Нұсқалар арасындағы айырмашылық: "Дос-жаран"

Қазақстан Энциклопедиясы жобасынан алынған мәлімет

ш (wikify, replaced: Қазак → Қазақ using AWB)
 
ш (1 түзету)
 
(айырмашылығы жоқ)

19:29, 2017 ж. сәуірдің 22 кезіндегі нұсқасы

ДОС-ЖАРАН - сырлас, тату, рухани жақын адамдар. Пікірі мен мақсаты, арман-мүддесі ортақ, жақсы араласа- тын, қиын сәттерде бір-біріне қолүшын беретін, туыстық жагынан алыс болса да, ниеттері жақын, сырлас, сыйлас, шынайы қатынастагы адамдар тобы. Қазақы ортада дос- жар магынасы, ізгі ниетті тілектес, жанашыр жақын адамдар дегенді білдіреді. Халық қагидасы «досыңды үш күн сынама, үш жыл сына» дейді. Ойткені, шынайы дос басқа күн туганда танылады. Сонымен қатар, «Айырылар дос (тамыр) ердің артқы цасын сүрайды» деген мақал орындалуы қиын, ретсіз, жонсіз нэрсеге қолқа салудың достық қарым-қатынастың бүзылуына алып келетіндігін білдіреді. Ертеде жаугершілік, қиын-қыстау заманда жақсы қарым-катынастагы адамдар кан шыккан жерлерін бір- біріне тигізіп достықтарының мэңгілік екенін эйгілеп, кез-келген қиын-қыстау жагдайда бір-біріне кол үшын беруге дайын екендіктерін білдіріп, ант беріп серттескен. Қазақ дэстүрінде екі азаматтың бір-бірімен серттесіп, достасатыны жонінде П.Е.Маковецкий былай деген еді: «Екі дос адам өзара төс қагыстырып немесе бір-бірінің бас бармацтарын уыстап цысып, цол алысып, ант берісіп, серттескеннен кейін, олар әрдайым бір-біріне көмектесіп, ңолүшын беріп түруга, цалаган заттарын сүрауга және ол үшін араларында есептесу дегеннің бол- мауы тиіс». Кейбір дерек коздері достасушы екі адамның жалаңаштанган кеуделеріне кылыш қойып, бүл пәниде айырылмасқа серт берісіп, анттасатындықтары туралы да айтылады (толығырақ қ. Ант). Мүндай әрекеттердің семиотикалық мэні бар: қан - туыстықты, жакын болу- ды білдірсе, қылыш - «маган келген жау саган келген жау, саган келген жау маган келген жау» деген үгымды білдіреді. Ата-аналарының достықтары балаларында жалгасын тапса ондай адамдар «атажолдас» делінеді. Тамырдың бүдан басқа да ауыз тамыр, сүйек тамыр де¬ген түрлері болады. Сүйек тамыр бүрыннан келе жатқан үзак жылдарға жалғасқан дэстүрлі ортада айтылатын «сарысүйек құда» екі қауым өкілдерінің қүдандалық байланысын меңзейді. Ауыз тамырда жеке адамдардың мүддесі (алыс-беріс, пайда табу жағы) көзделген бай- ланыс (толығырақ қ. Тамыр). Тәжірибелі билер даулы мәселеге нүкте қою мақсатында көп жағдайда «тамыр» салты аркылы да екі тарапты жақындастыруға әрекет жасаған: би екі жақты қүшақтатып, «дос-тамыр», «жек- жатым» деп айтқызған, қажет болса мәжбүрлеген. Мүндағы мақсат дауласушыларды татуластырып, ортақ бір шешімге келтіріп, дауды аяқтаған. Дос сөзіне қатысты айнымас дос (ниеті түзу, жан-тәнімен берілген дос), ара- сынан цыл өтпейтін дос (өмірлік, сыннан өткен дос) және т.б. ұғымдар бар.<ref>Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2</ref>

Дереккөздер

<references/>

{{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:||}}}} {{#invoke:Message box|ambox}}{{#if:||{{#if:|[[Санат:Еш медиа файлы жоқ мақалалар/{{{1}}}]]|}}}}


{{#ifeq:|Үлгі

| Бұл үлгі мақалаларды автоматты түрде Үлгі:C қосады. {{#ifeq:Дос-жаран|Документация||}}{{#if::Санат:Үлгілер:Аяқталмаған мақалалар|}} |{{#if:||{{#if::Санат:Үлгілер:Аяқталмаған мақалалар|}}}} }}