Харди-Вайнберг заңы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Харди-Вайнберг заңы.''' Популяцияның генетикалык құрамын аныктау үшін ондағы аллельдер мен генотиптің ([[гомозигота]], [[гетерозигота]]) типін таситын даралардың санын білу қажет. Осы мақсатта [[1902]] жылы ағылшын математигі Г. Харди және немістің дәрігер-генетигі Г. Вайнберг бір-біріне байланыссыз "таза популяцияда" гендердің және генотиптердің таралу жиілігін анықтады. Олар болашақ ұрпақ популяциясының генетикалык құрамы қандай болатынына есептеулер жүргізіп, генетикалык тепе-теңдік заңын ашты. "Таза популяция" деп сан жағынан өте үлкен, еркін будандаса алатын, сыртқы орта факторлары ([[мутация]], сұрыптау, оқшаулану, т.б) әсер етпейтін популяцияны айтады.
Харди-Вайнберг заңы "Даралар еркін будандаса алатын үлкен таза популяцияларда доминантты жөне рецессивті аллельдердің, генотиптердің сандық жиілігі" ұрпактан-ұрпакка өзгеріссіз тұрақты беріліп отыратынын көрсетеді.
Егер популяцияның генофондысы мысал ретінде, А жөне а гендерінің жүп аллельдерінен түрса, онда А геннің популяцияда көріну жиілігі р-ға, ал а геннід жиілігі g-ға тең, сонда популяциядағы осы екі аллельдің арақатынасы мына формулаға сәйкес келеді:
{{Start citation }}
рА + ga = 1 (1).
{{End citation}}
Осы формуланың екі бөлігін квадраттасақ: 
{{Start citation }}
(рА + ga)<sup>2</sup> = 1
{{End citation}}
енді жакшаны алгебралык жолмен ашатын болсақ, біз генотиптердің жиілігін көрсететін формула аламыз:
{{Start citation }}
р<sup>2</sup>АА + 2pgAa + g<sup>2</sup>aa = 1 (2).
{{End citation}}
Жоғарыдағы формуланың мәнін түсіндірешк. (1) және (2) теңдеудің оң жағында тұрған бір саны, популяциядағы даралардың жалпы санын көрсетсе, сол жағындағы аллельдердің жиілігі бір санының бөліктерімен белгіленеді. Мұнда р және g символдар А жөне a гендерінің екі теңдеудегі жиілігін көрсетеді. Екінші формулада АА генотипі қарастырылып отырған популяцияда р жиілігімен белгіленсе, аа генотипі g жиілігіне, ал [[гетерозигота]]лы даралар 2pg жиілігіне тең болады. Сонымен аллельдердің жиілігі белгілі болған жағдайда, популяциядағы барлық генотиптердің жиілігін анықтауға, керісінше, егер генотиптің жиілігі белгілі болса, онда аллельдердің жиілігін анықтауға болады. Осы формуланың көмегімен [[популяция]]дағы ауру таситын гетерозиготалы аллельдердің жиілігін есептеп шығаруға болады. Мысал келтірейік. Бір қаланың перзентханасында 10 жыл ішінде емірге келген 84 мың баланың 210-ында рецессивті белгі ауру бар делік. Оның генотипі аа болады. '''Харди-Вайнберг заңы''' осы мәліметтерді пайдаланып, қалада тұратын адамдар популяциясына генетикалық талдау жасауға кемектеседі. [[Популяция]]да генотипі аа ауру баланың саны 210. Ол g<sup>2</sup>-Ka тең. 
{{Start citation }}
Vg2=210:84000=V0,0025 
{{End citation}}
Енді осы санды квадрат түбірден шығарып, g-дің мәнін (ауру бақылайтын геннің жиілігін) табамыз. 
{{Start citation }}
g = g2 = J0,0025 =0,05. 
{{End citation}}
Популяцияда ауру таситын және сау аллельдердің жиілігі бірге тең екенін біле отырып, сау аллельдің А жиілігін есептеп шығаруға болады. Сонда ga +рА = 1 немесе рА = 1 - ga. рА = 1 - 0,05 = 0,95. Харди-Вайнберг формуласына осы сандарды орнына койсақ, калада туған балалар популяциясының генотиптерінің жиілігін анықтайды. 
{{Start citation }}
АА=р<sup>2</sup>= 0,952= =0,9025 (90,25%); <br>
Аа = 2pg = 2 • 0,95 • 0,05 = 0,095(9,5%);<br> 
{{End citation}}
генотиптің жиілігі аа = 2g<sup>2</sup> = 0,0025(0,25%) тең. Осыдан Харди-Вайнберг заңы популяциядағы доминантты гомозиготалы АА және гетерозиготалы Аа аллельдердің фенотипті көрінісі бірдей болғанымен, олардың жиілігін анықтауға көмектеседі. Мүнда р — доминантты аллельдің A жиілігі, g — рецессивті аллельдің а жиілігі, р<sup>2</sup> =АА — генотиптің жиілігі, g-aa — генотиптщ жиілігі.
Генотиптердің жиілігі популяцияда езгеріссіз, түракты болса, онда аллельдердің жиілігі де р (А) = 0,5 және q (a) = 0,5 түракты болады. Сонымен '''Харди-Вайнберг заңы''' популяцияда "генетикалық тепе- теңдік" түріндегі күйін болжай білуге көмектеседі. Бұл заңды тек үлкен популяцияларға ғана колдануға болады.<ref>Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2006. ISBN 9965-33-634-2</ref>
==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Биология]]


{{Biosci-stub}}