II бүкіл қазақ-қырғыз құрылтайы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{merge|Екінші жалпықазақ съезі}}

'''2-ші бүкіл қазақ-қырғыз құрылтайы'''&nbsp;— [[1917]]&nbsp;ж. [[желтоқсанның 5]]—[[желтоқсанның 13|13]] [[Орынбор]]да өткізілді.

Құрылтайды [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан |Ә. Бөкейхан]], [[Ахмет Байтұрсынұлы|А. Байтұрсынұлы]], [[Міржақып Дулатұлы]], [[Елдес Омарұлы Тиесов|Е. Омарұлы]], [[Сағындық Досжанов|С. Досжанов]] ұйымдастырды. Төрағасы [[Құлманов Бақтыкерей|Б. Құлманов]] болды.

[[Қазан төңкерісі]]нен кейін қалыптасқан саяси ауыр жағдайда өздерінің іс-әрекеттерін айқындап алу үшін ұлттық интеллигенция(зиялылар) бастаған қазақ қоғамы құрылтайға қатысты.

Құрылтайға қазақ сахарасының әр аймақтарынан, Самарқан облысы мен Алтай губерниясындағы қазақтардың атынан — 58 делегат, әр түрлі қазақ ұйымдарының атынан — 8 делегат және арнайы шақырумен — 15 адам қатысып, барлық жиын-терісі 81 делегат келген. Құрылтайдыдың күн тәртібіне 10 мәселе қойылды:
# [[Сібір автономиясы]];
# [[Түркістан автономиясы]] және Оңтүстік-шығыс Одағы туралы;
# Қазақ-қырғыз автономиясы;
# Милиция туралы;
# Ұлт кеңесі;
# Ұлт қазынасы;
# Мүфтилік мәселесі;
# Халық соты;
# Ауылды басқару және
# азық-түлік мәселесі.

Алғашқы баяндаманы Ә. Бөкейхан жасап, ол жөнінде қаулы қабылданады. Қаулыда — қазақ автономиясы, милиция (жасақ) және Ұлт кеңесі мәселелерін қарауға жеті кісілік комиссия құрылады. Құрылған комиссия атынан [[Халел Ғаббасов]] автономия, милиция және Ұлт кеңесі туралы баяндама жасайды.

Баяндама бойынша құрылтай бірауыздан қаулы қылады:
<blockquote style="border: 1px solid blue; padding: 0.5em 0.8em;">
<poem>
…қазанның аяғында Уақытша кімет тұскенін, Русия мемлекетінде халыққа сенімді және беделді ұкіметтің жоқтығын, әкімшілік жоқ болған соң, халық арасы бұзылып, пышақтасып кететіндігі, бассыздық кұшейіп, бұкіл мемлекет бұліншілікке ұшырап, кұннен кұнге халықтың кұйі нашарлауын және бұл бұліншілік біздің қырғыз-қазақтардың басына да келуін мұмкін деп ойлап, бұкіл қазақ-қырғызды билейтін ұкімет керектігін ескеріп, съезд бір ауыздан қаулы қылады:
1) Бөкей елі, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу, Сырдария облыстары, Ферғана, Самарқан облыстарындағы, Амудария бөліміндегі, Закаспий облысындағы қазақ уездері және Алтай губерниясындағы іргелес жатқан қазақ болыстарының жері бірыңғай, іргелі халқы қазақ-қырғыз, қаны, тұрмысы, тілі бір болғандықтан, өз алдына ұлттық, жерлі автономия құруға;
2) қазақ-қырғыз автономиясы&nbsp;— «Алаш»<ref>[[Қазақтар]], [[қырғыздар]], [[қарақалпақтар]], [[құрама]] халықтарының біріктірілген атауы. </ref> деп аталсын…
3) Алаш автономиясының жер үстіндегі түгі - суы, астындағы кені Алаш мүлкі болсын…
5) Қазақ-қырғыз арасында тұрған аз халықтың құқықтары теңгеріледі. Алаш автономиясына кірген ұлттардың бұкіл мекемеде санына қарай орын алады…
6) Алаш облыстарын қазіргі бүліншіліктен қорғау мақсатымен уақытша Ұлт кеңесі құрылып, мұның аты «Алаш орда» болсын. Алаш ордасының ағзасы (мүшесі) 25 болып, 10 орын қазақ-қырғыз арасындағы орыс және басқа халықтарға қалдырды.
Алаш орданың уақытша орны — Семей қаласы.
Алаш орда бүгіннен бастап қазақ-қырғыз халқының билігін өз қолына алады…
</poem>
</blockquote>

Құрылтай делегаттары [[Ресей уақытша үкіметі|Уақытша үкімет]] құлатылғаннан кейін қазақтардың өмір сүруінің өзін күрделендіріп жіберген [[анархия]] (тәртіпсіздік) жағдайында елді аман сақтау үшін милиция жасақтау туралы қаулы қабылдады.

Қазақ-қырғыз автономиясын жариялау мерзімі туралы қызу пікірталас туып, Ә. Бөкейханов бастаған топ: «ортамызда тұрған басқа халықтармен ақылдасып және милиция құрғанша тоқтата тұрайық» — десе, Досмұхамедовтер бастаған топ «дереу жариялансын!» дейді. Артынан екі жақ ымыраға келіп, біраз шартпен автономияны жариялау [[Алаш Орда]] үкіметіне жүктеледі.

== Түсініктемелер ==
<references/>

== Тағы қараңыз ==
* «[[Алаш партиясы|Алаш]]» партиясы
* [[Алаш Орда]] үкіметі
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Қазақстан тарихы]]