Сайрам бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Елді мекен-Қазақстан
 |статусы                 = Ауыл
 |атауы                   = Сайрам
 |сурет                   = 
 |әкімшілік күйі          =
 |елтаңба                 = 
 |ту                      = 
 |елтаңба сипаттамасы     = 
 |ту сипаттамасы          = 
 |елтаңба ені             = 150
 |ту ені                  = 150
   |lat_dir =N |lat_deg =42 |lat_min =18 |lat_sec =07 
  |lon_dir =E |lon_deg =69 |lon_min =46 |lon_sec =13 
  |CoordAddon             =
  |CoordScale             = 
 |ел картасының өлшемi    = 300 
 |облыс картасының өлшемi = 
 |аудан картасының өлшемi = 
 |облысы                  = Оңтүстік Қазақстан облысы
 |кестедегі облыс         = Оңтүстік Қазақстан облысы
 |ауданы                  = Сайрам ауданы
 |кестедегі аудан         = Сайрам ауданы
 |мекен түрі              = аудандар саны
 |мекені                  = ауылдық округ
 |кестедегі мекен         =Сайрам ауылдық округі 
 |ішкі бөлінісі           = 
 |әкімі                   = Хусанхан Ахмадханов
 |құрылған уақыты         = 
 |алғашқы дерек           = 
 |бұрынғы атаулары        = 
 |статус алуы             = 
 |жер аумағы              = 
 |биiктiктiң түрi         = 
 |орталығының биiктігі    =
 |климаты                 = 
 |ресми тілі              = қазақ тілі
  |тұрғыны                = 48 000
  |санақ жылы             = 2009
  |тығыздығы              = 
  |шоғырлануы             = 
  |ұлттық құрамы          = 
  |конфессионалдық құрамы = 
  |этнохороним            = 
 |телефон коды            = 
 |пошта индекстері        = 
 |автомобиль коды         = Х, 13
 |идентификатор түрі      = 
 |сандық идентификаторы   = 
 |ортаққордағы санаты     = 
 |сайты                   = http://www.sayram.kz
 |сайт тілі               = kz
 |сайт тілі 2             = ru
 |сайт тілі 3             = 
}}
'''Сайрам''' – [[Оңтүстік Қазақстан]] [[Сайрам ауданы]]ндағы ауыл, [[Сайрам ауылдық округі]] орталығы.

== Географиялық орны ==
Аудан орталығы – [[Ақсукент]] ауылынан оңтүстікке қарай 24 км-дей жерде орналасқан. 

== Халқы ==
Тұрғыны 48000 адам ([[2009 жыл|2009]]). 

== Тарихы ==
[[1929 жыл]]ы артельге біріктіріліп, [[1958 жыл]]ы Ленин атындағы көкөніс-сүт ұжымшарының орталығы болды. Оның негізінде ӨК, ЖШС, шаруа қожалықтары ұйымдастырылды. 

== Инфрақұрылымы ==
2 облыстық аурухана, емхана, облыстық өзбек драма театры, кірпіш зауыты, кәсіптік-техникалық мектеп, орта мектептер, мешіт, сауда орталықтары жұмыс істейді.

== Тарихи деректер ==
Сайрам (Исфиджаб, Испиджаб) – [[Оңтүстік Қазақстан]]ның орта ғасырдағы ірі қалаларының бірі болған. Жұрты қазіргі Сайрам ауылының Оңтүстік-батысында, [[Шымкент]]  қаласынан 12 км жерде. Сайрам жайлы алғашқы дерек [[Махмұд Қашқари]]дің «Диуани лұғат ат-түрік» атты еңбегінде кездеседі. Онда: «Сайрам – Исфиджаб деп аталатын ақ қаланың аты» делінген. Демек, Сайрам – Исфиджабтың кейінгі аты. 15 – 18 ғасырларда қазақ хандықтары кезінде Сайрам ірі сауда, қолөнер және діни орталық болған. Зерттеу жұмыстарын [[1923 жыл]]ы П.П. Иванов, [[1925 жыл]]ы М.Е. Массон, [[1947 жыл]]ы [[Александр Натанович Бернштам|Н. Бернштам]] басқарған. Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы жүргізген қазба жұмыстары барысында айналасы төрт қақпалы дуалмен қоршалған, көлемі 28 га жерді алып жатқан қала орны анықталған. Қала ішінде көптеген мазарлар сақталған. Ең көнесі – Падишаһ Мәлік баба мазары. Бұл ескерткіштер 9 – 18 ғасырларға жатады.
VI ғасырда тез өсіп- жетілген  Испиджаб оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығына айналды. VII ғасырда Орта Азияға арабтар келген кезде бұл қала гүлденіп тұрған еді.714 жылы араб әскерінің қолбасшысы Кутейба Шаш(қазіргі Ташкент) қаласын алғаннан кейін Испиджабқа үлкен жорық жасады. Бірақ бұл төңіректегі елдің күшті қарсылығы арқасында көп ұзамай кейін шегінді. Испиджабты өз резиденциясына айналдырмақшы болған араб қолбасшысының жоспары жүзеге аспады. IX ғасырдың басында Испиджаб қарлұқ мемлекетінің құрамына енді.840 жылы қарлұқ көсемі және Испиджаб басшысы Білге Құл Қадырхан қаған атағын алды.Бірақ сол жылы Испиджаб Орта Азиядағы саманилер шабуылына ұшырады.Саманилермен болған шайқаста Білге Құл Қадырхан қаза табады.Мұнан кейін мемлекет билігіне оның екі ұлы таласты. Үлкен ұлы Базар Арсыланхан Баласағұн (Шу өзенінің бойындағы қала) аймағын билейді,ал екінші ұлы Оғұлшақ Қадырхан Тараз (бұрынғы Талас қаласы) аймағын билейді.Тараз қаласын 993-жылы саманилер басып алғанда, Оғұлшақ  Қашқарияға қашуға мәжбүр болады. 840 жылы саманлердің Самарқандағы билеушісі Нұх ибн Асад Испиджабты жаулап алады.Бұл аймақты жер өңдеу мәдениеті сол заманда аса күшті дамыған болатын. Самани билеушісі Испиджабты және оның аймағындағы егістік(жүзім мен астық)  жерлерді сыртқы шапқынылықтардан қорғау үшін  көптеген қорғандар соқтырды. Алайда Испиджаб Самани мемлекетіне түгелдей бағынышты болған жоқ. Қала және оның аймағын жергілікті түркі тайпалары биледі. Испиджаб аймағы өте үлкен болды. Оның шекарасы солтүстік-батыста Сауранға дейін, ал шығыста Талас аймағына дейін созылды. Испиджаб аймағы саманилер арқылы мұсылман діні тарады да,енді ол  оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығы ғана емес, сонымен қатар үлкен діни орталыққа айнала бастады. Х ғасырдың ақырында, яғни  990 жылы Испиджаб Қарахан мемлекетінің қарамағына енді. Қарахан әскері саманилерді Испиджаб аймағынан түгелдей ығыстырды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>

== Галерея ==
<gallery>
File:Sayram Main Mosque.jpeg|Сайрамдағы бас мешіт 
File:SayramSkyline.jpg
File:Sayram Gate.jpg
File:Arslan legend.jpg|Сайрамдағы көше жазуы "Осында хан көпір үстінде Арыстанбаб түркі халқының әулиесіне Әзрет Сұлтанға пайғамбар аманатын құрманы сақтауға берген"
</gallery>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}} 

{{Сайрам ауданы елді мекендері}}
[[Санат:Қазақстан көне қалалары]]
[[Санат:Сайрам ауданы елді мекендері]]