Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Biography 
|subject_name   = Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов
| image_name     = Аманжолов.jpeg
| image_size     = 
| image_caption  =Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов 
| date_of_birth  = {{birth date |1903|12|27}}
| place_of_birth = [[Егінсу ауылы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]] 
| date_of_death  = {{death date |1958|1|28}}
| deathplace   = [[Алматы|Алматы қаласы]]
| occupation   = филология ғылымдарының докторы, [[профессор]], Қазақстан Ғылым академиясының корр. мүшесі
| nationality  = [[Қазақтар|қазақ]]
}}

'''Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов''' (27.12.1903, [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Ұлан ауданы]] [[Егінсу (Шығыс Қазақстан облысы)|Егінсу]] ауылы – 28.1.1958, [[Алматы қаласы]]) – Қазақ филологиясының көрнекті қайраткері, қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі, белгілі түрколог, филология ғылымдарының докторы (1948), профессор (1948), Қаз. КСР ғылым академиясының корреспондент мүшесі (1954). 1937 жылдан КОКП мүшесі.

Орта Азия мемлекеттік унверситеті педагогика факультетінің қазақ тілі мен әдебиеті бөлімін бітірген (1930). 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. 1931 ж. ҚазПИ-де оқытушы, 20 жылдай қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі болды. 1934–36 ж. Қазақтың ұлт мәдениетін зерттеу институтының директоры, ғыл. хатшысы қызметтерін атқарды. 1937–42 ж. КСРО Ғылым Академиясы Қазақстан бөлімшесінің тіл және әдебиет секторын басқарды, 1946–58 ж. Қазақстан Ғылым Академиясы Тіл және әдебиет институтында бөлім меңгерушісі болды.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>

Аманжолов жалпы тіл білімі мен қазақ тіл білімінің теория негізін қалыптастыруда А.Байтұрсынов, [[Жұбанов|Қ.Жұбанов]] бастаған ғыл. жұмысты ілгері жалғастырды. Ол жазған қазақ тілі оқулықтары мен бағдарламалары ана тілін оқытуды ғыл. жолға қоюға елеулі ықпал етті. Аманжолов қазіргі қолданыстағы кириллицаға негізделген қазақ жазуын жасады.Сонымен қатар халық ауыз әдебиеті нұсқаларын жинап, әдеби тіл тарихын зерттеумен айналысты. «Қазақ диалектологиясының негізгі мәселелері» деген доктор диссертациясында қазақтың әдеби тілі мен қазақ тілінің диалектілік негізін, оның қалыптасу тарихын, дамуын жан-жақты зерттеді, диалектілердің түркі тілдермен жақындығын, ру-тайпа халық тілінің байланысын, даму жүйесін анықтады. Оның бұл еңбегі қазақ диалектологиясының тіл білімінің бір саласы болып қалыптасуына негіз болды.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”,  2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref>

Аманжолов жалпы тіл біліміндегі синтаксис мәселелерін: сөйлемге берілген анықтамаларды, сөйлем мүшелерінің табиғатын, сөйлеудің синтаксистік құрылымын, сөйлеу мен ойлау арасындағы қарым-қатынасты зерттеді. Ол сөз таптарының сөйлем мүшесі болу шарттары, сөйлемнің элементтері мен дәнекерлері, интонация, оқшау сөздер, шақ пен жаққа қатысты [[синтаксис]]тік категориялар, құрмалас сөйлемнің пайда болу жолдары, [[Үйірлі Мүше|үйірлі мүше]] жайында тың қорытындылар жасады. Құрмалас сөйлемнің «аралас құрмалас» деген түрін енгізді. Аманжолов – қазақ тілі ғылымының теориясын қалыптастырған, оны практикамен байланыстырған алғашқы тілші ғалымдардың бірі. «Қазақстанның 15 жылдығы» құрмет белгісімен (1935), жауынгерлік медальдармен (1945) марапатталған.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref>
 
Аманжолов қазақ диалектологиясының негізін салды. Тілдегі диалектілік ерекшеліктерді жинап-зерттеуді (1937-38) ұйымдастырып, диалектілердін даму сипаты, айырым белгілері, тайпалық тілдермен байланысы, үлттық өдеби тілдің диалектілік негізі сияқты аса күрделі мәселелерге тұжырым жасады. Диалектілерге халық, тіл тарихы түрғысынан қарап, олардың қоғамдық сипатын ашты. Қазақтың халық тілі мен әдеби тілінің өзекті мөселелерін зерттеп, соны пікірлер айтты. Ұлттық жазба әдеби тіл тарихын ХӀХ-ғасырдың 2-жартысынан бастап, Абайдың халық тілін пайдаланудағы шеберлігін, сөз қолданудағы жаңа үлгісін талдап көрсетті. "Вопросы диалектологии и истории казахского языка" (1959) атты монографиясы түркология саласындагы елеулі табыстардың бірі ретінде бағаланды.<ref>Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8</ref>

== Шығармалары: ==
* ІV жылдық тіл кітабы, А, [[1932]]; 
* Қазақ Совет фольклоры, А., [[1935]];
* Қазақ тілінің грамматикасы, І б. (фонетика мен морфология), А., [[1938]], [[1939]], [[1940]];
* Қазақ тілінің грамматикасы, ІІ б. (синтаксис), А., [[1939]], [[1997]]; 
* Орыс алфавитіне негізделген қазақтың жаңа алфавиті мен орфографиясы, А., [[1940]]; 
* Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы, І б., А., 1950, 1994; Русско-казахский словарь в 2-х т., А., [[1946]]; 
* Вопросы диалектологии и истории казахского языка, А., [[1959]], 1997; Қазақ тілі теориясының негіздері, А., 2002; Тіл және жазу, Өскемен, 2005.

== Дереккөздер==
<references/>

== Сілтемелер==
*[http://orkeniet.vkgu.kz/rus/now002.shtm Өркениет - Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов ]
*[http://www.inform.kz/kaz/article/1212857 Сәрсен Аманжолұлы Аманжолов ]
*[http://www.kazpravda.kz/print.php?lang=rus&chapter=1001032800 Статья «Неутомимый исследователь»]
*[http://turkology.tk/library/272‎ Аманжолов Сарсен Аманжолович на turkology.tk]

{{wikify}}

[[Санат:Ұлан ауданында туғандар]]
[[Санат:1958 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:1903 жылы туғандар]]
[[Санат:Қазақстан филологтары]]
[[Санат:Түркітанушылар]]
[[Санат:Қазақстан ғалымдары]]
[[Санат:Профессорлар]]


{{Bio-stub}}