1936]] жылы Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамының құрамына [[ҚазССР]]-і мен [[Қырғызстан]] кіреді.
* [[1939]]-[[1940]] жылдары [[1934]]-[[1938]] жылдарға қарағанда екі есе көп медбикелер дайындалады.
* [[1940]] жылы Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамының құрамына [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], Карело-Финдік және [[Молдавия]] Кеңестік Социалистік Республикалары кіреді.
* [[1941]] жылы [[22 ақпан]]да Қызыл Крестің қоғамдары Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамының жаңа Уставы бекітіліп, онда оларға КСРО-ның санитарлық [[қорғаныс]]ын нығайту ісіне және соғыс қимылдары және табиғат апатынан жапа шеккендерге көмек көрсету үшін еңбекшілерді кең түрде тарту  міндеті жүктеледі.

==== Ұлы Отан соғысы кезеңі (1941-1945 жж.) ====
* [[Ұлы Отан соғысы]]ның бірінші күнінен бастап КСРО-ның Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары [[Қызыл Армия]]ның санитарлық қызметінің , жай халықтық [[денсаулық сақтау]] және жергілікті [[әуе шабуылы]]на қарсы қорғаныс мекемелері мен ұйымдарына көмек көрсету аясын кеңейтеді.
* Ұлы Отан соғысы кезінде Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары [[өндіріс]] жұмысынан қол үздірмей анағұрлым көп санитарлар, санитар-дружиналарды және медбикелерді дайындайды. Осының арқасында  соғыстың барлық кезеңдерінде [[майдан]] мен [[тыл]]дың емдеу-профилактикалық мекемелерінде орта және кіші медициналық  кадрлардың жетіспеушілігі болмады. 
* [[1941]] жылы Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары әскери-санитарлық поездармен майданға жұмысқа 25000 астам санитар-дружиналарды жіберген.
* Ұлы Отан соғысының аяғына таман Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының  246700 санитарлық пункттері және 6000 тұрақты санитарлық дружиналары болды.
* [[1944]] жылы Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының Атқарушы комитеті ұйымдастырып, неміс басқыншыларынан азат етілген жерлерге жіберілген 30 санитарлы-эпидемиологиялық отрядтар фашист айуандарының қалдырған жұқпалы аурулар ошағын жою жолында маңызды жұмыс атқарады.
* 1944 жылы КСРО-ның Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай қоғамдары Отан соғысының [[мүгедек]]тері мен [[жетім]] [[бала]]ларына көмек көрсету бүкілхалықтық ісіне белсенді ат салысады. Соғыстың аяғына қарай 334 Отан соғысының мүгедектері үйлерін және 1726 балалар мекемелерін қамқорлықтарына алады.
* Ұлы Отан соғысы кезінде Қызыл Крест қоғамдарының Одағы және Қызыл Жарты Ай қоғамдарының Атқарушы комитеті арқылы КСРО-на шетелдік Қызыл Крест қоғамдары және басқа қоғамдық ұйымдардан [[қаржы]]лай көмектер көрсетілді. Кеңестік Қызыл Крест те өз тарапынан гитлерлік фашистер езгісінен азат етілген [[Болгария]], [[Польша]], Чехословакия және [[Югославия]] елдеріне [[медициналық жабдықтар]]мен, [[дәрі-дәрмек]] және [[дәрумен]]дік препараттармен [[жәрдем]] берді.

== Қазақстан Республикасының Ұлттық Қызыл Жарты Ай қоғамы ==
{{main|Қазақстан Республикасының Ұлттық Қызыл жарты ай қоғамы}}
[[Сурет:Flag of the Red Crescent.svg|thumb|Қазақстан Республикасының Ұлттық Қызыл жарты ай қоғамы]]
ҚР Қызыл Жарты ай Қоғамының ХҚКҚЖҚФ-ның мүшесі болуы осы ұйыммен ынтымақтастықтың жандануына септігін тигізбек. Атап айтқанда қарулы жанжал жағдайында және, табиғи немесе антропогендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде халықаралық қоғамдастықтың мақсатты қайтарымсыз қаржылық, техникалық және гуманитарлық қолдауын алуға мүмкіндік туғызады.

Бейбіт уақытта ХҚКҚЖҚФ төтенше оқиғалар кезінде тұрғындарды тәртіп ережелеріне дайындауға және алғашқы көмек көрсетуді үйрету үшін консультациялық, техникалық және өзге де көмектер көрсетеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Қызыл Жарты ай Қоғамы 2002-жылы құрылды. Ол Халықаралық Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Қозғалысының гуманизм, бауырмалдық және ақысыз көмек идеялары мен принциптерін Қазақстан қоғамында орнықтыруға күш салған, алғаш рет 1937-жылы құрылған Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Қазақ Қоғамының (ҚКҚЖҚҚ) құқықтық мұрагері болып табылады.

2000-жылғы қарашада Қазақстан Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Қоғамын Халықаралық Қызыл крест Комитеті тарапынан мойындау туралы өтініш беріліп, ХҚКҚЖҚФ мүшелігіне өтуге сұраныс жасалды. Алайда, Қоғам қосарланған атауды және қос таңбаны пайдаланғандықтан сұраныс қанағаттандырылмады.

Осыған орай 2002 жылғы 29 наурызда ҚКҚЖҚҚ XVI съезінде ол Қазақстан Республикасының Қызыл Жарты ай Ұлттық Қоғамы болып қайта құрылды, сондай-ақ Қоғамның жаңа таңбасы - Қызыл жарты ай қабылданды.

2003-жылғы қарашада ҚР ҚЖҚ басшысы ХҚКҚ-на және ХҚКҚЖҚФ-на Қоғамды мойындау туралы және оны Халықаралық Федерацияның толыққанды мүшелігіне қабылдау туралы екінші қайтара өтініш жасады.

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі биылғы қарашада Швейцария СІМ-не нота жолдап, онда ақ түстегі қызыл жарты ай геральдикалық таңбасы бұдан былай ҚР Қарулы күштері медициналық қызметінің ерекшелік таңбасы болып пайдаланатынын хабарлады. Нотада, сондай-ақ, ҚР ҚЖҚ-ның эмблемасы да қызыл жарты ай эмблемасына ауыстырылғаны, ал 2003 жылғы 17 ақпанда ҚР ҚЖҚ ҚҚКҚЖҚ-ның заңды мұрагері ретінде Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркелгендігі хабарланды.

Сонымен Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Халықаралық Комитеті тарапынан ҚР ҚЖҚ-ын мойындауының және Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Қоғамдары Халықаралық Федерациясының мүшелігіне өтуге байланысты құқықтық кедергілер алынғаны айтылып, ҚР СІМ ҚР ҚЖҚ президентінің тиісті өтінішін қарастыруды сұрады<ref>{{cite web | url=http://kaz.gazeta.kz/news/qr-ulttyq-qyzyl-zharty-ajj-qoghamy-khalyqaralyq-qyzyl-krest-zhane-qyzyl-zharty-ajj-qoghamdary-federaciyasyna-qabyldandy-newsID31866.html | title=ҚР Ұлттық Қызыл Жарты ай Қоғамы Халықаралық Қызыл крест және Қызыл Жарты ай Қоғамдары Федерациясына қабылданды}}</ref>.

2003 жылы 20 қарашада ХҚКК өз Ассамблеясында Қазақстан Республикасының Қызыл Жарты Ай қоғамының өкілеттігін танып, 28 қарашада ҚР ҚКҰҚ Халықаралық Федерацияға 180-ші қатысушы ретінде қабылданды.

== Тағы қараңыз ==
* [[Дүниежүзілік Қызыл Жарты ай және Қызыл Крест күні]]
* [[Медициналық эмблемалар]]
* [[Женева конвенциялары]]

== Дереккөздер ==
<references/>

{{commons|International Red Cross and Red Crescent Movement}}

[[Санат:1863 жылы құрылғандар]]
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]
[[Санат:Қайырымдылық көмек ұйымдары]]