Хиуаз Қайырқызы Доспанова бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Biography 
|subject_name   = Хиуаз Қайырқызы Доспанова
| image_name     = Хиуаз Қайырқызы Доспанова.jpeg
| image_size     = 200px
| image_caption  =
| date_of_birth  = [[1922]] [[15 мамыр]]
| place_of_birth = [[Ганюшкин]], [[Атырау облысы]] 
| date_of_death  = [[2008]] [[21 мамыр]]
| place_of_death = [[Алматы]]
| border=3
| occupation     = [[ұшқыш]]
| spouse         = 
}}

'''Хиуаз Қайырқызы Доспанова''' ([[15 мамыр]] [[1922 жыл]], [[Ганюшкин]], [[Атырау облысы|Гурьев облысы]]— [[21 мамыр]] [[2008]], [[Алматы]])&nbsp;— [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]ының қазақтан шыққан жалғыз әйел-ұшқышы, жауынгер, батыр, Қазақстан Республикасының [[Халық қаһарманы]].

==Өмірбаяны== 
Хиуаз Қайырқызы Доспанова [[1922&nbsp;жыл]]ы [[мамырдың 15]]  [[Ганюшкин|Ганюшкин ауылында]] (қазір [[Атырау облысы]]) дүниеге келген. Әкесi&nbsp; Қайыр — балықшы, анасы&nbsp;Меруерт — мұғалiм болып еңбек еткен.

Ұшқыштық өмір жолын [[Орал]]дың аэроклубында бастап, кейін әйгілі ұшқыш [[Марина Раскова]] басқарған 46-гвардиялық полкінің құрамында 300-ден астам әуе шайқастарына қатысқан Хиуаз Доспанова сол кездің өзінде теңдессіз ерлігі үшін «қанатты қыз» атанған еді.[[Әлия Молдағұлова|Әлия]], [[Мәншүк Мәметова|Мәншүк]], Хиуаз... Олардың есімдерін тек [[Қазақстан]] ғана емес, кезіндегі [[КСРО]] халықтары да жақсы біледі. Соғыстан кейін лауазымды қызметтер атқарған Хиуаз Доспановаға [[Елбасы]]ның Жарлығымен Халық қаһарманы атағы берілген болатын.

[[2008 жыл]]ы [[мамырдың 21]] [[Алматы]] қаласында 86 жасында дүниеден озды.

==Қанатты қыз==

Хиуаз [[Астрахан]]дағы балық кәсіпшілігімен айналысқан жұмысшы отбасынан шыққан. Ол кісінің кезінде Мәншүк Мәметовамен бір көшеде тұрып, көрші болғанының өзі өмірінің естен кетпес бір сәті іспеттес. Есімдері тарихта мәңгі қалатын бір көшенің батыр қыздарының мінездерінде де ұқсастық бар. Алғырлық, қайсарлық, адалдық. Екеуіне ортақ қасиет. Мектеп қабырғасын үздік бағамен тәмамдаған талдырмаш жас қыз ұшқыш болуды армандайды. Алға қойған мақсатын қайтсе де орындауға дағдыланған ол, соғыс басталған жылдары Мәскеудегі [[Жуковский атындағы әскери-әуе академиясы]]на қабылданбай қалса да, медицина институтынан алған білімімен тылда еңбек етіп, кейін ұшқыштар дайындайтын училищеге түседі. Өрімдей жас қыздың қайсарлығына тәнті болған атақты ұшқыш әйел Марина Раскова сол кезде-ақ оған зор үміт артқан екен. Есімдері кең тараған ұшқыш әйелдер Гризобудова, Осипенко, Расковаларға еліктеген Хиуаз Доспанова үмітті ақтайды. 

«Арада ширек ғасырдан астам уақыт өтсе де, алғашқы әскери операцияға барғаным көз алдымда кеше ғана болғандай сайрап тұр» дейді Хиуаз апай. ...Даланы түн қараңғылығы жайлаған кез. Алдымен жарық бергіш бомба тастапты. Себебі жау әскері мен техникасының қай жерде орналасқанын анықтап алу қажет болған. Сол сәт төңірек жап-жарық болып кетеді. Звено командирі Е.Пескова мен Х.Доспанова бұйрық түсісімен жаудың атыс ұясын бомбалай бастайды. Қашанда сақ отыратын жау әскері естерін жинап та үлгермепті. Неше мәрте бомбалап, даланың астаң-кестеңі шығып жатқанда ұшқыш қыздар аққан жұлдыздай көзден ғайып болады. Алғашқы әскери тапсырманы осылай сәтті орындаған қос қыз жан-жақтан қаумалап алған майдандастарының қошеметіне емес, өздерінің осындай маңызды іске дайын екендіктерін сезініп, қуанғанды. 

Жаумен аспандағы шайқаста 300 рет болып қайтқан Хиуаз ұшақтан 14 рет құлапты. Төрт мәрте ауыр жарақат алып, есін жиысымен ұрыс даласына қайта оралып отырған. Жаумен шайқаста асқан ерлік көрсете білді. Қазақтың жас қызы Ұлы Отан соғысы жылдары Марина Раскова басқарған 46-гвардиялық түнгі бомбалаушы – ұшқыштар полкінде штурман қызметін атқарған. Майдандағы ерлігі үшін ол «Қызыл жұлдыз», ІІ дәрежелі «Отан соғысы» ордендерімен және көптеген медальдармен марапатталған. Ал төсіндегі «Еңбек Қызыл Ту» ордені соғыстан кейінгі жылдардағы елеулі еңбегінің жемісі.

==Соғыстан кейінгі жылдар==
Хиуаз Доспанова «Абай» операсы мен «Шоқан Уәлиханов» драмасын сахналауға, «Медеу» спорт кешенін салуға және көптеген тарихи маңызы бар еңселі ғимараттардың құрылысына ер азаматтармен иық тірестіре жүріп араласып, көптеген игі жұмыстардың ортасынан табылды.  Соғыстан кейін лауазымды қызметтер атқарған Х. Доспановаға Елбасының Жарлығымен Халық қаһарманы атағы берілген болатын <ref> Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”,  2009 ISBN 978-601-01-0268-2 </ref><ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас редакторы Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. ISBN 9965-893-73-Х</ref>

== Тағы қараңыз ==
* [[Хиуаз Доспанова атындағы мұз айдыны]]

==Дереккөздер==
<references/>

[[Санат:1922 жылы туғандар]]
[[Санат:Атырау облысында туғандар]]
[[Санат:2008 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:II Дүниежүзілік соғысы Қазақстан ардагерлері]]
[[Санат:Қазақстан Халық Қаһармандары]]
[[Санат:Құрманғазы ауданы тұлғалары]]
[[Санат:Қазақстан ұшқыштары]]
[[Санат:КСРО ұшқыштары]]
[[Санат:Қызыл жұлдыз орденінің иегерлері]]
[[Санат:II дәрежелі Отан соғысы орденінің иегерлері]]
[[Санат:Еңбек Қызыл Туы орденінің иегерлері]]
[[Санат:Құрманғазы ауданында туғандар]]