Тянь-Шань шыршасы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Taxobox
| name = Тянь-Шань шыршасы
| image = Лес из Тянь- Шаньский елей.jpg.JPG
| image_caption = Осы шыршалар Алмарасан санаторийдің жақын жерде өседі
| regnum = [[Өсімдіктер]]
| divisio = [[Қылқан жапырақтылар|Қылқан жапырақ]]
| classis =  '''Қылқан Жапырақ'''          
| ordo = note
| familia = [[Қарағайлар тұқымдасы]]
| genus = '''''Picea tianschanica'''''
| genus_authority = Pıcea 
| subdivision_ranks = Синонимдер
| subdivision = * {{btname|Picea prostrata|[[Isakov]]}}
* {{btname|Picea tianschanica|[[Rupr.]]}}
}}

'''Тянь-Шань шыршасы'''  <ref>[[Алматыкітап баспасы|Алматыкітап.]] Растителный мир Казахстана. ISBN 9965-24-742-0</ref> ({{lang-la|Pícea tianschánica}}) — [[қарағайлар тұқымдасы]]на жататын мәңгі жасыл, қылқанжапырақты ағаш, бұта. Ол [[Жатаған шырша|Шренк шыршасы]] түрше.  [[Алматы облысы]]нда кең таралған. Теңіз деңгейінен биіктігі 1300-3600 [[метр|м]]. Осы ағаштар Тянь-Шань [[эндемик]]тері <ref>Осы ағаштар еш жерде жоқ. Тек-ғана [[Тянь-Шань]]да бар</ref>  және тек-ғана [[Іле Алатау]]ында, дәл сондай  [[Жетісу Алатауы]]нда кездеседі.

== Сипаттамасы ==

'''Тянь-Шань шыршасы''' —   қалдық өсімдіктер. Жас ұзақтығы 250–300 жыл. Ұсақ тасты, жартасты тау беткейлерінде бірыңғай шыршалы кейде [[сібір самырсыны|сібір самырсынымен]] аралас [[орман]] құрап өседі. Орта биіктігі 60 метрге жетеді, ал сыпайы жағдайында 100 метрге жетеді. Орта жуандығы 2 метрге дейін жетеді. Діңінің қабығы қоңырқай сұрғылт түсті, қабыршақтанып оңай сылынады. Қылқаны (жапырақтары) 4 қырлы, үшкір, ұзындығы 2-3,5 см, ені 2,0 мм-дей, ұзарған өркенінің қабық төмпешіктерінде бір-бірден болады. Жапырақтары түскенде төмпешіктері сақталып қалады. [[Бүр|Бүрі]] сопақша, цилиндр пішінді, ұзындығы 8-10 см, жуандығы 2,5-4 см. Жеміс жапырақтары, көбінесе бүрлерінде орналасады. Мамыр айында гүлдейді. Вегетативтік (өсімді) жолмен көбейеді. Тұқымы мамырда, қоңырқай түсті келеді, жұқа қанатшалы өсіндісі арқылы желмен таралады, тамыз-қыркүйекте піседі. Алғашқы 15 жылда баяу (жылына 5-25 см), содан кейін тез өседі.
[[Сурет:Срез ствола тянь-шанской ели, упавшего после урагана..JPG|thumb|400px|Осы шыршаның ағаш]]

== Пайдалану ==
Шыршаның ағашы көптеген құнды қасиеттерге ие. Ол керемет берік. Революцияға дейін бұл шыршаны құрылыс материалы ретінде пайдаланған. Одан Алматының тұрғын үйлері және қоғамдық ғимараттар салынған, оның ішінде атақты Кафедралды шіркеу де бар. Осы ескерткішті 70-ші жылдары қалпына келтіруде ХІХ ғасырдағы үйлердің бөренелері пайдаланылды — олар жақсы сақталған '''Тянь-Шань шыршасы'''ның ағашынан — музыкалық ішекті аспаптар: [[гитара]], [[домбыра]] жасауда таптырмайтын бағалы материал. <ref>"Credos" баспасы. Алматы жолсерігі. ISBN 978-601-80060-1-2 </ref>

[[Сурет:IMG_9369-Kaindy.jpg|thumb|Орман]] 
[[Сурет:Поваленные деревья в окрестностях Медео. Последствия ураганов в мае 2011-го..JPG|thumb|Құлатылған ағаштар]]  
[[Сурет:Поваленная тянь-шанская ель в окрестностях Медео. Последствия ураганов в мае 2011-го..JPG|thumb|Ағаш қатты жел артынан құлады]]

== Дереккөздер ==
<references/>

== Сыртқы сілтемелер ==
* {{cite web|url=http://www.innature.kz/articles.php?article_id=110|title=Ель тяньшанская, Ель Шренка|description= Тянь-Шань шырша|language=ru}}
* {{cite web|url=http://www.kitaphana.kz/ru/downloads/referatu-na-kazakskom/214-kazakhstan/3119-kazahstan.html|title=Шыршалар бойынша|description=Тянь-Шань Шырша|language=kz}}

[[Санат:Қылқан жапырақтылар]]
[[Санат:Қарағайлар тұқымдастары]]
[[Санат:Ағаштар]]
[[Санат:Қазақстан табиғаты]]