Қазақстандағы комсомол жастар және пионер ұйымдары бетінің бастапқы мәтінін қарау

==Қазақстан комсомол жастар ұйымының тарихы==
РСДР(б)П-ның [[1917]] жылдың тамызында [[Петроград]]та өткен VI съезінде [[жұмысшы]] жастардың коммунистік [[ұйым]]ын құру [[мәселе]]сі қаралды. Ал [[Қазақстан]] аумағында бұл [[әрекет]] [[азамат]] соғысы мен шетел интервенциясы жылдарында басталған болатын. [[1918]] жылы алғашқы [[комсомол]] ұясы [[дүние]]ге келді. Комсомолды ұйымдастырушылар Б.Атуев, Х.Чурин, Қ.Сахыбалиев, Ғ.Сұлтанов, Е.Сереченко, М.Кұжбанов, Н.Оперштейн, М.Шығаев, т.б. болды.

[[1918]] жылдың 29 қазанында [[Мәскеу]]де Жұмысшы және шаруа жастарының I Бүкілресейлік съезі ашылды. Комсомол [[тарих]]ы осы кезден басталады.

Комсомол [[ұйым]]ының негізіне мына төмендегі қағидалар жатқызылды:

# [[Одақ]] [[Ресей]] коммунистік партиясымен тығыз [[байланыс]]та;
# [[Коммунизм]] идеяларын насихаттауда, сондай-ақ Жұмысшы мен [[шаруа]] жастарын Кеңестік Ресейдің іргетасын бекітуде белсенділік көрсетуге үндеу;
# Одақ өзін РК(б)П жетекшілігіндегі [[дербес]] [[ұйым]] деп есептейді.

Қазақстандағы алғашқы комсомол ұйымдары бірінші кезекте [[темір жол]] желісі бойындағы поселкелерде құрылды. Елде [[азамат соғысы]] жүріп жатты. Өз [[ықпал]]ын күшейте түсу үшін Кеңес өкіметі жақтастары [[қатар]]ын көбейтуге ұмтылды. Бұл жолда оған [[Қызыл Армия]]ның партия ұялары мен саяси бөлімдері көмек көрсетті.

Жергілікті партия органдары жаңа құрылган комсомол ұяларының [[қызмет]]ін бағыттап отырды. Бұл ұялар [[құрам]]ына орташа 3-тен 10 [[адам]]ға дейін кірді. Негізгі өзегі майдангерлер мен жұмысшы жастар болды. Болыстық және уездік комсомол органдарының басшылары өз [[міндет]]терін негізгі жұмысынан қол үзбей, кешке және [[демалыс]] күндері атқарды. [[1918]]—[[1919]] жылдары комсомолдың қоғамдық жұмысы әрбір [[әкімшілік]] аудандағы жастарға комсомолдың [[әсер]]ін таратуға бағытталды. Жастармен [[жұмыс]] жасаудың бір түрі — қазіргі кезең [[жағдай]]ы, майдандағы [[оқиға]]лар, халықаралық оқиғалар туралы саяси [[әңгіме]] өткізу болды. Әңгімелесуге уездік [[партия]] комитетінен баяндамашылар шақырылды, кейде [[Орынбор]]дан баяндамашы келген кез де болды. Комсомол жұмысының көп таралған бір түрі клубтарда көркемөнерпаздар [[ұжым]]ын құру еді. Бұл ұжымдар [[пьеса]]лар қойып, концерттер ұйымдастырды.

[[Түркістан]] жастарының аса көрнекті ұйымдастырушысы [[Ғани Мұратбаев]] есімі комсомол тарихында мәңгі қалды. [[Кеңес өкіметі]]н орнату кезінде Ғани Қазалы [[депутат]]тар кеңесінің жұмысына белсене қатысқан. [[1920]] жылы ол Түркістан комсомолының съезі жұмысына қатысып, ОК мүшелігіне сайланды. Ол қазақ жастарымен [[жұмыс]] жүргізу [[бөлім]]інің бастығы болып бекітіледі. [[1922]] жылдан бастап ол Түркістан Орталық атқару [[комитет]]інің мүшесі болып және РК(б)П ОК Ортаазиялық бюросының мүшелігіне сайланады.

[[1920]] жылдың ортасында [[Қазақстан]]да және оның көптеген облыстарында уездік, губерниялық комсомол ұялары құрыла бастады. Бастауыш комсомол [[ұйым]]дары жұмысының одан әрі жандана түсуіне РКЖОIII съезінің әсері мол болды. [[1920]] жылдың [[қазан]] айында өткен бұл жастар съезінде [[Ленин Владимир Ильич|В.И. Ленин]] «Жастар одағының міндеттері» туралы баяндама жасады.

''[[1921]] жылдың 7—13 шілдесінде РКЖО-ның I Бүкілқырғыздық (Қазақстандың) облыстық съезі өтті''. Съезге [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] облыстарын қоспағанда, одақтың 20 960 мүшесінен 194 адам [[делегат]] болып қатысты. Оның 20 шақтысы қазақ жастары болды. Осы съезден кейін [[комсомол]] ұйымдары Коммунистік партияға бағынышты бірыңғай [[жүйе]] болып құрылды. [[Партия]] тапсырмасын орындай отырып, комсомол саяси ағарту, [[жетім]] балаларға [[қамқорлық]] жасау және дінге қарсы [[насихат]]пен айналысты. Бұл шаралардың бәрі, негізінен, уездік орталықтарда өткізілді.

Комсомолдар қираған [[шаруашылық]]ты қалпына келтіру үшін сенбіліктер мен жексенбіліктер ұйымдастыруға [[мұрындық]] болды. Қалалардағы комсомол [[ұйым]]дары жақын жатқан ауылдарды [[қамқорлық]]қа алып, айына 2-3 рет [[демалыс]] күндері сонда барып, пьесалар қойды, көркемөнерпаздар кешін өткізді, [[газет]]тер мен [[журнал]]дар оқуды ұйымдастырып, саяси [[әңгіме]]лер жүргізді. [[1921]] жылы [[Түркістан]]дағы комсомол обкомында батырақ жастарды қорғайтын экономикалық [[бөлім]]дер ашылды. Бұл [[бөлім]] байлар мен малайлар арасында еңбек [[келісімшарт]]ын жасасу жұмысын жүргізді. Келісімшарт жергілікті [[кеңес]]те тіркеліп, заңды күш берілді. Бай келісімнің күшін енді біржақты бұзып, малайын [[жұмыс]]тан шығара алмады. Малай, керісінше, бүкіл саяси [[құқық]]тарға ие болды. Бай, молда, дворяндар, бұрынғы акгвардияшылар сайлау құқығынан айырылды. Бұл — ЖЭС кезі еді.
 
XX ғасырдың 20-жылдарының басындағы күрделі бір [[мәселе]] мүшелік [[жарна]] жинау еді. Мүшелік жарна ақшалай емес, астықпен жиналды. [[Ақша]] құнсызданып, өз бағасын жойған еді. Комсомолдардың [[Көпшілік|көпшілігі]] жас болғандықтан, [[ата-ана]]сының қол астында болатын. [[Жарна]] төлеу көптеген отбасында [[жанжал]] тудырып жатты.

Жұмыс кеңінен жүргізілгеніне қарамастан, [[1921]]—[[1922]] жылдары [[Қазақстан]]ның барлық болыстарында комсомол комитеті болған жоқ, кейде екі, одан да көп болыстықтарда бір аудандық бюро құрылды. [[Комсомол]] қатарындағы жергілікті [[ұлт]] өкілдерінің саны мардымсыз, жергілікті жерлерде [[қызмет]] істейтін кадрлар жеткіліксіз болды. Аудандық және уездік комитет қызметкерлері [[жалақы]] алмады, тек қана жарнаға жиналған астықтан өздеріне [[тамақ]]қа қалдырып отырды.

[[1937]] жылы құрамында 136 мыңнан астам ұл мен [[қыз]]дары бар Қазақстан өлкелік комсомол ұйымы ''Қазақстан лениншіл коммунистік жастар одағы'' болып қайта құрылды. Комсомол [[өкіл]]дері бірінші ретте [[ауыл]]-[[село]] жастарын комсомол қатарына тартуға, ФЗО ұйымдастыруға, екпінді [[құрылыс]]тарға жастарды көбірек жіберуге [[күш]] салды. Комсомол республикалық, одақтық деңгейдегі социалистік жарыстарға жер-жердегі жастарды көбірек тарту [[мақсат]]ында комсомол жастар бригадаларын ұйымдастырды. Комсомол қызметіне елдің қоғамдық-саяси, мәдени [[өмір]]ін біршама жетік білетін, тәжірибелі жас мамандар тартылды. [[Республика]] комсомолы Орталық комитетінің [[құрам]]ында оқушы жастар мен жұмысшы жастар, пионерлер арасында [[жұмыс]] жүргізу, тағы да басқа бөлімдер болды. [[1970]]—[[1980]] жылдары комсомол өзінің жастарға [[ықпал]]ын жоғалта бастады.

Қайта құру жылдарында ([[1985]]—[[1991]] жылдары) комсомолға қарсы [[заң]]сыз жастар ұйымдары (байкерлер, рокерлер, металлистер, т.б.) құрыла бастады. [[Студент]] жастардың жұмысшы және ауыл жастарынан бөлектенуі күшейе түсті.

Комсомол бірте-бірте өз [[идея]]ларын жүзеге асырудан қалып, [[партия]] курсын жүргізуші және негізгі атқарушысы рөлін атқарды.

==Қазақстандағы В.И.Ленин атындағы пионер ұйымы==
Коммунистік [[бала]]лар [[ұйым]]ы өз қарамағына Кеңестер Одағының барлық [[мектеп]] оқушыларын қамтитын [[көпшілік]] саяси ұйым есебінде тарих [[сахна]]сына шықты. Партияның тапсыруы бойынша балалар коммунистік ұйымын құрумен [[комсомол]] айналысты. [[1922]] жылдың 19 мамырында өткен комсомолдың II Бүкілресейлік [[конференция]]сында елдің барлық қалалары мен селоларында [[пионер]] отрядтарын ұйымдастыру туралы қаулы қабылданды. [[1922]] жылдың [[желтоқсан]]ында өткен комсомолдың V съезінде жекелеген пионер отрядтары бір [[ұйым]]ға топтастырылып, алғашқыда «Спартак» атын иемденді. Қазақстанда мұндай отрядтар алғаш [[Петропавл]]да, [[Перовск]]іде ұйымдастырылды. [[1923]] жылдың тамыз айында РКЖО ОК-нің Бюросы «Спартак» атындағы жас пионерлердің балалар коммунистік топтарының [[ұйым]]дық Жарғысын бекітті. Ұйымдық Жарғы пионерге қабылдау тәртібі мен [[ереже]]сін, отряд, звено секілді ұйымдық түрлерін, сыртқы белгілерін, сондай-ақ пионерлердің заңы мен [[дәстүр]]ін, жас мөлшерін (9-дан 14-ке дейін) белгіледі. Балалар коммунистік ұйымы [[болашақ]]тағы Кеңес елі [[азамат]]тарының [[мектеп]] жасынан бастап [[тәртіп]]ті, [[тәрбие]]лі, еңбексүйгіш, саналы, мәдениетті болып өсуі бағытындағы [[партия]] мен комсомол ұйымдары ісіне өз тарапынан ұйытқы бола білді.

Пионер отрядтары, ең алдымен, олардың [[ата-ана]]лары [[жұмыс]] істейтін өндіріс орындары мен мекемелерде құрыла бастады. Ал [[1923]] жылдан бастап ол мектептерде жалғасты. РКЖО ОК-нің [[1924]] жылдың 23 қаңтарында өткен [[кезек]]тен тыс пленумында «Спартак» атындағы жас пионерлердің балалар коммунистік топтары [[Ленин]] атындағы [[жас]] пионерлердің балалар коммунистік топтары болып аталуы жөнінде қаулы қабылданды.

Пионер ұйымдарының жұмысы жас [[ұрпақ]]ты [[коммунизм]] ісіне берілгендік [[рух]]та тәрбиелеуге, Отанды сүюге, өзге ұлт-ұлыстарды [[құрмет]] тұтуға бағытталды. [[1925]] жылдың қаңтар айында [[Орынбор]]да «Пионер» журналының алғашқы саны [[жарық]] көрді.

[[1926]] жылы республиканың барлық [[мектеп]]терінде дерлік пионер отрядары құрылып, [[жұмыс]] істей бастады.

''[[1929]] жылы 18 тамызында [[Мәскеу]]де КСРО пионерлерінің I Бүкіл одақтық слеті ашылды''. Слетке барлығы 7 мың жас жеткіншек қатысса, оның 80-і қазақстандықтар еді. Слет барысында [[спартакиада]], олимпиада, көркемөнерпаздар үйірмелерінің конкурстары, балалар [[Шығармашылық|шығармашылығының]] көрмелері өткізілді.

[[1930]] жылдың 14 наурыз күні «Қазақстан пионері» газетінің бірінші саны [[жарық]] көрді. ''[[1930]] жылы 6 тамыз күні Алматыда [[Қазақстан]] пионерлерінің I слеті ашылды''.

[[Пионер]] ұйымдары еліміз [[өмір]]інің барлық саласына белсене қатысты: сауатсыздарды оқытып, қызыл отауларға керекті [[кітап]]тарды жинады, металл [[сынық]]тары мен [[қалдықтар]]ын жинауға қатысты, жаңа [[оқу жылы]] қарсаңында [[мектеп]]терге балаларды тартты.

[[1931]] жылдың 10 сәуірінде Республикалық пионерлер штабы құрылды. Алғашқы құрылған бұл штабтың төрағасы болып Ә.Асылбекұлы, [[бюро]] жетекшісі болып З.Ақышқызы сайланды. Осылайша Қазақстанда орталыққа бағынған бірыңғай пионер ұйымы өмірге келді.

БЛКЖО-ның [[1949]] жылы наурызда өткен XI съезінде комсомол ұйымдарының алдына — пионер дружиналары арасынан жан-жақты дайындығы бар [[жас]] жеткіншектердің белсенді тобын — вожатыйларды дайындап отыру [[міндет]]і қойылды. Съезд БЛКЖО Жарғысына «Пионер ұйымдары туралы» жаңа [[бөлім]] енгізді. Сөйтіп, комсомолдың өзінен кейінгі жас жеткіншектермен арадағы [[байланыс]]ы одан сайын нығая түсті. Бұдан былайғы жерде пионер дружиналары арасындағы барлық жұмысты қалалық, аудандық комсомол комитетіндегі [[мектеп]] жастары бөлімдері атқаратын болды.

[[1954]] жылы БЛКЖО ОК-і «В.И.Ленин атындағы жас [[пионер]]лердің балалар коммунистік ұйымдарының Ережесін» бекітті. Жаңа [[Ереже]] пионер ұйымдарының [[жұмыс]]ына бұрынғыдан да кең өріс аша түсті. Жас натуралистер [[станция]]сын, жас механиктер мен туристер клубтарының көптеп ашыла бастауы осының айғағы. Пионерлер сонымен бірге ''октябряттар'' арасындағы, балалар бақшаларындағы, пионерлер парктері мен аллеяларындағы [[жұмыс]]тарды да өз қолдарына алды, мектеп аумағында арнайы [[аймақ]]тар құрып, оларды бақылап, қадағалап отырды. Бұл [[жұмыс]]тарда үздік көрінгендерге алғыс жарияланып, [[Құрмет]] грамоталары, төсбелгілер, басқа да сый-сияпаттар беріліп отырылды. Ескерту, сөгіс жариялау сияқты жаза түрлері де [[дружина]], [[кеңес]], [[звено]] шеңберінде жүргізілді.

Пионердің жеке [[рәміз]]дері: ту, галстук, төсбелгі (значок), [[салют]] жас жегкіншектерді тәртіп пен өзара [[ынтымақтастық]]қа, ұйымшылдыққа, [[бірлік]]ке [[тәрбие]]леуде үлкен рөл атқарды. Жалпы пионерлер қызметі комсомол [[жоспар]]лаған шараларды орындаумен ғана шектелді. Саяси құрылымнан комсомолдың кетуіне [[байланыс]]ты, В.И. Ленин атындағы бүкілодақтық [[пионер]] ұйымы да өмір сүруін тоқтатты.

==Ғани Мұратбаев==
[[Сурет:Stamp of Kazakhstan 403.jpg|thumb|200px|[[Ғани Мұратбаев]]]]
Ғ.Мұратбаев «Жас алаш» жастар газетін алғаш шығарушылардың бірі. Кейін ол [[газет]] «Жас қайрат» деген атпен шықты. [[1922]] жылдың [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] Ғ.Мұратбаев осы мерзімдік басылымдардың [[редактор]]ы болды. Ұзамай Ғани РЛКЖО (Ресей Лениншіл коммунистік жастар одағы) ОК-нің [[мүше]]сі болып және КЖИ (Коммунистік жастар интернационалы) атқару комитетінің мүшелігіне сайланды. Алайда [[өкпе]] ауруы жалынды жастың өмірін ерте қиды. [[1925]] жылы 15 сәуірде ол қайтыс болғанда, «Правда» газеті мынадай қазанама жариялаған:
«...Мұратбаев жолдас [[Одақ]]тағы аса көрнекті [[қызметкер]], Кеңестік Шығыстағы революцияшыл жастардың аса [[талап]]ты өкілі еді. ...Мұратбаев жолдас ірі масштабтағы комсомол қызметкері. КЖИ-де ол Шығыс бөлімін басқарды. Алайда [[1924]] жылдың күзінде басталған ауру оны бізден және комсомол [[жұмыс]]ынан алып кетті...» (РЛКЖО Орталық Комитеті. «Правда», [[1925]], [[Сәуірдің 17|17 сәуір]]).<ref>Қазақстан тарихы: Аса маңызды кезеңдері мен ғылыми мәселелері. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык- гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / М.Қойгелдиев, Ә.Төлеубаев, Ж.Қасымбаев, т.б. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. — 304 бет,суретті. ISBN 9965-36-106-1</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}


[[Санат:Қазақстан тарихы]]


{{Kz-hist-stub}}