http://kk.encyclopedia.kz/index.php?title=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%83&feed=atom&action=historyМәскеу - Түзету тарихы2024-03-29T12:46:57ZМына уикидегі бұл беттің түзету тарихыMediaWiki 1.23.15http://kk.encyclopedia.kz/index.php?title=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%83&diff=23583&oldid=prevModerator: 1 түзету2017-04-20T07:01:13Z<p>1 түзету</p>
<table class='diff diff-contentalign-left'>
<tr style='vertical-align: top;'>
<td colspan='1' style="background-color: white; color:black; text-align: center;">← Ескі түзетулер</td>
<td colspan='1' style="background-color: white; color:black; text-align: center;">07:01, 2017 ж. сәуірдің 20 кезіндегі түзету</td>
</tr><tr><td colspan='2' style='text-align: center;'><div class="mw-diff-empty">(айырмашылығы жоқ)</div>
</td></tr></table>Moderatorhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php?title=%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%83&diff=23582&oldid=prev08:59, 2016 ж. маусымның 8 кезіндегі AlexTref871 деген2016-06-08T08:59:33Z<p></p>
<p><b>Жаңа бет</b></p><div>{{Елді мекен<br />
|статусы = [[РФ]] астанасы, [[Федералдық маңызы бар қала (Ресей)|федералдық маңызы бар қала]]<br />
|қазақша атауы = Мәскеу<br />
|шынайы атауы = Москва<br />[[Сурет:MSK Collage 2015.png|300px|center]]<br />
|жағдайы = Астана<br />
|ел = Ресей<br />
|елтаңба = Coat of Arms of Moscow.svg<br />
|ту = Flag of Moscow.svg<br />
|елтаңба сипаттамасы = Мәскеудің елтаңбасы<br />
|ту сипаттамасы = Мәскеудің туы<br />
|елтаңба ені = 100<br />
|ту ені = 180<br />
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 45|lat_sec = 20.83<br />
|lon_dir = |lon_deg = 37|lon_min = 37|lon_sec = 3.48<br />
|CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU<br />
|CoordScale = 250000<br />
|шекара түрі = <br />
|кестедегі шекара = <br />
|ел картасының өлшемi = <br />
|аймақ картасының өлшемi = 300<br />
|аудан картасының өлшемi = 200<br />
|аймақ түрі = <br />
|аймағы = Мәскеу облысы<br />
|кестедегі аймақ = <br />
|аудан түрі = <br />
|ауданы = <br />
|кестедегі аудан = <br />
|қауым түрі = <br />
|қауым = <br />
|кестедегі қауым = <br />
|ішкі бөлінісі = 10 әкімшілік округ (125 аудан)<br />
|басшының түрi = мэр<br />
|басшысы = [[Собянин, Сергей Семёнович|Сергей Собянин]]<ref>{{cite news|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=401451|title=Московские депутаты утвердили Собянина на посту мэра|publisher=[[Вести.ру]]|date=2010-10-21}}</ref><br />
|құрылған уақыты = 1147<br />
|алғашқы дерек = <br />
|бұрынғы атаулары = <br />
|статус алуы = <br />
|жер аумағы = 1091<br />
|биiктiктiң түрi = <br />
|орталығының биiктігі = 150-255<br />
|климаты = <br />
|ресми тілі = <br />
|тұрғыны = 11 551 930<ref name="naselenie2011">{{cite web| datepublished = 2011-03-29 | url=http://www.gks.ru/bgd/free/b04_03/Isswww.exe/Stg/d01/65oz-shisl28.htm |title=Росстат. Об оценке численности постоянного населения на 1 қаңтар 2010 ж., на 1 қаңтар 2011 ж. и в среднем за 2010 ж. с учетом предварительных итогов Всероссийской переписи населения 2010 ж.|accessdate=2011-03-29}}</ref><br />
|санақ жылы = 2011<br />
|тығыздығы = 10 588<br />
|шоғырлануы = <br />
|ұлттық құрамы = [[орыстар]] (84,83 %), [[украиндар]] (2,44 %), <br />[[татарлар]] (1,6 %), [[армяндар]] (1,2%), <br />[[әзірбайжандар]] (0,92%), <br />[[еврейлер]] (0,8%), [[белорустар]] (0,6%)<ref name="demoscope.ru">{{cite web | url = http://demoscope.ru/weekly/2007/0271/tema01.php | title = Перепись 2002 ж. показала изменение национального состава населения Москвы | publisher = «Демоскоп» — Электронная версия бюллетеня «Население и общество». Институт демографии Государственного университета — Высшей школы экономики | accessdate = 2009-01-13 | lang = ru}}</ref><br />
|конфессионалдық құрамы = <br />
|этнохороним = мәскеулік<br />
|уақыт белдеуі = +4<br />
|DST = <br />
|телефон коды = +7 495, <br /> +7 499<br />
|пошта индексі = <br />
|пошта индекстері = <br />
|автомобиль коды = 77, 97, 99, 177, 197, 199, 777<br />
|идентификатор түрі = <br />
|сандық идентификаторы = <br />
|ортаққордағы санаты = Moscow<br />
|сайты = http://mos.ru/<br />
|сайт тілі = ru<br />
|add1n = Марапаттары<br />
|add1 = {{ленин ордені|тип=қала}}<br />
}}<br />
<br />
'''Мәскеу''' ({{lang-ru|Москва́}}, ({{audio|ru-Moskva.ogg|айтылуы}})) — [[Ресей Федерациясы]]ның астанасы. Ресейдің еуропа бөлігінің ортасында, [[Мәскеу өзені]]нің жағасында орналасқан. Жер аумағы 1000 км<sup>2</sup>. [[Климат]]ы [[қоңыржай континент]]тік. Орташа температура қаңтарда –10,2<sup>0</sup>С, шілдеде 18,1<sup>0</sup>С; жылдық жауын-шашын мөлшері 600 мм-ге жуық. Мәскеу – дүние жүзіндегі ең ірі қалалардың бірі. Халқы 11,5 млн (2011). Мәскеу – 13 – 14 ғасырларда [[Владимир Суздаль]] ұлы [[князь]]діктерінің, 15 ғасырдың соңғы ширегінен 1712 жылға дейін бір орталыққа бағынған орыс мемлекетінің, 1918 жылы наурыздан – 1922 жылдың желтоқсанға дейін [[РКФСР]]-дің, 1922 жылы желтоқсаннан – 1992 жылға дейін [[КСРО]]-ның астанасы болды. Мәскеу аумағындағы алғашқы қоныстар б.з.б. 2-мыңжылдықта пайда болды. 10 – 11 ғасырларда мұнда шығыс [[славян]] [[тайпа]]сы – [[вятичтер]] қалашығы орналасты. <br />
[[Сурет:Moscow.gif|thumb|left|Ескі Мәскеу қаласының картасы]]<br />
[[Сурет:Map of Moscow 1784.jpg|thumb|left|'''Мәскеу қаласының картасы''' 1784 жылы]]<br />
[[Сурет:Moscow satellite image.jpeg|thumb|left|'''Мәскеу қаласының жер серігінен қарағандағы көрінісі''']]<br />
{|class="wikitable"<br />
! Ұлт өкілдері<br />
! Саны, адам (барлығы — 11 млн)<ref>[http://moscow.gks.ru/perepis2010/perepis2010Doc/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BB_5_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0.xls Приложения к итогам ВПН 2010 ж. в городе Москве]</ref><br />
! Пайызбен<br />
|-<br />
![[Орыстар]]<br />
| 9 930 410<br />
| 91,65%<br />
|-<br />
![[Украиндар]]<br />
| 154 104<br />
| 1,42%<br />
|-<br />
![[Татарлар]]<br />
| 149 043 <br />
| 1,38%<br />
|-<br />
![[Армяндар]]<br />
| 106 466 <br />
| 0,98%<br />
|-<br />
![[Әзірбайжандар]] <br />
| 57 123 <br />
| 0,53%<br />
|-<br />
![[Еврей]]лер<br />
| 53 142 <br />
| 0,49%<br />
|-<br />
![[Белорустар]] <br />
| 39 225 <br />
| 0,36%<br />
|-<br />
![[Грузиндер]]<br />
| 38 934 <br />
| 0,36%<br />
|-<br />
! [[Қазақтар]]<br />
| 9 393 <br />
| 0,09%<br />
|-<br />
| Басқа ұлттар<br />
| 668 409 <br />
| 5,81%<br />
|}<br />
<br />
[[Сурет:Population Development Moscow.png|500px|center|Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)]]<br />
<br />
<center>'''Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)'''</center><br />
<br />
== Тарихы ==<br />
'''Мәскеу (Ресей империясы) 1908 жылы''' (Бейнекөрініс)<br />
[[Сурет:Moscow clad in snow - Moscou sur la neige - Москва в снежном убранстве - Москва в снегу (1908), noaudio.ogv|300px|left]]<br />
Мәскеу жөніндегі ең алғашқы дерек [[Ипатьев]] [[жылнама]]сында кездеседі. 1147 жылғы сәуірдегі жазбада князь [[Юрий Долгорукий]]дің Чернигов-Северск князі Святослав Ольговичті өз мекеніне, “''Московқа''” кеңес өткізу үшін шақырғаны баяндалады. Осы жыл (1147) Мәскеудің (Москваның) іргесі қаланған мерзім болып есептеледі. Мәскеудің өсуіне, жетекші рөл атқаруына оның тұрған жері (орыс халқының қалыптасуына ықпал еткен орталық, сауда жолдарының торабы) себеп болды. 15 – 16 ғасырларда Мәскеу саудамен, қолөнермен айналысатын ірі қалаға айналып, біртіндеп бүкіл орыс жерінің мәдени орталығы бола бастады. Кремль, Покров соборы (Василий Блаженный), т. б. салынды. Мәскеуде орыстың кітап басу өнері дами бастады. 1607-12 жылы поляк-литван [[интервент]]тері Мәскеуді басып алды. Оларға қарсы К.Минин мен Д.Пожарский бастаған азаттық күрес орыс халқының жеңісімен аяқталды. Бірте-бірте Мәскеу бүкіл ресейлік нарықтық орталыққа айналып, [[Еуропа]], [[Азия]] көпестерінің назарын аударды. 1678 жылы славян-грек-латын академиясы ашылды. Мәскеу тұрғындары И.Болотников бастаған шаруалар соғысына, 17 ғасырдағы көтерілістерге (1648 жылы “''Тұз бүлігі''”, 1662 жылы – “''Мыс бүлігі''”, 1682 жылы “''Хованщина''”) белсене қатысты.<br />
<br />
* Мәскеу 19 ғасыр мен 20 ғасырдың бас кезінде [[Ресейдегі революция]] күрестің басты орталықтарының бірі болды.<br />
* 1935 жылы 10-шілдеде Кеңес үкіметі Мәскеуді көркейтудің бас жоспарын қабылдау жөнінде арнайы қаулы шығарды, сол жылы [[метро]] пайдалануға берілді.<br />
* 1941 жылы Мәскеу түбінде неміс-[[фашист]] әскерлеріне алғаш күйрете соққы берілді. (қала Мәскеу шайқасы).<br />
* 1945 жылы 24 маусымда Мәскеудегі [[Қызыл алаң]]да жеңіс шеруі болып өтті.<br />
* 1947 жылы Мәскеудің 800 жылдық, 1997 жылы 850 жылдық мерейтойлары атап өтілді.<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
1712 жылы [[Петр І]] астананы [[Санкт-Петербург]]ке көшіргеннен кейін де Мәскеу ірі экономикалық мәдени орталық болып қала берді, [[Ресей]]дің екінші астанасының рөлін атқарды. Мәскеуде 1702 жылы Ресейлік тұңғыш театр, 1703 жылы газет (“''Ведомости''”), 1755 жылы университет ашылды. 1918 жылы 12 наурызда [[Кеңес үкіметі]]нің астанасы [[Петроград]]тан Мәскеуге көшірілді. Мәскеу кеңес экономикасының орталықна айналып, қала халқы жедел өсті. Мәскеудегі [[Кремль]]дің іргетасы 11 ғасырдан қалана бастап, дүниежүзілік сәулет өнерінің қайталанбас ескерткішіне айналды. Кремльде 20 мұнара бар, олар негізінен 1485 – 1495 жылы салынды. [[Спасск]] мұнарасына 1625 жылы Кремль куранттары, 1937 жылы Спасск, [[Троицк]], [[Никольск]], [[Боровицк]] мұнараларына асыл минералдардан бесжұлдыздар орнатылды. Мәскеудегі негізгі алаң – Қызыл алаң. Жылнамалардағы жазу бойынша Қызыл алаң 15 ғасырдың соңына қарай сауда алаңы ретінде пайда болған (16 ғасырда Троицк алаңы, ал 17 ғасырдан Қызыл алаң). Қызыл алаңда [[Ленин|В.И. Ленин]]нің мазары, Белгісіз жауынгердің зираты, Мәңгі алау орналасқан. Мәскеуде әр түрлі тарихи кезеңдерде тек Ресей мәдениеті ғана емес, дүниежүзілік мәдениетке елеулі үлес қосқан әйгілі ақындар мен жазушылар, ғалымдар, суретшілер, сазгерлер, әртістер, т.б. өнер адамдары өмір сүріп, шығармашылық қызметпен айналысты. 1980 жылы жазда Мәскеуде [[Олимпиада ойындары 1980|22-Олимпиадалық ойындар]] өтті. Мәскеу – көлік торабы әрі [[Еуропа]]дағы аса ірі әуе жолдары тораптарының бірі. Мәскеуден 11 бағытқа темір жол тарайды, мұнда үлкен өзен порты орналасқан. [[Внуково]], [[Домодедова]], [[Быково]], [[Шереметьево]] әуежайлары жұмыс істейді. 80-нен аса жоғарғы оқу орындары мен 70-ке жуық түрлі мұражайлар бар.<br />
<br />
[[Сурет:Moscow pano.jpg|1100px]]<br />
<center>[[Мәскеу өзені]]нен көрініс. Сол жағында — [[Богдан Хмельницкий]] көпірі, Ортасында — Еуропа Алаңы және Киевский вокзалы, артқы көрісте — салынып жатқан «Москва-Сити» Мәскеу халықаралық іскерлік орталығы, оң жағында — [[Бородинский көпірі]] және Смоленский метрокөпір, артқы көріністе — [[Ресей Федерациясының Үкіметінің Үйі]] (2006 жыл)</center><br />
<br />
== Қазақстан мен Мәскеу қарым қатынастары ==<br />
<br />
19 – 20 ғасырларда Мәскеу мен [[қазақ]] елі арасында кең көлемді мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынастар орнады. Әр жылдары [[Ғани Мұратбаев]], [[Тұрар Рысқұлов]], [[Мұхтар Әуезов]], т.б. қазақ халқының айтулы азаматтары Мәскеуде тұрып, жұмыс істеді. Қазақ өнері мен ғылымының көрнекті өкілдері Мәскеуде оқып, білім алды. 1936 жылы Мәскеуде қазақ әдебиеті мен өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілді. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында [[Қазақстан]]да Мәскеуден көшіріліп әкелінген көптеген кәсіпорындар жұмыс істеді. Мәскеу ғалымдары мен өнер қайраткерлері (“''Мосфильм''” киностудиясының қызметкерлері) соғыс жылдары [[Алматы]]да тұрып, еңбектенді. 1942 жылы [[эвакуация]]мен келген “''Мосфильм''” мен “''Ленфильм''” киностудиялары Алматы көркемфильмдер киностудиясымен қосылып, 1944 жылға дейін біріккен Орталық киностудия (ЦОКС) деген атпен жұмыс істеді. С.Эйзенштейн, Ю.Я. Райзман, Г.Л. Рошаль, В.И. Пудовкин, Д.Вертов сынды кеңес кино өнерінің майталмандары қазақ шеберлерімен шығармашылық бірлікте болды. Мәскеуден көшіріліп келген ғылыми мекемелер мен академиялфп [[Вернадский|И.П. Вернадский]], А.Обручев, А.И. Понкратова, А.Скочинский, т.б. ғалымдар соғыс жылдарында Қазақстанда жұмыс істеді. Қазіргі таңда қалада 8,5 мыңнан аса (1989) қазақтар тұрады. Мәскеуде Қазақстан елшілігі, Мәскеу қазақтарының ұлттық орталығы жұмыс істейді. Мәскеу [[Астана]] және [[Алматы]] қалаларымен экономикалық, мәдени тығыз байланыстар орнатқан. Қаладағы жоғарғы оқу орындарында көптеген қазақ жастары білім алуда.<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
* Ильин М.А., Москва, М., 1970;<br />
* Қазақстан тарихы, Все столицы мира, М., 2001. А., 1994.<br />
<br />
{{wikify}}<br />
{{Еуропа елордалары}}<br />
{{Жазғы ОО астаналары}}<br />
<br />
[[Санат:Ресей қалалары]]<br />
[[Санат:Еуропа елордалары]]<br />
[[Санат:Миллионер қалалар]]<br />
[[Санат:Көшірілген елордалар]]</div>AlexTref871