Ирак және Шам Ислам мемлекеті бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Бұл мақала|әскери ұйым|Ислам мемлекеті (айрық)}}
{{Діни ұйым
 | атауы       = Ислам мемлекеті
 | түпнұсқасы       = {{lang-ar|الدولة الإسلامية}}
 | эмблема        = Flag of the Islamic State of Iraq and the Levant2.svg
 | ені         = 275px
 | эмблема атауы        = Ислам мемлекетінің байрағы
 | өзге атаулары = Ирак және Шам Ислам мемлекеті,<br />ИШИМ, ИСИМ, ДАИШ
 | құрылуы      = 
 | негізін салушы     = [[Әбу Мұсғаб әз-Зарқауи]]
 | елдері         = [[Ирак]], [[Сирия]] және т. б.
 | ұлттық құрамы = 
 | тілдері          = [[араб тілі]]
 | саны    = 20—32 мың сарбаз<ref>2015 жылдың ақпаны</ref>
 | атағы          = [[Халифа]]
 | басшы          = Әбу Бәкір әл-Бағдади
 | көсемдері         = 
 | орынбасарлары    = Әбу Алә әл-Афри
 | штаб-пәтері  = [[Раққа]]
 | резиденциясы     = 
 | бас ғибадатханасы   = 
 | құрылды        = 15 қазан 2006 жыл<ref>Ирак Ислам мемлекеті құрылған күн</ref>
 | таратылды      = 
 | бұрын         = [[Әл-Қағида]]
 | құрылымы      = [[халифат]]
 | басқару     = 
 | бөлімдері         = <small>[[Нигерия]]: Боко Харам (Батыс Африка уәлаяты)<br />[[Мысыр]]: Синай уәлаяты<br />[[Ливия]]: Барқа, Триполи және Феззан уәлаяты<br />[[Сауд Арабиясы]]: Харамейн және Нежд уәлаяты<br />[[Йемен]]:  Йемен уәлаяты<br />[[Алжир]]: Алжир уәлаяты<br />[[Ресей]]: Кавказ уәлаяты<br />[[Пәкістан]]: Хорасан уәлаяты</small>
 | бағынышты       = 
 | ЖОО            = 
 | идеологиясы      = [[сәләфия]]-[[жиһад]]ия, тәкфиршілік
 | құқықтық мектебі = 
 | діні = [[Ислам]]
 | ордены          = 
 | жақтастары       = 
 | қарсыластары     = әлемнің 60 астам елі және бірқатар мемлекеттік емес ұйымдар
 | басылымдары        = «Дабиқ» журналы
 | сайты           = 
 | қазақша сайттары =
 | ескертулер     = {{дереккөздер}}
}}
'''Ислам мемлекеті''' ('''ИМ'''; {{lang-ar|الدولة الإسلامية}} — ''әд-Дәулә әл-Исламия''; қысқаша: '''ИШИМ''', '''ИСИМ''' немесе '''ДАИШ''') — радикалды [[исламизм]] ''([[Сәләфия|сәләфи]]-жиһади-тәкфири{{өту|#Идеологиясы|triangle}})'' идеологиясын ұстанатын әскери [[лаңкестік]] ұйым және халықаралық қауымдастық мойындамаған [[квази]][[мемлекет]]{{өту|#Мемлекет?|triangle}}.

Ислам мемлекетінің тарихы 2003 жылы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] [[Саддам Хусейн]] басқарған [[Ирак]]қа соғыс ашқан кезден бастау алады. 1990 жылдардан бастап [[Әл-Қағида]]мен байланысы бар «[[Таухид]] және [[жиһад]]» жамағатының жетекшісі [[Әбу Мұсғаб әз-Зарқауи]] соғыс басталғаннан кейін бір жыл өткен соң әйгілі лаңкес [[Усама бен Ладен]]ге серт беріп, Әл-Қағиданың Ирактағы бөлімшесін құрды. 2006 жылы әз-Зарқауи қаза тапқаннан кейін оның жақтастары бірқатар экстремистік топтармен бірігіп «Ирак Ислам мемлекетін» құрды. 2009 жылға қарай толығымен дерлік жойылған бұл топ 2010 жылы [[Әбу Бәкір әл-Бағдади]] басшы болып тағайындалғаннан кейін қалпына келе бастады{{өту|#2006—2013 жылдар. Ирак Ислам мемлекеті|triangle}}.

2013 жылы әл-Бағдади Ирак пен [[Сирия]] аумағында «Ирак және Шам Ислам мемлекеті» құрылғанын жариялады. Әл-Қағида мен оның [[Сирия]]дағы бөлімшесі — Ән-Нұсра майданы бұл әрекетті мақұлдаған жоқ. Екі топ арасындағы келіспеушілік ақыр соңында бұрынғы одақтастар арасындағы қақтығысқа әкелді{{өту|#2013—2014 жылдар. Ирак және Шам Ислам мемлекеті|triangle}}.

2014 жылдың маусым айында Ирактың ірі қаласы [[Мосул]]ды басып алған ИМ өзін «[[халифат]]» деп жариялап, топтың көсемі Әбу Бәкір әл-Бағдадиді «[[халифа]]» етіп сайлады{{өту|#2014 жылдан бастап. Ислам мемлекеті|triangle}}. Қазіргі таңда ИМ-нің қол астындағы [[Сирия]] мен [[Ирак]] мемлекеттерінің аймақтарында бірнеше миллион адам өмір сүруде{{өту|#Жер көлемі мен халық саны|triangle}}. ИМ-нің [[елорда]]сы, дәлірек айтқанда [[штаб]]-пәтері — Сирия аумағында орналасқан [[Раққа]] қаласы. Бұдан басқа Ислам мемлекетіне [[Ливия]], [[Нигерия]], [[Ауғанстан]] және т. б. мемлекеттердегі шағын аудандар ''(уәлаяттар)'' бағынышты{{өту|#Уәлаяттары|triangle}}.

Ислам мемлекеті — әлемдегі ең бай қарулы топ{{өту|#Экономикасы|triangle}}. Нағыз мемлекетке ұқсап баққан ИМ-нің «Ислам динары» деп аталатын өз ақшасы да бар. Қаржының басты көзі — шикі [[мұнай]] мен мұнай өнімдерінің саудасы. Оған қоса ИМ адам ұрлау, банктерді тонау, бопсалау, салық жинау және құнды жәдігерлерді сату арқылы да біраз ақша табады. ИМ әскерінің қатарында ондаған мың жауынгер соғысып жүр, олардың арасында тек [[Араб мемлекеттерінің Лигасы|араб мемлекеттерінің]] тұрғындары ғана емес, [[Еуропа]], [[Солтүстік Америка]] және [[Азия]] құрлықтарының бірқатар елінен келген сарбаздар бар{{өту|#Әскер саны мен ұлттық құрамы|triangle}}. ИМ-нің содырларында заманауи қару-жарақты, оның ішінде танкілер мен бронетехниканы қолдану мүмкіндігі бар{{өту|#Қару-жарағы және көліктері|triangle}}.

Ислам мемлекетіне тойтарыс беру үшін құрылған халықаралық [[коалиция]]ның құрамына әлемнің көптеген мемлекеттері қосылған{{өту|#Ислам мемлекетіне қарсы соғыс|triangle}}. [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]]-ның [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|Қауіпсіздік кеңесіне]] кіретін бес мемлекеттің төртеуі ([[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Ресей]], [[Ұлыбритания]], [[Франция]]) қазіргі таңда ИМ-ге қарсы соғысып жүр. Сонымен қатар бұл топқа бірқатар мемлекеттік емес ұйымдар қарсы шықты{{өту|#Басқа қарулы топтармен қарым-қатынасы|triangle}}. Одақтастардың күші басым болғанымен, олардың арасында түсініспеушілік пен араздық көп, сондықтан Ислам мемлекеті төндірген қауіпті әлі күнге шейін ауыздықтау мүмкін болмай тұр.

Әлемнің көптеген елі Ислам мемлекетін лаңкестік ұйым ретінде мойындап, оған тыйым салған. 2015 жылдың 15 қазанында бұл мемлекеттердің қатарына [[Қазақстан]] да қосылды. БҰҰ-ның шешіміне сәйкес, ИМ-ге көмек көрсеткен тұлғалар санкция тізіміне енгізілетін болды{{өту|#Ислам мемлекетіне тыйым салған елдер|triangle}}.

== Атауы және рәміздері ==
=== Атауы ===
Ешбір қосымшасыз «Ислам мемлекеті» атауы 2014 жылдың маусым айынан бастап қолданыла бастады<ref name="брит">{{кітап|бөлімі=Islamic State in Iraq and the Levant (ISIL) |тақырыбы=[[Британника энциклопедиясы|Encyclopædia Britannica]]|бөлім сілтемесі=http://www.britannica.com/topic/Islamic-State-in-Iraq-and-the-Levant|баспасы=Encyclopædia Britannica Inc.|жыл=2015}}</ref><ref name="круг">{{кітап|бөлімі=Исламское государство|бөлім сілтемесі  = http://www.krugosvet.ru/enc/gosudarstvo-i-politika/islamskoe-gosudarstvo|тақырыбы = Энциклопедия Кругосвет}}</ref>{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=3}}. Оның алдында бұл ұйым Ирак Ислам мемлекеті (қазан 2006 — сәуір 2013; {{lang-ar|دولة العراق الإسلامية}}, қысқаша: ИИМ), Ирак және Шам Ислам мемлекеті (сәуір 2013 — маусым 2014; {{lang-ar|الدولة الإسلامية في العراق والشام}}, қысқаша: ИШИМ) деп аталып келді. ИШИМ атауының басқа нұсқалары: Ирак және Левант Ислам мемлекеті (қысқаша: ИЛИМ) немесе Ирак және Сирия Ислам мемлекеті (қысқаша: ИСИМ). Кейбір қазақ басылымдары {{lang-ru|Исламское государство Ирака и Леванта}} атауына еліктеп, бұл ұйымды Ирак және Левант<u>а</u> Ислам мемлекеті деп атап жүр<ref>{{cite web|url=http://kaz.tengrinews.kz/world_news/irak-jane-levanta-islam-memleket-kazakstandyiktardyi-oz-254994/|title=Ирак және Леванта ислам мемлекеті қазақстандықтарды өз қатарына тартуда|publisher=Tengrinews|date=27 маусым 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.azattyq.org/content/iraq_syria_maps/25420293.html|title=Ирак пен Сирияның бұрынғы, бүгінгі және болашақ картасы|publisher=Азаттық Радиосы|date=13 маусым 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://inform.kz/rus/article/2618634|title=Ирак армиясы елдің батысында лаңкестікке қарсы кең ауқымды операция өткізуде|publisher=Қазинформ|date=4 қаңтар 2014}}</ref> (''Левант'' сөзінің соңында «а» әрпі жоқ). Бірқатар саясаткерлер Ислам мемлекетін «Ислам» және «мемлекет» сөздерімен атауға қарсы шықты. БҰҰ-ның бас хатшысы [[Пан Ги Мун]] бұл ұйымды {{lang-en|Un-Islamic Non-State}} («Ислами емес, мемлекет емес») деп атауға шақырды<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/sg/STATEMENTS/index.asp?nid=8040|title=Secretary-General's remarks to Security Council High-Level Summit on Foreign Terrorist Fighters|lang=en|publisher=United Nations|date=24 қыркүйек 2014}}</ref>.

[[Сурет:The-Levant-kk.png|нобай|Шам аймағы]]
Ұйым атауын басқа тілдерге аударғанда «Шам» ({{lang-ar|الشام}}) сөзінің мағынасын жеткізу қиынға түсті. «Шам» сөзін «Левант», «Үлкен Сирия», «[[Сирия]]» немесе «[[Дамаск]]» деп те аударуға болады. Мысалға қазақ тілінде «Шам шаһары» деп Дамаск қаласын атайды. «Шам» деп Араб халифатының заманында [[Жерорта теңізі]] мен [[Евфрат]]тың, [[Кіші Азия]] мен [[Мысыр]]дың арасындағы аймақты атаған. Термин XX ғасырдың екінші жартысында Ұлыбритания мен Франция бұл аймақта жаңа шекаралар сызып, ұлттық мемлекеттер пайда болғанға дейін қолданылып келді<ref>{{мақала|авторы=Файсал Иршад|тақырыбы=ИЛИМ, ИШИМ, ИМ немесе ДАИШ? Бір ұйым, көп атау|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-27994277|басылым=Би-Би-Си|жыл=2 желтоқсан 2015}}</ref>.

Кейбір қазақ тілді басылымдарда Ислам мемлекетін атау үшін орыс тілінен енген ИГИЛ<ref>{{cite web|url=http://baq.kz/kk/search?q=ИГИЛ&yt1=&w=news|title=Іздеу нәтижелері: ИГИЛ|publisher=BAQ.KZ}}</ref> ({{lang-ru|Исламское государство Ирака и Леванта}}) және ИГИШ ({{lang-ru|Исламское государство Ирака и Шама}}) [[аббревиатура]]лары қолданылады. Соңғы кездері Ислам мемлекетін атау үшін оның бұрынғы атауының арабша нұсқасындағы бірінші әріптерінен құралған ДАИШ (''әд-'''Д'''әулә әл-'''И'''сламия фил-'''И'''рақ уәш-'''Ш'''ам''<ref>Бұл жерде ұйымның қысқаша атауы ДИИШ емес ДАИШ болуының себебі араб тілінде ''Исламия'' сөзінің бірінші әрпі [[ا|әлиф]] жеке тұрғанда «а» болып оқылады</ref> — {{lang-ar|داعش‎ }}, {{IPA| [ˈdaːʕiʃ]}}) акронимі қолданыла бастады. ДАИШ аббревиатурасы негізінен арабтардың арасында кең таралған болатын, артынан оны Франция үкіметі ИМ ұйымын атау үшін ресми түрде бекітті. Ұлыбритания мен АҚШ мемлекеттерінің билік басындағылары да өз сөздерінде ДАИШ акронимін қолдана бастады. Бұның себебі — ДАИШ сөзінің жазылуы мен айтылуы араб тіліндегі «жаншып тастаушы» мағынасын беретін ''да’ис'' ({{lang-ar|داعس }}) және ''даһис'' ({{lang-ar|داهس }}) сөздеріне өте ұқсас<ref>{{мақала|авторы=Джон Стоун|тақырыбы=Неге Дэвид Кэмерон ИШИМ-ді ДАИШ деп атайды?|сілтеме=http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/why-david-cameron-is-going-to-start-calling-isis-daesh-a6756981.html|басылым=[[The Independent]]|жыл=3 желтоқсан 2015}}</ref>. [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті|ҰҚК]]-нің басшысы [[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] арнайы қызмет өкілдері ДАИШ атауын қолданып жүргенін айтып, «Ислам мемлекеті» атауын қолдамайтынын жеткізді<ref>{{мақала|тақырыбы=Қазақстан ҰҚК басшысы "Ислам мемлекеті" атауын қолдануға қарсы шықты|сілтеме=http://kaz.tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazakstan-ukk-basshyisyi-islam-memleket-atauyin-koldanuga-263026/|басылым=Тенгриньюс|жыл=29 маусым 2015}}</ref>.

Негізінен «[[Ислам мемлекеті (ұғым)|Ислам мемлекеті]]» деп [[Ислам]] дінін өзінің саяси [[институт]]тарының [[идеология]]лық негізі ретінде қабылдаған мемлекетті атайды. Әдетте бұл Исламның осы мемлекеттің ресми діні екенін және [[шариғат]]тың заң шығарудың бірден-бір қайнары екенін білдіреді{{sfn|Rainer Grote, Tilmann Röder|2012|p=78}}. Шынайы «Ислам мемлекетінің» адам қолынан шыққан заңмен жүруі мүмкін емес, тек қана шариғатқа сәйкес басқарылады{{sfn|Rainer Grote, Tilmann Röder|2012|p=687}}. Бұл адамдардың жоғары билігін ''(суверенитет)'' жариялаған Батыстың зайырлы [[демократия]]сына қарама-қайшы түсінік{{sfn|Rainer Grote, Tilmann Röder|2012|p=8}}. Қазіргі таңда халқының көп бөлігін мұсылмандар құрайтын 46 мемлекеттің тек 10 ғана конституцияларында өздерін «Ислам мемлекеті» деп жариялаған, ал олардың ішінде Құдайдың жоғары билігін бекіткен тек екі мемлекет бар — [[Иран]] және [[Пәкістан]]{{sfn|Rainer Grote, Tilmann Röder|2012|p=10}}.
[[Сурет:Flag of Islamic State (St.-Romain-au-Mont-d'Or).jpg|нобай|ИМ байрағының суреті, Сен-Ромен-О-Мон-д’Ор, Франция]]

=== Байрағы ===
Ислам мемлекетінің қазіргі [[Байрақ|байрағы]] 2007 жылдың қаңтар айында жария етілді, оның алдында бұл ұйымның ресми байрағы болған жоқ. [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{салауат}} заманында таралған бірнеше байрақтың ең кең таралғаны қара түстісі екенін алға тартқан ИМ осы түсті таңдаған. Қара түсті байрақтың үстіңгі бөлігінде ақ түспен жазылған {{unicode|لا إله إلا الله}}, яғни [[Шаһада|«Аллаһтан басқа тәңір жоқ»]] сөздері орналасқан. Оның астында ақ түсті шеңбердің ішіне қара түспен {{unicode|محمد رسول الله}}, яғни «Мұхаммед Аллаһтың елшісі» сөздері жазылған. Бұл сөздер қолмен ұқыпсыз жазылған сияқты көрінгенімен, негізінде [[компьютер]]мен жазылған<ref>{{мақала|авторы=Уильям Маккэнтс |тақырыбы=ИШИМ өзінің байрағын қалай алды|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/09/isis-flag-apocalypse/406498/|басылым=The Atlantic|жыл=22 қыркүйек 2015}}</ref>.

== Тарихы ==
{{Ислам мемлекеті/Тарихы}}
=== Алғышарттары ===
Ислам мемлекеті туралы пікір таластырғандардың көбісі бұл ұйымның дүниеге келуіне 2003 жылы Иракқа басып кірген АҚШ бастаған коалицияның жіберген қателері себеп болды деп тұжырымдайды. Бірақ бұл елдегі әскери жиһадшылар ұйымының негізі көп жыл бұрын, [[Саддам Хусейн]] Иракты басқарып тұрған кезде қаланды деп айтуға болады. 1968 жылы билікті басып алған араб ұлтшылдарының Баас партиясы зайырлы идеологияны берік ұстанды, бірақ 1980 жылы Саддам Хусейн Иранға қарсы соғысты бастағаннан кейін бұл жағдай өзгеріске ұшырады. Иранға қарсы соғыс ''[[жиһад]]'' деп атала бастады<ref name="NYT">{{мақала|авторы=Кайл У. Ортон|тақырыбы=Саддам Хусейн бізге ИШИМ-ді қалай берді|сілтеме=http://www.nytimes.com/2015/12/23/opinion/how-saddam-hussein-gave-us-isis.html?emc=edit_ty_20151223&nl=opinion&nlid=72460634&_r=0|басылым=The New York Times|жыл=23 желтоқсан 2015}}</ref>.

Елдің ішкі «исламдануы» 1989 жылы Баас партиясының негізін салған Мишель Афляқ қайтыс болғаннан кейін үдей түсті. Саддам Хусейн Афляқ «Ислам дінін қабылдады» деп жариялады (тірі кезінде [[Христиандық|христиан дінін]] ұстанған Афляқ исламданудың қарсыласы болған еді). Исламдану науқаны 1991 жылы Ирак [[Кувейт]]те жеңіліс тапқаннан кейін және оның артынан ұласқан [[шииттер]]дің көтерілісінен кейін жандана түсті. Ирак үкіметі шариғат заңдарын енгізді: ұрлық жасағандардың қолдары шабылды, гомосексуалдар үй төбелерінен лақтырылды, [[Жезөкшелік|жезөкшелердің]] бастары шабылды. Діни науқанның салдарынан үкімет пен шииттердің арасындағы қарым-қатынас нашарлап кетті, дінаралық шиеленіс пайда болды. Мешіттерге енгізілген Ирак әскери барлау қызметі өкілдерінің көбісі [[Сәләфия|сәләфилікті]] ұстана бастады. Баасизмнен бас тартқан бұлар Ирактағы соғыс кезінде кейінірек «Ислам мемлекеті» ұйымына айналған Әл-Қағиданың осы елдегі бөлімшесіне қосылды. 2008—2010 жылдары Ирактағы Әл-Қағида жетекшілерінің көбісі қаза тапқанда барлау қызметінде офицер болып қызмет еткен топ мүшелері ғана бастарын аман сақтап қалды. Қажы Бәкір (шын аты ''Самир әл-Хлифауи'') басқарған бұрынғы офицерлер Ислам мемлекетінің Сириядағы басқыншылығын жоспарлап, жиһадшылардың 2014 жылы Иракқа басып кіруіне ыңғайлы алаң дайындады<ref name="NYT"/>.

=== Негізінің қалануы ===
[[Сурет:Your future al-Zarqawi.jpg|нобай|175px|''«Бұл сенің болашағың, Зарқауи!»'' — карикатура]]
Ислам мемлекетінің негізін салған [[Әбу Мұсғаб әз-Зарқауи]]дің  (шын аты: ''Ахмед Фазыл ән-Наззал әл-Халаила''{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=13}}, 1966—2006) [[Әл-Қағида]] ұйымымен байланысы 1990 жылдары басталды, бірақ «жақын жауды» қойып, «алыс жауға» ([[Батыстық өркениет|Батыс өркениеті]]) көңіл бөлу тактикасын құптамаған ол ұйым мүшелерінің қатарына кірген жоқ<ref name="блэр"/>. 1994—1999 жылдары әз-Зарқауи Иорданияда оған жиһади ілімін үйреткен Әбу Мұхаммед әл-Мақдисимен бірге түрмеде отырды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=13}}. 1999 жылы ол Ауғанстанға лаңкестер лагерін ұйымдастыру үшін аттанып, [[Усама бен Ладен]]мен кездесті. 2001 жылы [[Талибан|тәліптердің]] билігі құлағанда ол Иракқа қашуға мәжбүр болды<ref name="гош">{{мақала|авторы=Бобби Гош|тақырыбы=ИШИМ: Қысқаша тарихы|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2014/08/isis-a-short-history/376030/|тілі=en|басылым=The Atlantic|жыл=14 тамыз 2014}}</ref>. 2002 жылдың маусымында әз-Зарқауи Ирактың солтүстігінде ''Жамағат әт-таухид уәл-жиһад'' («[[Таухид]] және жиһад жамағаты») деп аталатын ұйымды құрды<ref name="блэр">{{мақала|авторы=Питер Уэлби|тақырыбы=ИШИМ деген не?|сілтеме=http://tonyblairfaithfoundation.org/religion-geopolitics/commentaries/backgrounder/what-isis|тілі=en|басылым=Tony Blair Faith Foudation|жыл=16 қараша 2015}}</ref>{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=14}}.

ИМ-нің тарихы 2003 жылы басталған Ирак соғысынан бастау алады<ref name="брит"/>. [[Америка Құрама Штаттары]] [[Ирак]] мемлекетіне әскерін енгізгеннен кейін бір жыл өткен соң атақты [[иордания]]лық содыр Әбу Мұсғаб әз-Зарқауи Усама бен Ладенге серт беріп, Әл-Қағиданың осы елдегі бөлімшесін құрды (''Қағида әл-жиһад фи билад әр-рафидәйн'' — «[[Месопотамия]]дағы жиһад негізі»). Ирактағы Әл-Қағида (ИӘҚ) шетелдік әскерлерге қарсылық көрсеткен негізгі күшке айналды<ref name="ббс">{{мақала|тақырыбы=«Ислам мемлекеті» дегеніміз не?|шынайы атауы=What is 'Islamic State'?|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29052144|тілі=en|басылым=[[Би-Би-Си]]|жыл=2 желтоқсан 2015}}</ref>.

Бұрын [[Иордания]]ның шет аудандарының бірінде дүкенші болып жұмыс істеген әз-Зарқауи [[Сирия]] жерін [[Крест жорықтары|кресшілерден]] азат еткен Нұр әд-Дин Зангиге ұқсауға тырысып бақты. Қатыгез әз-Зарқауиді жек көрген араб шейхтары АҚШ-тан көмек сұрағанымен, олардың мәселесі шешімсіз қалды. Әз-Зарқауидің [[шииттер]]ге деген зорлық-зомбылығы өршіп кеткенде Усама бен Ладен мен оның жақтастары мазасыздана бастады. Айман әз-Зауаһири (Әл-Қағиданың қазіргі жетекшісі) Интернет желісінде бас шабу бейнежазбаларын жариялауды доғаруды өтінгенімен, Ирактағы баскесерлер оны тыңдаған жоқ<ref name="игнатиус">{{мақала|авторы=Дэвид Игнатиус|тақырыбы=Ислам мемлекеті Таяу Шығыста қалай таралды|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/10/how-isis-started-syria-iraq/412042/|тілі=en|басылым=The Atlantic|жыл=29 қазан 2015}}</ref>.

Әз-Зарқауидің Ислам мемлекетін құру туралы ойы ол 2002 жылы Иракқа келердің алдында пайда болды. Бұл жоспарды әз-Зарқауи 2001 жылы Әл-Қағиданың әскери стратегі Сәйф әл-Әділмен бірге талқылаған болатын. 2004—2006 жылдары осы екеуі болашақ халифат туралы идеяны таратумен айналысты. 2006 жылы Ирактағы Әл-Қағида бұрын көп талқыланған мемлекеттің негізін салуға жақындап қалды. 15 қаңтарда ИӘҚ Ирактағы жиһадилердің 5 тобымен бірігіп, ''Мәжіліс шура әл-мужаһидин'' («[[Муджахидтер|Мужаһидтер]] кеңесінің мәжілісі») деп аталатын ұйымды құрды. Сәуір айында әз-Зауаһири бейнехабарлама арқылы Мәжіліске қошемет көрсетіп, үш айдан кейін Ислам әмірлігі құрылады деп үміттенетінін жеткізді, бірақ екі айдан кейін әз-Зарқауи АҚШ әуе күштерінің соққысынан қаза тапты. 12 маусымда ИӘҚ-тың жаңа жетекшісі деп әз-Зауаһиридің «Ислам жиһады» тобының бұрынғы мүшесі Әбу Хамза әл-Муһажир (Әбу Әйюб әл-Мысри ) жарияланды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=15—17}}.

=== 2006—2013 жылдар. Ирак Ислам мемлекеті ===
Әз-Зарқауи қаза тапқаннан кейін 2006 жылдың 15 қазанында Ирак Ислам мемлекеті (ИИМ, {{lang-ar|دولة العراق الإسلامية}} немесе {{lang-ar|الدولة الإسلامية في العراق}}) деп аталатын экстремистердің 11 тобының басын біріктірген ұйым құрылды<ref name="круг"/>. ''Әмір ал-муминин'' («[[мүмин]]дердің әмірі» — [[халифа]]лардың атағы) деп бұрынғы полиция офицері Хамид Дәуд Халил әз-Зави (Әбу Омар әл-Бағдади) жарияланды, Әбу Хамза әл-Муһажир оның орынбасарына айналып, «қорғаныс министрі» болып тағайындалды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=17}}.

ИИМ-нің құрылуы Әл-Қағиданың рұқсатынсыз іске асырылды<ref name="блэр"/>{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=20}}, бірақ 2007 жылдың желтоқсан айында Усама бен Ладен ИИМ-ді қолдайтынын айтып, содырларды Әбу Омар әл-Бағдадиге серт беруге шақырды. Осыған ұқсас сөздерді Айман әз-Зауаһири де өз жолдауында айтты. Осы кезде Әбу Омар Ирактағы Әл-Қағиданың таратылып, Ислам мемлекетінің қатарына қосылғанын жариялады. Екі ұйым арасындағы қарым-қатынас нашарлап, ИИМ жетекшілерінің Әл-Қағидамен байланысы азайып кетті. ИИМ-нің шынайы жағдайы туралы ақпаратты қолға түсірген Әл-Қағида жетекшілері Әбу Хамзаға егжей-тегжейлі есеп беруді бұйырды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=21—22}}.

ИИМ-нің жариялануы жиһадилерден басқа адамдардың назарынан тыс қалды, қарапайым [[ирактықтар]] мен шетелдіктер ИИМ-ді Әл-Қағиданың Ирактағы бөлімшесі деп атап жүре берді. Ұйымның Иракта әрекет етіп жүрген жиһадилердің басын біріктіру жоспары іске асқан жоқ. Ирактың Ислами Армиясы деп аталатын топ ИИМ-ді сынға алды. Беделді [[кувейт]]тік ғалым Хамид әл-Әли ұйымның мемлекет ретінде жариялануына қарсы шығып, ИИМ-ді «[[қиял]]и мемлекет» деп атады{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=19—20}}.

2007 жылдан бастап батыс Ирактың көптеген сүнни араб тайпалары ИИМ-нен бет бұрды. Бұның негізгі себебі ИИМ сарбаздарының жергілікті тұрғындарға қатыгездік көрсетуі мен тайпа басшыларына қақтығыстарға қатыспағаны үшін үкімет тарапынан төленетін сыйақы болды. Оған қоса сол кездері ИИМ-нің бірнеше көсемі АҚШ әскерлерінің қолынан қаза тапты<ref name="брит"/>. 2009 жылға қарай әз-Зарқауидың басшылығымен пайда болған топ толығымен дерлік жойылды, 2010 жылдың 18 сәуірінде Әбу Омар әл-Бағдади мен Әбу Хамза әл-Муһажир АҚШ және Ирак әскерінің [[Тикрит]]тегі шабуылының кезінде қаза тапты{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=22}}, бірақ Ислам мемлекетінің «шоқтары» діндар сүннилер мен Баас партиясының мүшелері қамауда отырған Ирактағы АҚШ түрмелеріне түсіп, бұл қозғалыс қайта жанданды<ref name="игнатиус"/>.

2010 жылы ИИМ Кеңесінің мәжілісі [[Әбу Бәкір әл-Бағдади]] (1971 туғ.) лақабымен белгілі ирактықты ұйымның жаңа көсемі етіп тағайындағанын жария етті{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=23}}. Билікті өз қолына алған әл-Бағдади ИИМ-ді күшейту жұмыстарымен айналыса бастады<ref name="ббс"/>. 2011 жылы АҚШ әл-Бағдадиді аса қауіпті лаңкестердің тізіміне енгізіп, оны ұстауға көмектесетін ақпарат үшін 10 миллион доллар сыйақы тағайындады<ref  name="кобзев">{{мақала|авторы=Артем А. Кобзев|тақырыбы=Жиһад бойынша чемпиондар|сілтеме=http://lenta.ru/articles/2014/07/07/isilstory/|тілі=ru|басылым=Lenta.ru|жыл=7 шілде 2014}}</ref>.

[[Сурет:Activities from the 50th Infantry Brigade Combat Team DVIDS161592.jpg|нобай|Кемп Букка түрмесі, 2009 жыл]]
«Халифаның» ресми өмірбаянына сәйкес, әл-Бағдади [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{салауат}} ұрпақтарына жатады екен. Ирак соғысына дейін Бағдат Ислам университетінің  [[Докторантура|докторлық мәртебесіне]] ие болған ол соғыс басталғаннан кейін жақтастарымен бірге ''Жәйш Әһл әс-Сунна уәл-Жамағат'' («Әһлі-Сүннет және Жамағат әскері») тобын құрған. АҚШ әскерінің қолына түскен әл-Бағдади 2004 жылдың ақпанынан бастап желтоқсан айына шейін Кемп Букка түрмесінде отырған, бірақ «қауіптілігі аз» деп танылған соң бостандыққа шыққан. Аңызға сәйкес, ол түрмеден шығарда түрме күзетіне: «[[Нью-Йорк]]те кездескенше, жігіттер!», — деп айтқан екен<ref name="кобзев"/>. Лаңкестік үшін айыпталған әл-Бағдадидің бостандыққа шығуы түсініксіз жәйттарға толы, ол АҚШ [[Орталық барлау басқармасы]]на жұмыс істейді деген күдік бар{{sfn|Федорченко А. В., Крылов А. В|2015|беттер=177}}. 2006 жылы Ирактағы әл-Қағида атауын ''Мәжіліс шура әл-мужаһидин'' қылып өзгерткеннен кейін «Жейш» оған серт беріп, құрамына кірді. 2006 жылы бұл ұйымның атауы «Ирак Ислам мемлекеті» деп қайтадан өзгертілді. ИИМ уәлаяттарындағы шариғат комитеттерін басқарған әл-Бағдади 2010 жылдың сәуірінде ұйым жетекшісі Әбу Омар әл-Бағдади қаза тапқаннан кейін оның орнына тағайындалды<ref>{{мақала|авторы=Аарон Зелин|тақырыбы=Әбу Бәкір әл-Бағдади: Ислам мемлекетінің қозғаушы күші|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-28560449|тілі=en|басылым=Би-Би-Си|жыл=31 шілде 2014}}</ref>.

Ирак Ислам мемлекеті Таяу Шығыстағы тұрақсыз аймақтарда әрекет етіп жүрген басқа исламистік топтар секілді дамуы әбден мүмкін еді, бірақ әл-Бағдади топтың әдіс-тәсілдерін күрт өзгертіп, бұл ақыр соңында өз нәтижелерін берді{{sfn|Федорченко А. В., Крылов А. В|2015|беттер=175}}. 2011 жылдың соңында әл-Бағдади Сирия аумағына содырларды жіберіп, [[азаматтық соғыс]]қа қатысқан жетекші топтардың біріне айналған «Ән-Нұсра майданы» деп аталатын жиһадилердің тобын құрды. 2012 жылдың басында ИИМ-нің жетекшісі әл-Бағдади мен «ресми өкілі» әл-Аднани ұйымның «қайта оралғаны» туралы хабарламалар тарата бастады. ИИМ-нің белсенділігі жанданғаннан кейін Иракта зорлық-зомбылық оқиғалары күрт көбейіп кетті{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=24}}. 2013 жылға қарай әл-Бағдади содырлары Иракта айына он шақты рет шабуылдар ұйымдастыра бастады<ref name="ббс"/>.

=== 2013—2014 жылдар. Ирак және Шам Ислам мемлекеті ===
2013 жылдың сәуір айында әл-Бағдади Ирак пен Сириядағы өзіне бағынышты күштер мен Ән-Нұсра майданын біріктіріп, Ирак және Шам Ислам мемлекетін (ИШИМ) құрғысы келетінін жариялады<ref name="брит"/>. Әл-Қағида мен Ән-Нұсра майданының көсемдері бұл ұсыныстан бас тартты, бірақ Ән-Нұсра қатарындағы әл-Бағдадиге адал сарбаздар оған қосылып, ИШИМ-ге Сирия аумағында бекінуге  көмектесті<ref name="ббс"/>.

Әл-Бағдади «Ислам мемлекетінің сарбазы» деп атаған Ән-Нұсра жетекшісі Әбу Мұхаммед әл-Жулани өзінің әз-Зауаһириге берген сертіне берік екенін және әл-Бағдадиге бағынбайтынын жеткізді{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=25}}. Екі топтың арасына түскен жік ақыр соңында қарулы қақтығысқа әкеліп соқтырды<ref name="брит"/>. Әз-Зауаһири ИШИМ-нің Сирияға басып кіруіне қарсы шығып, Ирак аумағына қайтуға бұйырды. Әл-Бағдади мен әл-Аднани бұл шешімге қарсы шығып, алған беттерінен қайтпайтынын жеткізді{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=26—27}}. 2014 жылдың 2 ақпанында Әл-Қағида ресми түрде ИШИМ-мен барлық қатынасын үзгенін және бұл топтың (Әл-Қағида ИШИМ-ді «топ» деп атайды, «мемлекет» деп мойындамайды) әрекеттеріне жауап бермейтінін жариялады{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=29}}.

Ирак премьер-министрі Нұри әл-Мәликидің Әл-Қағида мен Баас партиясына қарсы күресті сылтауратып сүннилерді қуғын-сүргінге ұшыратуы елдің батыс бөлігінде экстремизмнің пайда болуына қолайлы жағдай тудырды<ref name="брит"/>. 2013 жылдың желтоқсан айының соңында ИШИМ Ирактағы билік басында отырған шииттер мен Ирак халқының аз бөлігін құрайтын сүнни арабтар арасындағы саяси қақтығысқа назарын аударып, осы жағдайды өз мақсатына қолдана бастады. 2014 жылдың қаңтарында Саддам Хусейннің руластары мен жақтастарының көмегімен ИШИМ Ирактың орталық бөлігінде орналасқан Фаллуджа қаласын басып алды<ref name="ббс"/>.

2014 жылы Сирияда қаза тапқан Ирак барлау қызметінің бұрынғы офицері Қажы Бәкірдің ''(Хаджи Бакр)'' үйінен табылған құжаттарға сәйкес, Ислам мемлекетінің пайда болуына Саддам Хусейннің билігіне қызмет еткен офицерлердің қосқан үлесі өте зор болуы мүмкін. Бұл құжаттардан ИМ Саддам Хусейн қолданған жүйеге сай әрекет етіп жүр екен. Қажы Бәкірдің жоспарларына Сириядағы азаматтық соғысты пайдаланып, сол елде жаңа топты құру кірген. Бұл топ нығайғаннан кейін көршілес Иракқа басып кіріп, Саддам диктатурасына ұқсас билік орнатуы тиіс еді. 2010 жылы әл-Бағдадиді ұйым басшысы етіп тағайындаған Қажы Бәкір мен бұрынғы ирактық барлау қызметінің офицерлері болуы мүмкін. Сирия әскерімен бұрыннан байланысы бар Қажы Бәкір олармен жасырын одақ құрып, Сирия аумағындағы жауларымен бірігіп күресу туралы келсікен деген де пікір бар<ref>{{мақала|авторы=Макс Фишер|тақырыбы=The secret plot behind the creation of ISIS|сілтеме=http://www.vox.com/2015/4/20/8451627/isis-iraq-saddam|басылым=Vox|жыл=20 сәуір 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== 2014 жылдан бастап. Ислам мемлекеті ===
[[Сурет:İD bayrağı ile bir militan.jpg|нобай|Ислам мемлекетінің байрағын желбіреткен содыр]]
2014 жылдың маусым айында ИШИМ Сирия мен Иракты бөліп тұрған үймені бульдозерлермен тегістеп, екі елді бөлген [[Сайкс-Пико келісімі|Сайкс-Пико шекарасының]] жойылғанын жариялады<ref>{{мақала|авторы=Ишан Тарур|тақырыбы=Жаңа Ислам халифаты және оның тарихқа қарсы соғысы|сілтеме=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2014/06/30/the-new-islamic-caliphate-and-its-war-against-history/|басылым=The Washington Post|жыл=30 маусым 2014}}{{ref-en}}</ref>. Ирак аумағына енген ИШИМ-нің сарбаздары солтүстіктегі ірі қала [[Мосул]]ды басып алып, оңтүстікке қарай орналасқан ел астанасы [[Бағдат]]қа бет алды. Өз қарсыластарын қырып салған олар Иракта өмір сүретін өзге дін мен ұлт өкілдеріне қауіп төндірді. Маусым айының соңында ИШИМ өзін «халифат» деп және әл-Бағдадиді «халифа» деп жариялап, атауын «Ислам мемлекеті» қылып өзгертті<ref name="ббс"/>. Көптеген мұсылман топтары ИМ-нің күллі мұсылман әлемін билеп-төстеуге талпынысын қолдамай, оған қарсы шықты<ref name="брит"/>.

Ислам мемлекетінің аз уақытта қол жеткізген жетістіктері халықаралық қауымдастықты әбігерлендірді. Бағдатта орын алған саяси дағдарыстың кесірінен Нұри әл-Мәлики үкіметі қызметін доғаруға мәжбүр болды. 2014 жылдың 8 тамызында АҚШ Ирактағы [[күрдтер]]дің автономиялық ауданындағы ИМ-нің шабуылына тойтарыс беру үшін әуе соққыларын ұйымдастыра бастады. Бұл әрекеттер ИМ-нің басқыншылығын тоқтатқанымен, оны Ирак аумағынан шегіндіруге жеткіліксіз болып шықты<ref name="брит"/>.

2014 жылдың қыркүйек айының ортасында ИМ Сирияның солтүстігіндегі күрдтер тұратын аймақтарды басып алу үшін шабуылға шықты. 23 қыркүйек күні АҚШ құрамына [[Иордания]], [[Біріккен Араб Әмірліктері]], [[Бахрейн]], [[Сауд Арабиясы]] секілді мемлекеттер кірген халықаралық коалицияны құрып, әуе соққыларын Сирия аумағында да жүргізе бастады. Күрд жауынгерлері мен ИМ арасындағы бірнеше айға созылған қарулы қақтығыстың салдарынан ондаған мың босқын [[Түркия]]ға қашуға мәжбүр болды. Әуе соққылары мен лаңкестікке қарсы халықаралық коалицияның берген қару-жарағының көмегімен күрд жауынгерлері 2015 жылдың басында ИМ содырларын шегіндіре бастады<ref name="брит"/>.

2014 жылдың соңына қарай Африка, Таяу Шығыс және Орталық Азиядағы қақтығыс аймақтарында ИМ-нің бөлімшелері пайда бола бастады. [[Нигерия]]дағы Боко Харам мен [[Ауғанстан]]дағы кейбір [[Талибан|тәліптер]] өзінің Ислам мемлекетіне бағынышты екенін жариялады. Бірақ бұл топтардың ИМ-нің Сириядағы басшылығымен келісіп әрекет ететіні немесе етпейтіндігі белгісіз түрде қалды<ref name="брит"/>.

Ирак пен Сириядан тыс аймақтардағы ИМ-нің ең қуатты бөлімшесі [[Солтүстік Африка]]да пайда болды. 2011 жылы [[Муаммар Каддафи]]дің билігі аяқталғаннан кейін қарулы қақтығыстардан көз ашпаған Ливияда ИМ бірнеше шабуылды өз мойнына алып, 2014 жылдың басында [[мысыр]]лық және [[эфиопия]]лық христиан тұтқындарды өлтіру сәті түсірілген бейнежазбаны таратты. 2015 жылдың наурыз айында ИМ мүшелерінің Тунистегі Бардо ұлттық мұражайына шабуылы 21 адамның өліміне әкелді<ref name="брит"/>.

2015 жылдың соңында ИМ Ирак пен Сириядан тыс аймақта екі қанды шабуыл ұйымдастырды. 12 қараша күні екі жанкешті лаңкес [[Хизбуллаһ]] ұйымының Сириядағы қақтығысқа араласқаны үшін [[Бейрут]] қаласының шииттер тұратын ауданында жарылыс ұйымдастырды. Жарылыс салдарынан 40-тан астам адам қаза тапты. Бір күн өткеннен соң Ислам мемлекетіне қатысы бар содырлар [[Париж]] қаласында қару-жарақ қолданып [[2015 жылдың қарашасындағы Париждегі лаңкестік актілер|шабуыл жасап, жарылыстар ұйымдастырды]]. Бұның салдарынан 129-дан астам адам қаза тапты. ИМ-нің мәлімдемесіне сәйкес бұл [[Франция]] әуе күштерінің Ирак пен Сирияда жасаған соққыларына жауап болды<ref name="брит"/>.

28 желтоқсан күні Ирак әскері 2015 жылдағы ең үлкен жетістікке жетті — Бағдатқа жақын орналасқан ИМ-нің қол астындағы [[Эр-Рамади]] қаласы үкіметтің бақылауына өтті. Оған қоса Саддам Хусейннің туған қаласы [[Тикрит]] қайтарылды. Эр-Рамади қайтарылғаннан кейін Ирак премьер-министрі әл-Абади 2016 жылдың соңына дейін демократиялық жолмен сайланған үкімет елдің бүкіл аумағына бақылау орнататынын уәде етті. Эр-Рамадиді алу барысында бірнеше жүз ИМ жауынгерлері өзінен әлдеқайда күшті Ирак әскеріне тойтарыс беруге қауқарлы екенін көрсетті, нәтижесінде үкіметке Мосулды тез арада қайтару туралы жоспарын қоя тұруға тура келді<ref>{{мақала|авторы=Кон Колин|тақырыбы=Бұл ИШИМ-нің Ирактағы соңының басы ма?|сілтеме=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/islamic-state/12073408/Is-this-the-beginning-of-the-end-for-Isil-in-Iraq.html|басылым=The Telegraph|жыл=30 желтоқсан 2015}}</ref>.

== Ислам мемлекетіне қарсы соғыс ==
{{Ислам мемлекеті/Соғыс}}
[[Сурет:Airstrikes in Syria 140923-F-UL677-654.jpg|нобай|ИМ-ге соққы жасауға шыққан ''F-15E'' жойғыш ұшағы]]
[[Сурет:Coalition Airstrike on ISIL position in Kobane.jpg|нобай|Коалицияның Айн әл-Арабтағы ИМ позицияларына әуе соққысы]]
[[Сурет:Tomahawk Missile fired from US Destroyers.jpg|нобай|ИМ-нің нысандарына атылған ''Tomahawk'' ракеталары]]
Ислам мемлекетіне тойтарыс беру үшін құрылған коалицияға [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің]] құрамына кіретін бес мемлекеттің төртеуі бар. Бұл қақтығысқа әлі араласпаған [[Қытай Халық Республикасы]] Ирак үкіметіне барлау мәліметтерімен бөлісу және қару-жарақ сату арқылы көмек бергісі келетінін мәлімдеді. Коалицияның құрамына Таяу Шығыстағы саяси күштердің көбісі кіреді: [[Түркия]], [[Сирия]], [[Иран]], [[Ирак]], [[Иордания]] және [[Парсы шығанағы]] мемлекеттері. Бұл аймақтағы ең қуатты мемлекеттік емес ұйымдар, оның ішінде [[Хизбуллаһ]] пен [[күрдтер]] де Ислам мемлекетіне қарсы шықты. Коалицияның әскер саны және сапасы жағынан өте үлкен басымдығы бар, бірақ коалиция құрылғалы бір жыл өтсе де ИМ өзінің қол астындағы аймақтарды сақтап қана қоймай, Ирак пен Сирияның бірнеше ауданын өзіне қаратып алды<ref name="атл2"/>.

Қуатты мемлекеттерден құралған одақ өзінен әлдеқайда әлсіз қарсыласын жоюға қауқарсыз болып шықты. ИМ көп қарсыласқа тойтарыс берген тарихтағы бірінші [[Төңкеріс (қоғам)|төңкерісшілер]] емес. 1790 жылдары төңкерісшіл [[Франция]] Австрия, Пруссия, Ресей, Голландия, Испания, Португалия және Пьемонт секілді мемлекеттерге қарсы соғысып, [[Наполеон Бонапарт]] басқарған француз әскері 20 жылдың ішінде жауларын күйретіп, Еуропада орасан зор империя құрды. Жүз жылдан соң Ресейдегі [[Большевизм|большевиктер]] 1917—1922 жылдары ақтарға және құрамына АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Канада, Австралия, Жапония сияқты мемлекеттер кірген халықаралық коалицияға қарсы соғысып, жеңіп шықты. Жоғарыда аталған коалициялар мен ИМ қарсы құрылған одақтың жетістікке жетпеуінің себебі — олардың құрамындағы мемлекеттердің жеңіске деген құштарлығы жоқ және араларында бытыраңқылық орнаған<ref name="атл2"/>.

ИМ үшін жеңіс аса маңызды, ал Ресей, Франция, АҚШ секілді мемлекеттер бұған онша құштарлық танытып жатқан жоқ. АҚШ ИМ-нен бөлек көптеген мәселелерге көңіл бөлуге мәжбүр. Құрама Штаттар ИМ-ді жеңгісі келеді, бірақ сол жеңіс үшін үлкен құн төлеуге дайын емес. Коалиция құрамындағы мемлекеттердің арасындағы ауызбіршілік деңгейі де төмен: Сирия президенті Башар әл-Асад өз билігін сақтап қалғысы келеді, Ресей мен Иран да әл-Асадтың билік басында қалғанын қалайды, ал Сауд Арабиясы оны тақтан тайдыруды көздейді. Түркия болса күрдтер мәселесіне алаңдаулы. АҚШ Ислам мемлекетіне қарсы соғысып жатқан мемлекеттердің кейбіреуін ғана шын одақтас санайды, Ресейдің Сириядағы мақсаттарынан сезіктенеді<ref name="атл2"/>.

Ислам мемлекетіне қарсы соғысты қиындата түсетін тағы бір себеп — кез келген қақтығыста әлсіз жақ жағдайды баяндау мүмкіншілігіне (яғни [[дискурс]]қа) ие бола алады. ИМ жаулары көбейген сайын күшейе түседі, себебі олар қаза тапқан қарсыластарын көрсетіп, өздеріне Құдай тарапынан жеңіс бұйыратындығын алға тарта алады. Ал коалицияның тез арада зор жетістіктерге қол жеткізбеуі одақтастардың әлсіздігін көрсетеді. ИМ-нің осы жағдайдағы өзінен үлкен күшке қарсы күресі сырт көзге таңқалдырарлық жетістік болып көрінеді<ref name="атл2"/>.
[[Сурет:CountriesAgainstIS.svg|600px|нобай|ортаға|Ислам мемлекетіне қарсы соғысып жатқан елдер:<br /><font color="3399FF">•</font> — Ислам мемлекетіне қарсы құрылған коалиция мүшелері<br /><font color="99FF00">•</font> — өзге мемлекеттер<br /><font color="FF0000">•</font> — Ислам мемлекеті]]

=== АҚШ ===
Ислам мемлекетіне қарсы құрылған коалиция жасаған әуе шабуылдарының көп бөлігі АҚШ әуе күштеріне тиесілі. Америка халқы құптамаған Ирак пен Ауғанстандағы соғыстан кейін Ирак әскеріне көмектесу үшін 3,5 мың жауынгер жөнелту [[Барак Обама]] үшін қиынға түсті. Сонымен қатар АҚШ Сириядағы «ұстамды» көтерілісшілерді жаттықтырып, қару-жарақпен қамтамасыз етеді. Расталмаған деректерге сәйкес, АҚШ арнайы күштері Ислам мемлекетіне қарсылас топтармен бірігіп, Ирак пен Сириядағы қақтығыстарға қатысқан<ref name="ббс3">{{мақала|тақырыбы=Ислам мемлекеті: Негізгі елдер қайда тұр|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29074514|басылым=Би-Би-Си|жыл=3 желтоқсан 2015}}</ref>.

АҚШ әуе күштері Ирак пен Сириядағы нысаналарға соққы жасау барысында үлкен қиыншылыққа кезікті. АҚШ ұшақтары жайғасқан Қатар мен Біріккен Араб Әмірліктерінен солтүстік Иракқа ұшып жету үшін 1,5 мың км қашықтықты бағындыру қажет. Бұл орташа жойғыш ұшақтың әрекет ету радиусынан асып түседі, сондықтан АҚШ жанармай тасушы ұшақтарды кеңінен қолдануға мәжбүр<ref name="лента">{{мақала|авторы=Александр Ермаков|тақырыбы=Күн құжаты: Үшінші крест жорығы|сілтеме=http://lenta.ru/articles/2015/03/05/wariraq/|басылым=Lenta.ru|жыл=5 наурыз 2015}}{{ref-ru}}</ref>.

2016 жылдың қаңтарында Пентагон басшысы Эштон Картер Ирак пен Сириядағы әскери операцияға құрамында 16 мың жауынгер бар әйгілі 101-ші әуе-десант дивизиясы ({{lang-en|101st Airborne Division}}) қатысады деп мәлімдеді. ИМ-ге қарсы толыққанды әскери операцияны бастау үшін Барак Обамаға АҚШ Конгресінің рұқсаты керек, ал онда Республикалық партияның өкілдері басым екені мәлім. Сайлаушылардың қолдауынан айырылып қалудан қорыққан республикалықтар әлі күнге шейін жер үстіндегі әскери қимылдардан бас тартып жүр. [[Пентагон]] Америка халқының көп бөлігі Ирактағы әскери іс-әрекеттерді қолдайды дегенмен, шын мәнінде америкалықтардың көбісі бұған қарсы шықты. Оған қоса президенттік мерзімі аяқталуға шамалы қалған Барак Обаманың әскер енгізу тіралы шешімі сәтсіздікке ұшыраса Демократиялық партияның атынан сайлауға қатысатын кандидатқа әсерін тигізуі мүмкін деген де қауіп бар<ref>{{мақала|авторы=Александр Братерский, Владимир Ващенко, Екатерина Згировская|тақырыбы=Халифатқа қарсы бригада|сілтеме=http://www.gazeta.ru/politics/2016/01/22_a_8035613.shtml|басылым=Gazeta.ru|жыл=22 қаңтар 2016}}{{ref-ru}}</ref>.

=== Ирак ===
[[Ирак]] жерінде [[Экстремизм|экстремистердің]] пайда болуына қолайлы жағдайды тудырған премьер-министр Нұри әл-Мәлики 2014 жылдың тамыз айында өз орнын босатып, үкімет басына Хайдар әл-Абади келді. 2014 жылдың жазында ИМ әп сәтте мемлекеттің солтүстік бөлігін басып алып, 12 маусым күні оның сарбаздарының Бағдатқа жетуіне 100 км қалғанда Ирак үкіметі АҚШ-тан көмек сұрай бастады. Бағдатты халық жасақтарынның құрылуы және Ислам төңкерісі сақшыларының корпусын жіберген Иранның көмегі құтқарып қалды<ref name="лента"/>. Қазіргі таңда әл-Абади ИМ-нің Бағдатқа шабуылын тоқтатқан шииттердің жасақтарымен қалай қарым-қатынас жасайтыны белгісіз. Кейбір шиит жасақтары мемлекеттің бақылауынан тыс әрекеттер жасап, сүннилерге қарсы жазалаушы шабуылдар ұйымдастырды деп айыпталды<ref name="ббс3"/>.

=== Сирия ===
2011 жылы [[Сирия]]да төңкеріс басталған сәттен-ақ [[Башар әл-Асад]] діни экстермистердің бүкіл аймаққа қауіп төндіретінін ескерткен болатын. Батыс елдері алғашында әл-Асад өзінің қарсыластарын «лаңкес» қылып көрсетуді қалайды деп ойлағанымен, уақыт өте келе ИМ мен Ән-Нұсра майданының күшеюінен сезіктене бастады. Осыған қарамастан Батыс елдері әлі күнге шейін әл-Асадпен ынтымақтасқысы келмейді<ref name="ббс3"/>. ИМ негізінен Ирак аумағында әрекет еткенімен, бұл ұйымның тылы дәл осы Сирияда орналасқан. Сириямен ресми түрде келісу мүмкін болмағандықтан АҚШ осы елдегі нысаналарға «Ирак үкіметінің өтінішіне сәйкес» соққылар жасайтынын мәлімдеді. Сирия өкілдері бұл туралы олармен ешкім келіспегенін, бірақ лаңкестікпен күресті құптайтынын жеткізді<ref name="лента"/>.

Сирия үкіметі ресми түрде ИМ-мен күресетін сыңай танытқанмен, олардың арасында жақсы қарым-қатынас орнаған деген ақпарат бар. Оның мысалы ретінде Сирияның екі негізгі ұялы телефон операторлары ИМ қарамағындағы аймақтарда өз жұмысын тоқтатпағанын келтіруге болады. Оған қоса [[Раққа]] қаласына үкімет басқарған аймақтардан жүйелі түрде азық-түлік жеткізіліп тұрады. ''[[Time]]'' журналымен сұхбаттасқан құпия дереккөздің мағлұматына сәйкес, Башар әл-Асадтың негізгі қарсыласы Ислам мемлекеті емес, Азат Сирия армиясы мен Ән-Нұсра майданы екен. Бұл топтар өздерінің мақсаты Сирия президентін тақтан тайдыру екенін жариялаған, ал ИМ ешқашан нақты бұндай мәлімдеме жасаған жоқ. Сирия әскері ел аумағында орналасқан ИМ-нің астанасы Раққаны бомбалаудың орнына көбінесе Азат Сирия армиясына қарсы шабуыл жасайды. Сирия үкіметінің бұл саясатының мақсаты — сириялық оппозицияны әлсіретіп, ИМ-ге тойтарыс бере алатын жалғыз күш ретінде өз билігін заңдастыру<ref>{{мақала|авторы=Арин Бейкер|тақырыбы=Неге Башар әл-Асад ИШИМ-мен күреспейді|сілтеме=http://time.com/3719129/assad-isis-asset/|басылым=Time|жыл=26 ақпан 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== Араб мемлекеттері ===
Ирак пен Сирияны санамағанда, Ислам мемлекетіне қарсы күреске Сауд Арабиясы, Иордания, Біріккен Араб Әмірліктері, Қатар, Бахрейн, Мысыр, Кувейт, Оман секілді бірақатар араб елдері қосылды. Сауд Арабиясы АҚШ өтінішін қабылдап, өз елінің аумағында «ұстамды» сириялық көтерілісшілерді жаттығу базасымен қамтамасыз етті, ал АҚШ-тың сенімді одақтасы Иордания өз шекараларының тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін 2014 жылдың қыркүйегінде Сириядағы ИМ-нің содырларына әуе шабуылдарын ұйымдастырды. ИМ-нің қолына түскен иорданиялық ұшқыш Мұғаз әл-Касасиба өлім жазасына кесіліп, содырлар оны тірідей жағып жіберді. Иорданиялық ұшқыштың өлімінен кейін оның алдында Ирак пен Ливиядағы нысаналарға соққылар жасап жүрген БАӘ әуе күштері қақтығысқа қатысуын тоқтатты<ref name="ббс3"/>.

Қатар мемлекетінің аумағында АҚШ-тың маңызды Әл-Удейд әуе базасы орналасқан. Осы елде өмір сүретін шиитер Қатар үкіметін ИМ көмек берді деп айыптағаннан кейін мемлекет басшылығы бұл қауесеттерді бірнеше рет жоққа шығаруға мәжбүр болды. Сонымен қатар бұл әмірлік [[Әл-Қағида]]ның Сириядағы бөлімшесі Ән-Нұсра майданын ашуға көмектесті деген ақпарат бар. Көршілес Бахрейннің аумағында [[Парсы шығанағы]], [[Қызыл теңіз]], [[Арабия теңізі]] және [[Үнді мұхиты]]ның бір бөлігіне жауап беретін АҚШ әскери-теңіз күштерінің Бесінші флоты орналасқан<ref name="ббс3"/>.

=== Иран ===
Коалиция мүшелерінің көбісі [[Иран]]ның қарсыластары екеніне қарамастан, бұл ел Ислам мемлекетіне қарсы бірігіп күресуге шақырды. Тіпті байырғы бәсекелесі Сауд Арабиясына қол ұшын беріп, өзі құптамаған АҚШ-тың Ирактағы бұрынғы әрекеттеріне көз жұмды. Иран ресми түрде өз жауынгерлерінің Сириядағы қақтығысқа қатысып жүргенін мойындаған жоқ, бірақ 2015 жылдың маусым айында осы сәтке дейін кем дегенде 400 ирандық және ауғандық «еріктілердің» қаза тапқаны белгілі болды. Иран қарулы күштері Ирак жеріндегі Ислам мемлекетіне қарсы күресте негізгі рөлді атқарды. Ислам төңкерісінің сақшылары Ирактың қауіпсіздік күштеріне кеңес беріп, ирандық ұшқыштар әуе соққыларын жасады. Иранның қолдауымен шииттік жасақтар ''([[милиция]])'' құрылды<ref name="ббс3"/>.

=== Ресей ===
[[Сурет:Боевые вылеты российской авиации с аэродрома «Хмеймим» для нанесения ударов по объектам террористов в Сирии (9).jpg|нобай|Хмеймим әуе базасындағы Су-24М бомбалаушы ұшағы]]
АҚШ бастаған коалицияның құрамына кірмейтін [[Ресей]] 2015 жылдың қыркүйек айынан бастап Сирияда әуе соққыларын жүргізе бастады. Оған қоса [[Каспий теңізі]]нде орналасқан әскери кемелерден ИМ-нің нысандарын ракеталармен атқылай бастады. [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путиннің]] айтуынша, Ресейдің нысанасы — ИМ және басқа да қарулы топтардың бекіністері<ref name="ббс3"/>. Бірақ Ресейдің Қорғаныс министрлігі соққы жасадық деген нысаналар негізінде ИМ-ге қатысы жоқ аймақта орналасқандығы анықталды. Сириялық белсенділердің хабарлауынша, Ресей әуе күштерінің соққылары АҚШ қолдап жүрген  ''Тажамму әл-Изза'' ({{lang-ar|تجمع العزة}}) көтерілісшілер тобының позицияларына бағытталған екен<ref name="guardian rus"/>.

Ресей Сирия үкіметі секілді Башар әл-Асадқа қарсы соғысып жүрген көтерілісшілерді лаңкестер деп санайды, бірақ алғашында Ресейдің сыртқы істер министрі Сергей Лавров айыптауларды жоққа шығарып, Ресей соққыларының нысаналары тек қана ИМ-ге тиесілі екенін және Азат Сирия армиясын (Сирия көтерілісшілердің ірі тобы) лаңкестік ұйым деп санамайтынын айтқан болатын<ref name="guardian rus">{{мақала|тақырыбы=Ресей ИМ-ге қатысы жоқ топтарға әуе соққыларын жасағанын мойындады|сілтеме=http://www.theguardian.com/world/2015/oct/01/russia-targeting-non-isis-groups-syria-airstrikes|басылым=The Guardian|жыл=1 қазан 2015}}{{ref-en}}</ref>.

Сириялық құқық қорғаушылардың 2016 жылдың 20 қаңтарында жариялаған мәліметіне сәйкес, Ресей әуе шабуылдарының салдарынан барлығы 3049 адам қаза тапқан. Ажал құшқандардың арасында 1015 бейбіт тұрғын, оның ішінде 200 жуық бала бар екен. Ресей соққыларынан ИМ-нің 893 содыры және басқа топтардың (оның ішінде Ән-Нұсра майданы да бар) 1141 мүшесі қаза тапқан. Бұл мағлұмат жарияланған күні Ұлыбританияның қорғаныс министрі Ресей соққыларының салдарынан бейбіт тұрғындар мен «ұстамды» оппозиция өкілдері жапа шегіп жатқанына алаңдаулы екенін жеткізді<ref>{{мақала|тақырыбы=Құқық қорғаушылар: Ресей Федерациясының әуе соққылары мыңдаған бейбіт тұрғынның өмірін үзді|сілтеме=http://www.dw.com/ru/правозащитники-авиаудары-рф-в-сирии-унесли-жизни-тысячи-мирных-жителей/a-18994097|басылым=Deutsche Welle|жыл=20 қаңтар 2016}}{{ref-ru}}</ref>.

=== Түркия ===
[[Түркия]] Ислам мемлекетін жоюға мүдделі елдердің бірі. Түркия билігі 2015 жылдың маусымында [[Суруч]] қаласында және қазан айында [[Анкарадағы лаңкестік акт (2015)|Анкарада]] болған терактілерге ИМ жауапты деп ойлайды. Түрік ұшақтары ИМ-нің Сириядағы позицияларына шабуыл жасады. Елдің оңтүстігінде орналасқан Инджирлик әуе базасын АҚШ әуе күштері өз қажеттіліктері үшін қолданады (Түркия [[Солтүстік Атлантикалық Келісім Ұйымы|НАТО]] мүшесі)<ref name="ббс3"/>.

=== Еуропа одағы ===
[[Франция]], [[Ұлыбритания]], [[Бельгия]], [[Дания]], [[Нидерланд]]ы сияқты [[Еуропа одағы]]ның мемлекеттері коалицияның құрамына кіреді. Франция Сириядағы алғашқы әуе шабуылдарын 2015 жылдың қыркүйек айында жүргізді. Франция президенті [[Франсуа Олланд]] ИМ Париж қаласында қантөгіс ұйымдастырғаннан кейін шабуылдардың күшейетіні туралы мәлімдеді. 2015 жылдың желтоқсан айында Ұлыбритания Парламенті Ирак пен Сириядағы ИМ-нің нысандарын бомбалауды арттыруға дауыс берді. 4 желтоқсан күні [[Германия]] Парламенті ИМ қарсы күреске қосылу жоспарын мақұлдады<ref name="ббс3"/>.

=== Канада ===
[[Канада]]ның жаңа премьер-министрі Джастин Трюдо өзінің сайлау алдында берген Ирак пен Сирияда әуе шабуылдарын орындап жүрген канадалық ұшқыштарды елге қайтару туралы уәдесін орындайтынын растады<ref name="ббс3"/>.

=== Аустралия ===
[[Аустралия]] АҚШ бастаған халықаралық коалицияның құрамына кіреді. Аустралия әуе күштері алғашқы соққыларын 2015 жылдың қыркүйек айында жасады<ref name="ббс3"/>.

== Басқа қарулы топтармен қарым-қатынасы ==
=== Әл-Қағида ===
[[Әбу Мұсғаб әз-Зарқауи|Әз-Зарқауи]] бастаған Ирактағы бөлімше пайда болған сәттен-ақ Әл-Қағиданың басшылығын әбігерлендірді. Әл-Қағиданың атын жамылып, қаражатын қолданған бұл топ көбінесе орталық басшылықпен бірлесіп әрекет етуден бас тартты, тіпті бұл талапты [[Усама бен Ладен]]нің өзі қойса да. 2010 жылы Ирак Ислам мемлекеті (ИМ-нің сол кездегі атауы) Әл-Қағиданың басшыларымен келіспей [[Әбу Бәкір әл-Бағдади]]ді ұйым жетекшісі етіп тағайындады. 2011 жылы Бен Ладен АҚШ әскерінің қолынан қаза тауып, Ирактағы бөлімшенің мәселесін шешу беделі анағұрлым төмен Айман әз-Зауаһиридің міндетіне айналды<ref name="шивмалик">{{мақала|авторы=Шив Мәлік, Әли Юнус, Спенсер Аккерман, Мұстафа Халили|тақырыбы=ИШИМ Әл-Қағиданы қалай бұзды|сілтеме=http://www.theguardian.com/world/2015/jun/10/how-isis-crippled-al-qaida|басылым=The Guardian|жыл=10 маусым 2015}}{{ref-en}}, [https://vk.com/page-80512191_49418847 орысш.]</ref>.

2013 жылдың сәуір айында әл-Бағдади Ирак Ислам мемлекеті Сириядағы Ән-Нұсра майданымен бірігіп, «Ирак және Шам Ислам мемлекетін» құратынын жариялағанда Ән-Нұсраның жетекшісі әл-Жулани одан бас тартып, Әл-Қағидаға берік екенін жеткізді және «жиһад шейхынан» осы таласты шешуді сұрады. 23 наурызда әз-Зауаһири «заңсыз» құрылған ИШИМ таратылуы керек деп және әл-Бағдади Сирияны тастап Иракқа қайтуы тиіс деп үкім шығарды, ал әл-Жулани Әл-Қағиданың Сириядағы бөлімшесінің басшысы болып тағайындалды. Бұл үкіммен келіспеген әл-Бағдади ИШИМ-нің жойылмайтынын айтты. Әл-Бағдади басқарған топ уақыт өте келе Әл-Қағидамен барлық байланысын үзді, әз-Зауаһириге берік командирлер ұйым қатарынан қуылды немесе өлтірілді<ref name="шивмалик"/>.

2014 жылдың 16 қаңтарында Әл-Қағиданың өкілі Әбу Халид әс-Сури ИШИМ-ді жиһадты «аздырды» деп және ұйым мүшелері өз бауырларын өлтірді деп айыптаған хабарламасын Интернет желісіне шығарды. 2 ақпанда Әл-Қағида ресми түрде ИШИМ-мен барлық қатынасын үзгенін және бұл топтың (Әл-Қағида ИШИМ-ді «топ» деп атайды, «мемлекет» деп мойындамайды) әрекеттеріне жауап бермейтінін жариялады{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=29}}. 21 ақпан күні Алеппо қаласында әз-Зауаһиридің сенімді өкілі әс-Сури қасақана өлтірілгеннен кейін Әл-Қағида мен ИШИМ-нің арасында татулықтың орнамайтыны белгілі болды. Әйгілі жиһадшы Әбу Мұхаммед әл-Мақдиси мен Әл-Қағиданың идеологтары ИШИМ-ге қарсы [[пәтуа]]сын жария етті. Бұрынғы жақтастарының бет бұруынан қорыққан ИШИМ басшылары әл-Мақдиси мен Әл-Қағиданың мүшелеріне миллиондаған доллар сыйақы уәде еткен хаттар жөнелтті. Әл-Мақдиси, Әбу Қатада секілді идеологтар бұл ұсыныстан бас тартты, бірақ әлемнің түкпір-түкпіріндегі жиһадшылардың топтары «халифаға» серт бере бастады<ref name="шивмалик"/>.

=== Талибан ===
ИМ мен [[Талибан]] арасындағы қақтығыс 2015 жылдың қаңтар айында басталды. Бұның себебі ИМ-нің Ауғанстан, Пәкістан, Иран және Орта Азия аумағында өзінің ''Хорасан'' деп аталатын [[уәлаят]]ын жариялау болды. Бұл Ирак пен Сирияда шоғырланған ИМ-нің араб мемлекеттерінен тыс бірінші бөлімшесі болды. Тәліптер өз елдерінде жиһадтың тағы бір майданы ашылғанын қаламайтынын және өздерінің жетістіктерін қорғауға дайын екенін мәлімдеді. Осы қылығы үшін ИМ-нің ресми өкілі әл-Аднани тәліптерді діни қылмыс жасады деп айыптап, халифатқа қосылмағандарға ешқандай мейірім танытпауға бұйырды<ref name="азами">{{мақала|авторы=Дауд Азами|тақырыбы=Неге Талибанның арнаулы күштері Ислам мемлекетімен шайқасуда|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-asia-35123748|басылым=Би-Би-Си|жыл=18 желтоқсан 2015}}{{ref-en}}</ref>.

ИМ Талибан қозғалысының ішіндегі билікке деген таласты өз пайдасы үшін қолдана бастады. Бұл талас әсіресе молда Мұхаммед Омар қайтыс болып, оның орнына молда Ахтар Мансур келгеннен кейін айқын көріне бастады. Оған қоса көптеген жұмыссыз ауғандықтар ИМ уәде еткен жоғары жалақыға қызықты. Бірақ содырлардың көбісі ИМ-ге қосылмай, қолайлы уақытты күтуде немесе Талибан қолға алған қуғын-сүргіннен қорқып, ашық серт беруден баст тартып жүр<ref name="азами"/>.

ИМ-нің Ауғанстанға келуі тәліптердің билігіне қауіп төндірді, бірақ оған қоса оларға бірқатар елдермен қарым-қатынасын түзетуге көмектесті. Талибан көсемдері осы өңірдің бірнеше мемлекетімен диалог орнатып, Ауғанстанда ИМ-нің орнығуына жол бермейміз деп сендірді<ref name="азами"/>.

=== Ән-Нұсра майданы ===
Ән-Нұсра майданы (''Жәбһат ән-Нұсра ли-Әһл әш-Шам'' — «[[#Атауы|Шам]] халқына көмек [[майдан]]ы») — [[Әл-Қағида]]ның Сириядағы бөлімшесі. Қазір бұл топ Сирияның солтүстігіндегі Идлиб ауданының көп бөлігін өз бақылауында ұстап тұр, 2015 жылдың қазан айында Ән-Нұсра майданы үкімет әскерлерін жеңіп, аудан орталығы Идлиб қаласын басып алды. Ән-Нұсра алғашында ИМ-мен одақтас болды (ИМ Әл-Қағиданың Ирактағы бұрынғы бөлімшесі), бірақ 2013 жылы бұл топтардың арасы бұзылып, Ән-Нұсра майданы Әл-Қағиданың Сириядағы ресми бөлімшесіне айналды. Осыдан кейін Ән-Нұсра имен ИМ-нің арасындағы Дейр әз-Заур облысында орын алған қақтығыста екі жақтан бірнеше жүз содыр қаза тапты<ref>{{мақала|авторы=Том Портер|тақырыбы=ИШИМ: Ән-Нұсра майданының лаңкестік қатері ДАИШ-пен қақтығысының аясында айқын көріне бастады|сілтеме=http://www.ibtimes.co.uk/isis-terror-threat-jabhat-al-nusra-looms-rivalry-daesh-intensifies-1531864|басылым=International Business Times|жыл=5 желтоқсан 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== Күрд жасақтары ===
Ирак пен Сирия аймағында [[күрдтер]]дің Халықтық қорғаныс топтары (YPG), Әйелдердің қорғаныс топтары (YPJ), Пешмарга жасақтары және Күрдістан Жұмысшылар партиясы (КЖП) ИМ-ге қарсы күресіп жүр. Олар сияқты ИМ-мен күресіп жүрген [[Түркия]] КЖП-мен де күресіп жүр, ал Пешмерга жасақтары керісінше Түркиямен жақсы қарым-қатынаста. Сириядағы ИМ-ге қарсы күрестегі бастаманы YPG алды. 2014 жылы YPG АҚШ әуе күштері соққыларының көмегімен Түркиямен шекаралас Айн әл-Араб (Кобани) қаласын ИМ-нен қорғап қалды<ref>{{мақала|авторы=Нил Арун|тақырыбы=Күрдтерге қарсы Ислам мемлекетіне қарсы Түркия: Не болып жатыр?|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-33690060|басылым=Би-Би-Си|жыл=12 тамыз 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== ХАМАС ===
Газа секторын өз бақылауында ұстап отырған [[Хамас|ХАМАС]] ұйымының ИМ-мен қарым-қатынасы нашар деп саналады. [[Ихуан әл-Муслимин|Мұсылман бауырлар]] ағымынан пайда болған ХАМАС-тың идеологиясы ИМ-нің радикалды көзқарастарына қарағанда ұстамдырақ келеді. ХАМАС сыртқы істер министрінің орынбасары Ғазы Хамадтың айтуынша, Газа секторында ИМ-ді қолдайтын адамдар бар, бірақ ИМ немесе Әл-Қағидамен ресми түрде байланысы бар ұйымдар жоқ екен<ref>{{мақала|авторы=Йоланда Нелл|тақырыбы=ХАМАС Ислам мемлекетін Газада тоқтата алады ма?|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-33110099|басылым=Би-Би-Си|жыл=12 маусым 2015}}{{ref-en}}</ref>.

== Құрылымы ==
Басқа қарулы топтарға қарағанда ИМ басқарғысы келетін аймақтарды өз бақылауында ұстауға тырысады. Осы себептен ИМ заманауи мемлекеттің құрылымына ұқсас [[бюрократия]]лық жүйені құрды<ref name="ббс2">{{мақала|авторы=Айдан Льюис|тақырыбы=Ислам мемлекеті қалай жұмыс істейді|шынайы атауы=Islamic State: How it is run|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-32829096|тілі=en|басылым=[[Би-Би-Си]]|жыл=22 мамыр 2015}}</ref>. 2014 жылы журналистердің қолына түскен «Ислам мемлекетінің басқару қағидалары» деп аталатын құжаттан бұл ұйымның мемлекет құру ісіндегі шараларының егжей-тегжейі белгілі болды. ИМ-нің әдеттегі зорлық-зомбылықтан басқа [[денсаулық сақтау]], білім беру, сауда-саттық, байланыс және жұмыс орындары секілді қарапайым нәрселер туралы алаңдайтыны анықталды. Осының барлығы ИМ-нің басты мақсаты [[Фундаментализм|фундаменталистік]] [[теология]]ның негізінде өмірге бейімді мемлекетті құру екеніне анық дәлел<ref>{{мақала|авторы=Шив Малик|тақырыбы=The Isis papers: leaked documents show how Isis is building its state|сілтеме=http://www.theguardian.com/world/2015/dec/07/leaked-isis-document-reveals-plan-building-state-syria|тілі=en|басылым=The Guardian|жыл=7 желтоқсан 2015}}</ref>.

=== Мемлекет? ===
Бастапқы кезде Ислам мемлекеті лаңкестердің немесе көтерілісшілердің бір тобы болғанымен, уақыт өте келе оған қатысты «квазимемлекет» немесе «протомемлекет» деген анықтамалар қолданыла бастады<ref>{{мақала|авторы=Уильям МакКэнтс|тақырыбы=Ислам мемлекеті қалай күллі әлемге соғыс ашты|сілтеме=https://foreignpolicy.com/2015/11/16/how-the-islamic-state-declared-war-on-the-world-actual-state/|басылым=Foreign Policy|жыл=16 қараша 2015}}</ref>. 2007 жылы ИИМ-нің Шариғат кеңесі жариялаған жолдауда мемлекеттіліктің дәлелі ретінде ұйым басшысы билігінің ''әһл әл-халл уәл-ақд'' деп аталатын беделді адамдар тобымен ''(Ирак мужаһидтері)'' мойындалуын алға тартты{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=19}}. Франциялық мемлекет қайраткері және саясаткер Франсуа Фийон Ислам мемлекетін «лаңкестік ұйым» деп атауды қойып, оны мемлекет ретінде мойындауға шақырды<ref>{{cite web|url=http://www.force-republicaine.fr/grand-discours-prononce-a-montlucon-dans-le-cadre-du-meeting-de-soutien-a-laurent-wauquiez-tete-de-liste-de-la-droite-et-du-centre-en-auvergne-rhone-alpes/|title=Discours prononcé à Montluçon dans le cadre du meeting de soutien à Laurent Wauquiez en Auvergne Rhône-Alpes|publisher=Force républicaine|lang=fr|date=20 қараша 2015}}</ref>.

Ұйымның атауы оның «[[Ислам]]и» екенін және «[[мемлекет]]» екенін білдіріп тұр. Қазіргі таңда Ислам мемлекеті заманауи нағыз мемлекеттің сипатаммасына толығымен сай келмейді, бірақ бұл сипаттардың көбісі осы топқа тән және оның мемлекеттілік деңгейі уақыт өткен сайын артуда. Ғалымдар «мемлекет» деп халықаралық жүйе аясындағы әрекеттестіктің негізгі бірлігін және халықаралық тәртіптің заңды құрамдас бөлігін атайды. Дәл осы сәтте ИМ мемлекеттілік туралы бұл түсінікке онша сай келмейді<ref name="мекам">{{мақала|авторы=Куинн Мекам|тақырыбы=Ислам мемлекеті қаншалықты дңгейде мемлекет болып табылады?|сілтеме=https://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2015/02/05/how-much-of-a-state-is-the-islamic-state/|басылым=The Washington Post|жыл=5 ақпан 2015}}</ref>. 1933 жылы мақұлданған [[Монтевидео]] конвенциясына сәйкес (1-бап), мемлекеттің төрт нышаны болуы керек: тұрақты халқы, белгіленген аймағы, үкіметі және басқа мемлектетермен қатынасқа түсу мүмкіндігі. Конвенцияның бұл қағидасы ИМ-нің немесе бір аймақты басып алып, сол жердің халқын өзіне бағынышты қылуға қауқарлы басқа да қарулы топтардың мемлекеттілігін жоққа шығарады<ref>{{мақала|тақырыбы=Ислам мемлекеті және мемлекеттілік туралы идея|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-30150681|басылым=Би-Би-Си|жыл=6 қаңтар 2015}}</ref>.

Биргам Янг атындағы университеттің саясаттану доценті Куинн Мекам ({{lang-en|Quinn Mecham}}) Ислам мемлекетінің «мемлекеттілігін» бағалау үшін, әрбір мемлекет атқаруы тиіс алты қызметті таңдап, осы қызметтерді атқару сапасын 10 баллдық шәкіл бойынша бағалап шыққан<ref name="мекам"/>:
# '''Салық және еңбек жүйесі''' — 7 балл
# '''Азаматтықты анықтау және реттеу''' — 4 балл
# '''Халықаралық қатынастарды басқару''' — 2 балл
# '''Ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету''' — 6 балл
# '''Әлеуметтік қызметтермен қамтамасыз ету''' — 5 балл
# '''Экономикалық өсімге жәрдемдесу''' — 3 балл
Бұл негізгі көрсеткіштер бойынша Ислам мемлекетін көршілес елдермен салыстыру нәтижелері аралас болып шықты, ал басқа исламист топтармен немесе өзінің бір жыл бұрынғы қалпымен салыстырғанда ИМ мемлекеттілігінің дамуы таң қалдырады. Әуе шабуылдары мен қарсыластардың көптігіне қарамастан ИМ-нің мемлекет құру ісіндегі жетістіктері азайған жоқ. Бұрынғы позицияларынан артқа шегінген ИМ-нің қол астындағы аймақтар мемлекет құруға бағытталған белсенді әрекеттер арқылы нығая түсті<ref name="мекам"/>.

=== Жетекшілері ===
[[Сурет:Mugshot of Abu Bakr al-Baghdadi, 2004.jpg|нобай|100px|Әбу Бәкір әл-Бағдади]]
Ислам мемлекетінің басшысы және [[Жоғарғы Бас Қолбасшы|жоғарғы қолбасшысы]] — [[Әбу Бәкір әл-Бағдади]] деген лақап атымен танымал «[[халифа]]» Ибраһим Аууад Ибраһим Әли әл-Бадри әс-Самарраи<ref name="круг"/>. Халифа ретінде әл-Бағдади төрт [[мәжіліс]]ті (Шариғат мәжілісі, Кеңес мәжілісі, Әскери мәжіліс және Қауіпсіздік мәжілісі) және [[уәлаят]]тар жүйесін басқарады. Өз кезегінде әр уәләят басшысының ''(уәли)'' қарамағында жоғарыда аталғандай төрт мәжіліс бар<ref name="ббс2"/>.

Әл-Бағдади мен ИМ-нің «ресми өкілі» Әбу Мұхаммед әл-Аднаниді санамағанда бұл ұйымның басқа жетекшілері туралы мәлімет аз. Бір кездері әл-Бағдадидің Сирияда Әбу Әли әл-Анбари және Иракта Әбу Мүслим әт-Түркмени деген есімдермен белгілі екі орынбасары бар деп есептелінді. Кейін белгілі болғандай, Әбу Алә әл-Афри лақабымен белгілі «халифа» орынбасары Әбдірахман Мұстафа әл-Қадули ИМ-дегі екінші адам саналған екен. АҚШ үкіметі әл-Қадулидің басы үшін 7 млн доллар сыйақы тағайындаған<ref name="ббс2"/>

=== Уәлаяттары ===
Қазіргі таңда (2015) Ислам мемлекеті өздігінен жарияланған 30 [[уәлаят]]тан ({{lang-ar|ولاية}}) құралған. Олардың бірқатары Ирак пен Сириядан тыс аймақтарда орын тепкен: Ливияда үш уәлаят (''Тарабулус'', ''Феззан'' және ''Барқа''), Сауд Арабиясында екі уәлаят (''Уәлаят Харамейн'' және ''Уәлаят Нежд'') және Мысыр ''(Уәлаят [[Синай түбегі|Синай]])'', Нигерия ''(Уәлаят Ғарб Африқия)'', Йемен ''(Уәлаят әл-Йемен)'', Алжир ''(Уәлаят әл-Жазаир)'' және Пәкістан ''(Уәлаят Хорасан)'' елдерінде бір-бір уәлаяттан. Олардың ішінде тек Ливия мен Нигериядағы уәлаяттар ғана белгілі бір аймақты өз бақылауында ұстап отыр. Көптеген экстремистік топтар ИМ серт бергенімен, олардың тек оны ғана ИМ-нің құрамына кіріп, «уәлаят» болып жарияланды. Бұл уәлаяттардың сегізі үкімет билігі әлсіз елдерде орныққан және болашақта осы аймақтарды өз бақылауына алуы мүмкін, ал мемлекет билігі қуатты Сауд Арабиясында жарияланған екі уәлаятта бұндай мүмкіншілік өте аз<ref>{{мақала|тақырыбы=Ислам мемлекетінің көп мемлекеті|сілтеме=http://soufangroup.com/tsg-intelbrief-the-many-states-of-the-islamic-state/|басылым=The Soufan Group|жыл=27 мамыр 2015}}{{ref-en}}</ref>.

==== Синай уәлаяты ====
ИМ-нің [[Мысыр]]дағы бөлімшесі 2011 жылы төңкеріс кезінде пайда болған ''Ансар Бәйт әл-Мақдис'' тобының негізінде құрылған. Нигериялық Боко Харам ИМ-нің құрамына кірердің алдында [[Синай түбегі]]ндегі бөлімше ұйымның ең қуатты тобы болды. Негізінен Синай түбегінде әрекет ететін бұл топ [[Каир]] мен Мысырдың батысындағы шөл даладағы шабуылдарды да өз мойнына алды<ref  name="уәлаят">{{мақала|тақырыбы=Ислам мемлекеті Әл-Қағиданың ықпал аймағына қозғала бастады|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-31064300|басылым=Би-Би-Си|жыл=25 маусым 2015}}{{ref-en}}</ref>.

==== Ливия уәлаяттары ====
ИМ-нің Ливиядағы уәлаяттары 2014 жылдың қараша айында жарияланды. ''Барқа уәлаяты'' елдің шығыс бөлігінде, ''Триполи уәлаяты'' батыс бөлігінде, ''Феззан уәлаяты'' оңтүстікте орналасқан. Бұл топтар негізінен Ливияның жағалау бөлігінде белсенділік танытуда. 2015 жылдың маусым айында ИМ [[Сирт]] қаласы ұйымның бақылауына өткенін жариялады<ref  name="уәлаят"/>.

==== Алжир уәлаяты ====
Ислам [[Мағриб]]ындағы Әл-Қағидадан бөлініп кеткен ''Жунд әл-Хилафа'' («Халифат сарбаздары») тобы 2014 жылы Әбу Бәкір әл-Бағдадиге серт беріп, өзін ИМ-нің ''Алжир уәлаяты'' деп жариялады. Бұл топтың атағы 2014 жылдың қыркүйегінде содырлар франциялық саяхатшы Эрв Гурделдің ({{lang-fr|Hervé Gourdel}}) басын кескенде шықты. Сол жылдың желтоқсан айында топтың жетекшісі Халид Әбу Сүлеймен (Әбді-Мәлік Гури) Алжир әскерінің қолынан қаза тапты деген хабар тарады<ref  name="уәлаят"/>.

==== Сауд Арабиясы және Йемендегі уәлаяттар ====
2014 жылдың қара айында жарияланған [[Сауд Арабиясы]] мен [[Йемен]]нің аумағындағы ИМ-нің уәлаяттары Арабия түбегіндегі Әл-Қағида бөлімшесінің ашу-ызасын тудырды. Бұл уәлаяттар екі елдің аумағында бірқатар лаңкестік актілерді ұйымдастырды, олардың ең жойқыны Йемен астанасы [[Сана (қала)|Санадағы]] мешіттерде ұйымдастырылды<ref  name="уәлаят"/>.

==== Ауғанстан және Пәкістан уәлаяты ====
ИМ-нің [[Ауғанстан]] мен [[Пәкістан]] аймағындағы уәлаяты 2014 жылдың қарашасында жарияланған уәлаяттардың біріншісі болды. Уәлаят Ауғанстан, Пәкістан және осы елдерге шекаралас аймақтарды білдіретін ''Хорасан'' ({{lang-ar|خراسان}}) атауымен атала бастады. 2015 жылдың қаңтар айында пәкістандық [[Талибан]]ның бұрынғы командирі Хафиз Саид Хан мен басқа да жиһадилердің жетекшілері Әбу Бәкір әл-Бағдадиге серт берген сәті түсірілген бейнежазба таратылды. Сол сәттен бастап бұл бөлімше Ауғанстан мен Пәкістанда орын алған бірнеше лаңкестік актіні өз мойнына алды<ref  name="уәлаят"/>.

==== Нигерия уәлаяты ====
2015 жылдың наурызында идеологиясы мен әдістері ИМ-ге өте ұқсас [[нигерия]]лық Боко Харам тобының көсемі Әбубәкір Шекау өзінің «халифа» әл-Бағдадиге серт бергенін жариялады. Бұл топ ИМ-нің құрамына Батыс Африка ''(Ғарб Африқия)'' уәлаяты ретінде кірді<ref  name="уәлаят"/>.

==== Кавказ уәлаяты ====
2015 жылдың 23 маусымында [[Ресей]] Федерациясы құрамындағы [[Солтүстік Кавказ]] елдерінің аумағында ''Кавказ уәлаяты'' жарияланды. Әбу Бәкір әл-Бағдади Шешенстан, [[Дағыстан]], [[Ингушетия]], [[Қабарда-Балқария]] елдерінің аумағында әрекет етіп жүрген содырлардың сертін қабылдады. Бұрын Кавказ әмірлігі жетекшілерінің бірі болған дағыстандық Рүстем Әселдеров ''(Әбу Мұхаммед Кадарский)'' уәлаяттың басшысы болып тағайындалды<ref  name="уәлаят"/>.

==== Басқа уәлаяттар ====
[[Тунис]]те лаңкестік актілерін іске асырған содырлар ИМ-ге адал екенін жариялады, бірақ бұл елде уәлаят ресми түрде әлі құрылған жоқ. Қазіргі таңда [[Оңтүстік-Шығыс Азия]] мен Әш-Шабаб тобы басым [[Шығыс Африка]]дан тыс жиһадилер таралған аймақтардың көбісінде ИМ-нің бөлімшелері бар. 2014 жылдың қарашасында [[Индонезия]] мен [[Филиппиндер]]дің аумағындағы содырлар ИМ-ге серт берді деген ақпарат расталды<ref  name="уәлаят"/>.

== Жер көлемі мен халық саны ==
2014 жылдың қыркүйек айында АҚШ Ұлттық лаңкестікке қарсы орталығының ''(NCTC)'' директоры Мэтью Олсен Ислам мемлекеті [[Тигр]] мен [[Евфрат]] өзендері алабының біраз бөлігін (210 мың км²) бақылап отырғаны туралы мәлімдеді. Бұл [[Ұлыбритания]] мемлекетінің ауданымен шамалас территория еді. Бір жыл өткен соң АҚШ Қорғаныс министрлігі коалицияның әуе соққылары мен жердегі операцияларының нәтижесінде ИМ-нің Ирактың солтүстік және орталық бөлігінен және Сирияның солтүстік аймақтарынан кері шегінгені туралы және оның қол астында болған елді мекендердің 20—25 % кері қайтарылғаны туралы баяндады. Қорғаныс министрлігінің бағалауы бойынша, ИМ Иракта шамамен 15—20 мың км² және Сирияда  2—4 мың км² жерінен айрылған екен. Яғни 2014 жылдың тамыз айымен салыстырғанда ИМ-нің Ирактағы территориясы 30—37 % және Сириядағы территориясы 5—10 % кеміген екен. Бұған қарамастан Ислам мемлекеті стратегиялық маңызы бар бірқатар аудандарды басып алды, оның ішінде Ирактың Анбар аймағындағы [[Эр-Рамади]] қаласы мен Сирияның Хомс аймағындағы [[Пальмира]] қалалары болды<ref name="ббс"/>. 2015 жылдың соңында Рамади Ирак үкіметінің бақылауына қайтарылды.

Сарапшылардың пайымдауынша, АҚШ-тың жергілікті ахуал туралы деректері кей жағдайда шындыққа онша жанаспайды екен. Шын мәнінде ИМ өзіне телінген аймақтардың аз бөлігіне — қалалар, ауылдар, негізгі жолдар, мұнай кен орындары мен әскери нысандарға ғана толық бақылау орнатқан. ИМ-нің қол астында өмір сүріп жатқан халықтың да нақты саны белгісіз болып отыр. Қызыл Крест Халықаралық комитетінің 2015 жылдың наурыз айында жариялаған деректеріне сәйкес, ИМ-де 10 млн астам адам өмір сүреді екен<ref name="ббс"/>.

[[Сурет:Claim to power of ISIS.png|нобай|250px|ИМ билеп-төстегісі келетін жерлер]]
ИМ жариялаған болашақ халифат жерлерінің картасына сәйкес Еуропа, Азия және Африка құрлықтарының біраз бөлігі оның құрамына кіруі керек. Бұрын [[Халифат|Араб халифатының]] және [[Османлы империясы|Осман империясының]] құрамында болған Еуропа елдері ([[Испания]], [[Португалия]], [[Балқан түбегі|Балқан]] елдері, [[Румыния]], [[Мажарстан]], [[Аустрия]] және т. б.) ИМ-нің құрамына кіретін болып белгіленген. Ирак пен Сирияны санамағанда Азиядағы [[Пәкістан]], [[Үндістан]]ның қиыр шығысы, [[Ауғанстан]], [[Орта Азия]] республикалары, [[Иран]], [[Кавказ]] елдері (оның ішінде Ресей құрамындағы Кавказ республикалары бар), [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]] құрамындағы [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]], [[Түркия]], [[Парсы шығанағы]] маңы және [[Арабия түбегі]]ндегі елдер, [[Израиль]], [[Иордания]], [[Ливан]] ИМ-нің құрамына енуі керек екен. Африкада ИМ-нің қол астына өтуі керек елдердің қатарына [[Экватор]]дан солтүстікке орналасқан барлық мемлекет жатқызылған<ref>{{мақала|авторы=Ulrike Botzenhart|тақырыбы=Kreuzigung als Beweis ihrer Ordnung|сілтеме=http://kurier.at/politik/ausland/irak-kreuzigung-als-beweis-ihrer-ordnung/72.708.830|жыл=30 маусым 2014|басылым=Kurier}}{{ref-de}}</ref>.

== Қарулы күштері ==
=== Әскер саны мен ұлттық құрамы ===
2015 жылдың ақпан айында АҚШ Ұлттық барлауының директоры Джеймс Клэппер жариялаған мәліметке сәйкес, Ирак пен Сириядағы ИМ жауынгерлерінің саны 20—32 мың адамға жуық екен. АҚШ басқарған коалицияның 2014 жылдың тамызынан бастап жасаған әуе соққыларының нәтижесінде олардың қатары біраз жүдеп қалған. АҚШ мемлекеттік хатшысының орынбасары Энтони Блинкеннің 2015 жылдың маусымында айтқан мағлұматына сәйкес, көзі жойылған ИМ сарбаздарының саны 10 мыңға жуықтап қалған<ref name="ббс"/>.

Әскер қатарын толықтыру үшін ИМ кей аймақтардың тұрғындарын өз қатарына қосылуға үгіттей бастады. Ирактық сарапшы Һишам әл-Һашимидің пікірінше, ИМ сарбаздарының тек 30 % ғана идеологиялық себеппен соғысып жүр екен, ал қалғандары қорқыту мен мәжбүрлеу арқылы әскер қатарына қосылған. ИМ жауынгерлерінің біразы Ирак пен Сирияға еш қатысы жоқ адамдар. 2015 жылдың қазан айында АҚШ-тың лаңкестікке қарсы орталығының директоры Николас Расмуссен жариялаған ақпаратқа сәйкес, ИМ 28 мыңнан астам шетелдіктерді өз жағына тартқан екен. Олардың 5 мыңы Батыс елдерінің тұрғындары, оның ішінде 250 АҚШ азаматы бар. Содырлардың арасында саны жағынан жақын орналасқан араб мемлекеттерінен ([[Тунис]], [[Сауд Арабиясы]], [[Иордания]], [[Марокко]]) келген адамдар басым<ref name="ббс"/>.

ИМ-нің қатарына қосылған азаматтарының саны жүзден асқан елдердің тізімі:
{{col-begin}}
{{col-4}}
* {{ту|Тунис}} — 3 мың<ref name="CNNforeign">{{cite web|title=The names: Who has been recruited to ISIS from the West |url=http://edition.cnn.com/2015/02/25/world/isis-western-recruits/ |publisher=CNN |date=25 ақпан 2015}}</ref>
* {{ту|Сауд Арабиясы}} — 2,5 мың<ref name="CNNforeign"/>
* {{ту|Ресей}} — 1,7 мың<ref>{{cite web|title=Nearly 1,700 Russians Fighting For ISIS in Iraq: Report|url=http://www.ibtimes.com/nearly-1700-russians-fighting-isis-iraq-report-1822536 |work=International Business Times |date=20 ақпан 2015}}</ref>
* {{ту|Иордания}} — 1,5 мың<ref name="ICSR">{{cite web|author=Peter R. Neumann |title=Foreign fighter total in Syria/Iraq now exceeds 20,000; surpasses Afghanistan conflict in the 1980s |url=http://icsr.info/2015/01/foreign-fighter-total-syriairaq-now-exceeds-20000-surpasses-afghanistan-conflict-1980s/|publisher=Department of War Studies, King’s College London |date=26 қаңтар 2015}}</ref>
* {{ту|Марокко}}  — 1,5 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Франция}}  — 1,2 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Түркия}}  — 1 мың<ref>{{cite web|author=Yeginsu Ceylan|title=ISIS Draws a Steady Stream of Recruits From Turkey |url=http://www.nytimes.com/2014/09/16/world/europe/turkey-is-a-steady-source-of-isis-recruits.html |publisher=The New York Times |date=15 қыркүйек 2014}}</ref>
* {{ту|Ливан}} — 0,9 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Германия}} — 0,7 мың<ref>{{cite web|url=http://www.bild.de/politik/inland/isis-terroristen/hundert-deutsche-isis-kaempfer-getoetet-42291702.bild.html |title=100 deutsche ISIS-Kämpfer in Syrien und im Irak getötet |work=Bild}}</ref>
* {{ту|Ливия}} — 0,6 мың<ref name="ICSR"/>
{{col-4}}
* {{ту|Ұлыбритания}} — 0,6 мың<ref name="CNNforeign"/><ref name="ICSR"/>
* {{ту|Индонезия}} — 0,5 мың<ref name="IDMY">{{cite web|url=http://www.themalaymailonline.com/what-you-think/article/why-malaysia-has-a-problem-with-islamic-state-julien-gradot |title=Why Malaysia has a problem with Islamic State |author=Julien Gradot |publisher=The Malay Mail |date=21 қазан 2015}}</ref>
* {{ту|Өзбекстан}} — 0,5 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Пәкістан}} — 0,5 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Бельгия}} — 0,44 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Түрікменстан}} — 0,36 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Мысыр}} — 0,36 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Сербия}} — 0,35 мың<ref name="BalkanInsight">{{cite web|author=Tomovic Dusica|title=Hundreds of Balkan Jihadists Have Joined ISIS, CIA Says |url=http://www.balkaninsight.com/en/article/hundreds-of-balkan-jihadist-reportedly-joined-isis/ |publisher=Balkan Insight|date=17 қыркүйек 2014}}</ref>
* {{ту|Босния және Герцеговина}} — 0,33 мың<ref name="ICSR"/>
{{col-4}}
* {{ту|Қытай}} — 0,3 мың<ref>{{cite web|title=300 Chinese are fighting alongside ISIS in Iraq, Syria |url=http://nypost.com/2014/12/15/300-chinese-are-fighting-alongside-isis-in-iraq-syria/ |publisher=The New York Post |date=15 желтоқсан 2014}}</ref>
* {{ту|Косово}} — 0,3 мың<ref>{{cite web|title=Kosovo Charges Seven With Islamist Terrorism |url=http://www.balkaninsight.com/en/article/kosovo-charges-seven-for-islamic-state-involvement |publisher=Balkan Insight |date=3 наурыз 2015}}</ref>
* {{ту|Швеция}} — 0,3 мың<ref>{{cite web|title=Fears up to 300 Swedes fighting with Isis |url=http://www.thelocal.se/20141123/up-to-300-swedes-with-islamic-state-report |publisher=The Local|date=23 қараша 2014}}</ref>
* {{ту|АҚШ}} — 0,25 мың<ref name="ббс"/>
* {{ту|Аустралия}} — 0,25 мың<ref>{{cite web|title=HOW many? Authorities claim 'up to 250' Australians are linked to ISIS terrorists |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-2815858/Authorities-claim-250-Australians-linked-ISIS-terrorists.html |publisher=Daily Mail |date=31 қазан 2014}}</ref>
* {{ту|Нидерланд}} — 0,25 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Әзірбайжан}} — 0,2—0,3 мың<ref>{{cite web|title=Azerbaijanis Killed In Syria, Pro-Government Outlets Report |url=http://www.rferl.org/content/isis-azerbaijan-syria-fighting-killed/26848583.html |publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty}}</ref>
* {{ту|Аустрия}} — 0,2 мың<ref>{{cite web|title=Austria passes controversial reforms to Islam law banning foreign funding|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/austria/11435388/Austria-passes-controversial-reforms-to-Islam-law-banning-foreign-funding.html |publisher=The Telegraph |date=25 ақпан 2015}}</ref>
* {{ту|Алжир}} — 0,2 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Малайзия}} — 0,2 мың<ref name="IDMY"/>
{{col-4}}
* {{ту|Тәжікстан}} — 0,19 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Қазақстан}} — 0,15 мың<ref name="tnews"/>
* {{ту|Норвегия}} — 0,15 мың<ref>{{cite web|title=New Norwegians take top roles in Isis jihadi group |url=http://www.thelocal.no/20150212/new-norwegians-take-top-roles-in-isis-jihadi-group|publisher=The Local|date=12 ақпан 2015}}</ref>
* {{ту|Дания}} — 0,15 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Албания}} — 0,14 мың<ref name="BalkanInsight"/>
* {{ту|Испания}} — 0,13 мың<ref>{{cite web|title=Police arrest seven for recruiting women for Isis |url=http://www.thelocal.es/20141216/police-arrest-seven-people-for-recruiting-women-for-isis |publisher=The Local|date=16 желтоқсан 2014}}</ref>
* {{ту|Канада}} — 0,13 мың<ref>{{cite web|title=Canadians have joined ISIS to fight – and die – in Syria |url=http://www.cnn.com/2014/09/10/world/canada-isis-jihadists/ |publisher=CNN |date=10 қыркүйек 2014}}</ref>
* {{ту|Йемен}} — 0,11 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Судан}} — 0,1 мың<ref name="ICSR"/>
* {{ту|Қырғызстан}} — 0,1 мың<ref name="ICSR"/>
{{col-end}}

==== ИМ құрамындағы Қазақстан азаматтары ====
2013 жылдың 15 қазанында Ислам мемлекетінің қатарында соғысып жүрген 150 қазақ туралы бейнематериал жарияланып, әлеуметтік желелерде қызу талқыланды. Қазақстан билігі бұл адамдардың ел азаматтары екенін растаған да жоқ, жоққа шығарған да жоқ, бірақ [[Азаттық радиосы]]ның тілшілері бұл бейнежазбадағы бірнеше қазақтың аты-жөнін анықтады<ref>{{мақала|тақырыбы=Сириядағы «қазақ жиһадшылары»|сілтеме=http://www.azattyq.org/media/photogallery/photos_of_kazakh_jihad_in_syria/25151042.html|басылым=Азаттық радиосы|жыл=25 қараша 2013}}</ref>. ҰҚК төрағасы [[Нұртай Әбіқайұлы Әбіқаев|Нұртай Әбіқаев]] 2014 жылдың қараша айында Ислам мемлекеті содырларының арасында 300-ге жуық қазақстандықтар бар екенін айтқан болатын. Оның жартысына жуығы әйел азаматтар болып шықты<ref name="tnews">{{мақала|тақырыбы=«Ислам мемлекеті» тобының қатарында 150 қазақстандық әйел соғысып жүр — ҚР ҰҚК|сілтеме=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/150-kazahstanok-voyuyut-ryadah-gruppirovki-islamskoe-265425/|басылым=Тенгриньюс|жыл=18 қараша 2014}}{{ref-ru}}</ref>. Сол жылдың 15 қарашасында әлеуметтік желілерде 22 Ирак офицерлері мен сарбаздарын өлтіру сәті түсірілген бейнежазба таралып кетті. Баскесерлердің арасында бір қазақстандықтың бар екені анықталды<ref>{{мақала|авторы=Ренат Ташкинбаев|тақырыбы=ИШИМ баскесерлерінің арасында қазақстандық бар — Сарапшы|сілтеме=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/sredi-palachey-igil-est-kazahstanets-ekspert-267137/|басылым=Тенгриньюс|жыл=19 желтоқсан 2014}}{{ref-ru}}</ref>. Басқа бір бейнежазбада қазақстандық жасөспірім балалардың жүргені анықталды. Бұл балалар негізінен ИМ-нің қатарына қосылған әке-шешелерімен бірге еріп кеткендер<ref>{{мақала|авторы=Ренат Ташкинбаев|тақырыбы=Бас прокуратура ИШИМ бейнежазбасындағы қазақстандық балаларды анықтады|сілтеме=http://tengrinews.kz/kazakhstan_news/genprokuratura-identifitsirovala-kazahstanskih-detey-rolike-267120/|басылым=Тенгриньюс|жыл=19 желтоқсан 2014}}{{ref-ru}}</ref>.

Қазақстан Республикасының [http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000226 Қылмыстық кодексінің] 172-бабына сәйкес, «шет мемлекеттің аумағындағы қарулы қақтығысқа немесе соғыс қимылдарына жалдамалылық белгілері болмаған кезде қасақана құқыққа сыйымсыз қатысқан» азамат 3 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін.

=== Қару-жарағы және көліктері ===
[[Қару-жарақ]] жеткізудің икемді жүйесі арқылы ИМ өз жауынгерлерін оқ-дәрімен және атыс қаруымен уақытылы қамтамасыз етіп отыр. ИМ жауынгерлерінде қару-жарақтың көптеген түрлерін қолдану мүмкіндігі бар. Оның ішінде өздігінен жүретін [[Пулемет|пулемёттер]], [[ракета]] жөнелтетін қондырғылар, [[зениттік артиллерия]] және шағын зениттік-ракеталық жүйелер бар. Бұған қоса олардың қолына Ирак пен Сирия әскерлерінің [[танк]]ілері мен бронетехникасы түскен. Әу баста АҚШ әскерлеріне арнап жасалған құрыштанған ''Humvee'' джиптері мен бомбадан қорғанышы бар көліктер Ирак әскері арқылы ИМ-нің қолына түскен. Олардың кейбірі жарылғыш затпен жарақталып, лаңкестік актілер үшін қолданылады<ref name="ббс"/>.

[[Сурет:2012 Toyota HiLux (KUN26R MY12) SR Xtra Cab 2-door utility (2015-07-14).jpg|нобай|200px|ИМ ''Toyota'' [[пикап]]тарына қару-жарақ қондырып, «техничкаға» айналдырады]]
ИМ өзінің үгіт-насихат материалдарында [[Toyota]] компаниясының жол талғамайтын көліктерінің ''[[Toyota Hilux|Hilux]]'' және ''[[Toyota Land Cruiser|Land Cruiser]]'' модельдерін өте жиі қолданады, осы джиптер ИМ «[[бренд]]інің» бір бөлігіне айналып кеткен. Бұған назар аударған АҚШ Қаржы министрлігінің лаңкестікке қарсы күреспен айналысатын департаменті Toyota-дан бұл көліктер ИМ-нің қолына қалай түскенін анықтауға көмектесуді сұрады. Toyota өкілдерінің айтуынша, компания өз көліктерін әскери немесе лаңкестік мақсатта қолданатындарға сатпайды екен, бірақ ИМ бұл джиптерді қалай иемденгені белгісіз болып шықты. Ирактық бригада генералы Саад Маанның пайымдауынша, шетелдік делдалдар бұл  көліктерді Ирак аумағына [[контрабанда]] арқылы жеткізуі мүмкін. Сирия аумағында Toyota көліктерінің сатылымы 2012 жылы тоқтатылған болатын, бірақ 2014 жылы [[АҚШ мемлекеттік департаменті]] сириялық оппозиционерлерге осы марканың 43 көлігін жөнелткен болатын, оған қоса соңғы екі жылдың ішінде Аустралияның [[Сидней]] қаласында 800 жуық Toyota автокөліктері жоғалып кеткен еді. Бұл көліктер ИМ-нің қолына түскен болуы мүмкін<ref>{{мақала|авторы=Мэтью Моск, Брайан Росс, Алекс Хозенболл|тақырыбы=АҚШ өкілдері ИШИМ сонша Toyota көліктерін қайдан алды деп сұрауда|сілтеме=http://abcnews.go.com/International/us-officials-isis-toyota-trucks/story?id=34266539|басылым=ABC News|жыл=6 қазан 2015}}</ref>.

== Экономикасы ==
Ислам мемлекеті — әлемдегі ең бай қарулы топтардың бірі. ИМ алғашында Сирия президенті [[Башар әл-Асад]]ты тақтан тайдырғысы келген ауқатты жеке донорлар мен [[Таяу Шығыс]]тағы Ислами қайырымдылық қорлардың қаржысын пайдаланды. Аталған қаржы көздері шетелдік содырлардың Ирак пен Сирияға сапарларын қамтамасыз ету үшін әлі күнге дейін қолданылып келеді, бірақ қазіргі таңда Ислам мемлекеті толық қаржылық тәуелсіздікке қол жеткізген<ref name="ббс"/>. [[Forbes]] журналының Израильдық бөлімшесінің зерттеуіне сәйкес, ИМ-нің жылдық қаржы айналымы 2 миллиард АҚШ долларына тең екен<ref>{{мақала|тақырыбы=Әлемнің ең бай 10 лаңкестік ұйымы|сілтеме=http://www.forbes.com/sites/forbesinternational/2014/12/12/the-worlds-10-richest-terrorist-organizations/|басылым=Forbes|жыл=12 желтоқсан 2014}}</ref>. 2014 жылдың маусым айында Мосул қаласы ИМ-нің қолына түсердің алдында ұйым қаржысы «небәрі» 900 млн долларға тең болатын<ref>{{мақала|тақырыбы=Сирия, Ирак: Ислам мемлекеті қарулы тобы|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-24179084|басылым=Би-Би-Си|жыл=2 тамыз 2014}}</ref>. Бұл сан өте зор болып көрінгенімен, ИМ-нің негізгі қарсыласы АҚШ-тың әскери бюджеті 2014 жылы 580 млрд долларға тең болғанын естен шығармау керек<ref name="атл2">{{мақала|авторы=Доминик Тирни|тақырыбы=ИШИМ адамгершілікке қарсы|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/10/war-isis-us-coalition/410044/|басылым=The Atlantic|жыл=12 қазан 2015}}</ref>.

=== Табыс көздері ===
АҚШ Қаржы министрлігінің 2014 жылғы мәліметтеріне сәйкес, ИМ шикі [[мұнай]] мен мұнай өнімдерін сату арқылы аптасына бірнеше миллион [[АҚШ доллары]]н тауып отырған екен, яғни бір жылдың ішінде бұл ұйымның пайдасы 100 млн доллардан асқан.  ИМ-нен сатып алынған мұнайды жергілікті делдалдар әрі қарай [[Түркия]] мен [[Иран]]ға немесе Сирия үкіметіне саудалайды. Мұнайға қатысты [[инфрақұрылым]]ға жасалған әуе шабуылдарының салдарынан қазіргі таңда бұл табыстың көлемі азайып келеді деп болжануда<ref name="ббс"/>.

Жоғарыда аталған табыс көздеріне қоса ИМ 2014 жылы адам ұрлау арқылы кем дегенде 20 млн долларға жуық пайдаға кенелген. Банктерді тонау, көне жәдігерлерді сату, мал және ауыл шаруашылығы өнімдерін ұрлау немесе сатылымын қадағалау да косымша қаржы әкеледі. Бұған қоса ИМ өз қарамағында өмір сүретін миллиондаған адамдарды [[Бопсалаушылық|бопсалау]] арқылы айына бірнеше миллион доллар тауып отырады. ИМ территориясы арқылы сапар шеккен, осы аймақта кәсіп қылған немесе жәй ғана өмір сүрген адамдар да «қорғаныш» үшін ақы төлеуге мәжбүр. Өзге дін өкілдері арнайы салық төлеуге міндетті<ref name="ббс"/>.

=== Ислам динары ===
2014 жылдың қараша айында ИМ «Ислам динары» деп аталатын ақша басып шығаратынын мәлімдеді. Барлығы екі түрлі [[алтын]] теңге, үш түрлі [[күміс]] теңге және екі түрлі [[мыс]] теңге шығару жоспарланған болатын. Алтын динардың бірінде бидай сабақтары, екіншісінде әлем картасы бейнеленген. Күміс динарларда найза мен қалқан, Дамаск мешітінің мұнарасы және [[Масжид әл-Ақса|әл-Ақса мешіті]] бейнеленген. Мыс динарларда жарты ай мен пальмалардың бейнесі бедерленген. Ең қымбат алтын динардың құны шамамен 694 АҚШ долларына, ал мыс динардың құны небәрі 7 [[цент]]ке тең болады деп белгіленді<ref>{{мақала|авторы=Джози Энсор|тақырыбы=Ислам мемлекеті өзінің ақшасын жариялады|сілтеме=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/islamic-state/11230324/Islamic-State-announces-its-own-currency.html|басылым=The Telegraph|жыл=14 қараша 2014}}</ref>. 2015 жылдың маусым айында алғашқы Ислам динарларының шыққаны белгілі болды. 1 алтын динардың құны 139 долларға тең болып шықты<ref>{{мақала|авторы=Колин Фриман|тақырыбы=Ислам мемлекеті «Ислам динары» деп аталатын өз теңгелерін шығарып жатыр|сілтеме=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/islamic-state/11694838/Islamic-State-mints-its-own-Islamic-Dinar-coins.html|басылым=The Telegraph|жыл=23 маусым 2015}}</ref>.

== Идеологиясы ==
Ислам мемлекеті [[Сәләфия|сәләфи]]-[[жиһад]]и-тәкфири идеологиясын ұстанады{{sfn|Yonah Alexander, Dean Alexander|2015|p=18}}. ''Сәләфия-жиһадия'' сөз тіркесін бұл ұйымның бұрынғы көсемі Әбу Омар әл-Бағдади мен оның орынбасары өз үндеулерінде қолданған болатын. Жиһади ағымы XX ғасырдың соңында [[Ихуан әл-Муслимин|Мұсылман бауырлар]] мен сәләфилердің әсерінен пайда болды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=7—8}}. ИМ идеологиясының халық арасында қолдау табуының сыры араб елдеріндегі «зайырлы идеологиялардың» ''(арабшылдық, [[ұлтшылдық]], [[Абдель Насер Гамаль|насеризм]], баасизм, батыс [[либерализм]]і, [[коммунизм]] және т. б.)'' дағдарысқа ұшырауында жатыр{{sfn|Федорченко А. В., Крылов А. В|2015|беттер=177}}.

XX ғасырдың соңғы онжылдықтарында Мұсылман бауырлардың белсенділігі мен сәләфилік айрықшалықтың әсері Таяу Шығыста исламистердің күшеюіне әкелді. Бұл топтардың басты шабыттандырушысы — Мұсылман бауырлардың мысырлық идеологы [[Сәйид Қутб]]. Исламистердің басты мақсаты мұсылман елдеріндегі үкіметтерді құлатып, олардың орнына Ислам мемлекетін орнату еді. Әл-Қағида да осыған ұқсас идеологияны ұстанды, бірақ олар Таяу Шығыста Ислам мемлекетін құру жолындағы бірінші қадам деп Америка Құрама Штаттарына шабуылды санады. [[Усама бен Ладен]] халифатты қалпына келтіру туралы көп сөз қозғайтын еді{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=9}}.

Мұсылман бауырлар 1924 жылы жойылған [[халифат]]ты мінсіз жүйе ретінде қалпына келтіргісі келді. Олардың қатарынан бөлініп шыққан жиһадилердің халифат құру туралы армандары осы Мұсылман бауырлардың мұрасы болуы мүмкін. Мұсылман бауырлар халифат мәселесін талқылағанымен, практикалық тұрғыда оны құруға құлшыныс танытқан жоқ. Олар халифат құру ісі дәл қазір іске асырылуға тиіс нәрсе емес, алыс болашаққа арналған жоспар екенін мойындады{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=7—8}}.

Ислам мемлекеті идеологиясының тағы бір құрамдас бөлігі — сәләфия (нақтырақ айтқанда оның зорлық-зомбылыққа үйір ''жиһадия'' ағымы<ref name="олидорт"/>). «Сәләфия» деп [[Әһл әс-Сунна|сүнни]] Ислам ішіндегі «дінді тазартуға» ұмтылған қозғалысты атайды. Сәләфилер басты назарын көпқұдайшылықты ''([[ширк]])'' жою және бірқұдайшылықты ''([[таухид]])'' орнату мәселесіне аударады. Сәләфилер тек өздерін ғана шын [[мұсылман]] санайды. Тау-тастарға, [[Әулие адам|әулиелерге]], қабірлерге және т. б. заттарға табынып жүрген мұсылмандарды діннен безген [[кәпір]]лер деп есептейді. Бұлардың қатарына шииттер, демократтар және [[демократия]]лық жүйеге ат салысып жүргендер де жатқызылады. ИМ-нің шииттерге қарсы ұстанымы сәләфилер мен шииттердің арасындағы ежелден ұласып келе жатқан қақтығыстан шыққан{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=8—9}}.

Сәләфилердің негізгі әдебиеті ортағасырлық ғұлама [[Ибн Таймийа]] мен оның шәкірттеріне тиесілі. XVIII ғасырда пайда болған [[Мұхаммед ибн Абдул-Уәһһаб]] бастаған сәләфилер қозғалысының өкілдері ''[[Уаһһабизм|уаһһабилер]]'' деп аталып кетті. [[Сауд Арабиясы]] патшалығы осы күнге шейін осы Ибн Абдул-Уәһһабтың іліміне берік{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=8—9}}. Кейбіреулер Сауд Арабиясын ИМ көмек көрсетіп жүр деп айыптағанына қарамастан, сәләфилікті дәстүрлі түрде ұстанатын бұл мемлекет Ислам мемлекетіне қарсы саясатты жүргізіп жүр<ref>{{мақала|тақырыбы=Сауд Арабиясы Ислам мемлекеті үшін айыпты ма?|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35101612|басылым=Би-Би-Си|жыл=19 желтоқсан 2015}}</ref>.

Исламист топтардың дамуымен қатар жиһадилер қозғалысының идеологиясын құруға көмектескен тәуелсіз ғұламалардың желісі пайда болды. Бұл ағымның бағытын Әбу Мұхаммед әл-Мақдиси және Әбу Басыр әт-Тартуси секілді ғалымдар белгіледі. Ертеректе Сәйид Қутбтың ықпалында жүрген ғалымдар, уақыт өте одан қашықтап, сәләфилікті ұстана бастады. Сәләфиліктің зорлық-зомбылық аспектілеріне көп көңіл бөлген бұлар сәләфия-жиһадияның пайда болуына септігін тигізді{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=9}}. Қазіргі таңда ИМ өзінің діни көсемдерін қолдау саясатын жүргізіп отыр. ИМ-де беделге ие [[бахрейн]]дік жас уағыздаушы Түрки әл-Бинәли өзінің бұрынғы ұстазы әл-Мақдисиді Ислам мемлекетін қолдамағаны үшін сынға алды{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=11}}.

Ислам мемлекетінің сәләфи-жиһадиліктің соншалықты қатал нұсқасын ұстануының себебі осы топтың негізін қалаған Әбу Мұсғаб әз-Зарқауидің көзқарастарында жатыр. Әз-Зарқауи Әбу Мұхаммед әл-Мақдисидің шәкірті болған. Әбу Омар әл-Бағдади және Әбу Хамза әл-Муһажир секілді ИМ-нің алғашқы жетекшілері де сәләфи-жиһадиліктің өкілдері болған{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=10}}.

Зорлық-зомбылыққа қарсы сәләфилер қарсыластарын ''сәләфия-жиһадия'' деп еш жерде атамайды, оның орнына ''тәкфиршілік'' немесе ''экстремистік'' атауларын қолданады, себебі олар ''тәкфир'' — діннен шығаруды қантөгістерін ақтау үшін қолданады. Оған қоса жиһадилерді атау үшін сәләфилер бағзы заманда пайда болған ''[[харижилік]]'' ағымының атауын қолданады<ref name="олидорт">{{мақала|авторы=Джейкоб Олидорт|тақырыбы=Ислам мемлекетінің идеологиясы туралы дұрыс сұрақ|сілтеме=http://warontherocks.com/2015/12/the-right-question-about-the-islamic-states-ideology/|басылым=War on the Rocks|жыл=24 желтоқсан 2015}}</ref>.

ИМ-нің көзқарастарына сәйкес, әр мұсылман «нағыз» мұсылмандықты ұстану керек және «нағыз» мұсылман еместерден бөлінуі керек; Аллаһтың заңдарымен үкім етпеу күпірлік саналады; Ислам мемлекетіне қарсы күресу күпірлікпен тең; барлық шииттер өлім жазасына лайықты кәпірлер; Мұсылман бауырлар мен [[Хамас|ХАМАС]] ұйымы Ислам дінін сатқан опасыздар. ИМ-нің бұл көзқарастары сәләфилердің дәстүрлі әдебиетіне негізделген{{sfn|Cole Bunzel|2015|p=10}}.

== Заңдары ==
Ислам мемлекеті өз бақылауындағы аймақтарда [[шариғат]] заңдарының негізінде билік орнатқан. Үкім шығару жұмысымен мүфтилер басқаратын ИМ-нің соттары (қазылары) айналысады<ref>{{мақала|авторы=Анмар әш-Шаммари, Гилгамеш Набил|тақырыбы=Ислам мемлекеті экстремистері Ирак қалаларында қатал діни заңдардың орындалуын бақылап жүр|сілтеме=http://www.huffingtonpost.com/2014/08/04/islamic-religious-laws-iraq_n_5648509.html|басылым=The Huffington Post|жыл=4 тамыз 2014}}{{ref-en}}</ref>. Заңдардың қатаң сақталуын ''әл-Хисба'' ({{lang-ar|الحسبة}}) деп аталатын арнайы шариғат полициясы қадағалайды<ref  name="epoch"/><ref  name="beast"/>. Құрамына жаңадан қосылған жерлерде ИМ ең бірінші осы шариғат полициясын құрумен айналысады. Шариғи полициядан басқа ИМ-де кәдімгі [[полиция]] да бар, бірақ олар бөлек жұмыс істейді{{sfn|Abdel Bari Atwan|2015|p=139}}.

Тыйым салынған (''[[харам]]'') нәрселердің қатарына [[алкоголдік ішімдіктер]] ішу мен [[темекі]] шегу кіреді. Алкоголь ішкен адам сабалау арқылы жазаланады, темекі шеккен адам айыппұл төлеуге мәжбүр. ИМ-ге салық төлемей [[контрабанда]]мен айналысқан адамдар айыппұлмен жазаланады<ref  name="beast">{{мақала|авторы=Майкл Вейсс|тақырыбы=ИШИМ-нің азаптау бригадаларының ішінде|сілтеме=http://www.thedailybeast.com/articles/2015/11/17/inside-isis-torture-brigades.html|басылым=The Daily Beast|жыл=17 қараша 2015}}{{ref-en}}</ref>. Автокөліктерінде музыка тыңдағандар мен шариғатқа сай киінбеген әйелдер де жазаға тартылуы мүмкін. Әрбір ер адам намаз уақытында міндетті түрде мешітке келуі тиіс, бұл уақытта дүкендердің жұмысына тыйым салынған<ref  name="epoch">{{мақала|тақырыбы=ИШИМ-нің қол астындағы өмір|сілтеме=http://www.theepochtimes.com/n3/1396566-inside-isiss-rule-creating-a-nation-of-fear/?photo=1|басылым=Epoch Times|жыл=18 маусым 2015}}{{ref-en}}</ref>. Батыстың БАҚ-тары көбінесе дене мүшелерін кесу және [[бас шабу]] сияқты ауыр жазаларға ''([[худуд]])'' назар аударғанымен, ИМ-нің соттары ''тағзир'' деп аталатын жеңіл жазаларды (сөгіс, ескерту, тәрбиелік сөз) да қолданады{{sfn|Abdel Bari Atwan|2015|p=139}}.

== Үгіт-насихат ==
Ислам мемлекетінің содырлары [[Әл-Қағида]] көсемі Айман әз-Зауаһиридің «жүректерді жаулау» туралы кеңесіне құлақ түрмесе де, өзінің жолдауларын тарату үшін әлеуметтік медиа құралдарын шеберлікпен қолданып жүр. Әлемдегі ең қатыгез лаңкестік ұйымның үгіт-насихаты да жоғары деңгейде ұйымдастырылған. «Әл-Хаят» деп аталатын ИМ-нің медиа орталығы жүздеген [[бейнежазба]] жариялап үлгерді. Оның ішінде бірнеше минуттық бейнежазбалардан бастап, ұзақтығы бір сағатқа жететін фильмдер бар. Олардың көп бөлігінде [[Голливуд]] стиліндегі әдіс-тәсілдер мен арнайы эффектілер қолданылған. ИМ жариялаған «Қылыштар шылдыры» ({{lang-ar|صليل الصوارم}}) атты фильмнің 4-ші бөлімін ''[[The New York Times|New York Times]]'' газетінің сыншысы Дэвид Каррдың өзі мақтаған. ИМ-нің үгіт-насихатын Интернет желісінде тарататын көптеген «жанкүйері» бар. [[Twitter]] әлеуметтік желісінде қаптап жүрген оларды әлі күнге шейін тоқтату мүмкін болмай тұр<ref>{{мақала|авторы=Саймон Котти|тақырыбы=Неге ИШИМ-нің үгіт-насихатын тоқтату сондай қиын|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/03/why-its-so-hard-to-stop-isis-propaganda/386216/|басылым=The Atlantic|жыл=2 наурыз 2015}}{{ref-en}}</ref>.

ИМ Батыс елдерінде уағыз-насихатын тарату үшін 2014 жылдың шілде айында ағылшын тілінде «Дабиқ» ({{lang-en|Dabiq}}) журналын жария етті. Оның атауы [[Алеппо]] қаласынан солтүстікке қарай орналасқан Дабиқ елді мекенімен байланысты. [[Мұхаммед]] пайғамбардан {{салауат}} жеткен [[хадис]]ке сәйкес, [[Қиямет|Ақырет күнінің]] алдында христиандар («[[рим]]діктер») мен мұсылмандар арасындағы ақтық шайқас дәл осы жерде орын алады екен<ref>{{мақала|авторы=Жиль Фрейзер|тақырыбы=Ислам мемлекеті үшін Дабиқ маңызды, бірақ бұл ақыр заман емес|сілтеме=http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2014/oct/10/islamic-state-dabiq-important-not-end-of-the-world|басылым=[[The Guardian]]|жыл=10 қазан 2014}}{{ref-en}}</ref>. «Дабиқ» журналы ИМ-нің негізгі басылымы саналады<ref>{{мақала|авторы=Далия Ғанем-Язбек|тақырыбы=Ислам мемлекеті: құлдырау қаупі?|сілтеме=http://carnegie-mec.org/publications/?fa=57522|баспасы=Carnegie Middle East Center|жыл=15 желтоқсан 2014}}{{ref-en}}</ref><ref>{{мақала|авторы=Патрик Генсинг|тақырыбы=Ислам мемлекеті «кресшілерге» қарсы соңғы шайқас үшін не істеуде?|сілтеме=https://www.tagesschau.de/ausland/is-daesh-hintergrund-101.html|басылым=Tagesschau|год=21.11.2015}}{{ref-de}}</ref>. Журналдың сыртқы көрінісі Батыстың бірқатар атақты басылымдарына ұқсайды және мінсіз ағылшын тілімен жазылған<ref>{{кітап|авторы=Sami Moubayed|тақырыбы=Under the Black Flag: At the Frontier of the New Jihad|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=OgjsCgAAQBAJ&pg=PT144|баспасы=I.B.Tauris|жыл=2015|pages=144—145|allpages=256|isbn=9780857729217}}</ref>. «Дабиқты» басып шығару жұмысымен «Әл-Хаят» орталығы айналысады<ref>{{мақала|тақырыбы=«Ислам мемлекетінің» журналы Amazon’да сатылуда|сілтеме=http://www.bbc.com/russian/rolling_news/2015/06/150606_rn_dabiq_is_magazine_amazon|басылым=Би-Би-Си|жыл=6 маусым 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== Әскер қатарына қосылуға үгіттеу ===
ИМ-нің [[Батыстық өркениет|Батыс елдерінде]] ұйым қатарына қосылуға үгіттейтін арнайы адамдары бар. Қазіргі таңда Ислам мемлекеті әскерінің қатарында АҚШ, Ұлыбритания, Канада секілді халқының көп бөлігі мұсылман емес елдердің азаматтары шайқасып жүр. Олардың көбісі [[Ислам]]ды жақында қабылдаған, дін туралы білімі аз адамдар. Өзіне қосылған шетелдіктерді ИМ топ қатарына жаңа жауынгерлерді тарту үшін «жарнама» ретінде қолданады. ''[[Twitter]]'' және ''[[Ask.fm]]'' сияқты әлеуметтік желілер ИМ-нің қатарына қалай қосылуды үйрету үшін пайдаланылады. Ұйымға қосылуға ынта танытқан адамды тексеру үшін ИМ-нің өкілдері мұқамдау және прокси-серверлерді пайдаланып сұхбат жүргізеді, ''[[Skype]]'' арқылы оның бет-әлпетін анықтайды. Барлығы келісілгеннен кейін ИМ бақылап тұрған аймаққа жету жолдары қарастырылады. Көбінесе бұл үшін [[Түркия]] арқылы өтетін бағыт таңдалады. Ұйым қатарына қосылғандарға жалақы төленеді, үйленгендер мен сол жаққа жеткеннен кейін неке қиғандар үшін сыйлық қарастырылған<ref>{{мақала|авторы=Алессандрия Маси|тақырыбы=ИШИМ батыстықтарды өзіне қосылуға үгіттеуде|сілтеме=http://www.ibtimes.com/isis-recruiting-westerners-how-islamic-state-goes-after-non-muslims-recent-converts-west-1680076|басылым=International Business Times|жыл=9 тамыз 2014}}{{ref-en}}</ref>. Өз қатарына қосылуға ерлермен қоса әйел адамдарды үгіттеу арқылы ИМ болашақта толыққанды қоғам құруды қалайды. ИМ-нің қатарына қосылғысы келіп, ұйымның рекруттеріне байланысқа шыққан мұсылман әйелдер үшін де Сирияға аттануға жағдай жасалған<ref name="атл"/>. Бұның мысалы ретінде ресейлік студент қыз Варвара Карауловамен болған жағдайды келтіруге болады. Ол ИМ-нің мүшесі, Сирияға аттанған Қазан қаласының тұрғынына ғашық болып, оған қосылу үшін сапарға аттанды, бірақ Түркия мен Сирия шекарасында тәртіп сақшыларының қолына түсіп, оған қарсы қылмыстық іс қозғалды<ref>{{мақала|тақырыбы=Варвара Караулованың ісі|сілтеме=https://meduza.io/feature/2015/10/28/delo-varvary-karaulovoy|басылым=Meduza|жыл=28 қазан 2015}}{{ref-ru}}</ref>.

=== Интернет желісіндегі танымалдығы ===
2015 жылдың қорытындыларына сәйкес Ислам мемлекеті туралы мақала қаралу саны бойынша [[ағылшынша Уикипедия]]да 3-орынды, [[немісше Уикипедия]]да 4-орынды, [[французша Уикипедия]]да 4-орынды, [[итальянша Уикипедия]]да 5-орынды, [[датша Уикипедия]]да 7-орынды, [[парсыша Уикипедия]]да 9-орынды, [[чехше Уикипедия]]да 4-орынды, [[шведше Уикипедия]]да 7-орынды, [[финше Уикипедия]]да 9-орынды иеленді<ref>{{cite web|url=http://tools.wmflabs.org/wikitrends/2015.html|title=Most viewed articles on Wikipedia 2015|lang=en}}</ref>. Бір жыл бұрын ИМ туралы мақала Уикипедияның тек арабша, түрікше және парсыша бөлімдерінде үздік ондыққа кірген болатын (сәйкесінше: екінші, оныншы және үшінші орын)<ref>{{cite web|url=http://tools.wmflabs.org/wikitrends/2014.html|title=Most viewed articles on Wikipedia 2014|lang=en}}</ref>.

[[Google]] іздеу жүйесі 2015 жылдың аяғында жариялаған мәліметке сәйкес, ''ISIS'' (яғни {{lang-en|Islamic State of Iraq and Sham}}) сауалы «Жаһан жаңалықтары» санатында 4-орынды иеленген екен<ref>{{cite web|url=https://www.google.com/trends/topcharts#vm=cat&geo&date=2015&cid|title=Google Trends: көшбасшылар (барлық санаттар)|publisher=Google|date=2015}}</ref>. «[[ВКонтакте]]» әлеуметтік желісінің жыл соңында жариялаған есебіне сәйкес, Ислам мемлекеті ең көп талқылаған тақырыптардың арасында 6-орынға ие болды<ref>{{cite web|url=https://vk.com/wall-22822305_134515?w=page-22822305_51878176|title=ИГИЛ|publisher=ВКонтакте|date=24 желтоқсан 2015}}</ref>.

== Адам құқықтары және әскери қылмыстар ==
{{Ислам мемлекеті/Адам құқықтары}}
=== Құлдық және адам саудасы ===
Ислам мемлекетіне [[құлдық]]қа түскендердің саны шамамен 3,5 мың адам болуы мүмкін (2015 жыл, БҰҰ мәліметі)<ref name="UNAMI 2"/>. Құлдық жасырын түрде іске асырылатын [[Тайланд]], [[Сенегал]] сияқты мемлекеттерге қарағанда ИМ-нің қол астындағы аймақтарда адамдарды құлдыққа айдау заңдастырылған. ИМ-нің қолына түскен мұсылман емес (яғни [[кәпір]]) әйелдер күңдерге айналып, құдды мал-мүлік секілді сатылымға да шығарылуы мүмкін. Құлдыққа түскен әйелдердің иелеріне олармен [[жыныстық қатынас]]қа түсуге (тіпті ол [[бойжеткен]] болмаса да), басқа адамдарға сатуға, тәрбиелік мақсатта қол жұмсауға құқық берілген<ref>{{мақала|авторы=Кеннет Рот|тақырыбы=Құлдық: ИСИМ қағидалары|сілтеме=https://www.hrw.org/news/2015/09/05/slavery-isis-rules|басылым=Human Rights Watch|жыл=5 қыркүйек 2015}}</ref>. Өзінің Батысқа айтылған қоқан-лоқы сөздерінде ИМ-нің ресми өкілі әл-Аднани [[Рим]]ді басып алғаннан кейін олар христиан крестерін сындырып, әйелдерін күңдерге айналдыртынын айтты<ref name="атл">{{мақала|авторы=Грэм Вуд|тақырыбы=ИСИМ шын мәнінде нені қалайды|сілтеме=http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/03/what-isis-really-wants/384980/|басылым=The Atlantic|жыл=наурыз 2015}}</ref>.

ИМ-дегі адам саудасының негізгі құрбандары — езид әйелдері. Қазіргі таңда басқа діндерді ұстанатын әйелдердің жаппай құлдыққа түскені туралы ақпарат жоқ. Езидтердің бұл жағдайға түсуінің себебі олар Ислам дінінде христиандар мен яһудилер секілді [[Әһл әл-Китаб|Кітап иелері]] қатарына жатпайды, көпқұдайшылар болып саналады<ref name="рукмини">{{мақала|авторы=Рукмини Каллимачи|тақырыбы=ИШИМ зорлау телогиясын бекітуде|сілтеме=http://www.nytimes.com/2015/08/14/world/middleeast/isis-enshrines-a-theology-of-rape.html|басылым=The New York Times|жыл=13 тамыз 2015}}</ref>.

=== Адамдарды жаппай қыру ===
ИМ-нің Ирактағы нысаналары — ИМ-нің билігіне мойынсұнбағандар, Ирак қауіпсіздік күштері мен [[полиция]] қызметкерлері, шенеуніктер, Ирак үкіметінің қызметкерлері, Парламент пен аймақтық Кеңестердің мүшелері, діни көсемдер мен тайпа басшылары, журналистер, заңгерлер, дәрігерлер және т. б. әскери емес адамдар. Сонымен қатар соғысудан немесе басқа да әрекеттерден бас тартқан топ мүшелері өлтірілгені туралы ақпараттар бар<ref name="UNAMI 2">{{cite web|title=Report on the Protection of Civilians in the Armed Conflict in Iraq: 1 May – 31 October 2015|url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/IQ/UNAMIReport1May31October2015.pdf|publisher=United Nations Assistance Mission for Iraq/Office Of The High Commissioner For Human|year=2015}}{{ref-en}}</ref>. 2014 жылдың 12 маусымында Салах әд-Дин ауданында ИМ-нің қолына түскен 1,5 мың Ирак сарбазы мен қауіпсіздік күштерінің қызметкерлері қырғынға ұшырады. Адамдарды жаппай өлтіру Салах әд-Дин, Найнауа, Дияла және Киркук аудандарында орын алғаны белгілі болды<ref name="UNAMI"/>.

=== Өлім жазасына кесу ===
Ислам мемлекеті адамның [[Бас шабу|басын шабу]] секілді ауыр жазаларды қолдану арқылы жауларын арандатып, өз қатарына жаңа сарбаздарды тартуды мақсат етеді. Бас шабумен қатар жаза ретінде ату және тас лақтырып өлтіру қолданылғаны туралы бірқатар дерек бар. Жаза туралы үкім шығарумен ИМ тағайындаған қазылар айналысады<ref name="UNAMI">{{cite web|title=Report on the Protection of Civilians in Armed Conflict in Iraq: 6 шілде – 10 September 2014|url=http://www.ohchr.org/Documents/Countries/IQ/UNAMI_OHCHR_POC_Report_FINAL_6July_10September2014.pdf|publisher=United Nations Assistance Mission for Iraq/Office Of The High Commissioner For Human|year=2014}}{{ref-en}}</ref>. Үлкен сынға қарамастан ИМ бас шабудың діни негізі бар екенін алға тартады, себебі бас шабу туралы [[Құран]]да айтылған және [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{салауат}} өзі осы жазаны қолданған деген деректер бар. Шариғатты қатаң ұстанатын Сауд Арабиясы да бас шабу арқылы өлім жазасына кесу әдісін әлі күнге шейін қолданып жүр, Қатар және Иран мемлекеттерінің заңдарында да бас шабу жазасы қарастырылған<ref>{{мақала|авторы=Адам Тейлор|тақырыбы=Сауд Арабиясы мен Ислам мемлекеті бас шабу туралы қалай тіл табысты|сілтеме=https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2016/01/04/how-saudi-arabia-and-the-islamic-state-find-common-ground-in-beheadings/|басылым=The Washinton Post|жыл=4 қаңтар 2016}}{{ref-en}}</ref>.

=== Әйелдердің жағдайы ===
Бір кездері ИМ Ирактың [[Мосул]] қаласындағы әйелдердің жыныстық мүшелеріне зақым келтіру арқылы «піштіруге» бұйрық берді деген қауесет тарап кеткен болатын. Артынан бұл хабардың шындыққа жанаспайтыны белгілі болды. Әйелдерге деген қатынас бұндай жан түршігерлік деңгейге жетпесе де, ИМ-дегі нәзік жандылардың жағдайы ауыр екені рас. ИМ-нің астанасы саналатын Раққа қаласында әйел адамдар көшеге қамқоршысыз шыға алмайды және сыртқа шыққанда денесін толығымен жабуға міндетті, әйтпесе қамауға алынып, соққыға жығылуы мүмкін. Әйелдерге бақылау жүргізу үшін ИМ құрамына тек әйелдер кіретін Әл-Ханса бригадасын құрған<ref>{{мақала|авторы=Кэти Гилсинан|тақырыбы=ИСИМ-дегі әйелдердің басқа әйелдерді жазалауы|сілтеме=http://www.theatlantic.com/international/archive/2014/07/the-women-of-isis/375047/|басылым=The Atlantic|жыл=25 шілде 2014}}</ref>.

=== Балалардың жағдайы ===
ИМ-ге ерікті түрде қосылған немесе ұрланған ер балалар әр түрлі әскери және діни лагерьлерге орналастырылады. Сол жақта олар шариғатты оқып, қару-жарақ қолдануды үйренеді. Сириялық дереккөздерге сенсек, содырлар қуыршақтарды қолданып балаларға адамның басын қалай кесуді үйретеді екен. Басқа дерекке сәйкес, ИМ балаларды тірі қорған ретінде қолданып, олардың қанын жарақаттанған сарбаздарға құйдырып жүр. БҰҰ сарапшыларының пайымдауынша, Мосул қаласында 12—13 жасар балалар ИМ ұйымдастырған әскери дайындықтан өтуде, бірақ ИМ-нің ресми өкілі ер балалар әскери жиындарға 16 жастан бастап қатыса алатынын айтты<ref>{{мақала|авторы=Кейт Браннен|тақырыбы=Халифат балалары|сілтеме=http://foreignpolicy.com/2014/10/24/children-of-the-caliphate/|басылым=Foreign Policy|жыл=24 қазан 2014}}{{ref-en}}</ref>.

=== Гомосексуалдардың жағдайы ===
Сириядағы азаматтық соғыстың алдында [[Гомосексуалдылық|гомосексуалдылығы]] анықталған ер адамдар жазадан пара беріп құтыла алатын еді, ал ИМ содырларының қолдарына түскен гомосексуалдарды тек өлім жазасы ғана күтіп тұр. Дәстүрлі емес жыныстық қатынасқа үйір ер адамдар көпшіліктің көзінше биіктіктен құлату, тас лақтыру және бас шабу арқылы жазаланады<ref>{{мақала|авторы=Хизер Саул|тақырыбы=ИШИМ-нің сарбаздары гейлерді Сирияда көпшіліктің алдында өлім жазасына кесерден бұрын құшағына алды|сілтеме=http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-militants-embrace-gay-men-before-stoning-them-to-death-in-public-in-syria-10200570.html#gallery|басылым=The Independent|жыл=24 сәуір 2015}}{{ref-en}}</ref>.

=== Басқа дін өкілдерінің жағдайы ===
==== Шииттер ====
ИМ мұсылман-[[шииттер]]ді «[[кәпір]]лер» және «опасыздар» деп санайды, сондықтан олардың көзін жоюға тырысып бағып жүр. [[Әл-Қағида]] мен басқа да топтар шииттерді оңды-солды өлтіре беруге болмайтынын айтқанымен, ИМ олардың сөзіне құлақ аспады. ИМ АҚШ және Еуропа сияқты «алыс» жаулардан гөрі бар күшін шииттерге қарсы жұмсауды жөн көреді. [[Израиль]] Газа секторындағы мұсылмандарды бомбалап жатқанда кейбір содырлар ИМ-ді палестиналықтарға ешқандай көмек көрсетпегені үшін айыптағанда ұйым өкілдері шииттерге қарсы күрес барлығынан да маңызды екенін алға тартты<ref>{{мақала|авторы=Фауаз Джерджес|тақырыбы=Ислам мемлекеті: оның жабайылығын түсіндіруге бола ма?|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29123528|басылым=Би-Би-Си|жыл=9 қыркүйек 2014}}{{ref-en}}</ref>. ИМ-нің пайымдауынша, АҚШ пен зайырлы араб мемлекеттерінің билік басындағылары шииттермен келісіп, Таяу Шығыстағы сүннилердің ықпалын азайтуға тырысып бағып жүр, Иракты шииттердің мемлекетіне айналдырғысы келеді екен<ref>{{мақала|авторы=Гари Фойерберг|тақырыбы=Сарапшы: ИШИМ Әл-Қағидадан да радикалды|сілтеме=http://www.theepochtimes.com/n3/1284913-islamic-state-more-extreme-than-al-qaeda-says-scholar/|басылым=Epoch Times|жыл=16 наурыз 2015}}{{ref-en}}</ref>.

==== Езидтер ====
Езидтер ''(йезидтер)'' деп Ирактың солтүстігі мен Кавказ мемлекеттерінде тұратын діни ағымның өкілдерін атайды. [[Мұсылман]]дар мен басқа да дін өкілдері езидтерді [[Шайтан]]ға табынушылар деп санайды. ИМ-нің содырлары езидтердің елді мекендеріне шабуыл жасағаннан кейін 130 мыңға жуық езид елдің солтүстігіндегі күрдтердің қол астына қашып кетті, 40 мыңға жуық босқын езид Синджар тауындағы үңгірлерге тығылуға мәжбүр болды<ref>{{мақала|тақырыбы=Куәгер Иракта тұзаққа түскен езидтердің мүшкіл халы туралы баяндауда|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-28687329|басылым=Би-Би-Си|жыл=7 тамыз 2014}}</ref>. Қазіргі таңда езид әйелдері ИМ-дегі адам саудасы мен [[зорлау]]дың негізгі құрбандары болып отыр<ref name="рукмини"/>. Йезидтердің ресми мәліметіне сәйкес, 2014 жылдың тамыз айнына бастап ИМ бұл халықтың 5838 өкілін тұтқынға түсірген екен (3192 әйел және 2646 ер адам). Олардың 2258 сол жылдың қазан айында дейін тұтқыннан босап шыққан (311 ер, 847 әйел, 533 қыз және 567 ер бала)<ref name="UNAMI 2"/>.

==== Христиандар ====
Шариғатқа сәйкес, өзге дін өкілдеріне қарағанда [[Христиандық|христиандар]] мен [[Яһудилік|яһудилердің]] мәртебесі бөлек, себебі олар Ислам секілді [[Монотеизм|монотеистік]] діндердің қатарына жатады. ИМ-нің содырлары талай рет христиан дінін ұстанатын адамдарға шабуыл жасап, христиан тұтқындардың басын шапқанына қарамастан бұл дін өкілдері әрдайым жау ретінде қарастырылмайды. ИМ «Ирак Ислам мемлекеті» деп аталып жүрген кезде жергілікті христиандар бұл ұйымның қамқорлығына алынған болатын. 2014 жылы ИМ астанасы Раққа қаласының христиандары да осындай қамқорлыққа алынғаны белгілі болды. ИМ-нің айтуы бойынша, христиандар Ислам қабылдап, мұсылман бола алады немесе арнайы салық төлеп, өз дінінде қала алады. Осының біреуін таңдамаған христиандарға ИМ соғыс жариялайды<ref>{{мақала|тақырыбы=Ислам мемлекетінің христиандарға көзқарасы|сілтеме=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-31648888|басылым=Би-Би-Си|жыл=27 ақпан 2014}}</ref>.

=== Көне жәдігерлерді жою және сату ===
[[Сурет:Temple of Bel, Palmyra 02.jpg|нобай|Бэл ғибадатханасы, [[Пальмира]]. 2015 жылы ИМ жойды]]
Ислам мемлекеті жоюға ұмтылатын нәрселердің ішінде ежелгі заманның жәдігерлері де бар. ИМ [[Мосул]] мұражайында зілбалғаларды, [[Пальмира]]да жарылғыш заттарды және Нимрудта шойбалға, бульдозерлер мен жоғарыда аталған нәрселердің барлығын қолданып көне жәдігерлердің көзін құртқаны белгілі. [[Мекке]]ні басып алғанда барлық пұттарды бұзған [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{салауат}} жолын қуған ИМ содырлары бағзы замандардан қалған [[Пұтқа табынушылық|пұттарды]] жоюды мақсат еткен. ИМ өкілдері бұл жәдігелердің құны тіпті миллиардтаған долларға тең болса да алған беттерінен қайтпайтынын жеткізді<ref name="tny">{{мақала|авторы=Бен Тауб|тақырыбы=ИШИМ сататын көне жәдігерлердің шын бағасы|сілтеме=http://www.newyorker.com/news/news-desk/the-real-value-of-the-isis-antiquities-trade|басылым=The New Yorker|жыл=4 желтоқсан 2015}}</ref>.

Әбу Сайяф есімді ИМ-нің өкілі құнды жәдігерлер болуы мүмкін аймақтарды анықтап, сосын жергілікті тұрғындарға қазба жұмыстарын жүргізуге рұқсат беріп отырған. Табылған құнды заттарды Әбу Сайяф сатып, қаржының бір бөлігін салық ретінде алып, қалғанын жұмысшыларға үлестіріп тұрған. ИМ-нің содырлары үшін пұттар мен ежелгі мүсіндерді сатуға қатаң тыйым салынған болатын. Әбу Сайяф Сирияда болған алты ай ішінде ИМ қазынасына салық ретінде 265 мың АҚШ долларын түсірген<ref name="tny"/>.

Кейбір БАҚ өкілдері ИМ құнды жәдігерлерді сату арқылы миллиондаған доллар тауып жүргенін жариялаған болатын, бірақ бұл шындыққа онша жанаспайды. Көне бұйымдарды сату арқылы ИМ өзінің басқа табыс көздеріне қарағанда әлдеқайда аз пайда табады. Зерттеушілердің деректеріне сәйкес, көне жәдігерлерді тонау әрекеттері ең аз орын алатын, бірақ асқан ашкөздікпен және мұқияттылықпен жүргізілетін аймақтар — ИМ мен Сирия билігі басқаратын жерлер. Күрдтер мен басқа көтерелісшілер бақылайтын аймақтарда олардың саны әлдеқайда көп<ref name="tny"/>.

== Ислам мемлекетіне тыйым салған елдер ==
[[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Аустралия]], [[Біріккен Араб Әмірліктері|БАӘ]], [[Индонезия]], [[Иордания]], [[Қырғызстан]], [[Малайзия]], [[Мысыр]], [[Пәкістан]], [[Ресей]], [[Сауд Арабиясы]], [[Сирия]], [[Түркия]], [[Үндістан]], [[Ұлыбритания]] сияқты елдер Ислам мемлекетін лаңкестік ұйым ретінде мойындаған. 2015 жылдың 15 қазанында [[Есіл ауданы (Астана)|Есіл аудандық]] соты Ислам мемлекетін лаңкестік ұйым деп танып, оның қызметіне Қазақстан аумағында тыйым салу туралы шешім қабылдады<ref>{{cite web|url=http://www.din.gov.kz/kaz/press-sluzhba/spisok_zaprexhennyx_organizaci/?cid=0&rid=2307|title=Соттың шешіміне сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тыйым салынған шетелдік ұйымдардың тізімі|publisher=Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті}}</ref>.

2015 жылдың 20 қарашасында [[Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі|БҰҰ-ның Қауіпсіздік кеңесі]] Ислам мемлекеті халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке бұрын соңды болмаған қауіп төндіргенін мәлімдеп, мүше мемлекеттерді ИМ Ирак пен Сирияда ұйымдастырып жүрген лаңкестік актілерін тоқтатуға бар күштерін жұмсауға үндеді<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/press/en/2015/sc12132.doc.htm|title=Security Council ‘Unequivocally’ Condemns ISIL Terrorist Attacks, Unanimously Adopting Text that Determines Extremist Group Poses ‘Unprecedented’ Threat|publisher=United Nations|lang=en|date=20 қараша 2015}}</ref>. 17 желтоқсан күні БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі [http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2253(2015) № 2253 резолюцияны] бірауыздан мақұлдады. Оған сәйкес Ислам мемлекетін қолдаған жеке және заңды тұлғалар [[санкция]] тізіміне енгізілетін болды<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/sc/suborg/en/sanctions/1267|title=Security Council Committee pursuant to resolutions 1267 (1999) 1989 (2011) and 2253 (2015) concerning ISIL (Da'esh) Al-Qaida and associated individuals groups undertakings and entities|publisher=United Nations Security Council Subsidiary Organs|lang=en}}</ref>.

== Дереккөздер ==
{{Дереккөздер|2}}

== Әдебиет ==
* {{мақала|авторы =Cole Bunzel|тақырыбы =From Paper State to Caliphate: The Ideology of the Islamic State|сілтеме=http://www.brookings.edu/~/media/Research/Files/Papers/2015/03/ideology-of-islamic-state-bunzel/The-ideology-of-the-Islamic-State.pdf|басылым=The Brookings Project on U.S. Relations with the Islamic World |жыл =2015|нөмірі=19|ref=Cole Bunzel}}
* {{кітап|авторы = Rainer Grote, Tilmann Röder|тақырыбы  = Constitutionalism in Islamic Countries: Between Upheaval and Continuity|сілтеме        = https://books.google.kz/books?id=MO5MAgAAQBAJ|баспасы = OUP USA |жыл = 2012|allpages = 730 |isbn= 9780199759880|ref=Rainer Grote, Tilmann Röder}}
* {{кітап|авторы=Yonah Alexander, Dean Alexander|тақырыбы=The Islamic State: Combating The Caliphate Without Borders|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Ls6PCgAAQBAJ|баспасы=Lexington Books|жыл=2015|allpages=464|isbn=9781498525121|ref=Yonah Alexander, Dean Alexander}}
* {{кітап|авторы=Abdel Bari Atwan|тақырыбы=Islamic State: The Digital Caliphate|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=wgTjBwAAQBAJ|баспасы=Saqi|жыл=2015|allpages=256|isbn=9780863561016|ref=Abdel Bari Atwan}}
* {{мақала|авторы =Федорченко А. В., Крылов А. В|тақырыбы =Феномен «Исламского государства»|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/fenomen-islamskogo-gosudarstva|басылым=международные отношения и мировая политика |жыл =2015|нөмірі=2 (41)|ref=Федорченко А. В., Крылов А. В}}

== Қосымша әдебиет ==
<!---* {{кітап|авторы=|тақырыбы=|сілтеме=|баспасы=|жыл=|allpages=|isbn=}}--->
* {{кітап|авторы=Майкл Вайс, Хасан Хасан|тақырыбы=Исламское государство: Армия террора|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Py0ACwAAQBAJ|баспасы=Альпина Паблишер|жыл=2015|isbn=9785961440683}}
* {{кітап|авторы=Michael Weiss, Hassan Hassan|тақырыбы=ISIS: Inside the Army of Terror|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=-khxBgAAQBAJ|баспасы=Simon and Schuster|жыл=2015|allpages=288|isbn=9781941393710}}
* {{кітап|авторы=Charles River Editors|тақырыбы=The Islamic State of Iraq and Syria: The History of ISIS/ISIL|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VXrIoAEACAAJ|баспасы=Createspace Independent Pub|жыл=2014|allpages=52|isbn=9781500443429}}
* {{кітап|авторы=Richard York|тақырыбы=Know Thy Enemy: Islamic State of Iraq and the Levant|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=ZtkNCgAAQBAJ|жыл=2015|allpages=110|isbn=9781329231887}}
* {{кітап|авторы=Charles R. Lister|тақырыбы=The Islamic State: An Introduction|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=gW_zCQAAQBAJ|баспасы=HarperCollins Publishers India|жыл=2015|allpages=128|isbn=9789351774006}}
* {{кітап|авторы=Dr. Adil Rasheed|тақырыбы=ISIS: Race to Armageddon|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=SYBNCgAAQBAJ|баспасы=Vij Books India Pvt Ltd|жыл=2015|allpages=184|isbn=9789384464455}}
* {{кітап|авторы=Jay Sekulow|тақырыбы=Rise of ISIS: A Threat We Can't Ignore|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=lgFzBAAAQBAJ|баспасы=Simon and Schuster|жыл=2014|allpages=144|isbn=9781501105159}}
* {{кітап|авторы=Robert Spencer|тақырыбы=The Complete Infidel's Guide to ISIS|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MV3VCQAAQBAJ|баспасы=Regnery Publishing|жыл=2015|allpages=256|isbn=9781621574644}}
* {{кітап|авторы=Col. S. C. Dhiman|тақырыбы=Islamic State of Iraq and Syria (ISIS) Reconciliation, Democracy and Terror|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=vaZ0CAAAQBAJ|баспасы=Neha Publishers & Distributors|жыл=2015|allpages=160|isbn=9789380318677}}
* {{кітап|авторы=Jessica Stern, J. M. Berger|тақырыбы=ISIS: The State of Terror|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=3SelBAAAQBAJ|баспасы=HarperCollins UK|жыл=2015|allpages=416|isbn=9780008120948}}
* {{кітап|авторы=Christine Fuller|тақырыбы=Rise of ISIS: Background and Perspective from the UK and US|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=pHPVsgEACAAJ|баспасы=Nova Science Publishers, Inc.|жыл=2015|allpages=205|isbn=9781634831789}}
* {{кітап|авторы=William McCants|тақырыбы=The ISIS Apocalypse: The History, Strategy, and Doomsday Vision of the Islamic State|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=llmNBwAAQBAJ|баспасы=Macmillan|жыл=2015|allpages=256|isbn=9781466892705}}

== Сыртқы сілтемелер ==
{{commonscat|Islamic State of Iraq and the Levant}}
* {{cite web|author=Lazaro Gamio, Bonnie Berkowitz, Denise Lu|title=What a year of Islamic State terror looks like|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/world/islamic-state-attacks/|publisher=[[The Washington Post]]|date=қараша 15, 2015|lang=en}}
* {{cite web|title=«Ислам мемлекетінің» бес түрлі әдісі|url=http://www.azattyq.org/content/islamic_state_extremist_group_syria_iraq/26633581.html|publisher=[[Азаттық радиосы]]|date=13 қазан 2014}}
* {{cite web|author=Өмірзақ Мұқай|title=Шам елі кімнің шамына тиді|url=http://almaty-akshamy.kz/2015/10/09/шам-елі-кімнің-шамына-тиді/|publisher=Алматы ақшамы|date=9 қазан 2015}}
* {{cite web|author=Қасым Тоқтаров|title=Әлемді дүрліктірген «Ислам мемлекеті» Қазақстанға қауіп төндіре ме?|url=http://bnews.kz/kz/news/archive/analitika/alemdi_durliktirgen_islam_memleketi_kazakstanga_kauip_tondire_me-2014_10_16-871537|publisher=BNews.KZ|date=16 қазан 2014}}
* {{cite web|author=А. Мирзаходжаев|title=Жаңа Ислам мемлекетi: аңыз бен ақиқат|url=http://kazrabat.kz/zhaңa-islam-memleketi-aңyz-ben-aқiқat/|publisher=Оңтүстік Рабат|date=20 сәуір 2015}}
* ''Жұлдыздар отбасы'' журналындағы «„Ислам мемлекеті“ дегеніміз не?» мақаласы: [https://pp.vk.me/c621721/v621721420/35f45/jEbw18JF0eU.jpg 1-бет], [https://pp.vk.me/c621721/v621721420/35f4f/ZQn1R1r-JNU.jpg 2-бет], [https://pp.vk.me/c621721/v621721420/35f59/GDMl1T0CVjk.jpg 3-бет], [https://pp.vk.me/c621721/v621721420/35f63/hkEvrrUQe5M.jpg 4-бет].

[[Санат:Ислам мемлекеті| ]]
[[Санат:Лаңкестік]]