Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Мемлекеттік қайраткер
| Қазақша есімі        = Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев
| Шынайы есімі         = 
| Суреті               = Kunaev.jpg
| Сурет ені            = 300
| Атауы                =
| Титулы               = Қазақ КСР министрлер кеңесінің төрағасы
| Ту                   = Flag of the Kazakh SSR.svg
| Ту2                  = 
| Басқара бастады      = [[31 наурыз]] [[1955 жыл]]
| Басқаруын аяқтады    = [[29 қаңтар]] [[1960 жыл]]
| Ізашары              = [[Елубай Базимович Тайбеков|Елубай Тайбеков]]
| Ізбасары             = [[Жұмабек Ахметұлы Тәшенов|Жұмабек Тәшенов]]
| Титулы_2             = 9-шы ОК Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы
| Ту_2                 = Hammer and sickle.svg
| Ту2_2                = 
| Реті_2               = 
| Басқара бастады_2    = [[19 қаңтар]] [[1960 жыл]]
| Басқаруын аяқтады_2  = [[26 желтоқсан]] [[1962 жыл]]
| Ізашары_2            = [[Николай Ильич Беляев|Николай Беляев]]
| Ізбасары_2           = [[Ысмайыл Юсупов]]
| Титулы_3             = Қазақ КСР министрлер кеңесінің төрағасы
| Ту_3                 = Flag of the Kazakh SSR.svg
| Ту2_3                = 
| Реті_3               = 
| Басқара бастады_3    = [[26 желтоқсан]] [[1962 жыл]]
| Басқаруын аяқтады_3  = [[7 желтоқсан]] [[1964 жыл]]
| Ізашары_3            = [[Мәсімхан Бейсебайұлы Бейсебаев|Мәсімхан Бейсебаев]]
| Ізбасары_3           = [[Мәсімхан Бейсебайұлы Бейсебаев|Мәсімхан Бейсебаев]]
| Титулы_4             = 11-ші ОК Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы
| Ту_4                 = Hammer and sickle.svg
| Ту2_4                = 
| Реті_4               = 
| Басқара бастады_4    = [[7 желтоқсан]] [[1964 жыл]]
| Басқаруын аяқтады_4  = [[16 желтоқсан]] [[1986 жыл]]
| Ізашары_4            = [[Ысмайыл Юсупов]]
| Ізбасары_4           = [[Геннадий Васильевич Колбин|Геннадий Колбин]]
| Туған күні         =12.1.1912
| Туған жері         = Алма-Ата, Жетісу облысы, Ресей империясы
| Қайтыс болған күні   = 22.8.1993
| Қайтыс болған жері   = Алматы, Қазақстан
| Жерленді             = 
| Діні                 = 
| Әкесі                =Меңліахмед Қонаев (1886—1976)
| Анасы                =Зухра Баировна Қонаева (1888—1973)
| Жұбайы               = Зухра Шариповна Ялымова
| Балалары             = 
| Партиясы             = КОКП
| Білімі               = 
| Мамандығы            = 
| Қолтаңбасы           = 
| Сайты                = 
| Commons              = 
| Марапаттары          =
}}
'''Дінмұхамед (Димаш) Ахметұлы Қонаев''' ([[1912]]—[[1993]])&nbsp;— аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, үш мәрте [[Социалистік еңбек ері]], Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, техника ғылымдарының докторы.<ref>ҚазССР. Қысқаша энциклопедия, 2-том. Алматы - 1987.</ref>

== Өмірбаяны ==
1912 жылы 12 қаңтарда [[Верный]] (қазіргі Алматы) қаласында, қызметкердің отбасында өмірге келген.

Әкесі Меңліахмет Жұмабайұлы 1886 жылы туған. Алматы облысында ауылшаруашылық, сауда мекемелерінде жұмыскер болып істеген. [[Қазақ тілі|Қазақ]], [[орыс тілі|орыс тілдерінде]] жаза, оқи білетін сауатты болған. Анасы, Зәуре Баирқызы (1888 жылы Шелек (бұрынғы атауы Чилик) Чилик ауданында (қазіргі [[Алматы облысы]]) туған) үй шаруасында бала тәрбиесімен айналысқан.

1930 жылы – Алматыдағы №14 орта  мектепті бітіргеннен кейін, 1931-1936 жылдары - Қазақстан Өлкелік комсомол комитеті Дінмұхамед Қонаевты [[Мәскеу]]дің Түсті металл институтына оқуға жібереді.

== Еңбек жолдары ==
* 1936 жылы - Институтты ойдағыдай бітіріп, тау-кен инженері мамандығын алған Д. Қонаев 1937-1939 жылдары [[Балқашмыс|Балқаш мыс қорыту комбинатының]] [[Қоңырат мыс кен орны|Қоңырат руднигіне]] жұмысқа орналасып, онда бұрғылау станогінің машинисі, цех бастығы, рудниктің бас инженері және оның директоры болдыі.
* 1939 жылы - [[Ұлы Отан соғысы|Екінші дүниежүзілік соғысының]] қиын күндерінде тылдағы жұмысты ұйымдастыруда іскерлігімен көзге түсіп, “Алтайполиметалл” комбинаты бас инженерінің орынбасары, [[Риддер-Сокольный полиметалл кен орны|Риддер руднигінің]] және КСРО қорғасын-мырыш өнеркәсібінің ең ірі кәсіпорындарының бірі – Лениногор кен басқармасының директоры қызметтерін атқарды. 
* 1939 жылы – КОКП мүшелігіне қабылданды.
* 1942-1952 жылдары - Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасының орынбасары болып қызмет етті. Осында жүргенде Қазақстан ғалымдары оған зор сенім көрсетіп, оны Қазақ КСР Ғылым Академиясының [[Академик|академигі]] және оның президенті етіп сайлайды. [[Тау-кен ісі]] саласының ірі ғалымы Д. Қонаев республика ғылымының дамуы жолында зор еңбек сіңірді. Ғылыми-ұйымдық жұмыстарды жақсарту, ғылыми зерттеулердің негізгі салаларын білікті кадрлармен нығайту шаралары оның басшылығымен жүзеге асырылды.
* 1955-1960 жылдары - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болды.
* 1960-1986 жылдары – Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің Бірінші хатшысы қызметін атқарды.
* 1986 жылы 16 желтоқсан күні –  Қазақстан Орталық комитетінің бірінші хатшылығынан алынып, орнына Колбин тағайындалды. Бұған наразы болған қазақ жастарының [[Желтоқсан оқиғасы]] орын алды.  
* 1987  жылы – маусымдағы пленумда Д.А.Қонаев «Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің Бірінші хатшысы болғанда республика партия ұйымын басқарудағы жіберген қателіктері үшін» деген сылтаумен КОКП мүшелігінен босатылды.

==Игі істері мен жетістіктері ==
Бірнеше мәрте КСРО Жоғары Кеңесінің [[депутат]]ыболып сайланды. КОКП-ның XIX-съезінен бастап, кейінгі съездерінің бәріне [[делегат]] болды. [[Парламент]] және партия делегациясын басқарып, әлденеше рет шетелдерде болып қайтты.

1956 жылдан бастап СОКП-ның Орталық Комитетінің мүшесі. Партияның XXIII-съезінде ол КОКП-ның Орталық Комитетінің Саяси Бюросының мүшелігіне кандидат, ал XXIV-съезде мүше болып сайланды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының мүшесі болды.

Д. Қонаев өз заманының ұлы [[саясаткер]]ібола білді. Ол билік басында болған уақыт қайшылықты күрделі, қарама-қайшылықты болғанымен, елдің экономикасын, әлеуметтік саласын, ғылымын, ұлттық мәдениетін дамыту ісіне айтулы еңбек  сіңірді.

Дінмұхамед Ахметұлы ел басқарған жылдары кең байтақ қазақ жерінде 68 жұмысшылар [[кент]]імен 43 [[қала]] пайда болды. Оның ішінде, [[өнеркәсіп]] орталығы болып саналған [[Рудный]], [[Екібастұз]], [[Шевченко]] (қазіргі Ақтау), Никольский, [[Степногорск]], [[Теміртау]], [[Жаңатас]], [[Кентау]], [[Арқалық]] қалалары салынды.

[[Ауыл шаруашылығы]] қарқынды дамып, тың және тыңайған жерлер игерілді. Кеңшарлар мен ұжымшарлар салынды. [[Мал]] саны көбейіп, ауыл шаруашылығының өнімдері жыл сайын артып отырды.

Дінмұхамед Ахметұлы арқасында Қазақстанның өнеркәсіп, оның ішінде [[түрлі-түсті металлургия]] саласы жоғары деңгейде дамыды. Бүкілодақтық көлем бойынша [[мыс]]тың үштен бір бөлігі, [[қорғасын]]ның70%-ынан астамы, [[мырыш]]тың 40%-ынан астамы қазақ жерінде өндірілді. [[Өскемен]] қорғасын-мырыш және титан-магний комбинаттары, Соколов-Сарыбай мен [[Лисаков кен байыту комбинаты|Лисаков кен-байыту комбинаттары]], [[Жезқазған]] мен [[Балқаш]] таукен-металлургия комбинаттары, Ермаков пен [[Ақтөбе ферроқорытпа зауыты|Ақтөбе ферроқорытпа зауыттары]] іске қосылып, [[Ақтөбе]] қаласындағы шығарылған [[хром |хром кенінің]] көлемі артты.
[[Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2012-01.jpg|right|250px]]
Д.А.Қонаев металл өңдеу және [[Машина жасау|көлік жасау]] салаларында өндіріс тиімділігін арттырып, Өскемен, [[Орал]], [[Қарағанды]], [[Петропавл]], [[Шымкент]], [[Алматы]] қалаларында көлік жасау зауыттары құрылды. [[Алматы ауыр машина жасау зауыты]] шығарған өнім әлемнің 40-тан астам мемлекетіне таралды. Қазақ жерінің аумағында көмір мен мұнай кен орындары ашылып, Қазақстан отын-энергетика өнеркәсібінің ірі орталығына айналды. [[Тараз]] және [[Шымкент]] қалаларында орналасқан комбинаттар сары [[фосфор]] өндіру бойынша әлемде бірінші орында болды.

[[Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы]]ныңакадемигі Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев [[ғылым]] саласында орасан зор қызмет етті. 100-ден аса [[ғылыми еңбек]]термен зерттеулер жазды. Біраз ғылыми жұмыстарын шаруашылық пен өндірістік тәжірибеден өткізді. Өз еңбектерінің халық шаруашылығына тигізер пайдасының зор екендігін іс жүзінде дәлелдеген еді. Өндіріс тиімділігін арттырумен қатар, ол жас ғалымдарды қолдап, білім жүйесіне ерекше көңіл бөлді.

[[Қазақ өнері]]н жоғары бағалаған Дінмұхамед Ахметұлы өнерде жүрген жандарды жан-жақты қолдап, қазақ мәдениетінің дамуына ықпал етті. Өнер ордалары салынып, мәдениет үйлері өз қызметін бастады. Қазақ жерінің барлық аймақтарында дерлік білім және мәдени ошақтар ашылып, тұрғын үйлер тұрғызылып, әлеуметтік нысандар салынды.

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың бастамасы бойынша қазақ жерінің сол кездегі астанасы [[Алматы]] қаласында Үкімет үйі, Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің ғимараты, Қазақстан Республикасының Ұлттық Ғылым Академиясының ғимараты тұрғызылды. Қала көшелерінің саны артып, жаңа тұрғын үйлер салынып, 12 ықшам аудан ашылды. [[Мектеп]] пен бала-бақша ғимараттарының құрылысы басталып, Оқушылар сарайы жас өнерпаздарға есігін айқара ашты. Республика Сарайы, Спорт және Мәдениет Сарайы, «[[Медеу]]» спорт кешені, [[Ұлттық Кітапхана]], цирк сынды мәдениет, білім және спорт нысандары бой көтерді. Авто, аэро және темір жол вокзалдары, [[әуежай]], «Алматы», «Отырар», «Жетісу», «Алатау», «Достық», «Қазақстан» қонақүйлері салынып, қала көркін ашты.

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев Республика партия ұйымын басқарған ширек ғасырға жуық ішінде өзінің үлкен мәдениеттілігімен, иманжүзді ізеттілігімен, танылып, халық дәстүрін жақсы білетін, тағылымы терең, ой-өресі биік жан екенін көрсетті. Кейін мемлекет ісінен қол үзген кезде де ол білімдар білікті жан ретінде елде жүріп жатқан [[реформа]] бағыттарын, қоғамды демократияландыру қажет екенін терең түсініп, қолдай білді.

Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев [[1993 жыл]]ғытамыздың 22-сінде, 82-жасқа қараған шағында кенеттен қайтыс болды.

== Марапаттары ==
* [[Социалистік еңбек ерлері|Үш мәрте Социалистік Еңбек Ері]] ([[1972]], [[1976]], [[1982]])
* 8  [[Ленин ордені]] 
* [[Еңбек Қызыл Ту (орден)|Еңбек Қызыл Ту ордені]] 
* Медальдар

== Мақалалары мен кітаптары ==
* 1978 жылы  – «Кеңестік Қазақстан», «Таңдамалы сөздері мен мақалалары» 
* 1992 жылы –  «О моём времени»    
* 1994 жылы -  «От Сталина до Горбачёва»
* 1994 жылы - «Ақиқаттан аттауға болмайды»

== Д.А.Қонаев есімі берілген жерлер ==
* [[Алматы]] қаласында ескерткіш – [[бюст]].
* [[Астана]] және Алматы қалаларында - көшелер.
* [[Үлкен Алматы каналы]].
* [[Орал]] қаласында - шағын аудан. 
* [[Тараз]] қаласында - орталық көше және бюст.
* [[Талдықорған]]да- [[көше]], сәулетті [[кешен]]  және бір [[жоғарғы оқу орны]].
* Алматы қаласында  -  жекеменшік [[университет]].
* [[Өзбекстан]]ның астанасы [[Ташкент]] қаласында - орталық көше.
* 1992 жылы Алматыда Халықаралық Қонаев қоры құрылды.  
* 1994 жылы – Алматы қаласында Д.А.Қонаевтың мұражайы ашылды.
* [[Шымкент]] қаласында - орталық гүлзәр және сол гүлзәр бойында [[мұражай]].

== Галерея ==
<gallery>
Сурет:E8546-Almaty-Kunaev-Square.jpg|Алматыдағы Д:А:Қонаевқа арналған қола мүсін
</gallery>

==Қызықты ақпараттар==
* Дінмұхамед Қонаев  - КСРО да ең биік саяси лауазымға ие болған алғашқы қазақ. Ол КСРО ның ішкі және сыртқы саясатын басқаратын 15 мүшелік политбюро мүшесі болған. 
* Отбасында 11 баланың 4-шісі.
* Бойы 198 см. 46 өлшемдегі аяқ киім киген.
* Хобби: қару-жарақ коллекциялаған, аңшылықты ұнатқан.
* Қонаевтің жеке күзетшілері болмаған. Басқалары жеке күзетшілерімен жүргенде Қонаев жай ғана таңертең жұмысына жаяу барып келіп жүрген. 
* Академик шені үшін 340 рубльдік төлемақыдан бас тартқан.
* Шағын пәтерінде(қазір мұражай) 24 жыл өмір сүрген, пәтер ауданы 200 кв.м 
* Кезінде [[Леонид Ильич Брежнев|Леонид Брежнев]](КСРО басшысы) Алматыға бірінші рет келіп, Қонаев үйіне қонаққа келеді. Пәтерін ары аралап бері аралап: "Бар дүниең осы ма?"- деп таңданады.

== Тағы қараңыз ==
* [[Социалистік еңбек ерлері]]

== Дереккөздер ==
<references/>

== Сыртқы сілтемелер ==
{{Commonscat|Dinmukhamed Konayev}}
* [http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=9151 Герои страны]

{{KazakhPMs}}
{{Leaders CP of Kazakhstan}}

[[Санат:12 қаңтарда туғандар]]
[[Санат:Алматыда туғандар]]
[[Санат:22 тамызда қайтыс болғандар]]
[[Санат:Алматыда қайтыс болғандар]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан саясаткерлері]]
[[Санат:Социалистік еңбек ерлері]]
[[Санат:Ленин орденінің иегерлері]]
[[Санат:Октябрь революциясы орденінің иегерлері]]
[[Санат:I дәрежелі Отан соғысы орденінің иегерлері]]
[[Санат:Еңбек Қызыл Туы орденінің иегерлері]]
[[Санат:Ерен еңбегі үшін медалінің иегерлері]]
[[Санат:1941-1945 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерен еңбегі үшін медалінің иегерлері]]
[[Санат:Тың жерлерді игергені үшін медалінің иегерлері]]
[[Санат:Қазақстан Компартиясы ОК бірінші хатшылары]]
[[Санат:Қазақстан билеушілері]]
[[Санат:КОКП ОК саяси бюро мүшелері]]
[[Санат:Үш дүркін Социалистік еңбек ерлері]]
[[Санат:Екібастұздың құрметті азаматтары]]
[[Санат:Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы академиктері]]
[[Санат:Қазақстан премьер-министрлері]]
[[Санат:КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]]
[[Санат:Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]]
[[Санат:Кеңсай зиратында жерленгендер]]