Деформациялаушы остеоартроз бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Деформациялаушы остеоартроз''' (ДОА) - қол-аяқ, омыртқа бағанасы буындарының дегенерациялы-дистрофиялық ауруы.
Бұл ауруда буындардың шеміршегі ыдырап жойылады, осыдан сүйектердің беттері жалаңаштанады, шеттік остеофиттер және екіншілік синовиит дамиды. Негізінде, буын шеміршегінің дегенерациясы ағзаның табиғи қартаюынан дамитын физиологиялық үдерістің бірі. Деформациялаушы остеоартроз (ДОА) жасы 60-тан асқан адамдардың барлығында болады. Деформациялаушы остеоартрозда (ДОА) дамитын буын шеміршегінің өзгерістері кәрілікте дамитын өзгерістермен бірдей, бірақ оған қарағанда ертелеу басталады және буын маңындағы тіндердің закымдануына әкеледі.
Этиологиясы. Даму тегіне қарай остеартроздың біріншілік және екіншілік түрлерін айырады.
Біріншілік түрі - бұрын зақымданбаған сау буын шсміршектерінің уақытынан ерте тозуы. Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) біріншілік түріне жас адамдардың идиопатиялық остеоартрозы және егде жастағылардың инво-люциялық остеоартрозы мен остеохондрозы жатқызылған. Біріншілік остеоартрозда буын шеміршектерінің уақытынан бұрын тозып "кәріленуінің" себептері нақты анықталмаған.
Екіншілік түрі - бұрын болған зақымдардың салдарынан буын шеміршегінің жүре дамитын дегенерациялық бұзылысы. Екіншілік остеоартроз сүйек эпифиздерінің басқа бір себептерден үйлесімділігінің жойылуынан болады, мәселен дисплазиядан, жарақаттан, туа кемістіктерден немесе шеміршек метаболизмінің бүзылысынан (эндокринопатияларда), кәсіпке байланысты буынға асыра күш түсуінен.
Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) этиологиясында ішкі және сыртқы факторларды айырады.
Ішкі факторлар:
•	дене бітімінің немесе тірек-қимыл жүйесінің кемістігінен буын
беттсрінің үйлесімділігінің жойылуы (қазтабан, qenu varum, Qenu valgum, омыртқа бағанасының сколиозы, буын осінің ауытқуы, жалғамалардың осалдығы, сіңірдің созылуы т.б.); мүндай жағдайларда буынға
түсетін күш және шеміршектің басылуы 2-3 есе артады;
•	буынға салмақ түсіретін семіздік;
•	эндокриндік бұзылыстар (қантты диабет, акромегалия, гипотиреоз, климакс);
•	байламдардың осалдығынан буындардың гипермобильділігі (Марфан синдромы т.б.);
•	метаболизмдік бұзылыстар (гемохроматоз, охроноз, подагра), буындардың өзге аурулары (РА, сүйектің асептикалық некрозы т.б.);
•	буын шеміршегінің гендер кемістігінен осалдығы (остеоартрозбен
ауыратын науқастардың туысқандарында бұл ауру екі есе жиі кездеседі).
Сыртқы факторлар:
•	жарақаттар, микрожарақаттар, мысалы, парашютистсрдің тізе буындарының ерте зақымдануы; өткірлігінен буынның қабын және маңындағы тіндерді жарақаттайды, осыдан кей жағдайларда екіншілік синовит дамиды.
Шеттік остеосклероз жалаңаштанған сүйек бастарының әрі қарай бұзылуына жол бермейді. Шеттік остеосклероз, рентгенограммада айқын көрінетін, сүйек басын жағалайтын сызықша тәрізді көрініс береді. Остеофиттердің жанынан түсірген рентгенограммалық көрінісі құс мұрнына немесе тікенге ұқсайды. Аталған өзгерістермен бірге остеопороз дамиды, осыдан сүйектің бастарында кисталар түзіледі.
Жүре келе буыніші байламдары атрофияланады, буын қабы қалыңдап тығыздалады, буындар деформацияланады, үйлесімділіктің жойылуынан, кейде сүйектің басы ұясынан таяды.
Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) дамуында келесі патогенездік сатыларды айырады:
1)	гидрофильдік қасиетінің төмендеуінен шеміршектің құрғауы және
жұқаруы;
2)	шеміршектің жарылып, бөлшектенуі;
3)	шеміршектің толық бұзылып, жойылуы, буын жігінің тарылуы;
4)	сүйек эпифиздері бетінің жалаңаштануы;
5)	компенсациялық реакция түрінде шеттік остеосклероз бен остео-
фитоздың дамуы;
6)	буындардың деформациясы, сүйек бастарының ұясынан таюы,
функциясының бұзылысы.
Жіктемесі
I. Патогенездік түрлері
•	Біріншілік (идиопатиялық)
•	Екіншілік
II. Клиникалық түрлері
1.	Моноартроз
2.	Олигоартроз
3.	Полиостеоартроз (түйінді және түйінсіз)
4.	Омыртқа жотасы остеохондрозымен немесе спондилоартрозы-
мен қабаттасқан түрі
III. Басым зақымданатын буындар
1.	Фалангааралық буындар (Геберден, Бушар түйіндері)
2.	Ұршық буыны (коксартроз)
3.	Тізе буыны (гонартроз)
4.	Өзге буындар
IV. Барысы
1.	Аз симптомды
2.	Баяу өрістейтін
3.Тез өрістейтін
V. Келлгрен бойынша рентгендік сатылары (І, II, III, IV)
VI. Реактивті синовииттің болу-болмауына қарай
1)	Реактивті синовиитсіз.
2)	Реактивті синовиитпен.
VII. Науқастың қызметтік жағдайы
1)	Еңбекке жарамдылық уақытша шектелген.
2)	Еңбекке жарамсыз (жарамдылығы жойылған.
3)	Басқа адамның күтуіне мұқтаждығы.

	Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) патогенезі және патоморфологиясы.Сау шеміршектің беті тегіс, жылтыр және синовиялық сұйықтықпен майланып тұрады. Сондықтан буындар бетінің үйкелісі болар-болмас ғана.
Шеміршек ағзада аса төзімді және мықты құрылымдардың бірі. Ауыр салмақ түскеннің өзінде, ол езілмей, сәл басылады. Шеміршектің аса төзімділігі мен эластикалық қасиеті оның құрылымының ерекшелігіне байланысты. Оның құрамы хондроциттерден, аса берік II типті коллагеннен (шеміршекте ғана болатын) және дәнекер тіннің "желімдеуші" аталатын негізгі затынан тұрады. Шеміршек II типті коллагенге бай болуынан аса төзімді келеді, салмақ түскеннің өзінде, пішінін жоймайды.
Шеміршектің негізгі заты протеогликандардан, гиалурон қышқылынан құралған. Протеогликандар молекуласының қүрамына глюкоза-миногликандар, хондраитинсульфат және кератансульфат кіреді. Протеогликандар сумен және қышқылмен тығыз байланысқан, шеміршек қүрамының 70% судан тұрады. Судың молдығы салмақ түскенде шсміршектің басылуына жол бермейді. Су мен коллагеннің молдығынан шеміршек аса мықты болады. Протеогликандардың бір-біріне тіркеліп іріленген гидрофилдік құрылымдары коллаген торымен оралып, бекітілген. Мұндай құрылым шеміршектің эластикалық қасиетін қамтамасыз етеді.
Деформациялаушы остеоартрозда (ДОА) түрлі себептерден шеміршек уакытынан бұрын тозып, тез "қартаяды". Шеміршектің метаболизмі бұзылып, хондроциттер жойылады, протеогликандары азаяды және деполимеризацияланып, суын жоғалтады. Шеміршек құрғай бастайды. Сонымен қатар хондроциттердің фенотипі өзгереді, мәселен, сапасы төмен коллагенді, протеогликандарды түзетін хондроциттер пайда болады.
Дерттің ерте сатысында шеміршек жұмсарып, беті бүртіктеніп, жылтырлығынан айырылады. Бара-бара шеміршек тоза келе жұқарады талшықтары ыдырайды, шеміршектер тілініп жарылады, осыдан бетінде көптеген саңылаулар пайда болады. Салмақ түсуден мұндай шеміршек бөлшектеніп жойылады, осыдан сүйектің беті жалаңаштанады. Ыдыраған хондроциттерден бөлінетін ферменттер де шеміршектің құруына өз "үлесін" қосады. Шеміршектің жұқаруынан және жойылуынан буынның жігі тарылады, жалаңаштанған сүйектердің бастары бір-біріне тақалып, үйкеле келе беттері тығыздалады. Сүйек бастарын сақтауға бағытталған қорғаныстық реакциялардан субхондралық остеосклсроз қалыптасады және салмақ қосуын азайту үшін сүйектердің беттері жалпақтанады, шеттері үшкірленіп, жан-жағына өседі.
Сүйек шеттерінің өскіншектері остеофиттер деп аталады. Остеофиттер буын бстінің кеңейіп үлғаюына мүмкіндік береді.
Кеселдің кештеу сатысында буын маңы тінінде фиброздық үдерістер дамиды, шел қабаты қалыңдайды (әсіресе әйслдерде), бұлшықеті атрофияланады, осыдан буынның пішіні біршама бұзылады. Бірақ, буынның пішіні қаншама бүзылғанымен, анкилоз бола қоймайды. Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) рентгендік көрінісіне мына белгілер тән:
1)	шеміршектің бұзылуынан буын жігінің тарылуы;
2)	эпифиздердің жиекшелік остеосклерозы (субхондралық остеоск-
лероз);
3)	эпифиздер шетін жағалаған остеофиттер;
4)	сүйектердің басында (буын маңында) кисталардың түзілуі;      :
5)	сүйектердің ұясынан таюы;
6)	остеопороз.
Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) аз симптомдық түрі көбіне жас шақта кездеседі. Күш түскеннен кейін буындар ауырады, сыртылдауы байқалады, кейде Гебердсн түйіндсрі пайда болады. Буыңдардың функциясы бұзылмайды. Рентгендік өзгерістер І-Ш сатыдан аспайды және болатын өзгерістер бір немесе бірнеше буындарда ғана байқалады.
Баяу орістейтін барысы барлық жаста бола береді. Буындардың өзгсрісі, аурудың басталуынан 5 жылдан кейін, біртіндеп қалыптаса-ды. Бұл остеоартроздың ең жиі түрі.
Остеоартроздың ауырлау келетін тез өрістейтін барысы жас шақта ксздеседі. Буын өзгерістері, аурудың басталуынан 5 жылдың ішінде тез дамиды. Көптеген буындар бір уақытта зақымданады, Геберден, Бушар түйіндері пайда болады, буыңдар деформацияланады. Сонымен бірге периартрит, синовиит, бұлшықет атрофиясы, неврологиялық бұзылыстар ерте қосылады.
Деформациялаушы остеоартроздың (ДОА) кейбір зақымдану түрлері:
Саусақ  буындарының зақымдануы — көбіне климакс шағындағы әйелдерде байқалады. Басым зақымданатын — саусақтың дисталді және ортаңғы фалангааралық буындары. Остеофиттер буынның сыртында түйін тәрізді көрінеді. Дисталді буындардың түйіндері — Геберден, ал ортаңғы фалангааралық буындардікі — Бушар түйіндері деп аталады. Түйіндер шығар алдында буындар біраз уақыт ашып, шаншып, ұйып ауырады. Бірақ түйіндср шыққан соң, бұл белгілер басылады. Саусақтарда түйіндердің бар-жоғына қарай остеоартроздың түйінді және түйінсіз түрлерін айырады.
Түйінді остеоартроз тұқымқуалауға бейім, әсіресе әйел жағының бірнеше ұрпағында (әжесінен немересіне дейін) таралады. Түйіндер остеоартроздың нашар белгісіне жатады. Қол ұшымен, әсіресе суық суда, көп қызмет жасағанда буындар ісініп қызарады. Аурудың кештеу сатысында саусақтың ұштары қисаяды, кейде остеофиттер тек түйін сияқты болып қоймай, буынды жағалай өсіп, сақина тәрізденеді.
Үй шаруасымен немесе кейбір кәсіптермсн айналысатын адамдарда бас бармақтың білезік-алақан буыны жиі зақымданады. Мұндай науқас бармағын алақанына қарай бүгіп жүруге мәжбүр болады.
Гоноартроз - әйелдерде жиілеу ксздеседі (1-сурет). Тізелер баспалдақпен түскенде немесе көтерілгенде көбірек ауырады. Әдетте екіншілік синовиитпен жүреді. Ақырында аяқтың вирустық "X", сиректеу - вальгустық "0" тәрізді деформациясы қалыптасады. Орготеин (супероксиддисмутаза) - антиоксиданттық корғаныс жүйесінің басты ферменті. Қабынуды тез басады, сондыктан синовиит болғанда тиімді әсер етеді. Оны 0,004 г аптасына бір рет буынға салады. Әсері 3 айға созылады.
Физиотерапия. Базистік емнің бір саласы — физиотерапия. Шеміршектің, сүйектің метаболизмін күшейтіп, деструкциясын бөгейді. Буындар ауырсынып, ішінде сұйықтық жиналса гидрокортизон мен фонофорез, эритемалық дозадағы ультракүлгін сәулесі, новокаин және анальгинмен электрофорез, динамикалық тоқ колданылады.
Реактивті синовиит болмағанда - жергілікті қыздыру шаралары тиімді: озокерит, парафин, балшық аппликациялары және ДМСО аппликациялары, локалді баротерапия.
Буындардың ауырсынуын басу және реактивтік синовиитті емдеу. Ауырсыну мсн қабынуды жою үшін аз уақыт (5-7 күн) ауырғандық басылғанға дейін стероидтық емес қабынуға қарсы дәрмектсрді қолданады (индометацин, флугалин, сургам, вольтарен, пироксикам т.б.).
Бұларды ұзақ қолданса, шеміршектің дегенерациясын күшейтеді деген пікірлер бар. Бірақ пироксикам мен вольтарен айтарлықтай дистрофиялық әсер етпейді. Остеоартроздың емінде стероидтық емес қабынуға қарсы дәрмсктерден шеміршекке зиян келтірмейтін түрлері тиімді - нимесулид (найз) 100-200 мг тәулігіне.
Синовииттің емінде буын ішіне протеолиз ингибиторларын, ПВП-ны, гидрокортизонды енгізеді және жоғарыда айтылған физиотерапиялық шараларды қолданады.
Ауырсынуды басатын майлар мен аппликациялар. Ауырсыну мен қабынуды басу үшін индометацин, бутадион майын, гель түріндегі диклофенак немесе вольтаренді, никофлексті (капсацин+этилнико-тинат+этиленгликолсалицилат+лаванда майы), финалгонды қолда-нады. Майды буынның бетіне ысқылап жағады. Май немесе гельден компресс жасайды. Бұларды димексидпен қосып колданса, емдік әсері жогарылайды (қолдану әдісі ревматоидтық артриттің емінде берілген). Мысалы, мынадай құрамы күрделі аплликацияларды жасайды: гидрокортизон ацетатының суспензиясы 2,5% - 5 мл; супрастиннің 2% ерітіндісі - 2 мл (немесе 1% тримекаин ерітіндісінің 3 мл); калий йодының 3% ерітіндісінің 50 мл; димексидтің 50% ерітіндісінің - 50 мл компресс түрінде жатар алдында.
Өт және қызыл бұрыш қосылған камфорлық аппликация: камфорлық спирттің 160 г және ұсақталған ащы қызыл бұрыштың 2-3 данасын косып, қоңыр шыныда 7 күн ұстайды. Содан кейін компресс жасайды. Компресті 2-6 сағатқа дейін ұстауға болады. Ем курсы - 5-10 процедура. Буындардың ауырсынуын "хондроксид" майы жақсы басады.
<ref>«ГЕРОНТОЛОГИЯ ЖӘНЕ ГЕРИАТРИЯ» Бекмурзаева Э.Қ., Сейдахметова А.А., Ибрагимова Р.Б., Сейдалиева Ф.М., Садыкова Г.С., Умиралиева Г.А., Азизова А.А., Абдукаримова Ж.М., Байдуллаев Б.М., Қорғанбаева Х.Т., оқу құралы, Шымкент 2012.</ref>
==Дереккөздер==
<references />

[[Санат:Медицина]]
[[Санат:Геронтология]]