Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Қазақ хандарының шежіресі"

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет
Жол нөмірі 1: Жол нөмірі 1:
−
[[File:Abylai khan 140x190.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Абылай]]''.]]
+
{{Әулет
 +
| атауы = Қазақ хандарының шежіресі
 +
| шынайы атауы =
 +
| сурет = Kazakh Khanate.svg
 +
| сурет тақырыбы = Қазақ хандығының байрағы
 +
| сурет ені =
 +
| ел = {{мемлекет туы|Қазақ хандығы}}
 +
| титул = [[Хан]], [[сұлтан]], [[ханзада]]
 +
| негізгі үй = Шыңғыс хан әулеті
 +
| негізін салушы = Жошы хан
 +
| соңғы = [[Кенесары хан]]
 +
| әулет басы =
 +
| пайда болды = [[1464]] ([[1465]])
 +
| тоқтау =
 +
| құлауы =
 +
| ұлты =
 +
| кейінгі әулет =
 +
}}
 
'''Қазақ хандарының генеалогиясы''' – қазақ мемлекетінде ([[1459]] – [[1847]]) билік жасаған әулет шежіресі.  
 
'''Қазақ хандарының генеалогиясы''' – қазақ мемлекетінде ([[1459]] – [[1847]]) билік жасаған әулет шежіресі.  
  
 +
[[Шыңғыс хан]]ның үлкен ұлы Жошы ханнан бастау алады. [[Қазақ хандары]]ның атасы – [[Орыс хан]]. Оның аталары жөнінде тарихи әдебиетте екі жақты пікір қалыптасқан. Бірінде оны Жошы ханның 13-ұлы [[Тоқай Темі]]р әулетінен таратады (“[[Нұсрат-Намэ]]”, “[[Муиза ал-ансаб]]”, “[[Түрік шежіресі]]” ([[Әбілғазы]]), “[[Шыңғыс-Намэ]]” ([[Өтеміс қажы]]), кейіннен Ш.Уәлиханов пен Ш.Құдайбердіұлы, т.б.). Осы жазба деректерге байланысты [[Қожа Ахмет Иасауи]] мазарында қойылған хандар тақтасында қазақ хандары “Тоқай Темір әулетінен” деп жазылған. Екіншісінде – Жошының үлкен ұлы Орда Еженнен тарайды (Ф.Рашид-ад Дин, В.Вельяминов-Зернов, П.Савельев, Т.Сұлтанов, т.б.). [[Орда Ежен]] Жошы ұлысының сол қанатын басқарды, Жошының 5-ұлы Сыбан (Шайбани) мен Тоқай Темір сол қанаттың құрамындағы кіші отаулар болды. Батыс жорығы аяқталғаннан кейін [[Бату хан]][[1241]] ж. Тоқай Темірге Солт. Кавказдан үлес берді. Кейіннен Тоқай Темір әулеті Қажы Тархан (Астрахан), Кавказ, Қырым аймақтарын басқарды. Махмуд ибн Уәлидің “Бұхар ар-асрар” еңбегінде бұл әулет “Ханеан-н Тукайтимурийандықтар” деп аталып 14 ғ-дың бас кезінде отырықшы халықтарды басқарғанын және Алтын Орда құлағаннан кейін “Хан-оғландары” атанғанын жазады. Мұның бәрі қазақ хандарының Тоқай Темір әулетінен емес екенін дәлелдейді. Рашид ад-Диннің, т.б. айтуынша Орда Ежен өлгеннен кейін орнына тұңғышы Сартақтай емес, 4-ұлы Қоқыран отырған. Оның орнына Сартақтайдың ұлы Қоныш келген. Қоныштан соң тұңғышы Баян, онан соң Баянның ұлы Сасыбұқа келеді. <ref>Қазақ энциклопедиясы, 5 том</ref>
  
−
[[Шыңғыс хан]]ның үлкен ұлы Жошы ханнан бастау алады. [[Қазақ хандары]]ның атасы – [[Орыс хан]]. Оның аталары жөнінде тарихи әдебиетте екі жақты пікір қалыптасқан. Бірінде оны Жошы ханның 13-ұлы [[Тоқай Темі]]р әулетінен таратады (“[[Нұсрат-Намэ]]”, “[[Муиза ал-ансаб]]”, “[[Түрік шежіресі]]” ([[Әбілғазы]]), “[[Шыңғыс-Намэ]]” ([[Өтеміс қажы]]), кейіннен Ш.Уәлиханов пен Ш.Құдайбердіұлы, т.б.). Осы жазба деректерге байланысты [[Қожа Ахмет Иасауи]] мазарында қойылған хандар тақтасында қазақ хандары “Тоқай Темір әулетінен” деп жазылған. Екіншісінде – Жошының үлкен ұлы Орда Еженнен тарайды (Ф.Рашид-ад Дин, В.Вельяминов-Зернов, П.Савельев, Т.Сұлтанов, т.б.). [[Орда Ежен]] Жошы ұлысының сол қанатын басқарды, Жошының 5-ұлы Сыбан (Шайбани) мен Тоқай Темір сол қанаттың құрамындағы кіші отаулар болды. Батыс жорығы аяқталғаннан кейін [[Бату хан]][[1241]] ж. Тоқай Темірге Солт. Кавказдан үлес берді. Кейіннен Тоқай Темір әулеті Қажы Тархан (Астрахан), Кавказ, Қырым аймақтарын басқарды. Махмуд ибн Уәлидің “Бұхар ар-асрар” еңбегінде бұл әулет “Ханеан-н Тукайтимурийандықтар” деп аталып 14 ғ-дың бас кезінде отырықшы халықтарды басқарғанын және Алтын Орда құлағаннан кейін “Хан-оғландары” атанғанын жазады. Мұның бәрі қазақ хандарының Тоқай Темір әулетінен емес екенін дәлелдейді. Рашид ад-Диннің, т.б. айтуынша Орда Ежен өлгеннен кейін орнына тұңғышы Сартақтай емес, 4-ұлы Қоқыран отырған. Оның орнына Сартақтайдың ұлы Қоныш келген. Қоныштан соң тұңғышы Баян, онан соң Баянның ұлы Сасыбұқа келеді.  
+
== Қазақ хандарының шежіресі ==
−
 
+
{{familytree/start}}
−
Оны моңғол шежірелерінің бірі – “Чингис хааны язгуур төрлийн-цадигууд” (“Шыңғысханның ата шежіресі”) растайды. Онда Ақ Орда хандары кестесін [[Шыңғыс хан]] – [[Жошы]] – [[Ордана]] – [[Кали (Кули)]] – [[Буян (Баян)]] – [[Сасыбұқа]] – [[Абисан (Эрзен)]] –[[Шымтай]] – [[Орыс хан]] деп таратып, олардан әрі қарай “Шығыс Қыпшақ хандары” деп атаған. Орыс ханнан кейін ]]Ақ Орда]] тағына оның сегізінші кенже ұлы Құйыршық, онан соң Құйыршықтың үлкен ұлы Барақ отырды. Ақ Орданың орнына құрылған қазақ хандығының негізін қалаушылар [[Керей]] мен [[Жәнібек хан]] Орыс ханның шөберелері еді. Жәнібек – [[Барақ хан]]ның тұңғыш ұлы, Керей – Орыс ханның ұлы Тоқтақияның немересі. Керей мен Жәнібектен кейін ел билігі Бұрындыққа (Керейдің ұлы) ([[1480]] – [[1503]]/[[1511]]) ауысты. 1511 (1503) ж. таққа Жәнібектің ұлы [[Қасым]] (1503 (1511) – 1518 (1523) отырды. Оның тұсында қазақтар күшейіп, бүкіл [[Дешті Қыпшақты]] биледі. Қасым өлгеннен кейін таққа баласы [[Мамаш]] (1518 (1523) – 23), інілері [[Таһир]] (1523 – 33), [[Бұйдаш]] (1533 – 34), [[Қожахмет]] (1534 – 35), [[Тоғым]] (1535 – 37) кезек-кезек отырды. Бұл жылдар қазақ хандығы үшін аса ауыр кезең болды. Қасымның ұлы [[Ақназар]] ([[Хақназар]]) (1538 – 80) тұсында қазақ хандығы қайта күшейді. Ол “қазақ-ноғай”, “қазақ-қырғыз” патшасы атанды. Ақназар қазаға ұшырағаннан кейін билікке Жәнібек ханның немересі Жәдік сұлтанның ұлы Шығай (1580 – 86(82) келді. Осыдан соң таққа 1586 – 98 ж. Шығай ханның үлкен ұлы Тәуекел, 1598 – 1628 (45) ж. Тәуекел ханның інісі Есім (Еңсегей бойлы Ер Есім), 1628 (45) – 80 ж. Есім ханның баласы Жәңгір (Салқам Жәңгір), 1680 – 1718 ж. Жәңгір ханның үлкен ұлы Тәуке (Әз Тәуке) отырды. Әз Тәукенің тұсынан бастап қазақты жүзге бөліп басқаратын мирас пайда болды (қ. Жүз). Үш ұлысты да алғашқы қазақ хандарының бірі Жәнібектің ұрпақтары басқарды. Кіші жүзді Әбілқайыр, кейіннен оның ұрпақтары Нұралы, Есім, Қаратай, Бөкей, Шығай, Жәңгір, т.б. басқарды. Орта жүзді Әз-Тәукенің інісі Қайып, ұрпақтары Болат, Әбілмәмбет хандар басқарды. 1771 – 81 ж. Орта жүз тағына отырған Әз Тәукенің ағасы Бақының шөбересі Абылай хан Үш жүзді уақытша біріктірді. Кейіннен Орта жүзді Абылай ханның баласы Уәли мен немерелері Ғұбайдолла (Абайділдә) мен Кенесары, әйгілі Барақ сұлтанның немересі Бөкей биледі. Ұлы жүзді Әбілқайырдың ағасы Жолбарыс, Әбілпейіз (Әбілмәмбет ханның баласы), Әділ (Абылайдың ұлы), т.б. басқарды. Ресей үкіметі тарапынан Қазақ хандығы күшпен жойылғаннан кейін де бұл әулеттен көптеген саяси-әскери қайраткерлер, ғалым-ағартушылар ([[Ғ.Жәңгіров]], [[Ш.Уәлиханов]], Ә.Бөкейхан, Б.Қаратаев, т.б.) шықты.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 5 том</ref>
+
{{familytree| | |BOL | | | | BAR | | | | | |BOL='''[[Болат хан]]'''<br />[[Алтын Орда]] ханы<br />([[1407]] — [[1410]])|BAR='''[[Барақ хан]]'''<br />[[Алтын Орда]] ханы<br />([[1423]] — [[1426]])}}
−
 
+
{{familytree| | | |!| | | | | |!| | | | | | |}}
 +
{{familytree| | | KER | | | | ZH1 | | | | | |KER=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 1]<br />[[Сурет:Керей хан.tif|150px]]<br />[[Керей хан]]<br />[[1465]] — [[1474]]|ZH1=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 2]<br />[[Сурет:Жәнібек хан.jpg|150px]]<br />[[Әз-Жәнібек хан]]<br />([[1473]] — [[1480]])}}
 +
{{familytree| | | |!| | | | | |)|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|.|}}
 +
{{familytree| | | BUR| | | |KAS | | | |ADI | | | | ZHA | | | ZHD|BUR=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 3]<br />[[Бұрындық хан]]<br />([[1480]] — [[1511]])|KAS=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 4]<br />[[Сурет:Kasymkhan.jpg|150px]]<br />[[Қасым хан]]<br />([[1511]] — [[1521]])|ADI='''[[Әдік сұлтан]]'''<br />(? — [[1503]])<br />[[Қазақ хандығы]]ның<br /> [[сұлтан]]ы|ZHD='''[[Жәдік сұлтан]]'''<br />(''туған өлген<br /> жылы белгісіз'')<br />[[Қазақ хандығы]]ның<br /> [[сұлтан]]ы|ZHA='''[[Жаныс сұлтан]]'''<br />(''15 ғасырдың<br /> орта тұсы'')<br />[[Қазақ хандығы]]ның<br /> [[сұлтан]]ы}}
 +
{{familytree| | | |,|-|-|-|-|-|(| | | |,|-|^|-|.| | | |!| | || |)|-|.|}}
 +
{{familytree| | | |!| | | | | MAM | | TAH | | BU | |AHM | | | TOG |!| |MAM=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 5]<br />[[Мамаш хан]]<br />([[1521]] — [[1523]])|TAH=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 6]<br />[[Тахир хан]]<br />([[1523]]—[[1533]])|BU=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[[Бұйдаш хан]]<br />''[[Жетісу]] сұлтаны''<br />([[1533]] — [[1538]])|AHM=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[[Ахмет хан]]<br />''[[Сырдария]] сұлтаны''<br />([[1533]] — [[1535]])|TOG=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[[Тоғым хан]]<br />''[[Түркістан]] сұлтаны''<br />([[1533]] — [[1537]])}}
 +
{{familytree| | | |!| | | | ||,|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|'||}}
 +
{{familytree| | | KHA | | || SHY | |KHA=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 7]<br />[[Хақназар хан]]<br />([[1538]] — [[1580]])|SHY=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 8]<br />[[Шығай хан]]<br />([[1580]] — [[1582]])}}
 +
{{familytree| | | |,|-|-|-|-|-|(| |}}
 +
{{familytree| | |  TAY | | | | ESI| |TAY=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 9]<br />[[Тәуекел хан]]<br />([[1582]] — [[1598]])|ESI=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 10]<br />[[Есім хан]]<br />([[1598]] — [[1628]])}}
 +
{{familytree| | | |,|-|-|-|-|-|+|-|-|-|.| | |}}
 +
{{familytree| | | ZH2 | | | |ZHA| | SAR |ZH2=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 11]<br />[[Жәнібек хан Есімұлы]]<br />([[1628]] — [[1643]])|ZHA=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 12]<br />[[Салқам Жәңгір хан]]<br />([[1643]] — [[1652]])|SAR='''[[Сартақ сұлтан]]'''<br />([[1615]] — [[1646]])<br />[[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны}}
 +
{{familytree|,|-|-|v|-|-|-|-|-|(| | | |!| |}}
 +
{{familytree|!| | BAT | | | | TAY | | KUS | | |BAT=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 13]<br />[[Батыр хан]]<br />([[1652]] — [[1680]])|TAY=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 14]<br />[[Тәуке хан]]<br />([[1680]] — [[1715]])|KUS='''[[Қысырау сұлтан]]'''<br />[[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны}}
 +
{{familytree|`|-|-|.| | | | | |!| | | |!| |}}
 +
{{familytree| | | UAL | | | | BOL | | KAY |UAL='''[[Уәли сұлтан]]'''<br />[[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны|BOL=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 16]<br />[[Болат хан]]<br />([[1718]] — [[1729]])|KAY=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 15]<br />[[Қайып хан]]<br />([[1715]] — [[1718]])}}
 +
{{familytree| | | |!| | | | | |!| | | |}}
 +
{{familytree| | | KAB| | | | ABI | | |KAB='''[[Абылай Уәлибақыұлы|Қанішер Абылай]]'''<br />[[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны|ABI=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 17]<br />[[Әбілмәмбет хан]]<br />([[1730]] — [[1771]])}}
 +
{{familytree| | | |!| ||}}
 +
{{familytree| | | KUA ||KUA='''[[Көркем Уәли сұлтан]]'''<br />[[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны}}
 +
{{familytree| | | |!| ||}}
 +
{{familytree| | | ABH ||ABH=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 18]<br />[[Сурет:Абылай хан.jpg|150px]]<br />[[Абылай хан]] <br />([[1771]] — [[1781]])}}
 +
{{familytree| | | |!| ||}}
 +
{{familytree| | | KAS ||KAS='''[[Қасым сұлтан]]'''<br />([[1740]] — [[1820]])<br /> [[Қазақ хандығы]]ның сұлтаны}}
 +
{{familytree| | | |!| ||}}
 +
{{familytree| | | KEN ||KEN=[[Сурет:Kazakh Khanate.svg|30px]]<br />[http://550kazakhan.kz 19]<br />[[Сурет:Ulyhanblack.jpg|150px]]<br />[[Кенесары хан]]<br />([[1841]] — [[1847]])}}
 +
{{familytree/end}}
 
==Дереккөздер==
 
==Дереккөздер==
 
<references/>
 
<references/>

12:44, 2016 ж. шілденің 25 кезіндегі түзету

Үлгі:Әулет Қазақ хандарының генеалогиясы – қазақ мемлекетінде (1459 – 1847) билік жасаған әулет шежіресі.

Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошы ханнан бастау алады. Қазақ хандарының атасы – Орыс хан. Оның аталары жөнінде тарихи әдебиетте екі жақты пікір қалыптасқан. Бірінде оны Жошы ханның 13-ұлы Тоқай Темір әулетінен таратады (“Нұсрат-Намэ”, “Муиза ал-ансаб”, “Түрік шежіресі” (Әбілғазы), “Шыңғыс-Намэ” (Өтеміс қажы), кейіннен Ш.Уәлиханов пен Ш.Құдайбердіұлы, т.б.). Осы жазба деректерге байланысты Қожа Ахмет Иасауи мазарында қойылған хандар тақтасында қазақ хандары “Тоқай Темір әулетінен” деп жазылған. Екіншісінде – Жошының үлкен ұлы Орда Еженнен тарайды (Ф.Рашид-ад Дин, В.Вельяминов-Зернов, П.Савельев, Т.Сұлтанов, т.б.). Орда Ежен Жошы ұлысының сол қанатын басқарды, Жошының 5-ұлы Сыбан (Шайбани) мен Тоқай Темір сол қанаттың құрамындағы кіші отаулар болды. Батыс жорығы аяқталғаннан кейін Бату хан1241 ж. Тоқай Темірге Солт. Кавказдан үлес берді. Кейіннен Тоқай Темір әулеті Қажы Тархан (Астрахан), Кавказ, Қырым аймақтарын басқарды. Махмуд ибн Уәлидің “Бұхар ар-асрар” еңбегінде бұл әулет “Ханеан-н Тукайтимурийандықтар” деп аталып 14 ғ-дың бас кезінде отырықшы халықтарды басқарғанын және Алтын Орда құлағаннан кейін “Хан-оғландары” атанғанын жазады. Мұның бәрі қазақ хандарының Тоқай Темір әулетінен емес екенін дәлелдейді. Рашид ад-Диннің, т.б. айтуынша Орда Ежен өлгеннен кейін орнына тұңғышы Сартақтай емес, 4-ұлы Қоқыран отырған. Оның орнына Сартақтайдың ұлы Қоныш келген. Қоныштан соң тұңғышы Баян, онан соң Баянның ұлы Сасыбұқа келеді. <ref>Қазақ энциклопедиясы, 5 том</ref>

Қазақ хандарының шежіресі

Үлгі:Familytree/start Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree Үлгі:Familytree/end

Дереккөздер

<references/>

«http://kk.encyclopedia.kz/index.php?title=Қазақ_хандарының_шежіресі&oldid=1880» бетінен алынған