Қазақстан компартиясы басқару жүйесіндегі тоқырау бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Тексерілмеген мақала|date=қараша 2015}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ!  -->

== Бүкілодақтық коммунистік партиясының әміршіл-әкімшіл басқару жүйесінің қалыптасуы ==
1936 жылы КСРО-да сталиндік [[Конституция]] қабылданып, бюрократиялық орталықтандыру жүйесі орнаған. Конституцияның сталиндік аталуының өзі оның жеке басына табынудың негізгі заңымен бекітілуі еді. Конституцияда қабылданған жаңа негізгі заң бойынша социалистік федерация құрамына Қазақ автономиясы [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы]] болып енді.  Ал 1937 жылы Бүкіл Қазақстан Кеңестерінің төтенше Х съезінде Қазақ КСР Конституциясы қабылданды. Алайда бұл Конституцияның заң шығару құқығы болмады. Мұнда жазылған [[заң]] жобаларының барлығы дерліктей КСРО Конституциясының жергілікті жерге ыңғайластырып жасалған көшірмесі болды.  
Конституцияда жалпыға бірдей сайлау құқығы мен тікелей жасырын түрде дауыс беру енгізілді. Бірақ мұндай жұмыстарды іске асыруда коммунистік партия тарапынан бақылау қойылып, партия өзі ұсынған кандидаттарының өтуін бақылап отырды. Сонымен қатар Кеңестердің орталық атқару комитетінің билік органы да Коммунистің партияның ОК-нің айтқанын ғана орындап отырды. Сөйтіп, Коммунистік партия Кеңес өкіметінің мызғымас тірегі болды. Ал Қазақстан компартиясы Орталықтың орындаушысына айналды. 

Коммунистік орталық партия комитеті одақтас республикаларды өзінің бақылауынан шығармау үшін басқару жүйесінің барлық салаларын өз қолына алды. 1939 жылы БК(б)П 18 съезінің қаулы-қарарлары бойынша халық шаруашылығына билік жүргізуді жақсарту деген сылтаумен республикада кейбір облыстарды ірілендіру жүргізілді. 1938-1939 жылдары 6 жаңа обком – [[Ақмола]], Гурьев, [[Семей]], [[Қызылорда мемлекеттік университеті|Қызылорда]], [[Жамбыл облысы|Жамбыл]], [[Павлодар]] және 21 аудандық, 3 қалалық комитеттер құрылған. Мұндай бөлімдерді құрудың басты мақсаты Орталық партия комитеттерінде әміршіл-әкімшіл басқару жүйесін күшейту болды. 

Орталық партия комитеті өзінің жұмысын нығайтып жандандыру үшін Қазақстанда партия шешімдерінің орындалуын тексеруді қадағалап оны күшейтіп отырды. Партияның 18 съезінің шешімдері бойынша идеологиялық жұмыстың жүргізілуін бақылайтын партиялық аппарат бекітілген. Республикалық және облыстық комитеттерде үгіт насихат бөлімдері құрылған. 138-1940 жылдар аралығында [[марксизм-ленинизм]] классиктерінің шығармалары қазақшаға аударылып көптеген таралыммен жарық көрді. Жоғары оқу орындарында марксизм-ленинизим негіздері жеке курс болып оқытылды. Сталиннің автолығымен Коммунистер париясының қысқаша тарихы жазылып арнаулы және жоғары оқу орындарында оқытылды. Сонымен, Коммунистер партясының басқару ісін өз қолына алған Сталин Одақ көлемінде оның теориялық-тәжірибелік жұмыстарын өзінің әміршіл-әкімшіл жандайшаптарымен басқарып отыды.  

== Қазақстан Компартиясының басқару жүйесіндегі тоқырау құбылыстары. ==
БК(б)2 өзінің ел басқарудағы үстемдігін соғыстан кейінгі жылдарда бұрынғыдан да тереңдете түсті. Оны партияның иеологиялық жұмыстарын бірқалыпта келтіру керек деген сылтаумен «Ленинград», «Звезда» журналдары мен «Кинофильм және драмалық театорлардың репертуары, оны жақсартудың шаралары туралы» қаулы-қарарлары дәлелдейді. Мұндай қаулы-қарарлардың іс-шаралары одақтас республикаларда тіпті ерекше қаталдықпен жүргізілген. Орталық партия комитетінің қаулысы бойынша Алматыда 1946 жылы 26 қыркүйекте әдебиет және өнер қайраткерлерінің бас қосқан жиыны өтеді. Мұнда Қазақстан жазушыларына шығармалары Кеңес өкіметінің саясатынан тыс жазылған, социализмнің шындығынан ауытқыған деген сын тағылды. 

Қазақстан орталық партия комитеті 1947 жылы 21 қаңтарда «Тіл және әдебиет институтының жұмысындағы өрескел қателіктері» деген қаулы шығарды. Бұл қаулы Ғылым академиясының партия жиналысында талқыланып тіл және әдебиет институтының ғылыми жұмыс жоспарлары қайта қаралып, қазақ әдебиетіне байланысты Қазан төңкерісіне дейінгі тақырыптар бағдарламадан мүлде алынып тасталды. Сөйтіп, әдебиетіміздің негізгі түп-тамыры қиылды. Мұндай тақырыпта жазып жүрген ұлы жазушы Мұхтар Әуезовке ұлтшыл, реакцияшыл деген айып тағылды. Сонымен, орталық партия комитетінің қаулы-қарарларымен қаруланған Қазақстан К(б)П ОК-і Қазақстан композиторлар одағының, суретшілердің, қоғамдық ғылымдар мен биологиялық және медицина ғылымдарының ұйымдарында жиындар өткізіп, олардың барлығына мін тақты. 

1949 жылы  25 ақпан мен 1 наурыз аралығында [[Қазақстан]]  К(б)П 4 съезі өтті. Онда бірінші хатшы Шаяхметов баяндама жасап, съезде республиканың экономикасы мен мәдениетін одан әрі дамыту туралы қаулы қабылданды. Қазақстан К(б)П ОК-і «Правда» газетінде жарияланған «Қазақстан тарихы маркстік-лениндік тұрғыдан сөз ету туралы мәселелер» деген мақалаға байланысты қаулы шығарып, ол бойынша корнекті тарихшы ғалым Бекмаханов қуғын-сүргінге ұшырады. Бұдан кейін халқымыздың тарихының зерттелуіне үлкен нұқсан келді. Көрнекті ғалымдар А.Қ. Жұбанов, Б.С.Сүлейменов, Қ.Жұмалиев, т.б. қуғын-сүргінге ұшырады. 

==    Әлеуметтік-экономикалық жағдайдың дағдарыс жылдарындағы Қазақстан компартиясының қызметі. ==
Сталиннің қаза болуына байланысты оның жеке басына табыну әшкереленіп, ел ішінде азда болсы жылымдық пайда болған еді. Алайда бұл мәселе аяғына дейін шешілмеді. Бюрократтық жолға біржолата түскен коммунистік партияның басқару аппараты жеке басқа табыну кезіндегі зардаптардың бетін толық ашпай, қайта жауып қойды. Бұл мәселені көтерген Хрущевтің өзі де дәрменсіздік көрсетті. Оның дәрменсіздік көрсетуіндегі басты себеп, егер ол көтерген мәселе аяғына дейін жеткізілсе, орыс шовинизмі әшкереленіп, Коммунистік партияның бюрократтық басқару жүйесінің беті ашылар еді.

Қазақстан ОПК-нің бірінші хатшылығына бар-жоғы 18 жыл ішінде алты адам сайланған. Мәселен, [[Жұмабай Шаяхметов|Шаяхметов]], [[Пантелеймон Кондратьевич Пономаренко|Пономаренко]], Брежнев, Беляев, [[Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев|Қонаев]], [[Ысмайыл Юсупов|Юсупов]]. Бұл жағдай елдің әлеуметтік-экономикалық және мәдени жағынан өсіп-өркендеуіне едәуір нұсқан келтірген. Әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту үшін КП ОК-нің 1954 жылғы пленумында «Елде астық өндіруді одан әрі арттыру, ол үшін тың және тыңайған жерлерді игеру туралы» мәселе қаралып, қаулы қабылданды. Бұл қаулыға байланысты қазақ даласын игерудің орасан зор бағдарламасы белгіленді. Қазақтың тың жеріне жүргізілген жұмыстар бірнеше рет миллиардтаған гектар жер ғылыми негізсіз жыртылды. Кейбір облыстардағы жеңіл топырақты жерді айдау шаңды дауылға айналып, табиғи тепе-теңдік бұзылды. Оған қоса тың игеруге байланысты басқа ұлт өкілдерінің  жерімізге қоныстануы әдейі күшейтіліп, қазақ халқы өз жерінде азайып кетуінің салдары халқымыздың тіліне, діліне, дініне әсер етіп, орыстандыру саясаты күшейе түсті. 

Тың жерді көтеру экологияны нашарлатқаны өз алдына, ядролық сынақ алаңдарында жасалған жарылыстар да ол аймақтағы халық денсаулығына аса ауыр залалын тигізді.

== Дереккөздер ==
11 сынып "Қазақстан тарихы" Атамұра баспасы

[[Санат:Қазақстан тарихы]]