Каучук пен резеңке бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Ceylon rubber.jpg|thumb|150px]]
Каучуктар табиғи және синтездік болып бөлінеді. Табиғи каучук көксағыз, таусағыз сияқты кейбір өсімдіктердің сүтті шырындарында болады. Табиғи каучукты, негізінен, [[Бразилия]]да өсетін гевея ағашынан алады. Каучук алу үшін [[Өсімдіктер|өсімдіктің]] [[Қабық|қабығын]] кертіп тіледі. Сол тіліктен ағатын сүтті шырынды ([[латекс]]ті) — каучуктың коллоидті ерітіндісін жинап алады. Сосын ерітіндіге [[Электролиттер|электролитпен]] әсер етіп немесе қыздырып [[коагуляция]]лап (ірілендіріп) каучук жасайды. [[Эксперимент]]тік жолмен каучук, негізінен, 2-метилбутадиен-1,3-тің (изопреннің) полимері (С<sub>5</sub>Н<sub>8</sub>)<sub>n</sub> екені анықталды.

==Каучуктың құрылысы==
Изопреннің полимерлену [[реакция]]сын диендер [[Тақырып|тақырыбында]] қарастырдық. Полимерлену барысында [[молекулалар]] бір-бірімен 4-және 1-көміртек [[атомдар]]ы арқылы өзара сызықты қосылады. Табиғи каучук изопреннің цис-олимері, құрамындағы метилен топтары—СН<sub>2</sub> қос байланыстың бір жағын ала орналасады.

Изопреннің [[құрылым]] мономері ретті қайталанып отырады. Полимердің осындай құрылымының аркасында оған майыскақтық [[қасиет]] тән болады. Каучук макромолекулаларының [[құрылыс]]ы сызықтық болғанымен, түзу созылып жатпай, оратылып бірнеше рет иіліп түйіншектеліп жатады. Каучукты созған кезде, олар жазылып, каучук ұзарады. Ал созуды тоқтатқанда, оратылып түйіншектелген бастапқы қалпына қайта келеді. Егер каучукты қатты созса, оның [[молекулалар]]ы жазылып қана қоймай, үзіліп кетуі де мүмкін.

==Каучуктың қасиеттері==

Каучук — қатты [[зат]]. Молекулалық массасы 150000—300000 [[шама]]сында. Табиғи каучуктың макромолекулалары тізбекті құрылымды, оратылып түйіншектеліп жатады.

Каучуктың аса маңызды [[қасиет]]і — оның майысқақтығы. Яғни, сыртқы күштің [[әсер]]інен каучук өзінің пішінін өзгертіп — созылып ұзарады немесе сығылып қысқарады. Сыртқы күштің әсері тоқтағаннан кейін бастапқы қалпына қайта келеді. Каучук суды, газды өткізбейді және электроқшаулағыш. Каучуктың суда ерімейтіндігін өздерің білесіңдер. Ол этил [[Спирттер|спиртінде]] аздап ериді, ал бензин мен [[хлороформ]] сияқты еріткіштерде әуелі ісініп, сосын ериді.

[[Температура]] жоғарылағанда — каучук жұмсарып жабысқақ, ал температура төмендегенде — қатайып морт сынғыш болады. Ұзақ сақтағанда, каучук қатайып кетеді.

Каучуктың жоғарыда айтылған қолайсыз [[қасиет]]терін жою үшін оны резеңкеге айналдырады. Резеңкенің иілгіш, созылғыш қасиеттері каучуктыкінен де жоғары. Оның үстіне, резеңке каучуктан гөрі берігірек және температураның ауытқуына төзімдірек болады.

Каучукты вулканизациялап (вулкандап), яғни күкірт қосып қыздырып, резеңкеге айналдырады. Ол үшін каучукке күкірт пен толықтырғыштар (күйе мен бор сияқты) қосып, 130—140°С шамасында қыздырады. [[Күкірт]] атомдары каучуктың қос байланыстарының кейбіреулері бойынша қосылып, оның сызықтық [[молекулалар]]ын бір-біріне "жөрмеп" байланыстырып, полимер кеңістіктік [[құрылым]]ға ие болады. Кеңістіктік полимердің қасиеттері сызықтық [[полимер]]ден өзгеше. Резеңке каучукпен салыстырғанда берік болады. Каучук [[бензин]]де біртіндеп ериді, ал резеңке бензинде ерімей, тек ісінеді.

Каучукты вулканизациялағанда, оның массасының 2-3%-індей күкірт қосады. Егер күкірт резеңкеге қажетті [[мөлшер]]ден көбірек қосылса, онда созылмайтын қатты зат — [[эбонит]] алынады.

Резеңкеден шиналар, шлангтер, конвейер ленталары және [[тұрмыс]]та қолданылатын көптеген [[зат]]тар алынады.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет, суретті. ISBN 9965-36-092-8</ref>
==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}


[[Санат:Химия]]


{{stub}}

[[eo:Kaŭĉuko]]
[[es:Caucho]]
[[it:Caucciù]]
[[ka:კაუჩუკი]]
[[pl:Kauczuk]]
[[qu:K'awchu]]
[[ro:Cauciuc]]
[[ru:Каучуки]]
[[sl:Kavčuk]]