Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Қазақ хандары"

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
ш (25 түзету)
 
(5 қатысушының арадағы 25 түзетуі көрсетілмеген)
Жол нөмірі 1: Жол нөмірі 1:
−
{{Тексерілмеген мақала|date=шілде 2016}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  -->
+
{{Монарх (титул)
 +
| мемлекет-ілік = [[Қазақ хандығы]]ның
 +
| титул = [[хан]]ы
 +
| шынайы атауы =
 +
| border =
 +
| елтаңба = Kazakh Khanate.svg
 +
| елтаңба ені = 200
 +
| елтаңба атауы = Қазақ хандығының байрағы
 +
| қазіргі =
 +
| портрет =
 +
| портрет ені =
 +
| портрет тақырыбы =
 +
| басқаруын бастады =
 +
| басқа =
 +
| қазіргі2 =
 +
| портрет2 =
 +
| портрет2ені =
 +
| портрет2тақырыбы =
 +
| басқаруын бастады2 =
 +
| басқа2 =
 +
| жүгіну = Ұлы мәртебелім
 +
| мұрагер =
 +
| алғашқы = [[Керей хан]] ([[1465 жыл|1465]]-[[1474 жыл|1474]])
 +
| соңғы = [[Кенесары хан]] ([[1841 жыл|1841]]-[[1847 жыл|1847]])
 +
| пайда болды = [[1465 жыл]]
 +
| ыдыратылды = [[1847 жыл]]
 +
| резиденциялар = [[Қожа Ахмет Ясауи кесенесі]] ([[1599 жыл|1599]]-[[1729 жыл|1729]])<br />[[Абылай хан резиденциясы]]
 +
| тағайындаушы =
 +
| үміткер =
 +
| сайт
 +
}}
 +
'''Қазақ хандығының ханы''' — [[Қазақ хандығы|Қазақ Хандығы]]ның басшысы, Қазақ әскерінің бас қолбасшысы.
  
−
'''Қазақ хандары''' — [[Қазақ хандығы|Қазақ Хандығы]]ның, [[Ұлы жүз]]дің, [[Орта жүз]]дің, [[Кіші жүз]]дің және [[Бөкей Ордасы]]ның хандары, Қазақ әскерінің бас қолбасшылары.
+
Қазақ хандарының барлығы [[Шыңғыс хан]]ның [[Шыңғыс ханның ұрпақтары|ұрпақтары]], яғни [[Шыңғыс хан әулеті]]не жатады. Қазақ Хандығы өз заманындағы ең қуатты елдерінің бірі болатын. [[Қасым хан]] тұсында Қазақ әскерінде жауынгерлер саны 300 мыңға жетті, ал [[Есім хан]] тұсында олардың саны 400 мыңнан асты. Осы хандар тек саясатпен ғана емес, соғыс ісімен, заңнамамен де айналысқан.
−
 
+
−
Қазақ хандарының барлығы Шыңғыс ханның ұрпақтары, яғни Шыңғыс әулетіне жатады. Қазақ Хандығы өз заманындағы ең қуатты елдерінің бірі болатын. [[Қасым хан]] тұсында Қазақ әскерінде жауынгерлер саны 300 мыңға жетті, ал [[Есім хан]] тұсында олардың саны 400 мыңнан асты. Осы хандар тек саясатпен ғана емес, әскери істермен, заңнамамен, тіпті ғылыммен де айналысқан.
+
  
 
[[Қасым хан]] дәуірінде "[[Қасым ханның қасқа жолы|Қасқа жол]]", [[Есім хан]] тұсында "[[Есім ханның ескі жолы|Ескі жол]]" және [[Тәуке хан]] заманында "[[Жеті жарғы]]" атты заңдар жинақтары жарық көрді.
 
[[Қасым хан]] дәуірінде "[[Қасым ханның қасқа жолы|Қасқа жол]]", [[Есім хан]] тұсында "[[Есім ханның ескі жолы|Ескі жол]]" және [[Тәуке хан]] заманында "[[Жеті жарғы]]" атты заңдар жинақтары жарық көрді.
  
−
[[Жәңгір-Керей хан]] өз заманындағы алған білімі аса зор болған. Ол бес тілді, яғни қазақ, араб, парсы, орыс және татар тілдерін меңгерген. Ағартушылық ісін жүргізу үшін орыс басылымдарын, кітаптарды, газеттерді және журналдарды жинап, бай кітапхана қорын жинақтады.
+
Қазақ хандарының [[резиденция]]лары әртүрлі замандарда әртүрлі жерлерде болды. Қасым хан тұсында резиденция жуырда жаулап алынған [[Сарайшық]] қаласында болды. [[1599 жыл]]ы Есім хан резиденцияны [[Түркістан қаласы]]ндағы [[Қожа Ахмет Ясауи кесенесі]]нің Үлкен Ақсарай және Кіші Ақсарай атты бөлмелеріне көшірді. Сол кесенеде бірнеше қазақ хандары жерленді. Ал Есім ханның өзінде Түркістан қаласында [[Есім хан кесенесі|жеке кесенесі]] бар. Қасым ханда Сарайшықтағы кесенесі бар.
  
−
==Қазақ Хандығы хандарының тізімі==
+
==Қазақ хандығы хандарының тізімі==
−
{| class="wikitable"
+
{| class="wikitable" border="1" style="width:100%; text-align:center;"
 
|-
 
|-
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
! width="5%" | №
 +
! width="20%" | Есімі
 +
! width="20%" | Бетсуреті
 +
! width="15%" | Таққа отырған жылы
 +
! width="15%" | Тақтан кеткен жылы
 +
! width="15%" | Билік еткен уақыты
 
|-
 
|-
−
| 1 || [[Керей хан]] || [[Болат хан (Алтын Орда)|Болат хан]] || 1465-1474
+
| colspan=6 style="background:#61caff" | '''Құрылу дәуірі'''<br /><small>([[1465 жыл]] — [[1533 жыл]])</small>
 
|-
 
|-
−
| 2 || [[Әз-Жәнібек хан|І Жәнібек хан]] || [[Барақ хан]] || 1474-1480
+
| 1
 +
| [[Керей хан]]
 +
| [[Сурет:Керей хан.tif|100px|Керей хан бетсуреті]]
 +
| [[1465 жыл]]
 +
| [[1474 жыл]]
 +
| 9
 
|-
 
|-
−
| 3 || [[Бұрындық хан]] || Керей хан || 1480-1511
+
| 2
 +
| [[Әз-Жәнібек хан|I Жәнібек хан]]
 +
| [[Сурет:Жәнібек хан.jpg|100px|I Жәнібек хан бетсуреті]]
 +
| [[1474 жыл]]
 +
| [[1480 жыл]]
 +
| 6
 
|-
 
|-
−
| 4 || [[Қасым хан]] || І Жәнібек хан || 1511-1518
+
| 3
 +
| [[Бұрындық хан]]
 +
|
 +
| [[1480 жыл]]
 +
| [[1511 жыл]]
 +
| 31
 
|-
 
|-
−
| 5 || [[Мамаш хан]] || Қасым хан || 1518-1523
+
| 4
 +
| [[Қасым хан]]
 +
| [[Сурет:Kasymkhan.jpg|100px|Қасым хан бетсуреті]]
 +
| [[1511 жыл]]
 +
| [[1521 жыл]]
 +
| 10
 
|-
 
|-
−
| 6 || [[Тахир хан]] || [[Әдік сұлтан]] || 1523-1533
+
| 5
 +
| [[Мамаш хан]]
 +
| —
 +
| [[1521 жыл]]
 +
| [[1523 жыл]]
 +
| 2
 
|-
 
|-
−
| 7 || [[Хақназар хан]] || Қасым хан || 1538-1580
+
| 6
 +
| [[Тахир хан]]
 +
| —
 +
| [[1523 жыл]]
 +
| [[1533 жыл]]
 +
| 10
 
|-
 
|-
−
| 8 || [[Шығай хан]] || [[Жәдік сұлтан]] || 1580-1582
+
| colspan=6 style="background:#61caff" | '''Ханаралық дәуірі'''<br /><small>([[1533 жыл]] — [[1538 жыл]])</small>
 
|-
 
|-
−
| 9 || [[Тәуекел хан]] || Шығай хан || 1582-1598
+
| —
 +
| [[Ахмет хан]]<br /><small>Сырдария сұлтаны</small>
 +
| —
 +
| [[1533 жыл]]
 +
| [[1535 жыл]]
 +
| 2
 
|-
 
|-
−
| 10 || [[Есім хан]] || Шығай хан || 1598-1628
+
| —
 +
| [[Тоғым хан]]<br /><small>Түркістан сұлтаны</small>
 +
| —
 +
| [[1533 жыл]]
 +
| [[27 шілде]] [[1537 жыл]]
 +
| 4
 
|-
 
|-
−
| 11 || [[Жәнібек хан Есімұлы|ІІ Жәнібек хан]] || Есім хан || 1628-1643
+
| —
 +
| [[Бұйдаш хан]]<br /><small>Жетісу сұлтаны</small>
 +
|
 +
| [[1533 жыл]]
 +
| [[1538 жыл]]
 +
| 5
 
|-
 
|-
−
| 12 || [[Салқам Жәңгір хан|Жәңгір хан]] || Есім хан || 1643-1652
+
| colspan=6 style="background:#61caff" | '''Өркендеу дәуірі'''<br /><small>([[1538 жыл]] — [[1643 жыл]])</small>
 
|-
 
|-
−
| 13 || [[Батыр хан]] || Бөлекей сұлтан || 1652-1680
+
| 7
 +
| [[Хақназар хан]]
 +
|
 +
| [[1538 жыл]]
 +
| [[1580 жыл]]
 +
| 42
 
|-
 
|-
−
| 14 || [[Тәуке хан]] || Жәңгір хан || 1680-1715
+
| 8
 +
| [[Шығай хан]]
 +
|
 +
| [[1580 жыл]]
 +
| [[1582 жыл]]
 +
| 2
 
|-
 
|-
−
| 15 || [[Қайып хан]] || Қысырау сұлтан || 1715-1718
+
| 9
 +
| [[Тәуекел хан]]
 +
|
 +
| [[1582 жыл]]
 +
| [[1598 жыл]]
 +
| 16
 
|-
 
|-
−
| 16 || [[Болат хан]] || Тәуке хан || 1718-1729
+
| 10
 +
| [[Есім хан]]
 +
|
 +
| [[1598 жыл]]
 +
| [[1628 жыл]]
 +
| 30
 
|-
 
|-
−
| 17 || [[Абылай хан]] || Уәли сұлтан || 1771-1781
+
| 11
 +
| [[Жәнібек хан Есімұлы|ІІ Жәнібек хан]]
 +
| —
 +
| [[1628 жыл]]
 +
| [[1643 жыл]]
 +
| 15
 
|-
 
|-
−
| 18 || [[Кенесары хан]] || [[Қасым сұлтан]] || 1841-1847
+
| colspan=6 style="background:#61caff" | '''Жоңғар шапқыншылығының дәуірі'''<br /><small>([[1643 жыл]] — [[1718 жыл]])</small>
−
|}
+
−
 
+
−
===Қазақ Хандығының ханаралық заманында билеген хандарының тізімі===
+
−
{| class="wikitable"
+
 
|-
 
|-
−
! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
| 12
 +
| [[Салқам Жәңгір хан|Жәңгір хан]]
 +
|
 +
| [[1643 жыл]]
 +
| [[1652 жыл]]
 +
| 9
 
|-
 
|-
−
| [[Ахмет хан]] || [[Жаныс сұлтан]] || 1533-1535
+
| 13
 +
| [[Батыр хан]]
 +
|
 +
| [[1652 жыл]]
 +
| [[1680 жыл]]
 +
| 28
 
|-
 
|-
−
| [[Тоғым хан]] || Жәдік сұлтан || 1533-1537
+
| 14
 +
| [[Тәуке хан]]
 +
|
 +
| [[1680 жыл]]
 +
| [[1715 жыл]]
 +
| 35
 
|-
 
|-
−
| [[Бұйдаш хан]] || Әдік сұлтан || 1533-1538
+
| 15
−
|}
+
| [[Қайып хан]]
−
 
+
| —
−
==Ұлы жүз хандарынің тізімі==
+
| [[1715 жыл]]
−
{| class="wikitable"
+
| [[1718 жыл]]
 +
| 3
 
|-
 
|-
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
| colspan=6 style="background:#61caff" | '''Ыдырау дәуірі'''<br /><small>([[1718 жыл]] — [[1847 жыл]])</small>
 
|-
 
|-
−
| 1 || [[Жолбарыс хан]] || Тұрсын сұлтан || 1715-1718
+
| 16
 +
| [[Болат хан]]
 +
| —
 +
| [[1718 жыл]]
 +
| [[1729 жыл]]
 +
| 11
 
|-
 
|-
−
| 2 || Есім хан || Сәмеке хан || 1750-1778
+
| 17
 +
| [[Әбілмәмбет хан]]
 +
| —
 +
| [[1734 жыл]]
 +
| [[1771 жыл]]
 +
| 37
 
|-
 
|-
−
| 3 || Әбілпейіз хан || Әбілмәмбет сұлтан || 1771-1783
+
| 18
−
|}
+
| [[Абылай хан]]
−
 
+
| [[Сурет:Abylai Khan.jpg|100px|Абылай хан бетсуреті]]
−
==Орта жүз хандарынің тізімі==
+
| [[1771 жыл]]
−
{| class="wikitable"
+
| [[1781 жыл]]
 +
| 10
 
|-
 
|-
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
| 19
−
|-
+
| [[Кенесары хан]]
−
| 1 || [[Сәмеке хан]] || Тәуке хан || 1719-1734
+
| [[Сурет:Ulyhanblack.jpg|100px|Кенесары хан бетсуреті]]
−
|-
+
| [[1841 жыл]]
−
| 2 || Әбілмәмбет хан || Болат хан || 1729-1771
+
| [[1847 жыл]]
−
|-
+
| 6
−
| 3 || Абылай хан || Уәли сұлтан || 1771-1781
+
−
|-
+
−
| 4 || [[Уәли хан]] || Абылай хан || 1781-1819
+
−
|-
+
−
| 5 || Шыңғыс хан || Бөкей хан || 1819-1822
+
−
|-
+
−
| 6 || Ғұбайдолла хан || Уәли хан || 1821-1824
+
 
|}
 
|}
  
−
==Кіші жүз хандарынің тізімі==
+
{{Қазақ хандары}}
−
===Ресей патшасы тағайындаған Кіші жүз хандарынің тізімі===
+
−
{| class="wikitable"
+
−
|-
+
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
−
|-
+
−
| 1 || [[Әбілқайыр хан (Кіші жүз)|Әбілқайыр хан]] || Қажы сұлтан || 1718-1748
+
−
|-
+
−
| 2 || [[Нұралы хан]] || Әбілқайыр хан || 1748-1786
+
−
|-
+
−
| 3 || Жармұхаммет хан || Әбілқайыр сұлтан || 1786-1791
+
−
|-
+
−
| 4 || [[Ералы хан]] || Әбілқайыр хан || 1791-1794
+
−
|-
+
−
| 5 || [[Есім хан]] || Нұралы хан || 1796-1797
+
−
|-
+
−
| 6 || [[Айшуақ хан]] || Әбілқайыр хан || 1797-1806
+
−
|-
+
−
| 7 || [[Жантөре хан]] || Айшуақ хан || 1806-1810
+
−
|-
+
−
| 8 || [[Шерғазы хан]] || Айшуақ хан || 1812-1824
+
−
|}
+
−
 
+
−
===Халық сайлаған Кіші жүз хандарынің тізімі===
+
−
{| class="wikitable"
+
−
|-
+
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
−
|-
+
−
| 1 || Батыр хан || Қайып хан || 1800-1815
+
−
|-
+
−
| 2 || Әбілғазы хан || Батыр хан || 1815-1823
+
−
|-
+
−
| 3 || [[Қаратай Нұралыұлы|Қаратай хан]] || Нұралы хан || 1824-1845
+
−
|-
+
−
| 4 || [[Арынғазы хан]] || Әбілғазы хан || 1845-1847
+
−
|}
+
−
 
+
−
==Бөкей Ордасы хандарының тізімі==
+
−
{| class="wikitable"
+
−
|-
+
−
! № !! Аты !! Әкесінің аты !! Билеген жылдары
+
−
|-
+
−
| 1 || [[Бөкей хан]] || Нұралы хан || 1800-1815
+
−
|-
+
−
| 2 || Шығай хан || Нұралы хан || 1815-1823
+
−
|-
+
−
| 3 || [[Жәңгір-Керей хан]] || Бөкей хан || 1824-1845
+
−
|-
+
−
| 4 || Сайып-Керей хан || Жәңгір хан || 1845-1847
+
−
|}
+
  
−
==Сілтемелер==
+
[[Санат:Қазақ хандары]]
−
* [[Қазақ хандығы]]
+
−
* [[Қазақ хандығының тарихы]]
+
−
* [[Қазақ хандары]]
+
−
* [[Хан]]
+

17:20, 2017 ж. сәуірдің 14 кезіндегі нұсқасы

Үлгі:Монарх (титул) Қазақ хандығының ханы — Қазақ Хандығының басшысы, Қазақ әскерінің бас қолбасшысы.

Қазақ хандарының барлығы Шыңғыс ханның ұрпақтары, яғни Шыңғыс хан әулетіне жатады. Қазақ Хандығы өз заманындағы ең қуатты елдерінің бірі болатын. Қасым хан тұсында Қазақ әскерінде жауынгерлер саны 300 мыңға жетті, ал Есім хан тұсында олардың саны 400 мыңнан асты. Осы хандар тек саясатпен ғана емес, соғыс ісімен, заңнамамен де айналысқан.

Қасым хан дәуірінде "Қасқа жол", Есім хан тұсында "Ескі жол" және Тәуке хан заманында "Жеті жарғы" атты заңдар жинақтары жарық көрді.

Қазақ хандарының резиденциялары әртүрлі замандарда әртүрлі жерлерде болды. Қасым хан тұсында резиденция жуырда жаулап алынған Сарайшық қаласында болды. 1599 жылы Есім хан резиденцияны Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің Үлкен Ақсарай және Кіші Ақсарай атты бөлмелеріне көшірді. Сол кесенеде бірнеше қазақ хандары жерленді. Ал Есім ханның өзінде Түркістан қаласында жеке кесенесі бар. Қасым ханда Сарайшықтағы кесенесі бар.

Қазақ хандығы хандарының тізімі

№ Есімі Бетсуреті Таққа отырған жылы Тақтан кеткен жылы Билік еткен уақыты
Құрылу дәуірі
(1465 жыл — 1533 жыл)
1 Керей хан Керей хан бетсуреті 1465 жыл 1474 жыл 9
2 I Жәнібек хан I Жәнібек хан бетсуреті 1474 жыл 1480 жыл 6
3 Бұрындық хан 1480 жыл 1511 жыл 31
4 Қасым хан Қасым хан бетсуреті 1511 жыл 1521 жыл 10
5 Мамаш хан — 1521 жыл 1523 жыл 2
6 Тахир хан — 1523 жыл 1533 жыл 10
Ханаралық дәуірі
(1533 жыл — 1538 жыл)
— Ахмет хан
Сырдария сұлтаны 		— 1533 жыл 1535 жыл 2
— Тоғым хан
Түркістан сұлтаны 		— 1533 жыл 27 шілде 1537 жыл 4
— Бұйдаш хан
Жетісу сұлтаны 		1533 жыл 1538 жыл 5
Өркендеу дәуірі
(1538 жыл — 1643 жыл)
7 Хақназар хан 1538 жыл 1580 жыл 42
8 Шығай хан 1580 жыл 1582 жыл 2
9 Тәуекел хан 1582 жыл 1598 жыл 16
10 Есім хан 1598 жыл 1628 жыл 30
11 ІІ Жәнібек хан — 1628 жыл 1643 жыл 15
Жоңғар шапқыншылығының дәуірі
(1643 жыл — 1718 жыл)
12 Жәңгір хан 1643 жыл 1652 жыл 9
13 Батыр хан 1652 жыл 1680 жыл 28
14 Тәуке хан 1680 жыл 1715 жыл 35
15 Қайып хан — 1715 жыл 1718 жыл 3
Ыдырау дәуірі
(1718 жыл — 1847 жыл)
16 Болат хан — 1718 жыл 1729 жыл 11
17 Әбілмәмбет хан — 1734 жыл 1771 жыл 37
18 Абылай хан Абылай хан бетсуреті 1771 жыл 1781 жыл 10
19 Кенесары хан Кенесары хан бетсуреті 1841 жыл 1847 жыл 6

Үлгі:Қазақ хандары

«http://kk.encyclopedia.kz/index.php?title=Қазақ_хандары&oldid=606» бетінен алынған