|
|
| (34 қатысушының арадағы 62 түзетуі көрсетілмеген) |
| Жол нөмірі 1: |
Жол нөмірі 1: |
| − | {{мағына|Жәңгір-Керей хан}} | + | {{Infobox Monarch |
| − | {{Мемлекеттік қайраткер
| + | | name = Жәнгір хан |
| − | | түс = Қазақ ханы | + | | title = Хан |
| − | | Қазақша есімі = Салқам Жәңгір хан
| + | | image = <!--[[Сурет:Qasym Khan.jpg|200px|caption]]--> |
| − | | Шынайы есімі = | + | | caption = |
| − | | Суреті = | + | | reign = [[1643]]—[[1652]] |
| − | | Сурет ені = | + | | coronation = [[1673]] |
| − | | Атауы = | + | | othertitles = |
| − | | Титулы = [[Қазақ хандары|Қазақ ханы]] | + | | full name = |
| − | | Ту = Kazakh Khanate.svg | + | | predecessor = [[Есім хан]] |
| − | | Ту2 = | + | | successor = [[Тәуке хан]] |
| − | | Басқара бастады = 1643 | + | | suc-type = |
| − | | Басқаруын аяқтады = 1652
| + | | heir = |
| − | | Ізашары = [[Есімұлы Жәнібек хан]] | + | | queen = |
| − | | Ізбасары = [[Батыр хан]] | + | | consort = |
| − | | Титулы_2 = | + | | issue = |
| − | | Ту_2 = | + | | royal house = [[Орыс хан]] үйі |
| − | | Ту2_2 =
| + | | royal anthem = |
| − | | Реті_2 = | + | | father = |
| − | | Басқара бастады_2 = | + | | mother = |
| − | | Басқаруын аяқтады_2 =
| + | | date of birth = |
| − | | Ізашары_2 =
| + | | place of birth = |
| − | | Ізбасары_2 =
| + | | date of death = |
| − | | Титулы_3 = | + | | place of death = |
| − | | Ту_3 = | + | | date of burial = |
| − | | Ту2_3 =
| + | | place of burial = |
| − | | Реті_3 =
| + | | notes = |
| − | | Басқара бастады_3 =
| + | |}} |
| − | | Басқаруын аяқтады_3 =
| + | '''Салқам Жәнгір хан''' — ([[1643]]—[[1652]]) билік құрғаны. |
| − | | Ізашары_3 =
| + | |
| − | | Ізбасары_3 =
| + | |
| − | | Титулы_4 =
| + | |
| − | | Ту_4 =
| + | |
| − | | Ту2_4 =
| + | |
| − | | Реті_4 =
| + | |
| − | | Басқара бастады_4 =
| + | |
| − | | Басқаруын аяқтады_4 =
| + | |
| − | | Ізашары_4 =
| + | |
| − | | Ізбасары_4 =
| + | |
| − | | Туған күні = [[1610]]
| + | |
| − | | Туған жері = [[Қазақ хандығы]] | + | |
| − | | Қайтыс болған күні = 1652 | + | |
| − | | Қайтыс болған жері = [[Түркістан]] | + | |
| − | | Жерленді = [[Түркістан]] | + | |
| − | | Діні = [[Ислам]] | + | |
| − | | Әкесі = [[Есім хан]] | + | |
| − | | Анасы = Айлин Ханым | + | |
| − | | Жұбайы = Бану Ханым | + | |
| − | | Балалары = Аппақ сұлтан, [[Тәуке хан]] | + | |
| − | | Партиясы = | + | |
| − | | Білімі =
| + | |
| − | | Қолтаңбасы =
| + | |
| − | | Сайты = | + | |
| − | | Commons =
| + | |
| − | | Марапаттары =
| + | |
| − | }} | + | |
| − | '''Салқам Жәңгір''' — ([[1610]]-[[1652]] жылы қайтыс болған). [[Есім хан]]ның ұлы. Ол хан тағына [[Есім хан]] өлген соң отырды. Жәңгір хан бойы аласа, бірақ толық денелі кісі болған. Сондықтан да халық оны "Салқам Жәңгір" атап кеткен. Оның тұсында [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] басқарып тұрған жоңғар-ойраттардың күшеюі байқалды. Олар [[Қазақ хандығы]]на үздіксіз шабуыл жасап тұрды. | + | |
| | | | |
| − | ==Өмірбаяны==
| + | {{Kazakh Khans}} |
| − | Жәңгір ханның билік еткен жылдары жоңғар феодалдарының қазақ жерін жаулап алуға жасаған үздіксіз жорықтар кезеңіне сай келеді. Кейбір мәліметтерге сәйкес Жәңгір ханның ордасы [[Түркістан (қала)|Түркістанға]] таяу маңда орналасыпты. Жәңгір хан [[Бұхар хандығы]]мен одақтастық келісімге келіп, жоңғар басқыншыларына қарсы күрес жүргізді. Сонымен бірге, ол қырғыздармен де осындай қарым-қатынас орнатуға ұмтылды. Мұның бәрі жоңғар шабуылынан қорғану мақсатынан туып еді. Дәл осы кезеңде [[Қазақ хандығы]] мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасындағы қарулы қақтығыстар жиілей түсті. Екі жақтың басшылары көшіп-қонуға жайлы жерлер және [[Сырдария|Сырдария өзені]] бойындағы сауда орталықтары үшін күрес жүргізді. Сол кезеңдегі тарихи мәліметтер бойынша, Жәңгір хан тұсында қазақтар мен [[Ойраттар|ойрат жоңғарлары]] арасында үш ірі шайқас болған:
| + | |
| − | | + | |
| − | * бірінші шайқас — [[1635]] жылы
| + | |
| − | * екіншісі — [[1643]]-[[1644]] жылдары
| + | |
| − | * үшіншісі — [[1652]] жылы
| + | |
| − | | + | |
| − | [[1635]] жылғы шайқаста қазақ әскерлеріне [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] бастаған жер қайысқан қалың қол қарсы тұрды. Бұл ұрыстың нақты нәтижелері жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ шайқас кезінде Жәңгір ханның тұтқынға түсіп, біраз уақыттан соң қашып құтылғаны туралы деректер кездеседі. Сол кезден бастап Жәңгір хан жоңғарларға үнемі шабуыл жасап тұрады.
| + | |
| − | | + | |
| − | Екінші ірі шайқас 1643 жылы қыста Батыр қонтайшының қазақ жеріне шабуыл жасауынан басталады. Жоңғарлар Жетісу өңірінің үлкен бөлігін жаулап алып, он мыңға жуық адамды тұтқынға түсіреді. Салқам Жәңгір хан жоңғарларға тойтарыс беру үшін 600 сарбазымен Орбұлақ өзенінің бойына беттейді. Осы жерде әйгілі [[Орбұлақ шайқасы]] өтеді. Жәңгір ханға көмекке 20 мың сарбазымен [[Самарқан]] билеушісі [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] келеді. [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]] қолының көмегі арқасында Жәңгір хан бұл шайқаста жеңіске жетеді. [[Батыр Қонтайшы|Батыр қонтайшы]] шегінуге мәжбүр болады. Жеңіліске ұшыраған жоңғарлар бұл ұрыста он мыңға жуық адамынан айырылады. Сақталып қалған тарихи мәліметтер бойынша, бұл шайқаста Жәңгір хан зор қолбасшылық дарын мен әскери шеберлік таныта білген.
| + | |
| − | | + | |
| − | Жәңгір хан жоңғарларға қарсы күресте моғолдар жағынан көмек алу үшін біраз әрекет етті. Олармен тату көршілік қарым-қатынас орнату үшін екі рет елші жіберді. Бұл дипломатиялық тапсырма Жәңгір ханның ұлдары [[Тәуке хан|Тәуке]] мен Апақ сұлтандарға жүктелді.
| + | |
| − | | + | |
| − | 1643-1644 жылдардағы шайқаста толық жеңілмеген жоңғарлар болашақта болатын соғысқа мұқият дайындала бастады. Жоңғар қонтайшысы 1643-1644 жылдардағы жеңілістен кейін бытыраған иеліктерін біріктіріп, [[Сібір хандығы|Сібірдегі]] орыс қалаларынан қару-жарақтар және оқ-дәрілер сатып алады.
| + | |
| − | | + | |
| − | [[1652]] жылы қазақтар мен жоңғарлар арасындағы үшінші ірі шайқаста қазақ әскерлері жеңіліске ұшырап, Жәңгір хан қаза табады.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
| + | |
| − | | + | |
| − | {{Қазақ хандары}} | + | |
| − | | + | |
| − | ==Дереккөздер==
| + | |
| − | <references/>
| + | |
| − | | + | |
| − | {{Суретсіз мақала}}
| + | |
| − | | + | |
| − | [[Санат:Шыңғыс ханның ұрпақтары]]
| + | |
| − | [[Санат:Қазақ хандары]]
| + | |
| − | [[Санат:Туған жылы белгісіздер]]
| + | |
| − | | + | |
| − | | + | |
| − | {{Bio-stub}}
| + | |
