Азғыр ядролық полигоны бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Азғыр ядролық полигоны''' (әскери шартты аты «Галит») – бұрынғы [[КСРО]] [[Қорғаныс]] минститрлігі мен [[Атом өнеркәсібі]] минститрлігі және Бүкілодақтық эксперименттік [[физика]] ғылыми-зерттеулер. институты («Арзамас-16») мамандарының басқаруымен ядролық жарылыстар сыналған [[құпия]] сынақ аймағы.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref> Ауданы — 0,6 млн. га. Онда 1966 жылы көкектен 1977 жылы қазан айы аралығында 17 ядролық [[жарылыс]] (165-1500 м тереңдікте) сынағы жүргізілді. Ядролық [[қуат күші]] 10-25 тротилдің килотоннасына тең дәрежеге жеткен. Осының салдарынан жер астынан жалпы көлемі 1,2 млн. м<sup>3</sup> 9 қуыс пайда болды. 1991—92 жылы осы қуыстарды тексеру кезінде ыдырайтын радиоактивті заттардың сақталғаны анықталды (“Азғыр” [[ядролық полгон]]ындағы 9 жер асты қуысындағы радиоактивтік заттардың қалдықтары 1996 — 1997 жылы көмілді). Сондай-ақ бұл жерлерде [[таллий]], [[қорғасын]], [[кадмий]], [[мышьяк]], [[бром]], [[хлорид]], сульфаттардың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары болып отыр. Жер асты сулары ауыр металдармен ластанған. Радиоактивті заттармен ластанған топырақты, суды, егістік жерлерді, мал жайылымдарын тазартып, залалсыздандыру жұмыстары аяқталмаған. “Азғыр” ядролық полигонындағы жергілікті тұрғындарды мед. тексеруден өткізгенде, ауруға шалдыққандары мен қайтыс болғандарының саны (әсіресе балалардың) облыстағы орташа деңгеймен салыстарғанда 2-2,5 есе жоғары болған. Әсіресе рак, сүйек тіндерінің аурулары, иммунды жүйелер мен қан құрамының бұзылуы басым (балалардың 95-і анемия ауруына шалдыққан). Сонымен қатар мал өлімі де көбейген. Мысалы, 1992 жылы Құрманғазы ауданында ірі қараның 40-і, жылқының 35%-і, түйенің 30%-і, қойдың 20%-і өлген.

===Азғыр ауылы===
[[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы [[Азғыр ауылы]]нан 15 км-дей жерде орналасқан. Ауданы 0,6 млн. га. Онда 1966 жылы сәуірден 1977 жылы қазан айы аралығында 17 ядролық жарылыс (165–1500 м тереңдікте) сынағы жүргізілді. Ядролық  қуат күші 10–25 тротилдің килотоннасына тең дәрежеге жеткен. Осының салдарынан жер астынан жалпы көлемі 1,2 млн. м<sup>3</sup> 9 қуыс пайда болды. 1991–92 жылы осы қуыстарды тексеру кезінде ыдырайтын радиоактивті заттардың сақталғаны анықталды («А.» я. п-ндағы 9 жер асты қуысындағы радиоактивтік заттардың қалдықтары 1996–97 жылы көмілді). Сондай-ақ бұл жерлерде [[таллий]], [[қорғасын]], [[кадмий]], [[күшәла]], [[бром]], [[хлорид]], [[сульфат]]тардың мөлшері рұқсат етілген шектен бірнеше есе жоғары болған. Жер асты сулары ауыр металдармен ластанған. [[Радиоактивті заттар]]мен ластанған топырақты, суды, егістік жерлерді, мал жайылымдарын тазартып, залалсыздандыру жұмыстары аяқталмаған. «А.» я. п-ндағы жергілікті тұрғындарды мед. тексеруден өткізгенде, ауруға шалдыққандары мен қайтыс болғандарының саны (әсіресе балалардың) облыстағы орташа деңгеймен салыстырғанда 2 – 2,5 есе жоғары болған. Әсіресе [[рак]] (ісік), [[сүйек тіндері]]нің аурулары, [[иммунды жүйе]]лер мен [[қан құрамы]]ның бұзылуы басым (балалардың 95%-ы анемия ауруына шалдыққан). Сонымен қатар мал өлімі де көбейген. Мыс., 1992 ж. Құрманғазы ауданында ірі қараның 40%-ы, жылқының 35%-ы, түйенің 30%-ы, қойдың 20%-ы шығынға ұшыраған.

===Қазіргі жағдайы===
Ядролық физика институтының бөлім басшысы Виктор Николаевич Азғыр полигонында көлемі 1,2 миллион текше метрді құрайтын тоғыз жерасты шұңқырдың пайда болғанын айтады. Қолдан жасалған жарылыстардың әсерінен ойылған жердің қоршаған орта мен сол мекенде қоныстанған тұрғындарға, малға қауіпті екені ғылыми түрде дәлелденді. 2005 жылдан бері аталған институт радиоактивті ластанудың 100-ден астам аса қауіпті дағын жойып келді. Радиоактивті металл конструкциялар мен бөлшектердің де көзі құртылды. Енді қауіпсіз деп танылған кейбір дақтарды да көзден таса қылу жайы қарастырылды. Жұмыс комиссиясы азғырлықтар арасында арнайы сауалнама жүргізуді, 100 адам қатысқан бұл зерттеу қорытындысын жыл аяғына дейін жарияламақ. Зерттеу нәтижесінде Азғырды мекендеген тұрғындардың ағзаларында нуклеидтердің бар-жоғы анықталып, радиация көлемі сарапталу жоспарланды.

Қазіргі уақытта Азғырдағы қауіпті аймақтар қоршаусыз жатыр. Ядролық физика институты бұл жердегі шөптерде радионуклеид жоқ деп тауып, сондықтан да жоғарыға төрт түлік мал таза шөп жеп жатыр деген есеп берді. Бірақ жартылай қоршалып, жартылай ашық-шашық күйінде жатқан бұл қауіпті аймаққа жерге өрістегі мал аттап баспайды дегенге сену қиын.

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:География]]
[[Санат:Ядролық полигондар]]


{{stub}}