Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтары бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Генетика''' — белгілердің мұраға берілу зандылықтары туралы ғылым.
Бұл заңдылықты табуға тұңғыш рет [[Мендель|Г. Мендельдің]] қолы жетті.
Мендель будандасу әдісі (генетикалык негізгі әдіс) мен математикалық әдісті қолдана отырып тәжірибелер қорытындысын талдау
арқылы мынадай заңдар мен ережелер тұжырымдады:

#[[гамета]]лар тазалығының болжам заңы — [[аллель]]дер (ата-ене гендері) ұрпаққа гаметалар арқылы араласпай, таза түрінде өтеді;
#бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы — бірінші ұрпақта (екі әр алуан АА және аа гомозиготалардың толық басымдылығы кезіндегі) ұрпақтардың барлығында басым [[фенотип]], басылыңқы тек (Аа) болады, яғни гетерозиготалы болып келеді;
#ажырау заңы — будандардың екінші ұрпағында 3:1 қатынасында ажырау болады. Мұнда 3 бөлігі басым фенотипті (1АА және 2Аа) және 1 бөлігі басылыңқы фенотипті (аа) болып келеді.
#тәуелсіз тұқым қуалау заңы — сәйкес хромосомалардың әр алуан жұбында болатын (асбұршактың түсі және пішіні) гендер біріне-бірі тәуелсіз екінші ұрпақта 9:3:3:1 қатынаста ажырайды.

Басымдық толық та, толық емес те болады. Мұндай жағдайда [[гетерозигота]]ларда аралық фенотип болады және 1 • 2 : 1 (1AA: 2Аа: 1 аа)
формуласы бойынша 2 рет ажырайды.
Зерттелетін белгілердің санына байланысты '''бірбуданды (1 белгісі - түс), қосбуынды (2 белгісі — түс және пішін), үшбуданды, төртбуданды'''
және '''көпбуданды''' шағылысулар болады деп бөлінедь Сендер оқыған тарауда тек алғашкы 2 жағдайы ғана сипатталған. [[Моногетерозигота]]лы
Аа гаметалардың 2 іріктемесін: А және В түрінде береді. Аа дигетерозиготалар гаметалардың 4 іріктемесін: '''AaBe, АВ, Ав, аВ, ав''' түрінде береді.
Табиғатта кептеген түрлерде дөл сол геннің (адам шашы түстерінің
саны) 2 аллелінен артығырағы болады; бұдан басқа гендердің бір
мезгілде бірнеше белгілермен өзара әрекеттесуі немесе ықпал етуі
мүмкін.

[[Морган|Т. Морган]] әр түрлі емес, бір [[хромосома]]да болатын гендер жәрдеміндегі белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын анықтап зерттеп,
негізгі тұжырымдауға қол жеткізді. Ол ережелер:
#тіркес [[тұқым қуалау заңы]] — бір хромосомадағы гендер, егер айқасу болмаса, тіркес немесе бірге тұқым қуалайды;
#тұқым қуалаудың хромосомалық теориясы.

Морган ашқан жаңалықтың [[дальтонизм]] және [[гемофилия]]ға болжам жасауда негізгі мәні зор болды. Бұлар - жыныстық X хромосомада болатын басылыңкы гендер кодталған адам ауруы.

Адамда 44 [[аутосома]] (жыныстық емес хромосомалар) - еркекте және
әйелде мөлшері мен пішіні бірдей хромосомаларжәне 2 жыныстық хромосомалар: әйелде - XX және еркекте ХУ хромосомалар болады.
Ағзаларда мутагендердің әсерінен өткен генетикалық өзгерістер
мутация (өзгеру) деп аталады.

Мутацияның мөлшері мен салдары әр алуан болады, алайда егер
[[мутант]]ты дарақ көбеюге қатысса, ойда олар мұраға беріледі.
[[Мутация]]мен Н.И. Вавилов шұғылданды, ол «Тұқым қуалау өзгергіштігінің сәйкес (гомологиялық) қатарларының заңға сәйкес ірі ағзалардың жақын туыстас формаларында ұқсас; тұқым қуалайтын өзгерулер (мутация) өтеді.
Генетикальық табиғат қорғауда, сұрыптау мен ауыл шаруашылығында, медицинада және биотехнологияда орасан зор іс жүзінде маңызы бар.

[[Адам генетикасы]] тұқым қуалайтын аурулардан сақтандырып, емдеу болжамымен шұғылданады. Онда зерттеулердің өзге әдістері:
текнамалық, [[цитогенетика]]лық, егіздік, биохимиялық және иммунно-генетикалык әдістер қолданылады.
Бүгінгі медициналық генетиканың басты міндеті - бұл жеке елдерде және өңірлерде, сондай-ақ тұтас өлемде таза тектік қорларды
сақтауға себепші болуы.<ref>Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4</ref>

==Дереккөздер==
<references/>
{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Биология]]