Дина Кенжеқызы Нұрпейісова бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:dina_nurpeisova.jpg|thumb|right|200px|Дина Кенжеқызы Нұрпейісова]]
'''Дина Кенжеқызы Нұрпейісова''' ([[1861 жыл|1861]], [[Бекетай құмы]], [[Жаңақала ауданы]], [[Батыс Қазақстан облысы]] - [[31 қаңтар]] [[1955 жыл|1955]], [[Алматы]]) – қазақтың әйгілі күйші композиторы, [[Қазақстан]]ның халық әртісі.

== Өмірбаяны ==
Халық өнерпаздарының [[1937 жыл]]ы өткен республикалық байқауына қатысып 75 жасында халық аспаптарын тартатын өнерпаздардың [[Мәскеу]]де өткен Бүкілодақтық бірінші байқауында, одан кейін 1944 жылы 83 жасында [[Орта Азия]]ның бес республикасынан өнерпаздар қатысқан [[Ташкент]]тегі он күндікте Дина тағы да жүлделі орындарды жеңіп алады.

Дина ата-ана шаңырағында бұлаңдап өскен жас кезінің өзінде ақ [[Дәулеткерей Шығайұлы|Дәулеткерей]], Мүсірәлі, [[Әлікей Бесәліұлы|Әлікей]], [[Түркеш Қалқаұлы|Түркеш]], Ұзақ, [[Есжан]], [[Байжұма]], Баламайсаң сияқты күйшілердің күйін нәшіне келтіре тартып, төңірегі «'''''домбырашы қыз'''''» деп атаған. Қаршадай қыздың даңқын естіп, әйгілі [[Құрманғазы]] арнайы іздеп келген. Ол Динаның [[домбыра]] тартысына сүйсініп, болашағынан үлкен үміт күтіп, батасын берген. Осыдан кейін Динадан көз жазбай, үнемі айналып соғып, додалы [[күй]] айтыстарына ертіп барып, домбыра тартудың терең сырларын үйретеді. Дина тоғыз жасынан бастап он тоғыз жасына дейін, қашан ұзатылғанша Құрманғазының баулуында болады. Құрманғазыдай дәулескер күйшінің ұстаз болуы Динаның ғана бақытты болып қойған жоқ, исі қазақтың күй өнерінің бақыты болды.

Дина 1880 жылы [[Беріш]] ішіндегі [[Бесқасқа]] руынан шыққан Тұрманұлы Қанас деген жігітке тұрмысқа шығады. Қанас пен Динадан Нұрпейіс атты бір ұл туған. Алайда, алғашқы перзенті дүниеге келген соң Қанас көп кешікпей қайтыс болады. Дина ата салтымен қайын інісі Шәпекке қосылады. Күйеуінің атын атамайтын дәстүр бойынша Дина күйеуі Шәпекті «Жәпек» деп атайтын болған. Кейбір деректерде «Жәпек» деп жазылуы содан. Динаның алғашқы күйеуінен көрген перзенті Нұрпейіс 14 жасында қайтыс болады. Кейін ел ішінде санақ па, сайлау ма, әйтеуір бір тізім алу атай алмаған Дина фамилиясының орнына қайтыс болған тұңғышы Нұрпейістің есімін атаған. Міне, Динаның Нұрпейіс келіні атануының сыры осында. Жәпек пен Дина бақытты ғұмыр кешіп, берекелі жанұя құрған.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref>

== Шығармалары ==
[[file:Dombra1.jpg|thumb|left|250px]]
Динаның әсем сазды аяулы күйлері осынау жар қызығын көріп, бала бақытына мейірленген жылдарда туған. Ұзатыларда әкесінің еншің деп мінгізген қарақасқа атына арнап шығарған «Қарақасқа» ат» күйі, өзі пір тұтатын күйшілері Дәулеткерей мен Түркешке еліктеп шығарған «Бұлбұл», «Жігер», «Байжұма»  сияқты күйлері, ақылды да айбарлы, сұлу да сырбаз абысынан арналған «Кербез» күйі, үлкен ұлы Жұрымбай 1916 жылғы «Июнь жарлығы» бойынша әскерге шақырылғанда тартқан «Он алтыншы жыл» («Набор») күйі, қадірлес замандастарына сүйсінуден туған «[[Қосалқа]]» күйі, балдай тәтті, бауыр етіндей жақын баласы Қоңырға арнаған «[[Әсем қоңыр]]» күйі, міне, бұлар Динаның өзіндік қолтаңбасын айқын танытатын біртуар күйлер. Бұл күйлері арқылы Дина қазақ күйлерінің өрісін ұзартып, өресін биіктетумен бірге, өзі де ұлы күйшілермен терезесін теңестірді.

Дина Кеңес заманында да өзінің арман аңсарын, үміт тілегін халқының жолына бағыштап өтті. Жасының ұлғайғанына қарамастан Қазақстанның 20 жылдығына орай «[[Тойбастар]]», Отан соғысы жылдарында «Ана бұйрығы», «Жеңіс» сияқты күйлер шығарды. Рас, қоғамның репрессиялық қаталдығы туыдрған жағымсыз саясат пен желбуаз идеология Динаның бұла дарынын қақпайлап бақты. Оны төлтума арқасынан (шабытынан) айырып, әсіре ұраншылдықтың қолжаулығы етпек болды. Ол шығарған күйлерге «[[Еңбек ері]]», «[[Сауыншы]]», «[[Сталин, күй|Сталин]]», «Делегат», «Көкөніс» деп ат қойып, алаулатып жалаулатып, ресми салтанаттардың ұран күйіне айналдырды.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”,  2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{Bio-stub}}

[[Санат:1861 жылы туғандар]]
[[Санат:Жаңақала ауданында туғандар]]
[[Санат:1955 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:Алматыда қайтыс болғандар]]
[[Санат:Күйшілер]]
[[Санат:Қазақстан сазгерлері]]
[[Санат:Домбырашылар]]
[[Санат:31 қаңтарда қайтыс болғандар]]
[[Санат:Қазақстан әншілері]]
[[Санат:КСРО әншілері]]
[[Санат:XX ғасыр әншілері]]
[[Санат:КСРО сазгерлері]]
[[Санат:XX ғасыр сазгерлері]]
[[Санат:Қазақстан халық әртістері]]
[[Санат:Әйел-сазгерлер]]