Тәкаппарлық пен жаңылыс бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Әдеби шығарма
|Атауы            = Тәкаппарлық пен жаңылыс
|Шынайы атауы   = {{lang-en|Pride and Prejudice}}
|Сурет         = PrideAndPrejudiceTitlePage.jpg
|Сурет сипаттамасы = 
|Жанр                = [[роман]]
|Авторы              = [[Джейн Остин]]
|Түпнұсқа тілі      = ағылшын тілі
|Жазылды            =  1796—1797
|Жариялануы          = [[28 қаңтар]] [[1813 жыл]]
|Жеке басылым   = 
|Баспа        = 
|isbn                = 
|Аударма           = 
|Алдыңғысы          = 
|Келесі           = 
|Lib                 = 
|Уикикітап            = Pride and Prejudice
}}
'''Тәкаппарлық пен жаңылыс''' ({{lang-en|Pride and Prejudice}} ) — ағылшын жазушысы және британ әдебиетіндегі реализм жаршысы [[Джейн Остин]]нің [[1813 жыл]]ы жарық көрген [[роман]]ы. Бұл кітап әдебиетке жаңа серпіліс беріп, «[[психология]]лық роман» мен «феминистік» әдебиетке жол ашты. Әлем әдебиетінде «элиталық» проза ретінде өзінің ойып алар орны бар шығарма.

== Шығарма желісі ==
Роман мистер Беннет пен оның жұбайы миссис Беннеттің әңгімесінен басталады. Олар Незерфилд саябағына көшіп келетін жас жігіт мистер Бингли жайлы сөз қозғайды. Миссис Беннет күйеуін жаңа көршісіне барып, тығыз қарым-қатынас орнатуға барынша көндіруге тырысып бағады. Оның ойынша, мистер Бингли қыздарының біріне ғашық болып, ұсыныс жасайды-мыс. Осылайша, оның 5 қызы бірінен соң бірі тұрмысқа шығып, жаны жай таппақшы. Миссис Беннеттің бар уайымы — қыздарын жақсы жанға күйеуге беру еді. Мистер Беннет әйелінің қоймаған өтінішін аяқ асты етпей, мистер Бинглиге барып онымен жақсы тіл табысады. Кейін мистер Бингли де Беннеттер отбасына қонаққа барады.

Олардың кезекті кездесуі незерфильдік балда орын алады. Бұл балға мистер Бингли өзінің әпкелері мисс Бингли және миссис Херстпен бірге келеді. Сонымен қатар, оның досы мистер Дарси да бұл балда болады. Жалақысы жөніндегі гуілдеген өсек-аяндардың арқасында мистер Дарси айналасындағыларға жақсы әсер қалдырады. Алайда, кейін мистер Дарсиды тым тәкаппар, менменшіл деп танған жұрт, өз ойларын өзгерте бастайды. Ешкіммен танысуға да құлқы жоқ, айналасындағы сұлу қыздарға да назар аударып, биге шақырмайды деген пікірлер қалыптаса бастайды. Ал мистер Бинглидің айы оңынан туады. Оның Беннеттер отбасының үлкен қызы Джейнге көзі түседі. Джейннің де оған көңілі ауып, ғашық болады. Мистер Бингли Дарсидің назарын Беннеттер отбасының екінші қызы Элизабетке аудартпақшы болады. Алайда, мистер Дарси оған оның ұнамайтынын әрі талғамына сай келмейтінін жеткізеді. Олардың жақын отырып, бұл әңгімелердің куәсі болған Элизабет ішінен мистер Дарсиді жек көріп, ұнатпай отырады. Сонымен қатар, мистер Дарси жайлы теріс пікір қалыптастырады.

Кейін мистер Бинглидің әпкелері мисс Бингли және миссис Херст Джейнді түскі асқа шақырады. Бұған шексіз қуанған миссис Беннеттің төбесі көкке жетеді. Ол қызын нөсер жаңбыр астында салт атпен жібереді. Бұл жағдайдан соң Джейн қатты ауырып, үйіне қайта алмайды. Әбден қиналған Джейн өзінің сырлас құрбысындай болған сіңілісі Элизабетке хат жазып, оны Незерфильдке шақырады. Элизабет ауру әпкесі үшін мистер Бинглидің үйіне жаяулатып жетеді. Мистер Бингли Элизабетті әпкесіне қарайласу үшін жанында оңаша қалдырады. Элизабет незерфильдік тұрғындарды жақтырмайды. Әпкесіне шын жаны ашып, қамқор болып жүрген тек мистер Бингли болатын. Ал, оның әпкелері мисс Бингли мен миссис Херсттің Джейннің жағдайы жөнінде шаруалары жоқ еді. 

Бірте-бірте мистер Бингли Джейнге ғашық бола бастайды. Ал Дарсидің Элизабетке көңілі ауа бастайды. Алайда, Элизабет оның ұнатпайтынына сенімді еді. Сонымен қатар, әпкелі-сіңлілі Беннеттер қыдырып жүріп, мистер Уикхеммен жолығады. Мистер Уикхем олардың көңілінен шығып, сенімдеріне ие болады. Олар мистер  Уикхем жайлы оң көзқарас қалыптастырады. Кейін мистер Уикхем Дарсидің ұнамсыз қылықтарын Элизабетке айтып, өзіне жасаған жамандығы үшін шағымданады. (жаңылыс). Ал Дарси болса, Беннеттердің өзінің теңі емес екенін сезеді (тәкаппарлық). Және де Элизабет пен мистер Уикхемнің достық қарым-қатынасын жақтыртпайды.

Осылайша күндер өтіп жатады. Кезекті незерфильдік балда мистер Дарси жақын досы мистер Бинглидің Джейнді қатты сүйетінін байқайды. Жиындарда Беннеттер отбасы сыпайылық пен мәдениеттіліктерін көрсете алмайды. Әрине, бұл қатарға Джейн мен Элизабет кірмейтін еді. Бір күні Беннеттер отбасына мистер Коллинз атты туыстары келеді. Оның бар ойы — Беннеттер отбасынан бір қызға үйлену еді. Осылайша, ол Элизабет Беннетке ұсыныс жасайды. Алайда, ол ұсынысты қабыл алмайды. Бұған миссис Беннет ашуланып, қызына қатты ренжиді. Сонан соң, мистер Коллинз көп ұзамай Элизабеттің жақын досы әрі көршісі Шарлотта Лукасқа ұсыныс білдіреді. Шарлотта бұл ұсынысқа бірден келісе кетіп, екеуі үйленеді. Бұл уақыттарда незерфильдік тұрғындар белгісіз себеппен Лондонға көшіп кеткен еді. Ал олардың қайтып келу, келмеуін ешкім білмеді. Джейн болған жайтқа қатты қайғырып, күйзеліске ұшырайды. Элизабеттің ойынша, бұл мисс Бингли мен мистер Дарсидің Джейн мен Бинглиді айыруға бағытталған іс--әрекеттері еді. 

Көктем келгенде Элизабет жақын досы Шарлотта Лукасқа қыдырып барады. Сол жақта, Розингс саябағында тұратын Дарсидің тәтесі Кэтрин де Бер Элизабетті жиі шақырып тұрады. Кейін мистер Дарси де тәтесіне қонаққа келеді. Бұл жақта Элизабет Дарсидің немере ағасы полковник Фицуильяммен танысады. Олар бірнеше рет әңгіме-дүкен құрады. Кезекті әңгімелердің бірінде полковник Фицуильям өзінің жиені Дарсидің жақын досын «тең емес некеден» құтқаруы жайлы айтқанын жеткізеді. Элизабет бұл әңгіменің Джейн мен Бингли жайлы екенін сезеді. Оның Дарсиге деген жек көрініш сезімі арта түседі. Бір жолы Дарси Элизабетке келіп, өз махаббатын білдіріп, сүйетіндігін айтып, ұсыныс жасайды. Алайда, ашуға булыққан Элизабет оған қатты айқайлап тастайды. Оның әпкесінің өмірін ойрандағанын, мистер Уикхемге жамандық жасап, адамдарға тәкаппарлықпен қарайтынын айтып, ішіндегісінің бәрін жайып салады. Дарси үнсіз ғана кетіп қалады. Кейін саябақта Элизабетке хат жазып, қолына ұстатып кетеді. Бұл хатта Элизабеттің айтқан шағымдарына жауаптар бар еді. Бірнеше уақыт өткен соң Элизабет өз қателігін түсініп, жаңылысқанына көзі жетеді. Кейін Дарси Элизабетке қайта ұсыныс жасайды.

== Басты кейіпкерлер ==
{| class="toccolours collapsible collapsed" align=right width="330" style="margin: 0.5em;"
|-
! Отбасылық және туыстық қатынастар
|-
{|
|-
|valign="top" align="right" style="font-size:75%" width="350"|
{{familytree/start}}
{{familytree | | | | | | | MRH |MRH=Мистер Хёрст}}
{{familytree | | | | | | | |:|}}
{{familytree | | | | | |,| MRSH |MRSH=Миссис Хёрст}}
{{familytree | | | MRP |!| | MRP=Мистер Филипс}}
{{familytree | | | |:| |)| CB |CB=Кэролайн Бингли}}
{{familytree | |,| MRSP |!|MRSP=Миссис Филипс}}
{{familytree | |!| | | |`| MRB | MRB=Мистер Чарльз Бингли}}
{{familytree | |!| MRSG | | |:|MRSG=Миссис Гардинер}}
{{familytree | |!| |:| |,| JB |JB=Джейн Беннет}}
{{familytree | |)| MRG |!|MRG=Мистер Гардинер}}
{{familytree | |!| | | |)| EB |EB='''[[Элизабет Беннет]]'''}}
{{familytree | |`| MRSB |!| |L|~|7|MRSB=Миссис Беннет}}
{{familytree | | | |}|-|+| MB |:|MB=Мэри Бэннет}}
{{familytree | |F| MRB |!| | | |:|MRB=Мистер Беннет}}
{{familytree | |:| | | |)| KB |:|KB=Китти Беннет}}
{{familytree | |L| MC |!| | | |:|MC=Мистер Уильям Коллинз}}
{{familytree | | | |:| |`| LB |:|LB=Лидия Беннет}}
{{familytree | | | CL| | |:| |:| CL=Шарлотта Лукас}}
{{familytree | | | | | |F| GW |:|GW=Мистер Джордж Уикэм}}
{{familytree | | | | | |:| |F|~|J|}}
{{familytree | | | MRD |)| FD |MRD=Марқұм мистер Дарси |FD='''[[Мистер Дарси]]'''}}
{{familytree | | | |}|-|(|}}
{{familytree | |,| LA |`| GD |LA=Леди Энн Дарси |GD=Джорджиана Дарси}}
{{familytree | |!| }}
{{familytree | |)| LCDB |-| ADB |LCDB=Леди Кэтрин де Бёр|ADB=Энн де Бёр}}
{{familytree | |!| }}
{{familytree | |`| B |-| CF |B=Лорд ——|CF=Полковник Фицуильям}}
{{familytree | | | }}
{{familytree/end}}
|}
|}
* '''Беннеттер отбасы''' ( Лонгборн,  [[Хартфордшир]]):
** ''Мистер Беннет'' ({{lang-en|Mr Bennet}}) — миссис Беннеттің күйеуі. Джейн, Элизабет, Мэри, Китти және Лидия атты қыздардың әкесі. «Мистер Беннеттің мінезінде ақыл мен әзіл әдемі үйлесім тапқан, тұйық жан». 
** ''Миссис Беннет'' ({{lang-en|Mrs Bennet}}) — Мистер Беннеттің әйелі. 5 қыздың анасы. «Ол надандау және дұрыс ойлай алмайтын жан. Егер бір нәрсеге көңілі толмаса, жүйкесінің тозғанын алға тартатын. Өмірдегі басты мақсаты — қыздарын күйеуге беру. Басты ойын-сауығы: өсек-аяндар мен қыдырыс болатын». Миссис Беннеттің әкесі Меритонда аспазшы болып қызмет етіп, оған 4 мың фунт қалдырып кеткен.
** '''Мисс Джейн Беннет''' ({{lang-en|Jane Bennet}}) — 23 жас шамасындағы Беннеттер отбасының тұңғыш әрі әдемі қызы. Элизабеттің жақын құрбысы.
** '''Мисс Элизабет Беннет''' ({{lang-en|Ms Elizabeth Bennet}}) — 22 жас шамасындағы романның басты кейіпкері. Беннеттер отбасының 2-ші қызы. 
** ''Мисс Мэри '' ({{lang-en|Mary Bennet}}) — Беннеттердің ортаншы қызы. «Мэридің таланты да, талғамы да жоқ». «Ол отбасындағы өзін дамытқысы келетін және өзін көрсеткісі келетін жалғыз адам еді».
** ''Мисс Кэтрин'' (''Китти'') ''Беннет'' ({{lang-en|Catherine «Kitty» Bennet}}) — Беннеттердің 4-ші қызы. Лидияның жақын құрбысы. Ол жеңіл ойлы, әр нәрсеге сене беретін қыз. 
** ''Мисс Лидия '' ({{lang-en|Lydia Bennet}}) — Беннеттердің кенже қызы, «бойшаң келген 15 жасар қыз, анасының сүйіктісі». Киттидің жақын досы. 
** ''Мистер Уильям Коллинз'' ({{lang-en|Mr William Collins}}) — 25 жасар ағылшын шіркеуінің дін қызметшісі. Беннеттердің туысы.

* '''Бингли отбасы''' (Незерфилд-парк,  [[Хартфордшир]], жалға алған):''
** '''Мистер Чарльз Бингли''' ({{lang-en|Charles Bingley}}) — 23 жастар шамасындағы жігіт, мистер Дарсидің досы. Табысы жылына 4-5 мыңды құрайды. Солтүстік Англиядағы беделді отбасында дүниеге келген. Ата-анасы саудамен айналысқан. Әкесі оған 100 мың фунт қалдырып кеткен.
** ''Мисс Кэролайн Бингли'' ({{lang-en|Caroline Bingley}}) — мистер Бинглидің әпкесі. 
** ''Миссис Луиза Хёрст'' ({{lang-en|Mrs Louisa Hurst}}) — мистер Бинглидің үлкен әпкесі.
** ''Мистер Хёрст'' ({{lang-en|Mr Hurst}}) — мистер Бинглидің жездесі. Миссис Херсттың күйеуі. Бар ойы: ұйқы, тамақ, карта ойнау.
* '''Дарси''' (Пемберли,  [[Дербишир]]):
** '''Мистер Дарси''' ({{lang-en|Mr Darcy}}) — 26 жастағы мистер Бинглидің досы. Ол тәкаппарлау келген, тұйық жан.
** ''Мисс Джорджиана Дарси'' ({{lang-en|Georgiana Darcy}}) — 16 жастағы мистер Дарсидің туған қарындасы. Тұйықтау келген, әр нәрсені шынайы қабылдайтын, сыпайы, байсалды, талантты қыз.
** ''Полковник Фицуильям'' ({{lang-en|Colonel Fitzwilliam}}) — Дарсидің немере ағасы.

* '''Де Бер отбасы''' (Розингс, Хансфорд, |Кент]]):
** ''Леди Кэтрин де Бёр'' ({{lang-en|Lady Catherine de Bourgh}}) — мистер Дарсидің тәтесі, Розингс саябағының иесі, қиындау мінезі бар ханым.
** '' Мисс Энн де Бёр'' ({{lang-en|Miss de Bourgh}}) — Леди Кэтриннің қызы, Дарсидің бөлесі.
** '' Миссис Дженкинсон'' — Леди Кэтриннің серіктесі.
* '''Лукастар отбасы''' (Лукас-Лодж, близ г. Меритон, [[Хартфордшир]]):
** ''Сэр Уильям Лукас'' ({{lang-en|Sir William Lucas}}) — Беннеттердің көршісі, леди Лукастың күйеуі, Шарлотта, Мария атты қыздардың әкесі.
** ''Леди Лукас'' ({{lang-en|Lady Lucas}}) — Мистер Лукастың әйелі.
** ''Мисс Шарлотта Лукас'' ({{lang-en|Charlotte Lucas}}) — 27 жастағы Лукастардың үлкени қызы. Элизабеттің жақын досы. Мистер Коллинзге күйеуге шығады.
** ''Мисс Мария Лукас'' ({{lang-en|Maria Lucas}}) — Шарлоттаның сіңлісі.
* '''Филипстер отбасы''' (г. Меритон) және '''Гардинерлер отбасы '' ( Лондон):
** ''Миссис Филипс'' ({{lang-en|Mrs Philips}}) — миссис Беннеттің Меритонда тұратын әпкесі.
** ''Мистер Филипс'' ({{lang-en|Mr Philips}}) — мисссис Филипстің күйеуі, Меритонда аспазшы болып қызмет атқарады.
** ''Мистер Гардинер'' ({{lang-en|Mr Gardiner}}) — Элизабеттің [[Чипсайд]]та тұратын 2-ші ағайы (Лондон).
** ''Миссис Гардинер'' ({{lang-en|Mrs Gardiner}}) — Элизабеттің тәтесі, мистер Гардинердің әйелі.
* '''Қосымша кейіпкерлер:'''
** ''Мистер Джордж Уикхем'' ( {{lang-en|George Wickham}}) — офицер, Дарсиді бала күнінен бастап таниды, Лидияғатүйленеді.
** ''Полковник Форстер'' — Уикхемнің командирі.
** ''Миссис Форстер'' —  полковник Форстердің жас әйелі, Лидияның құрбысы.
** ''Мисс Кинг'' ({{lang-en|Miss King}}) — қымбат жасауға ие қыз. Мистер Уикхем оның жасауына қызығып Элизабетті тастап кетеді.

== Шығу тарихы ==
Джейн Остин бұл романды 21 жасынан бастап жаза бастаған еді. Баспашылар қолжазбаны қабыл алмағандықтан, шығарма 15 жылдан астам қаралмай, жабылып қойылды. Тек сәтті шыққан 1811 жылғы {{lang-en|«Sense and Sensibility»}} атты туындысынан соң, Джейн Остин өз шығармасын қайта өңдеп, жариялай алды.

== Экранизация ==
Роман желісі бойынша көптеген фильмдер түсірілді. Солардың бірі 1980 және 1995 жылдары түсірілген «Тәкаппарлық пен жаңылыс» атты телехикая. Сонндай-ақ 2005 жылы «Тәкаппарлық пен жаңылыс» атты толық метражды фильм түсірілген. Және де романның қара-ақ түсті ертеде түсірілеген экранизациясы бар. 


== Деректер ==
2009 жылы америкалық жазушы Сэт Грэм-Смиттің «Тәкаппарлық, жаңылыс және зомби» атты кітабы жарық көрді. Бұл кітапта автор Джейн Остиннің романын фантастикалық атыс-жарыспен үйлестірген.

2003 жылы BBC ұсынған 200 үздік кітап тізімінің ішінде 2-орынға ие болды.

== Сілтемелер ==
* {{commons-inline|Pride and Prejudice| Тәкаппарлық пен жаңылыс}}

[[Санат:Ағылшын тілді романдар]]
[[Санат:Джейн Остин]]