Қазақстан Республикасының Конституциясы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Қазақстан Республикасының Конституциясы''' — [[Қазақстан Республикасы]]ның Ата Заңы. Ағымдағы [[Конституция]] [[1995 жыл]]ы [[30 тамыз]] күні жалпыхалықтық [[Референдум]] негізінде қабылданды және [[5 қыркүйек]] күні өз күшіне енді. Конституция 9 тараудан, 98 баптан тұрады.

Конституция мемлекеттік құрылыстың құқықтық негізін қалыптастырушы құжат болып табылады. Ол мемлекеттілік тетік, қоғамдық, саяси институттар ретінде қызметтің негізі боларлық принциптерін орнықтырды, адам мен азаматтың конституциялық мәртебесін белгіледі, экономикалық құрылыстың негіздерін айқындады. Бұл тәуелсіз Қазақстанның қабылдаған екінші конституциясы. Алдыңғы конституция [[1993 жыл]]ы [[28 қаңтар]]да қабылданған болатын.

== Тарихы ==

=== Қазақ АКСР Конституциясы 1926 жыл ===

Алғашқы Қазақстан Конституциясы 1926 жылы 18 ақпанда КСРО құрылғаннан кейін 1925 жылғы РСФСР Конституциясы ескеріле отырып, ҚазАКСР Орталық Атқару Комитетінің қауылысымен түпкілікті редакцияда қабылданды, өйткені бұл кезде Қазақстан РСФСР-дың бір бөлігі еді. Бұл Негізгі заң басқару нысанын, мемлекеттік құрылысты, саяси режимді, мемлекеттік билік органдарының құрылымын, атқарушы-өкім беруші органдарын бекітті. Сайлау құқығының, бюджеттік құқықтың негізгі бастаулары белгіленді. Осы Конституцияға сәйкес Қазақстан РСФСР құрамындағы толық құқықты республика болып танылды.<ref name="e-history.kz">http://e-history.kz/kz/publications/view/723 Қазақстан Конституциясының тарихы</ref>

===Қазақ КСР Конституциясы 1937 жыл ===

[[Сурет:QazaqSSR_Konstituciyasy_1937.jpeg|250px|нобай|солға|"Qazaqтьn Soвeттi Soтsijalisтik Respuvвlijkasьnьn Konsтijтuтsijasь (Negizgi Zanь). Alma-Aтa. 1937"]]

1937 жылдың 26 наурызында Кеңестердің Бүкілқазақстандық Төтенше Х Съезінде қабылданған Қазақ КСР Конституциясы 11 бөлім мен 125 баптан тұрды. Ол жерде «КСРО Конституциясының 14-бабынан тыс Қазақ КСР өзінің егемендік құқықтарын толық сақтай отырып, мемлекеттік билікті өздігінен жүзеге асырады» делінген. 1937 жылдың Конституциясында экономикалық, саяси қорғаныс салалары бойынша өзара ықпалдастықты іске асыру мақсатында басқа да тең құқылы республикалармен еркін түрде одақтасуға құқылығы (13-бап), Қазақ КСР келісімінсіз территориясын өзгертуге тыйым салу (16-бап), жоғарғы республикалық және мемлекеттік биліктің жергілікті органдары қалыптастыратын, заңнаманы жүзеге асыру, мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті және де азаматтар құқығын, салық салу т.б. мәселелерді қорғау бойынша  республика саясатын жүргізу құқықтары бекітілген (19-бап).<br />
Сонымен қатар, сот пен прокуратура жүйесі қамтылған. Халық соттары аудан азаматтарының тарапынан құпия сайлау жолымен жалпы, тікелей және тең сайлау құқығы негізінде сайланып, сот ісін жүргізу қазақ тілінде, ал басқа ұлт өкілдері шоғырланған аудандарда олардың ана тілдерінде жүргізілуі тиіс болған (83-90-баптар).<br />
1937 жылдың Конституциясында азаматтардың негізгі құқықтары мен міндеттері анықталған: еңбек етуге құқылығы (96-бап), демалысқа құқылығы (97-бап), қартаю, ауру болу және еңбекке қабілетсіз болып қалу жағдайларында материалды қамтамасыз етілуге құқылығы (98-бап), денсаулық сақтау, сөз, баспасөз, жиын, митинг, көше шерулері мен демонстрацияларға еркіндік берілуі кепілдігі, тұлғаға, тұрғын-жайға, азаматтардың хат жазысу арқылы жеке хат алысуға дербес құқықтары, шетел азаматтарына саяси баспана беру құқығы.

===Қазақ КСР Конституциясы 1978 жыл ===

ІХ шақырылған республика Жоғарғы Кеңесінің кезектен тыс VII сессиясында 1978 жылы 20 сәуірде қабылданған Қазақ КСР Конституциясы кіріспеден, 10 бөлім, 19 тарау және 173 баптан тұрады. Конституцияға сәйкес, бүкіл өкімет билігі жұмысшы, шаруа және еңбек интеллигенциясы таптарына жататын халықтың қолында болды.<ref name="e-history.kz"/>

===Қазақстан Республикасының Конституциясы 1993 жыл ===

Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы Конституциясы 1993 жылы 28 қаңтарда ХІІ шақырылған Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің ІХ сессиясында қабылданды. Ол кіріспеден, 4 бөлім, 21 тарау және 131 баптан тұрады. <br />
Конституция Қазақстан мемлекеттік егемендігін алған сәттен бергі көптеген құқықтық нормаларды: 
* халықтық егемендік 
* мемлекет тәуелсіздігі 
* билікті бөлісу принципі 
* қазақ тілін мемлекеттік деп тану 
* Президентті мемлекет басшысы деп тану 
* сот органдарын — Жоғарғы, Конституциялық және Жоғары Арбитраждық соттар және басқаларды қамтыды.
1993 жылғы Конституция негізіне парламенттік республика моделі алынды.<ref name="e-history.kz"/>

=== Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл  ===

Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қабылданды.

1995 жылы 30 тамызда республикада бүкілхалықтық референдум өтті, нәтижесінде Қазақстанның жаңа Конституциясы қабылданды. Дауыс беру еліміздің қалалары мен ауылдарындағы 10253 сайлау учаскелерінде жүрді. Бұл Конституцияның 1993 жылғы Конституциядан айырмашылығы оның мазмұнының сапасында еді. Жаңа Конституцияға алғаш рет азаматтың құқығына қатысты ғана емес, адам дүниеге келген сәттен одан ажырамас құқықтарына да қатысты нормалар енді. Ол бойынша Қазақстан Республикасының Президенті саяси жүйенің басты тұлғасы болып табылады, билік тармақтарынан жоғары тұрады. Бұл президенттік басқару жүйесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялық бөлім өзгерістерге ұшырады.

1995 ж. желтоқсанда екі палаталы (жоғарғы палаталы — Сенат, төменгі палаталы —Мәжіліс) Парламентке сайлау өткізілді.

==== Конституция құрылымы ====

* I бөлім. Жалпы ережелер
* II бөлім. Адам және азамат
* III бөлім. Президент
* IV бөлім. Парламент
* V бөлім. Үкімет
* VI бөлім. Конституциялық кеңес
* VII бөлім. Соттар және сот төрелігі
* VIII бөлім. Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару
* IX Бөлім. Қорытынды және өтпелі ережелер

==== Өзгертулер мен түзетулер ====

===== 1998 жыл =====

===== 1998 жыл =====

===== 1998 жыл =====

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.zhasalash.kz/suhbattar/5472.html Ата заңға өзгерiс енгiзу ұлтаралық келiсiмге сызат түсiрмейдi. Тартысқа түскен қайран тiл]
* [http://www.dmoz.org/World/Kazakh/Региондық/Азия/Қазақстан/Мемлекет/ Мемлекет] — [[Ашық Тізімдеме Жобасы|Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)]]
* [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы|Қазақстан Республикасының Конституциясы]] — Уикикітап жобасында:
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/1 бөлім|1 бөлімі, Жалпы ережелер]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/2 бөлім|2 бөлімі, Адам және азамат]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/3 бөлім|3 бөлімі, Президент]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/4 бөлім|4 бөлімі, Парламент]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/5 бөлім|5 бөлімі, Үкімет]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/6 бөлім|6 бөлімі, Конституциялық кеңес]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/7 бөлім|7 бөлімі, Соттар және сот төрелігі]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/8 бөлім|8 бөлімі, Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару]]
** [[b:Қазақстан Республикасының Конституциясы/9 бөлім|9 бөлімі, Қорытынды және өтпелі ережелер]]

== Дереккөздер ==
<references/>

{{Қазақстан тақырыптарда}}

[[Санат:Конституциялар]]
[[Санат:Қазақстан Конституциясы]]