Экскурсия өткізу техникасы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''«Экскурсия»''' (excursio) [[латын тілі]]нен аударғанда «[[серуендеу]]» деген мағынаны білдіреді. Экскурсия - жеке [[тұлға]]ның уақытша болатын елдегі (жердегі) туристік ресурстарды танымдық мақсатта жиырма төрт сағаттан аспайтын уақытқа барып көруі. Негізінен бұл пән оқу үрдісіне Батыс [[Европа]] және [[Ресей]] оқытушылары арқылы ХVIII-ХІХғғ енгізілді. 1910 жылы [[Мәскеу]]де «Орталық экскурсиялық комиссия» құрылды оқушылар мен оқытушыларға қызмет көрсету үшін. Совет үкіметі экскурсияны оқу үрдісінде ең қажет элементі деп қарастырды. 1918 жылы Мәскеуде «Орталық оқушылар экскурсиялық бюро» құрылды. Экскурсиялар туризмде мәдени-танымдық түрі ретінде, құрама бөлігі ретінде 20-жылдардың сонымен 30-жылдардың басында өрлей бастады. 1928ж «Советский турист» АҚ құрылды, 1930 ж «Бүкілсоветтік пролетарлық [[туризм]] және экскурсия еркін қоғамы» (ОПТЭ) болып өзгертілді. Көптеген қалаларда «Норкампросаның» эксурсиялық-туристік орталықтары ашылды. 1936 ж бастап туризм және экскурсияны дамыту төрағалығын ВЦСПС және оның өкілдігіне иық артылды.

Кез келген [[экскурсия]]ның тиiмдiлiгi көпшiлiгiнде оның өткiзу [[техника]]сына тәуелдi болады, жүргiзу техникасы мен әдістеме арасында байланысқан.

'''Экскурсияның жүргiзу техникасы'''на талаптардың қатары көрсетіледi. Олардың ішіне [[экскурсовод]]тың [[топ]]пен танысуы, топтың [[объект]]тің жанында дұрыс тұруы, [[экскурсант]]тардың [[автобус]]тан шығуы және қайтып автобусқа келуі, экскурсоводтың микрофонды қолдaнуы, уақытты ұстану экскурсияға толығымен және жеке тақырыпшаларды ашуға, экскурсанттардың сұрақтарына жауап және т.б.

[[File:Guided tour of Killyleagh Castle - geograph.org.uk - 1581390.jpg|thumb| Экскурсоводтың орналасуы]]

[[File:US Navy 061019-N-5330L-001 Fransico Julius, a local tour guide in Rome, shows Sailors from the Nimitz-class aircraft carrier USS Dwight D. Eisenhower (CVN 69) photos of what the historic city.jpg|thumb| Экскурсовод түсіндіруде]]

[[File:Guide Friday tour bus, Waverley Bridge, Edinburgh, September 1992.jpg|thumb| Туристерге арналған автобус, Эдинбург, 1992 ж.]]

* '''Экскурсоводтың топпен танысуы'''. Экскурсовод автобусқа кiрiп, топпен танысады. Ол топпен амандасады, өз аты-жөнін айтады, ұсынатын экскурсиялық мекемемен таныстырады, экскурсанттарды автобустың жүргiзушiсiмен таныстырады, басқаша айтқанда экскурсияны кіріспеден бастайды.  Өзінің қарым-қатынастың орналастырылған ережелерiмен экскурсовод тобты өз әсерлерiн бағындыру үшiн маңызды. Ол бiрден сөйлемейді. Үзiлiс пайда болады он-жиырма секундқа созылатын. Бiрiншi танысу болады, экскурсоводтың топпен ары қарай байланысуларына тәуелдi болады. Экскурсанттар бiртiндеп үнi өшедi, ыңғайлырақ отырысады, олардың ықыласы экскурсоводта ауысады.
 
* '''Экскурсанттардың автобустан шығуы'''. Экскурсанттардың шығуын алдын ала әзiрлеу керек. Мынандай жағдайда, бұл iстелiнбесе, топтың едәуiр бөлiгi автобуста қалады, орналастырылған орындағы [[ескерткiш]]тердiң [[бақылау]]ы үшiн шықпайды. Экскурсанттар нақ сол объектпен дербес танысумен мүмкiндiгін жоғалтады.Тоқтаулар санын  топтың шығуымен кiрiспе сөзде ерекшелiкпен аталу қажет, объекттiң ерекшелiгiмен мұндай шығуларды түсiндiрiп ынта қоюға ұсынылады.

* '''Экскурсанттардың орын ауыстыруы''' автобустан объектке, объекттен автобусқа, объекттердiң арасында топпен iске асады. Экскурсоводтың орны - топтың ортасында, бiрнеше адамдар алда жүредi, бiрнеше қасында, қалғандары - арт жақта. Топ созылмалы болмау үшiн маңызды: оның алдағы бөлiгiнiң және аралығында қашықтық, кім соңғы келеді 5-7 м аспауы керек. Экскурсовод маршрутта топтың орын ауыстыруында бүтiндiктi бұзбау үшiн дегенiне жетуi керек. Топтың созылғандығынан экскурсоводтың әңгімесін, түсiндiруiн және жолда баяндалатын [[логика]]лық өткелдерін қалып ққалғандар ести алмайды. Тәжiрибелi экскурсоводтар маршрутта орын ауыстырулармен шебер басшылық етедi. Топтың қимыл-қозғалыс қарқыны топтың құрамына (балалар, жастар, орташа жас шамасы, егде адамдар) тәуелдi болады, жер бетiніңң рельфі, мысалы, тауға көтерілу, жұмыс iстейтiн цехтардағы қауiптi аймақтардың орларды жеңу және т.б. Экскурсанттардың жаяу экскурсиясында қимыл-қозғалыс қарқынды ақырын, асықпай, өйткенi көрсетудiң объекттерi бiр-бiрiмен қасында орналастырылған.

* '''Экскурсанттардың автобусқа қайтуы'''. Топтың орын ауыстырулары уақытында экскурсовод басшылық етедi. Топты автобусқа отырғызу кезінде автобустың кіретін оң жағында тұрады және салонға кіретін экскурсанттарды санайды. Бұл елеусiз iстелiнедi. Экскурсияның барлық қатысушылары жиналғанына көзi жеткенде, ол автобусқа соңғы кiредi және қозғалыстың басталуы туралы жүргiзушiге шартты белгiнi береді. Экскурсанттардың қайта санауына бой жасыру керек. Бұл керексiз қызбалықты кiргiзедi, күлкiлi ахуалдар экскурсияның жүрiсiн кейде бұзуға шақырады.

* '''Экскурсоводтың орны'''. Автобустағы экскурсоводтың мұндай орын болуы керек, оған сол объекттер жақсы көрiнетiндей орналасуы керек экскурсияда туралы сөз болған, бiрақ оның көзiнiң өрiстерiне барлық экскурсанттар да болу қажет. Сол уақытта экскурсанттар оныда көру керек. Әдеттегiдей, бұл жүргiзушiнiң жанында әдейi апарылған алдыңғы орын. Экскурсоводқа автобусты қозғалыста тұру қауiпсiздiк мақсаттарында рұқсат етiлмейдi. Экскурсоводтың жаяу экскурсиясында объектке қырындап орналасуы керек. Көрермен қабылданатын объекттерiнiң көрсетуiн өткiзу экскурсоводтың көздерiнiң алдында болуы талап етедi, ол олардың өз көрермен анық әсерлерiнiң негiзiнде талданады.
 
* '''Экскурсиядағы уақытты сақтау'''. Әдiстемелiк құралда дәл уақыт көрсетiледi, әрбiр тақырыпшаны ашуға апарылған минуттар жазылады. Бұл жерде барлығы ескерiлген: объекттердiң көрсетлуi, экскурсоводтың әңгiмесi, келесiге маршрут бойынша орын ауыстыру және бақылалатын объекттердiң жанында топтың қозғалысы. Экскурсоводқа берілген уақытта аяқтай бiлу бiрден келмейді. Ол үшiн үлкен тәжiрибе керек болады, соның iшiнде қолдағы бар сағатты экскурсияның өткiзуi: үйде, нақты объектте. Уақытты сақтау логикалық өткелдiң өткiзуi, бөлек алған тақырыптың жарығында қол жеткiзуi керек.

* '''Автобусты қозғалыста әңгiменi өткiзуi техникасы'''. Автобустағы қозғалыс әңгiме уақытында экскурсоводпен микрофон арқылы хабар алу мiндеттi. Егер жабдық дұрыс жұмыс iстемесе немесе микрофон тiптi болмаса, қозғалыс  уақытында экскурсоводтың әңгімені өткізу пайдасыз. Қозғаушының шуы және автобусты шайқалу естілуге шек қояды, түсiндiру тек қана алда отыратын экскурсанттарға естулі болады. Экскурсовод осы жағдайда материалдарды қозғалыстың басталуына дейiн бередi маршруттың ең жақын бөлiмшесi туралы, объекттердiң тек қана атауы немесе жердi қозғалыс барысында хабарлайды. Маңызды объекттер және тоқтатуға керег пункт болған жағдайда автобус қозғаушы өшіріліп, тек қана содан кейiн түсіндіру керек. Бұл жүргiзушiмен алдын ала келiсуi керек.

* '''Экскурсиядағы үзiлiстер'''. Экскурсовод үздiксiз айтуы керек емес. Жеке әңгiме, әңгiмемен және экскурсиялық мәлiметтердiң арасындағы жолда, объект және болу тиiстi олардан сабақтас оқиғалар туралы логикалық өткелмен және әңгiмемен аздап ептеген үзiлiстер болу тиiс. 
Үзiлiстер келесi міндеттерді қудалайды:
 
- бiрiншi-мағыналы, үзiлiстердiң уақыты олар экскурсоводтардан естiген және өз көздерiмен көретiн ойлану үшiн адамдармен қолданылады. Өз жадағайлаларының құрастыруында нақты материалдың бекiтулерi үшiн жад, есте сақтауының көрiлген. Экскурсанттар қабылдауға дербес тексеру, әзiрлеу үшiн еркiн уақытты көрсету және әңгiмеден әрбiр объектте көрсетiлетiн және келесi аялдамада әңгiмеленетiн алу үшiн маңызды;

- екiншi - экскурсанттарға қысқа мерзiмдi демалыс беру. Ол қандай болмасын мағыналы жүктеме алып жүрмейдi. Бұл әсiресе мәдени-ағарту жұмыстың белсендi формасына әлi дағдылануға жеткiлiксiз маңызды, экскурсия болатыны үшiн.

* '''"Экскурсоводтың портфелiн"''' қолдану техникасы. "Экскурсоводтың портфелi" мазмұны, оның мәнi және әдiстемелiк әзiрлеу рөлі көрсетудiң қабылдауларын қолданудағы және экскурсияның өткiзуiн әдiстемеге қатысты болады. Әрбiр экспонат - [[сурет]], [[портрет]], сызбаның [[ФОТОСУРЕТ|фотосурет]]і, суретрепродукциясы, документ көшiрмесi - өз реттiк нөмiрiн алады. Бұл экскурсанттарға осы экспонатты [[демонстрация]] тiзбегiн анықтайды<ref>Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2002.</ref>.

[[Экспонат]] экскурсоводпен оның жұмыс орнында көрсетiлу мүмкін, экскурсанттардың қатарлар бойынша толық танысу үшiн қолдарына тапсырылады.
Кейде әдiстемелiк құралмен сәйкес экскурсовод [[магнитофон]] және [[бейнежазба]]лардың көрсетумен ұйымдастырады. Аппаратураның дұрыстығын алдын ала тексерiлуі, керекті жазулардың бар болуды, экскурсияның барлық қатысушылары үшiн естiнгiштiк қамтамасыз ете алуы маңызды. Экскурсовод бұл аппаратурамен пайдалануға икемi болуы керек<ref>http://tourlib.net</ref>.

==Дереккөздер==
<references/>

[[Санат:Саяхат]]