Ғарыштық желі бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Ғарыштық желі''' ({{lang-ru|Космическая струна}}, ''ғарыштық ішек'') — [[уақыт кеңістігі]]нің алып қатпары іспеттес, [[Гипотеза|болжамды]] [[реликт]]ілі [[астрономия]]лық нысан. Кей жағдайда желілер конус типтес уақыт кеңістігінің бірқалыпты типологиялық дефектілерімен сипатталады.

[[Сурет:Ғарыштық желі.jpeg|нобай|CSL-1 қосарлы галактикасы. VLT бақылауындағы (нысанның құрамдас бөліктерінің екеуінің ортасымен өткендегі) спектограф саңылауларының позициялануы көрсетілген. Кескін М. Сажиннің мақаласынан алынған.]]

== Теориялық зерттелуінің алғышарттары ==

Ғарыштық желілер [[Ғарыш желілерінің теориясы|желілер теориясының]] нәтижесі болып табыла алады.<ref name="Elements">[http://elementy.ru/news/164662 Открытие космической струны получило первое подтверждение?]</ref>

«Ғарыштық желілердің» болу мүмкіндігі жайлы алғаш болжамдар 1976 жылы [[Ұлыбритания|британ]] физигі [[Томас Киббл]] тарапынан айтылып, ал осы теорияның ары қарайғы дамуына 1981 жылы ұсыныс білдірген [[КСРО|кеңес]] [[Астрофизика|астрофизигі]] [[Яков Зельдович]] болды.<ref name="Astronet">[http://www.astronet.ru/db/msg/1187784 Астрономы открыли космическую струну?]</ref>

Ғарыштық желілердің диаметрі [[Атом ядросы|атом ядроларының]] көлемінен әлдеқайда азырақ (шамамен 10<sup>−29</sup> сантиметрдей), ұзындығы— кемінде оңдаған [[парсек]]тей, ал [[Заттың салыстырмалы массасы|салыстырмалы массасы]] — шамамен сантиметрге шаққанда 10<sup>22</sup> грамдай, яғни желілердің мыңдаған километрі [[Жер]] массасына парапар, бұл желілердің [[Тығыздық|тығыздығы]] өте жоғары демек.<ref name="Elements"/>

Теорияға сәйкес ғарыштық желілер [[Үлкен жарылыс теориясы|Үлкен жарылыстан]] кейін түзілді және алдын-ала тұйықталған немесе шексіз болған. Желілер жиырыла алады, бірін-бірі баса алады және жыртыла алады. Желілердің үзілген шеттері тұйықталған бөлшектер түзіп, қайта жалғаса алу мүмкіндігіне ие. Желілердің өздері де, олардың бөлшектері де [[Ғалам]]да [[жарық жылдамдығы]]мен ұшады. Олар бүкіл Ғаламды алып, Ғаламның бір жиегінен екінші жиегіне қарай жалғасқан.

== Байқалуы ==
Ғарыштық желіні көру, әрине мүмкін емес, себебі ол кез-келген массалық [[нысан]] сияқты «[[гравитациялық линза]]ны» түзеді: оның артқы жағындағы қайнарлардың жарығы оны айналып өту керек.

2003—2005 жж. бірнеше баспасөз беттерінде жарияланып, 6-7 миллиард [[жарық жылы]] қашықтығында орналасқан CSL-1 [[галактика]]сының кескіндеріне сәйкес, ғарыштық желілер құбылысы ашылды деген ұйғарымдар келтірілді.<ref name="Astronet"/><ref>M. Sazhin e. a. MNRAS 343 (2003) 35 {{arXiv|astro-ph|0302547}}</ref><ref name="Gazeta.Ru">[http://www.gazeta.ru/2006/01/24/oa_185790.shtml Астрономы порвали космическую струну] 24/01/06</ref>  Алайда, кейінгі зерттеулерде<ref name="Gazeta.Ru"/><ref>M. Sazhin e. a. MNRAS 376 (2007) 1731 {{arXiv|astro-ph|0611744}}</ref> CSL-1 айналасындағы ғарыш желісінің табылуы теріске шығарылды. Дегенмен, мәселе ғарыштың алуан бір нысанының түрін ашумен емес, ғарыштық желіні байқау төңірегінде шоғырланды деген мүмкіндік қалды.<ref>S. V. Krasnikov Gravitation and Cosmology 15 (2009) 62 {{arXiv|0811.1337}}</ref>

2010 жылдың қазанына қарай ғарыштық желілердің болу мүмкіндігін, [[квазар]]ларды байқауға негізделген зерттеулерлердің нәтижесінде алынған хабарламалар жанама түрде айғақтандыра түсті<ref>[http://www.physorg.com/news/2010-10-universe-physicists-fingerprints-cosmic.html Cracks in the Universe: Physicists are searching for the fingerprints of cosmic strings]</ref>.

== Әдебиетте кездесуі ==
Ғарыштық желілердің [[ғылыми фантастика]]лық шығармаларда сюжеттің құрылымдаушы элементі ретінде кездесуі мысалдары байқалады. Бұл мысалдар [[ирландия]]лық фантаст-жазушы [[Иен Макдональд]]тың «Кольцо Вертанди» және [[Ресей Федерациясы|ресейлік]] фантаст [[Василий Головачёв|В. В. Головачёвтың]] шығармаларында кездеседі.

== Ішкі сілтемелер ==
* [[Түнек материясы]]

==Дереккөздер==
<references/>

== Сілтемелер ==
* [http://physics03.narod.ru/Interes/Doclad/strun.htm Статья «Загадки космических струн» на сайте «Физика вокруг нас»]

[[Санат:Болжамды астрономиялық нысандар]]
[[Санат:Ғарыштық желілер теориясы]]
[[Санат:Ғарыш]]
[[Санат:Астрономия]]
[[Санат:Космонавтика]]
[[Санат:Ғылым]]
[[Санат:Астрофизика]]