Алматы қорығы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Қорық аймақ
| name = Алматы қорығы<br />[[Сурет:Piktalgar.jpg|300px|Талғар шыңы]]
| iucn_category = Ia
| image = Kazakhstan locator blank.svg
| caption =
| locator_x = 225
| locator_y = 117
| location = {{Қазақстан байрағы}} [[Қазақстан]], [[Алматы облысы]]
| lat_degrees = 43
| lat_minutes = 06
| lat_seconds = 00
| lat_direction = N
| long_degrees = 77
| long_minutes = 19
| long_seconds = 00
| long_direction = E
| area = 71 700 [[га]]
| established = [[1931]] жылдың [[мамырдың 15]]
| governing_body = Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті
| world_heritage_site =
| website =
}}
'''Алматы қорығы'''- [[Іле Алатауы]]ның орталық бөлігіндегі табиғат байлығын қорғау және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу мақсатында [[1931]] жылы құрылған мемлекеттік корық. Ауданы 73,34 мың га ([[1997]]). Алматы қорығының құрамына теңіз деңгейінен 1400-5017 м биіктікте орналаскан Талғар тау жоталары енеді. Ол 4 биіктік белдеуден тұрады. Оның орманды-дала белдеуінде (1300-2600 м) алма, өрік, [[долана]], [[қарақат]], итмұрын, ұшқат өседі. Жабайы жеміс ағашты орман [[Тянь Шань]] шыршасынан тұратын қылқан жапырақты орманға (1400-2800 м) ауысады. Ал субальпі белдеуі (2600-3000 м) [[жартастар]] мен [[құлама]] шөгінділерден, шөбі аласа альпі шалғынынан тұрады. Одан жоғары (3800 м-ден биік) белдеуді ұдайы [[мұз]] басқан құздар алып жатыр. Қорықта өсімдіктердің 1300-ден аса түрі кездеседі, оның 112 түрі ағаштар мен бұталар.

==Жануарлар==
Алматы қорығы- жануарлар дүниесіне де бай. Онда сүткоректілердің 40 (барыс, коңыр аю, тас сусар, марал, таутеке, [[арқар]], елік, [[суыр]], [[тиін]], т.б.), құстардың 200-дей түрі (самырсын құсы, шырша торғай, тоқылдақ, [[бұлбұл]], үкі, кептер, қара және сары шымшық, құр, ұлар, қозықұмай, сушыл торғай, арша емен- тұмсығы, т.б.) бар. [[Бауырымен жорғалаушылар]]дан: [[алай кесірткесі]], [[қалқан тұмсықты жылан]]; космекенділерден: көлбакд мен жасыл [[құрбақа]] кездеседі.“Қалқан” мен “Әнші тау” маңында аңның 43, құстың  85, қосмекенділердің  3, бауырымен жорғалаушылардың 3 түрі тіршілік етеді.Онда кездесетін аңдардың негізгі түрлері: арқар, қарақұйрық, елік, қасқыр мен түлкі, шұбар күзен және сасық күзен,ал құстардан: бөдене, шіл, кекілік, жетісу қырғауылы, тұйғын, жағалтай, құладын, ақбас құмай,тазқара,бүркіт және қыранқара мекендейді. Қосмекенділерден:жасыл құрбақа, сібір көлбақасы тіршілік етсе, бауырымен жорғалаушылардан: сұр жылан(улы жылан), қара шұбар жылан (усыз) және кесірткелер кездеседі.
Қорықта еліктердің саны тиянақты қорғаудың нәтижесінде   500−ден асып отыр. Мұнда елік мекендеуге қолайлы оң мыңға жуық орман алқабы бар. Олар жыл мезгілдеріне    байланысты таудың әртүрлі биіктігіне ауысып отырады. Сол сияқты бұл өңірде таутеке де мекендейді. Мәселен, қорық қызметкерлерінің соңғы жылдары вертолетпен жүргізген есебі бойынша таутекенің қоры  560–тай екендігі анықталады. Таутеке мәңгі мұзға дейін көтеріліп, жартастар мен құздардың арасында тіршілік етеді.Тек қыста ғана  тау етектеріне қарай төмендейді. Сондай–ақ мұнда марал сирек кездеседі. Бұл жерде жыл маусымдарына байланысты арқар да болады. Олар қыс айларында күндіз жайылады да, түнде тығылып жатады. Көбінесе күзгі–қысқы айларда үйір–үйірімен жүреді.
Қорық территориясында ақтөс сусар, орман көркі–ақтиын кездеседі.Олар шыршалы ағаштардың жаңғағынан және саңырауқұлақтарды қорек етеді. Кей уақыттарда тау етектеріне түсіп жеміс–жидектермен де азықтанады. Ал суыр тау беткейлерінен ін қазып алып, сонда мекендейді. Әр інді қазып алып, сонда мекендейді. Әр інде 5-10 суыр болады. Күзге қарай қатты семіреді. Күн жылына бастаған кезде қысқы ұйқысынан оянады. Мұнда тау суырынан қоры мол.
Қорықтың шөл және шөлейт аймақтарына таралған тұяқты аңдардың,бірі–қарақұйрық . Бұл аң көбіне ашық далалы, шөлді жерлердің ойлы–қырлы  төбешіктерінде, тау етектері мен сайлардағы  жер қыртысы неғүрлым қаттырақ жерде тіршілік етеді. Қазіргі кезде ол халықаралық  “Қызыл кітапқа” еніп отыр. Сондықтан да олардың саны  жылдан–жылға өсіп келеді. Қорық жерінде олардың тіршілік етуіне  қолайлы жеті мың гектардай жер бар. Бірақ олар жыл маусымдарына қарай қорықпен көршілес жерлерге кетіп қалады да, онда табиғатқа қас адамдардың атқан оғына тап болады. 
== Түсініктемелер ==
Қорықта ғылыми жұмыстар жолға қойылған. [[Ғалым]]дар орманның қалыптасу заңдылықтарын, өсімдіктер мен жануарлар экологиясын және олардың биологиялық ерекшеліктерін зерттейді. Қорықта көп жылдан бері "[[Табиғат]] шежіресі" атты күнделік жүргізіліп, онда жинақталған ғылыми мәліметтер Алматы қорығы туралы 9 томдық кітапта баяндалған.<ref>Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{Қазақстан ЕҚТА-лары}}

{{wikify}}

[[Санат:Қазақстан қорықтары]]
[[Санат:Алматы облысы]]


{{Stub}}