Биосфера эволюциясы бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:The Earth seen from Apollo 17.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Бәшек]]''.]]
''''''Биосфера эволюциясы''' ''' — Жер бетіндегі тірі организмдердің пайда болуынан бастап, қазіргі биосфера қабығының толық қалыптасу аралығындағы ұзақ уақытты қамтитын биологиялық процесс.

[[Биосфера]] эволюциясы — тірі организмдердің [[тіршілік]] әрекетінің нәтижесі. [[Эволюциялық ілім]]і бойынша, Жер бетіндегі ең алғашқы тірі организмдер химиялық [[эволюция]]ның биологиялық эволюцияға ауысуынан пайда болған. Осы кезге дейін бұл процесс ұзақ уақытты қамтыған деген пікірлер айтылып келсе, соңғы жылдардағы [[микропалеонтология]]лық, [[палеогеохимия]]лық, ғарыштық химия, изотоптық, т.б. зерттеулердің қорытындысы химиялық эволюцияның биологиялық эволюцияға қысқа геологиялық мерзім аралығында ауысқандығын дәлелдеп отыр. [[Жер]] планетасының [[геохронологиялық шежіре]]сінде ең ежелгі заман — [[криптозой]]да (4550 — 570 млн. жыл бұрын) тіршілік еткен тірі организмдердің қазба қалдықтары сақталмаған. Ол кезде өте ұсақ алғашқы [[прокариотты организмдер]] (цианобактериялар, [[бактериялар]], көкжасыл [[балдырлар]]) тіршілік еткен. Олардың қатты қаңқасы болмаған, денесіне сіңген суда еріген әр түрлі минералдық заттар ұсақ түйіршіктерге айналып, ежелгі тау жыныстарының арасында сақталғандығы соңғы кезде анықталды. Оны ғылымда строматолиттер деп атайды.

Қазіргі кезде олар Батыс [[Германия]] мен Батыс [[Австралия]]да, [[Оңтүстік Африка]]да, [[Украина]]да бұдан 3,4 — 3,8 млрд. жыл бұрын түзілген [[тау жыныстары]]нан табылған. Сол замандағы өте ұсақ организмдер теңіздерде тіршілік етіп, гетеротрофты жолмен қоректенген. Қазіргі ғылыми деректер бойынша, Жер бетіндегі ең алғашқы тірі организмдер бұдан 4 — 3,5 млрд. жыл бұрын пайда болған деп есептеледі. Олар кейін күрделі эволюциялық өзгерістерге ұшыраған. 2 — 1,5 млрд. жыл бұрын бір клеткалы эукариотты организмдер шыққан, олардан кейін (1,4 млрд. жыл бұрын) көп клеткалы организмдер пайда болып Жер бетіне кеңінен таралған. Ал 700 — 600 млн. жыл бұрын тіршілік еткен моллюскілердің қатты [[қаңқа]] қалдықтары толық сақталған.

Ғылыми деректер бойынша, [[биосфера]] эволюциясында мынадай негізгі кезеңдер болған: өздігінен қалпына келе алатын гетеротрофты организмдердің тіршілік кезеңі; әлсіз тотығу процестеріне негізделген алғашқы автотрофты организмдердің тіршілік кезеңі; толық тотығу процестері жүретін автотрофты организмдердің Жер бетінде кеңінен таралу кезеңі. Биосфера эволюциясының палеонтологиялық шежіресіне сүйене отырып: биосфера эволюциясы ешқашан кері жүрмейді; геологиялық замандарда биологиялық эволюцияның жылдамдығы арта түседі; жалпы эволюцияның қарқынды жүруінен жаңа түрлер пайда болады; [[жануарлар]]дың эволюциялық дамуының нәтижесінде олардың жүйке жүйесі күрделене түседі деген тұжырымдар жасауға болады. 
<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”</ref>
==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Қазақстан табиғаты]]
[[Санат:Уикилендіруі қажет мақалалар]]
[[Санат:Биология]]


{{stub}}