Қозғалыс (зат) бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''ҚОЗҒАЛЫС''' – заттар мен құбылыстардың жалпы өзгерісін, бір-біріне әсер етуін білдіретін ұғым. <br />
Қ-сыз өмір болмайды, ол – барлық нәрсенің өмір сүру тәсілі. Қ. – мәңгі, шексіз бола тұра, дүниеге сырттан енгізілмейді, оның құрамдас бөлігі болып табылады. <br />
Антик. заман философиясы Қ-тың бар екенін мойындап қана қоймай, оның мәнін зерделеп, себептерін, жалпы заңдылықтарын ашуға ұмтылды. Кейбір философтар табиғат бастамасын ағып жатқан [[су|суға]] (Фалес), жалындаған отқа (Гераклит), сандар арасындағы үйлесімге ([[Пифагор]]), бос кеңістіктегі [[Атом|атомдарға]] (Демокрит) теңеп, дүниенің динамик. суреттемесін жасаса, енді біреулер Қ. ұғымының қайшылыққа толы екенін (Зенон) айтты. <br />
[[Аристотель]] ілімінде Қ. ұғымы категория деңгейіне көтеріліп, оның көптүрлілігі, болмыс пен танымның басты анықтамаларының бірі екендігі айтылды. Жаңа заман [[Дәуір|дәуірінде]] (17 – 18 ғ.) ғыл. танымның, әсіресе, механиканың қарқынды дамуына орай Қ. көбінесе мех. Қ., яғни денелердің кеңістікте орын алмасуы және бір-біріне әсер етуі ретінде қарастырылып, дүниенің мех. суреттемесі жасалды. <br />
Гегель Қ. ұғымын қалыптасу, өзгеру, даму ұғымдарымен ұштастырып, оның жалпы заңдарын ашты, оны сан мен сапаның өзгеруі, сапалық түрлену секілді түсініктермен байытып, Қ-тың ішкі қайнар көзі, себебі қайшылықта екенін көрсетті. <br />
Дүниеде өзгермейтін, қозғалмайтын дене болмайтыны секілді, Қ. табиғаттағы, қоғамдағы барлық өзгерістерді түгел қамтиды. Қ. – жалпы өзгеріс, нысандардың бір-біріне әрқалай әсер етуі және олардың қалпының ауысуы. Ол – материяның ажырамас, [[өмір]] сүру тәсілі. Қ-сыз материяның болмайтыны секілді, материясыз Қ-тың болуы мүмкін емес. Қ. сан алуан болып келеді. Әрбір Қ-тың өз иесі, өз тасымалдаушысы, яғни түпкі негізі болады. Мыс., қарапайым бөлшектер Қ-ының өз заңдылықтары, өзіне ғана тән ерекшеліктері бар. Сол секілді материя құрылымының деңгейіне сәйкес өз Қ-ының болуы заңды. <br />
Алайда, Қ-тың бастапқы негізін анықтау, яғни алғашқы Қ. қалай пайда болды деген мәселеде ғыл. ой-пікірлер мен діни сенімге негізделген [[Теория|теориялар]] қайшылығы жалғасып келеді. Қ. шектілік пен шексіздіктің, өзгермелілік пен орнықтылықтың, тыныштық пен тынышсыздықтың қайшылығы болып табылады. Қ-тың өзіне қарама-қарсы сәті – тыныштық. Ол Қ-тың белгілі бір өткінші қалпы, біршама тұрақтылығы. Шексіз тыныштыққа жету – заттың жойылып кетуімен бара-бар келеді. Дамумен салыстырғанда Қ. – неғұрлым жалпылама ұғым, өйткені ол жүйенің дамуының ішкі заңдарына сәйкес келмейтін қандай да бір сыртқы және кездейсоқ өзгерістерді қамтиды. <br />
20 ғ-дың 2-жартысында ғылым мен техниканың, қоғамдық тәжірибенің дамуы жаңа нысандарды, күрделі жүйелер кешенін зерттеуге, сөйтіп Қ., оның түрлері, олардың өзара байланысы туралы жаңа филос. [[теория|теориялар]] жасауға жол ашты. <br />
Әдебиет:<br />
*  Пригожин И., Порядок их хаоса, М., 1986; 
* Диалектическая логика, Категории сферы сущности и целостности, А.-А., 1987. <br />
''М. Сәбит''

{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Физика]]
[[Санат:Терминология]]