Емшектегі баланың тамағы бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Baby playing - by Patrick Jayne and Thomas.jpg|thumb|300px]]
'''Емшектегі баланың тамағы'''. [[Емшектегі бала]] тамақты көп талап етеді, бірақ оның ас қорытатын органдары әлі жетілмегендіктен, ішкенін сіңіру мүмкіндігі өте шектеулі. Сондықтан баланы алғашқы күннен бастап-ақ емшек сүтімен қоректендіру керек: емшек сүті жеңіл қорытылады, онда балаға қажет қоректік заттың барлығы бар. Сондықтан да ана сүтінің маңызы ерекше. Емшек сүтінің молдығы мен сапасы ананың белгілі режимді сақтауына және ішетін тамағына байланысты. Емшекте баласы бар әйелге арнайы диета ұстаудың қажеті жоқ; әр түрлі және үйреншікті тағам — ананың денсаулығын дұрыс сақтаудың және сүтінің мол болуының басты кепілі болып табылады. Соның өзінде емшекте баласы бар әйел күніне
кем дегенде 0,5 л сиыр сүтін ішуі керек, ананың ішімдік ішуіне, темекі тартуына мүлде болмайды, сондай-ақ ол пияз, сарымсақ т. б. ащы тағамдардан бас тартқаны жөн. Баланы емізуден ешқандай зиян келмейді. Бірақ әйел қатты науқастанған жағдайда (мысалы, өкпесі туберкулезге шалдыққанда,
жүрегі қабынғанда, қант диабеті асқынғанда, бүйрегі ауырғанда), бала емізу анасының денсаулығына немесе балаға кері әсер ететін болғанда дәрігер бұған тыйым салу жөнінде кеңес беруі мүмкін. Анасы созылмалы [[инфекция]]лық сырқатқа шалдықса, баланы оңашалайды да, оны сауыл алып, етерильденген [[ана сүті]]мен қоректендіреді. Анасының сүті көп болғанымен, емшегінің үрпі қаттылығынан [[бала]] дұрыстап еме алмаса, емізер алдында сүтінің біразын сауыл алу керек. Ана екі қабат кезінде емшегінің ұшы дұрыс шықпаса, онда оны қолмен созғылау массаж жасайды, баланы емізгеннен кейін емшекті сүт сорғышпен сорғызып отырады. Үрпі жарылған жағдайда немесе [[мастит]] пайда бола бастағанда баланы емізуді тоқтатудың керегі жоқ, бірақ міндетті түрде дәрігерге көріну керек. Емшекте ірің пайда болғанда ғана емізулі уақытша тоқтатады. Етеккірдің келуі баланы емізулі тоқтатуға себеп болмауы тиіс. Бала емізетін кезеңде қобалжуға және ренжуге болмайды, өйткені мұндай жағдайда сүт азаяды немесе мүлдем шықпай қояды.
== Емшек емізу ==
Баланы емізер алдында қолды сабынмен мұқият жуып, ал емшек пен үрпіні қайнаған суға немесе [[бор қышқылы]]ның ерітінді сіне (1 стакан суға 1 ас қасық) малынған мақтамен сүртіл, тазалайды. Алдымен шамалы сүтті сауыл тастайды. Нәресте туғаннан кейін алғашқы 4 күнде жатып емізеді де, одан кейін отырып емізеді. Баланы емізу үшін аяғының астына орындық қойып (қай емшегін емізсе, сол жақ аяғына қояды), аласа орындыққа ыңғайланып отырады.
Анасы бір қолымен баланы ұстап, екінші қолымен емшекті оның аузына ыңғайлан салады: баланың мұрнын жауып тұншықтырмауы үшін 4 саусағымен емшекті көтереді де, бас бармағымен жоғарғы жағынан ұстамды. Әр жолы баланы тек бір емшекті толық тауысқанша емізеді, егер бала сүтті таусыл еме алмаса, онда қалған сүтті міндетті түрде сауыл тастау керек. Баланы 15—20 минут емізеді (кейде әлді бала 10—15 минутта еміп бітіреді). Дегенмен емізу уақыты 20—30 минуттай аспауы тиіс. Егер бала жөнді еме алмаса, Онда 20 минуттай кейін емізулі тоқтатыл, сауыл алынған сүтті қасықпен беру қажет. Бала емшекті көңілсіз, солғын емсе, онда тәбетін ашу және жұту рефлексі үшін аузына бір-екі тамшы сүт сауыл тамызып, емшекті одан кейін емізу керек. Егер сәби еміл жатып қалғып кетсе, емшекті ақырындап аузынан шығарып оятады, сонда бала қайтадан еме бастайды. Емізіп болғаннан кейін баланы төсегіне
жатқызады да, емшегін қайнаған сумен жуып, таза дәкемен сүртіл құрғатады, содан кейін үрпіне [[вазелин]] жағады. Баланы алғашқы күннен бастап, белгілі бір уақытта емізіл үйрету керек, өйткені баланың тамақ қорытуға қажетті шартты [[рефлекс]]і қалыптасады; режимсіз емізген баланың көп жағдайларда тамақ қорытқы мен үйқысы бұзылады. Егер сәби еміл жатып 15—20 минуттай артық қалғып кетсе, онда оны ояту керек; ал ол емізу уақытынан 15—20 минут бұрын оянып, мазасыздана бастаса, уақытынан бұрын емізуге болады. Емізу уақытының жиілігі баланың жасыка байланысты:
*Сәбиді алғашқы 3 айлығында түнде 6 сағат үзіліс жасап, әр 3 сағат сайын, небәрі 7 рет емізеді (6, 9, 12, 15, 18, 21, 24 сағатта); 
*3 айлығынан 5 айлығына дейін 6,5 сағат үзіліс жасап, 3,5 сағат сайын, не бәрі 6 рет, 
*Ал 5 айлығынан 1 жасқа дейін түнде 8 сағат үзіліс жасап, 4 сағат сайын, не бәрі 5 рет емізеді.
Балаға керекті сүттің тәуліктік мөлшері оның жасына байланысты және ол төмендегідей болып бөлінеді:
*бір апталық баланы 10ХпХ7 формуласы бойынша емізеді. п — баланың өмір сүрген күнінің саны болып табылады;
*2 айлық бала тәулігіне 800 мл сүт емеді; ал 2 ай толғанға дейін ол аптасына 50 мл сүт аз ему керек; сондай-ақ 2 айдан асқанда әр айда 50 мл сүт көп емуі тиіс.
*2 аптадан 6 аптаға дейінгі нәресте тәулігіне денесінің салмағына 1/5 - 1/6, 6 апталығынан 4 айлығына дейін —1/6; 4 айлығынан 6 айлығына дейін —1/7 - 1/8 салмағына тең мөлшерде тағам қабылдауы керек. Сонда тағамның тәуліктік мөлшері 1000 мл-ден аспауы тиіс.

Баланың тыныштығы, кіші дәретке жиі-жиі отыруы (күніне 15—16 рет), салмақты жақсы қосуы (бірінші жарты жылдығында күніне 20—25 г және екінші жарты жылдығында 15—20 г)— тағамның жұғымды екендігін көрсетеді. Балаға емшек сүтінен басқа міндетті түрде қайнатылған су беру керек (жылдың суық кезінде кемінде 50—100 мл және ыстықта — 100—200 мл).

Бір жарым айлық балаға көкөні ст ердің, жеміс пен жидектің шырынын да беруге болады.

Баланы шырынға өте абайлап үйрету қажет, яғни алғашқы кезде 3—5 тамшыдан беріп, кейін біртіндеп көбейтеді. 5 айлық бала күніне 40—50 г, ал бір жасқа толғанда оның мөлшері 80/-100 грамға жетуге тиіс. Әр жаңа шырын ішкен сайын оның мөлшерін біртіндеп көбейтіп отырады; күн сайын бір шырынды қайталап бере бермей, оны жаңалан отырған жөн. Сәби үшін сәбіз шырыны өте пайдалы, бірақ оны да күн аралатып берген дұрыс.
Егер бала науқастанса, онда шырын бермеу керек. Сондай-ақ бала құсса, лоқсыса, іші етсе, шырын ішкізуді тоқтатыл, міндетті түрде дәрігерге көрсетеді.
2 айдан кейін, балаға үгілген алма береді, алғашында 1 / 2 шай қасық, ал 3—4 күннен кейін оның мөлшерін біртіндеп 2 ас қасыққа дейін жеткізуге болады.
Баланы қосымша тамақтандыруды 4,5—5 айдан кейін, яғни емшек сүті жарыта алмаған кездей бастайды. Алғашқы кезде тағамды аздап беріп, кейін біртіндеп әр тағамға үйретеді; сәби алдыңғы ішкен тағамына үйренгенде ғана жаңа тағам беруге болады. Баланы емшектен оңай шығару үшін емізулі біртіндеп сирете бастайды. Су, шырындар, балық майы қосымша тағамға жатпайды. Алғашқы қосымша тағам — көкөніс пюресі (4—5 шай қасықтай бастайды), оның мөлшерін 4—5 күн ішінде 180—120 грамға дейін арттырады:
*5 айлық балаға 4 рет емшек еміл, 1 рет көкөніс пюресін және бұдан басқа әр түрлі шырын мен балық майын береді. 
*5—5,5 айлық бала тағамының рационына 5 проценттік манный ботқасы (100 г. сұйыққа 1 ас қасық жарма қосады) мен кисель қосуға болады. 
*5,5—6 айлық балаға 10 проценттік манный ботқасын, әр түрлі көкөніс пюресін (картоп, сәбіз, капуста, аралас пюрелер) береді, алғашқы кезде 2—3 қасықтай беріп, кейін 150 грамға дейін жеткізеді. 
*6—7 айлығында ет сорпасьш, пісірілген жұмыртқаның сары уызын; 
*7—8 айлық балаға — қытырлақ нан, печенье; 
*7,5—8 айлығында ет фаршын береді. 
*8 айлығында - 3 рет емізіл, 1 рет манный ботқасын (немесе басқа жармалан үгіліп майға пісірген ботқа), 1 рет 150 г көкөніс пюресін, бұдан басқа 70 г сорпа (көкөністің немесе еттің), 50 г ақ ірімшік (күн аралатып ақ ірімшік пен жұмыртқаның сары уызын араластырып үгіп береді), пісіріп үккен етті жегізеді (25—30 г). 
*10 айлық балаға ет пен балықты пюре жасап немесе фрикаделька түрінде береді. 
*11—12 айлық баланы 1 рет қана емізеді; тағамының рационына ет котлетін және сорпа енгізеді. 
*Бір жастағы баланы емшектен шығаруға болады.

Баланы емшектен шығарарда анасы сұйық тарамды аз ішуі тиіс, сонда 3—4 күнде суалып кетеді. Балаға ана сүтімен қоса қант қосқан айран немесе [[простокваша]] беруге болады. Сәбиді күн ыстықта немесе ауырғаңда емшектен шығаруға болмайды.

== Аралас және қолдан тағам беру ==
Аралас және қолдан тағам беруді дәрігер белгілейді (ана сүтіне қоса қолдан жасалған тағам береді). Баланы осылай тамақтандырғанда тағамның мөлшері мен тамақтандыру уақытының жиілігін ғана ескеріп қойма, сонымен бірге тағамның баланың жасына сай келуін, витаминдердің болуын ескерген жөн. Дені сау балаға қосымша тағам ретінде: қайнатылған нәрге қосылған сүт, 5% қант қосылған қаймақта [[сүт]], [[кефир]],  «малыш» қоспасы т. б. пайдаланылады. Әдетте қолдан тамақтандырғанда сиыр сүтінен дайыңдалған сүт қоспаларын, қаймақты сүтті, «Малыш», «Малютка» қоспаларын пайдаланады. Емдік қоспаларды тек дәрігер белгілейді. Баланы ана сүтімен немесе қолдан тамақтандырғанда тарамды жылытыл (36—37 0С) береді (ол үшін [[электр плитасы]]н пайдаланған қолайлы); баланы тамақтандырған сайын резеңке емізікті қайнатыл алу керек; емізікте, тесігі кең болса, бала  аталады да, тағамнан бас тартады. Баланы тізеге отырғызып, басын тік ұстап тамақтандыру қажет; ал төсекте тамақтандырғанда, оны қырынан жатқызады. Тамақтандырып болғаннан кейін тамағы сіңгенше 2—3 минут ұстап отырады. 5—6 айлық баланы тамақты қасықпен жеуге, ал 7—8 айлығында кесенің ернеуінен ішуге үйрету керек. Қолдан беретін тағамның әр түрлі болуын ескерген жөн; бірақ әр түрлі тарамды көп беріп, баланы жаман үйретуге де болмайды.
Бір апталық және бір айлық балаға ана сүтімен бірге қолдан тағам бергенде, жетпеген емшек сүтінің орнып жұғымды қоспалармен толықтырады, қоспаларды емшек емізгеннен кейін беріп отырады; бірақ емшек емізу мөлшерін азайтпайды. Мұның айрықша маңызы бар, өйткені біріншіден ему емшек сүтінің мол шығуына ықпал жасайды, екіншіден емшек сүті қолдан берген тағамдардың бойға жұғымды заттарын жақсы қорытады. 3—4 айдан кейін бірде емшек емізіл, бірде қолдан тағам беріп отыруға болады.

== Емшектегі бала тәрбиесі ==
Емшектегі бала тәрбиесін ерте бастау керек (кішкентай күнінен); бала тәрбиелеу ісі оңайға түспейді, бұл — төзімділікті, табандылық , көп күш жұмсауды, әр түрлі
айла-тәсілдерді қолдануды тілейді, дөрекілік мінез ден аулақ болуды талап етеді. Тұрмыстағы және семьядағы жарасымды жағдай баланы дұрыс тәрбиелеуге өзінен-өзі кепіл бола алмайды. Балаға деген шексіз мейіріммен бірге қажырлы да, табанды еңбек керек. Бала тәрбиелеу мәселесі бірте-бірте күрделене бермек. Сәбиді дұрыс тәрбиелеу — ата-ананың бірлесіп атқаратын қажырлы еңбегі. Бұл іске әке де белсене қатысуға тиіс. Нәресте бір жасқа толғанта ата-ананың барлық күш-жігері ең алдымен күнделікті режимді дұрыс ұйымдастыруға, гигиеналық дағдылардың қалыптасуына, қозғалу-жүру,
көру, есту және сөйлеу процестерінің дамуына бағытталуы керек. Баланы тамақтандыру, ұйықтатумен серуендету күн сайын белгілі бір уақытта өткізілгені жөн. Сәби режимге тез көндігеді.
== Гигиеналық дағдылар ==
Гигиеналық дағдылар тазалыққа деген әдеттен қалыптасады. Вайнаға күн сайын түсіріп тұру, жуындырып-шайындыру баланы суға тез үйретеді де, ол суды рахаттана шолпылдататын болады. Құйрығын басып отыра бастаған 6—7 айлық баланы шомылдырғанда, қолына суға батпайтын ойыншықтар ұстатып қою керек. Сонымен бірге оның төсек-орнының жаймасын жиі-жиі алмастырыл тұруға, киім мен жаяльіқтың тазалығына үйрету қажет; бал аның жаялығы таза, құрғақ болуын қадағалаған жөн.
Сәби өздігінен отыра алатын жағдайға жеткенде барып, горшокқа үйретеді. 8 айға әлі толмаған баланы горшокқа отыруға үйретудің қажеті жоқ; бір жасқа дейінгі балалардың көпшілігі горшокқа дәретке отыра алмайтыңдықтарын өмірдің өзі дәлелдеп берді. Бала ұйқыдан тұрғаннан кейін немесе тамақтандырғаннан кейін 15—20 минут өткен соң барып, горшокқа отырғызады. Горшокқа ұзақ отырғызып қоюға болмайды, өйткені ол сәбидің физиологиялық реакциясының дұрыс жетілуін тежейді. Ең дұрысы — баланы горшоктан алып, біраз уақыт өткен соң қайта отырғызу керек. Сәби, әсіресе кіші дәретке немесе үлкен дәретке отырып қойғалнан кейін тағы да горшокқа ұзақ отырғызып қоюға болмайды. Сәбиді ұйқысынан оятып дәретке отырғызу зиянды. Баланың жүріп-тұруға көмектесудің маңызы зор. [[Массаж]] бен [[гимнастика]] жүріп-тұру қозғалысын игерудің маңызды факторы болып табылады. Бірақ ойда болатын бір жағдай — баланы уақыты жетпей жатып,
әрнені үйренуге зорлауға болмайды. Әдетте сәби етпетінен жатуды ұнатады, өйткені ол осылай жатып, жай-жағын жақсы бақыл ай алады. Баланы етпетінен жатқызғанда, астына қатты төсеніш төсеу керек, сонымен бірге оны етпетінен жатқан күйі бақылаусыз қалдыруға болмайды. Сәбидің еңбектей бастағанын мейлінше қолдап, - оған жан-жақты жағдай жасап отыру керек. Бала еңбектей
бастағанда-ақ оған диван мен төсектен немесе бөлменің бұрышынан орын босатыл беру қажет. Ол үшін жерге төсеніш жайып, баладай біраз қашықтықта ойыншықтар қойып, ол ойыншыққа дейін еңбектен баруына мүмкіндік жасау қажет. Кейбір ата-аналар баланы жүріп-тұруға үйреткенде, ең алдымен еңбектеуден гөрі құйрығын басып отыруды үйрету маңызды деп есептейді. Бұл дұрыс емес: тәжірибеге қарағанда еңбектеуден бұрын отыруды үйренген бала
әлсіз болады, ол етпетінен жатқан күйінде жыл ай береді немесе басын төмен салбыратып, қозғалуға талпыныс жасамайды. Баланы отыруға үйреткенде жан-жағына жастық қоюға болмайды, өйткені бала жастықтың ортасында қозғалыссыз отыра береді, сөйтіп, ол нәрестенің нервтік-психологиялық да-
муына әсер етеді. 3 айдан кейін-ақ қарым-қатынас формасын (көру және есту. түйеіктерін, дыбыс реакциясы мен тілі шығуын) өрістету керек. Осы кезеңде нәресте жан-жағын бақылан, көзіне таныс заттарды айыра біледі, оларға қызығушылық көрсетіп, қолына алуға талпынады. Сондықтан балаға формасы мен түр-түсі, үлкендігі әр түрлі ойыншықтар беру керек. Баламен сөйлескенде анық, ұғымды, сөзді бөліп-бөліп, қысқа сөйлесу қажет. 7 айлық бала сөзді ұра бастайды, сондықтан атаған затты балалық өзі ізден табуына үйрету қажет. Сәби осы кезде басқа айтқанды да орындай бастайды: отыруды, тұруды, жатуды, т. б. 6—7 айлық баланың сөзге еліктеуін қалыптастыру керек, балаға қарата сөйлегенде еріннің қимылдарын оған көрсетіп сөйлеген жөн. Бұл баланың ынтасы мен назарын арттырады, сөйлеген сөзді зейін қоя тыңдап, еріндерін жыбырлатады. Ең алдымен баланың назары неге ауса, соны қайталату қажет: түрлі түсті немесе дыбыс шығаратын ойыншықтарды, бөлмедегі кейбір заттарды баланың өзі қайталан, айтқан адамдардың аттарын көбірек атайды. Әр түрлі заттарды арнайы көрсету, олардың атын атау, әрекеттер жасаудың барлығын алдымен ересектердің көмегімен орындал, кейін баланың өзіне орындатудың айрықша маңызы бар («допты бер», «ойыншықтың жатқан жерін көрсет» деген сияқты). Бір жасқа толған баланы сөздің мәнін түсінуге үйрету керек. Соның өзінде сәби сөзді жақсы ұғып, оны қайталай алуға тиіс. Баламен сөйлескенде баланың тілі келіп, оңай айта алатын сөздерді үйреткен дұрыс, сәбидің тіліне еліктеп, ата-ананың өз тілін бұрмалай сөйлеуі, қате сөйлегенін қызықтауы дұрыс емес; тілінің жетілуіне қарай, баланың сақаулануы біртіндеп түзеледі. Балалық ойлайтын, шұғылданатын орны оттан, ыстық жерден аулақ болғаны жөн; баланы қолға алғанда, екі қолмен, денесіне қол батпайтындай етіп ұстау керек.<ref>Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990  ISBN 5-89800-008-9</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}


[[Санат:Тұрмыс]]


{{stub}}