Көктемдік жанаргүл бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{taxobox
|name = Көктемдік жанаргүл
|image =  Adonis vernalis Lozere.jpg
|regnum = [[Өсімдіктер]]
|unranked_divisio =  
|unranked_classis =  [[Қос жарнақтылар]]
|unranked_ordo =  
|ordo =  
|familia = [[Сарғалдақтар тұқымдасы]]
|genus =  [[Жанаргүл]] (''Adonis'')
|species = '''''Көктемдік жанаргүл'''''
|binomial = ''Adonis vernalis''
|binomial_authority =   
|}}
 
'''Көктемдік жанаргүл''' ({{lang-la|Adonis vernalis}}) - көп жылдық, [[сарғалдақтар тұқымдасы]] [[жанаргүл]] туысына жататын шөп тектес өсімдік.

'''Көктем жанаргүлі''' — сарғалдақтар тұқымдасына жататын бір немесе [[Көпжылдық өсімдіктер|көпжылдық]] шөптесін өсімдік. Биіктігі 20 см-ге дейін. [[Сабақ|Сабағын]] қоңыр қабыршақтар жауып тұрады, қабыршақтарына жаңару бүрлері орналасады. Жапырақтары сағақсыз, ашық сары түсті үлкен гүлкүлтелі гүлдері жалғыз, қоңыр тамыр сабағы бар. [[Тұқым]]ынан және тамырсабағы арқылы вегетативті жолмен көбейеді. Мамыр айында гүлдеп, шілдеде, жеміс береді. Жемісі күрделі, көптеген біртұқымды жаңғақшалардан тұрады. Көктем жанаргүлі - сирек кездесетін еуроазиялық далалық түр. Қазақстанның [[Қызыл кітап|Қызыл кітабына]] енгізілген.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref>

== Сипаты ==
[[Сурет:Adonis_vernalis_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-152.jpg|thumb|left|180px|]]
* Биіктігі 50 ''см''-ге жетеді.
* Тамыр сабығы жуандау келген қоңырқай қара.
* Жапырақтары жіңішке әрі қалың, төменгілері кезектесіп орналасқан. Сабақтарының бұтақтары көп, сырты тегіс, түп жағындағы жапырақтары қабыршық секілді қоңыр болып келеді.
* Гүл жапырақтарының саны 14-20, гүл шеңбері ірі,5 ''см''-ге дейін жетеді. Гүл тостағаншасының жапырақтары бесеу. Гүлі сары, сәуір айында гүлдейді.
* Орманды аймақтардың шетінде, далалы жерлерде өседі.

== Химиялық құрамы ==
Көктемгі угүлжапырақ шөбінде адонитоксин гликозиды, цимарин және сапониндер болады.

== Қолданылуы ==
Дәрі мақсатында оның шөптері пайдаланылады. Оны жүрек қызметін реттейтін, сондай-ақ жалпы седативті және несеп жүргізетін дәрі ретінде қолданады. Угүлжапырақ препараты жүрек соғуын күшейтіп, ұсақ артерияларды жіңішкерту арқылы қан қысымын арттырады.Халық медицинасында мұны ұстамалы нерв ауруын, шемен, қызба, іш өту сияқты ауруларды емдеуде тыныштандыратын дәрі ретінде қолданған. Оны ұнтақ күйінде - іш жүргізетін, шеменді, асқазан ауруларын, қарын ауырсынуларын қалыпқа келтіретін дәрі ретінде ішеді. Угүлжапырақ препаратын В. Дерикер рецептісі бойынша, алкоголизмге қарсы да қолданады.<ref>Дәрілік өсімдіктер. Алматы, "Қазақстан", 1975, 172 бет.</ref>

== Емдік қасиеті ==
[[Қазақстан]]да көктемдік жанаргүлдің басқа да 7 түрі кездеседі. Бірақ олардың көбінде жүрек глюкозидтері аз болады. Тек түркістандық жанаргүлдің емдік қасиеті ғана көктемдік жанаргүлмен бірдей.
* Дәрілік мақсат үшін көктемдік жанаргүлдің жердің үстіндегі жапырақты бөлігін сәуір айында гүлдегеннен бастап, [[шілде]] айының басында тұқымы шашылғанға дейін жинайды. Өсімдікті пышақпен кесіп, орақпен орып алады. Тамырымен жұлуға болмайды. Өйткені одан өсімдіктің бір жола жойылып кетуі мүмкін. Орылып алған шөпті жел қағатын жерде көлеңкеде дереу кептіріп алу керек. Дайындалған [[шикізат]] құрғақ бөлмеде қағазға оралып, ағаш жәшікте сақатлаған жөн.
* Өсімдік құрамында цимарин, адонитоксин деген жүрек глюкозидтері бар.
* Көктемдік жанаргүл жүрек [[невроз]]ына қарсы және орталық [[жүйке жүйесі]]н тыныштандыратын, [[несеп]] жүргізетін дәрі орнына қолданылады.
* Бұл бронх [[демікпе]]сі ауруын емдейтін дәрінің құрамына кіреді.
* Шикізаты дәріханаларда тұнба жасау үшін, ал зауыттарда [[гален]]ді препараттар мен глюкозидтер алу үшін қолданылады.<ref>Қазақстанның дәрілік өсімдіктері. Іскендіров Әбіш. Алматы "Қазақстан" 1982, 188 бет.</ref>

== Тағы қараңыз ==
* [[Дәрілік өсімдіктер]]

== Дереккөздер ==
<references/>

[[Санат:Сарғалдақтар тұқымдасы]]
[[Санат:Дәрілік өсімдіктер]] 
[[Санат:Қазақстан флорасы]]
[[Санат:Қазақстанның Қызыл кітабына енген өсімдіктер]]