Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Жанкелдин.jpg|thumb|right|200px|Әліби Тоқжанұлы Жангелдин]]
'''''Әліби Тоқжанұлы Жанкелдин''''' ([[1884 жыл|1884]], [[Торғай облысы]], қазіргі [[Жангелді ауданы]], [[Қайдауыл]] ауылы - [[14 тамыз]] [[1953 жыл|1953]], [[Алматы]]) — [[Қазақстан]]да [[Кеңес Өкіметі|Кеңес өкіметін]] орнату және нығайту жолындағы күрестің көрнекті басшысы, республиканың [[Кеңес Өкіметі|мемлекет]] қайраткері.

== Өмірбаяны ==
* Әліби 10 жаста болғанда сапарда жүрген Торғайлық қолөнер мектебінің мұғалімі оның есте сақтау және тез үйрену қабілеттерінің жақсы жетілгенін байқап мектепке шақырады. Одан кейін көп ұзамай Әліби үйінен қашып, керуенге ілесіп Торғайға жетеді. Торғайда мектепке түсіп оқушылармен, мұғалімдермен танысып, достық орнатады, әсіресе жер аудартылған бір еңбек мұғалімімен өте тығыз, жай ғана мұғаліммен оқушы арасындағыдан әлде қайда артық достық орнайды. Дәл осы жерде ол аты аңызға айналған батыр [[Амангелді Иманов]]пен бірінші рет кездеседі. Көп ұзамай әкесі оны іздеп тауып үйіне қайтарады. 
* Үйінде болған кезде қазақ даласындағы орын алып жатқан әділетсіздікті көріп үйінен екінші рет қашып [[Қостанай]]ға барады. Сол жерде өзінің ерекше есте сақтау қабілеті және Торғайда алған білімінің арқасында орыс-қазақ мектебіне түседі. Бұл кезде ол 12 жаста болған. Алайда, бұл жерде де әкесі тауып алып, үйіне қайтарайын деген кезде аса құрметті мектеп директорының сұрауы бойынша Әлібиді сол жерде қалдыруға келіседі. Бір ғана жыл ішінде бүкіл материалды меңгеріп, барлық емтихандарды үздік тапсырып, мектепті бітіреді. 
* Одан кейін мектептің бағытымен [[Орынбор]]дағы рухани консисторияға түседі. Бұл жерде де емтихандарда бағдарламадан әлде қайда ертерек тапсырып, Қазан қаласындағы мұғалімдер семинариясына кетеді. Кейін оны [[Мәскеу]] қаласындағы академияның тарих факультетіне аударады, бірақ та 1905 жылы революцияға қатысқаны үшін 2-ші курста оқудан қуылды.
* Дәл осы кезде Әлібиде бір дүниені, басқа халықтардын тұрмысын тануға деген құштарлық пайда болады. Сөйтіп 1910&nbsp;— 1912 жылдары '''«Николай Степнов»''' деген атпен [[Еуропа]], [[Таяу Шығыс]], [[Африка]], [[Азия]] елдеріне жаяу саяхат жасады.
* 1911 жылы Женевада [[Ленин Владимир Ильич|В.И. Ленинмен]] кездесті.
* 1913 жылы Қазақстанға оралып, революциялық жұмыс жүргізді. Өкіметтің қуғындауынан Қырымға кетті, кейін [[Петроград]]қа ауысты.
* 1916 жылы Торғайға келіп, [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|А. Имановпен]] бірге ұлт-азаттық көтерілісті басқарды.
* 1917 жылы [[Уақытша Үкімет|Уақытша үкіметке]] қарсы күрес ұйымдастырды, бұқара халық арасында большевиктер идеясын насихаттады.
* 1917 жылы қарашада [[РКФСР]] Халық комиссарлары Кеңесі Жанкелдинді Торғай облысының төтенше соғыс комиссары етіп тағайындады. 1-ші Торғай облысы Кеңестердің съезінің төрағасы.
* 1918 жылы мамырда [[Дала өлкесі]]нің төтенше комиссары болды. Ол халық арасында шебер ұйымдастырушы, жалынды насихатшы, әскери басшы және саяси қайраткер ретінде танылды.
* 1918 жылы [[Владимир Ильич Ленин|В.И. Лениннің]] тапсырмасымен [[Астархан]] арқылы [[Ақтөбе]] майданына қаржы, қару-жарақ жеткізген отрядты басқарды. Қызыл Әскердің бөлімдерін ұйымдастыруға, Кеңес өкіметін нығайтуға іскерлік пен басшылық етті.
* 1919 жылы шілде&nbsp;— 1920 жылы қазан&nbsp;— [[Қырғыз]]-[[Қазақ]] өлкесін басқару жөніндегі соғыс [[революция]]лық комитет төрағасының орынбасары.
* 1920 жылы қазан айынан ҚАССР ОАК Төралқа төрағасының орынбасары және ҚАССР Қамсыздандыру хал-комы.
* 1938 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының мүшесі, 1951 жылы оның төрағасының орынбасары болды.
* 1920 жылы РК(б)П Қырғыз (Қазақ) облыстық комитетінің және ҚАССРО мүшесі, 1938 жылы Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің [[депутат]]ы. РК(б)П 13-съезінің делегаты (1924).

== Марапаттары ==
* [[Ленин ордені]]
* [[Қызыл Ту ордені]].

== Есте қалдыру ==
* Торғай облысының бір ауданы
* бірнеше ұжымшар (біреуі [[Ақтөбе облысы]]нда) Жанкелдин есімімен аталған.
* [[Ақтөбе]] қаласында оған ескерткіш орнатылған, бір көшенің аты берілген. Ескерткіштің авторлары [[скульптор]] [[Исаев|Исаев А.А.]] және [[архитектор]] [[Белоцерковский|Белоцерковский Н.И.]]<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

[[Санат:1884 жылы туғандар]]
[[Санат:Жангелді ауданында туғандар]]
[[Санат:14 тамызда қайтыс болғандар]]
[[Санат:1953 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:Алматыда қайтыс болғандар]]
[[Санат:Қазақстан мемлекет қайраткерлері]]
[[Санат:Қазақстан революционерлері]]
[[Санат:Ресей революционерлері]]
[[Санат:Қазақстан әскерилері]]
[[Санат:Большевиктер]]
[[Санат:Ұлт-азаттық қозғалыстардың көсемдері]]
[[Санат:Қазақ КСР халық комиссарлары]]
[[Санат:Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің депутаттары]]
[[Санат:Ленин орденінің иегерлері]]
[[Санат:Қызыл Ту орденінің иегерлері]]