Халықаралық ғарыш станциясы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{| class="infobox" style="font-size: 90%; width: 320px; line-height: 1.4em;"
| colspan="2" style="font-size: larger; text-align: center; background:;"| <big>'''Халықаралық ғарыш станциясы'''</big>
|-
| colspan="2" align="center" |[[Сурет:STS-133 International Space Station after undocking 5.jpg|300px]]<br />
|-
| colspan="2" align="center" |{{flagicon|Belgium}}{{flagicon|Brazil}}{{flagicon|Germany}}{{flagicon|Denmark}}{{flagicon|Spain}}{{flagicon|Italy}}{{flagicon|Canada}}{{flagicon|Netherlands}}{{flagicon|Norway}}{{flagicon|Russia}}{{flagicon|USA}}{{flagicon|FRA}}{{flagicon|Switzerland}}{{flagicon|Sweden}}{{flagicon|Japan}}
|-
! style="text-align: center" colspan="2" | '''ХҒС суреті:''' [[30 мамыр]] [[2011 жыл]]<br />[[Сурет:ISS insignia.svg|125px]]<br />'''ХҒС эмблемасы'''
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | Жалпы мәлімет
|-
| '''Ғарыш аппаратының түрі'''
| Орбиталық станция
|-
| '''Эксплуатация басталуы'''
| [[20 қараша]] [[1998 жыл]]
|-
| '''[[Орбита]]тағы күні'''
| {{Days between|20|11|1998}} ({{CURRENTDAY}}.{{CURRENTMONTH}}.{{CURRENTYEAR}} жылға)
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | Техникалық мінездемесі
|-
| '''[[Масса]]'''
| 417&nbsp;289 [[Килограмм|кг]]<ref>{{cite web|title=The ISS to Date (03/09/2011)|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/structure/isstodate_prt.htm|publisher=[[НАСА]]|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qfcqbt9|archivedate=2011-08-11}}</ref>
|-
| '''[[Ұзындық|Ұзындығы]]'''
| 58,2 [[Метр|м]] (22.02.2007 жылға)<ref name="Stat5">Ғылыми интернет-энциклопедия. [http://www.daviddarling.info/encyclopedia/I/ISS.html daviddarling.info] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''[[Ен]]і'''
| 44,5 [[Метр|м]] (22.02.2007 жылға)<ref name="Stat5"/><br />73,15 [[Метр|м]]
|-
| '''[[Биіктік|Биіктігі]]'''
| 27,4 [[Метр|м]] (22.02.2007 жылға)<ref>Астро-подробности: Статистика МКС. [http://www.pbs.org/wgbh/nova/teachers/viewing/3503_astrospi.html pbs.org] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''Ішкі көлемі'''
| 907 м³
|-
| '''[[Атмосфералық қысым|Қысым]]'''
| 1 [[Атмосфера|атм.]]<ref name="Stat4">Станция қалай жұмыс жасайды. [http://science.howstuffworks.com/space-station2.htm science.howstuffworks.com] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''[[Температура]]'''
| ~26,9 [[Цельций|°C]] (орташа)<ref name="Stat4"/><ref>ХҒС: 12 наурыз 2003 ж. күйі [http://www.spaceref.com/news/viewsr.html?pid=8313 spaceref.com] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''[[Қуат]]ы'''
| 110 [[Ватт|кВт]]<ref>ХҒС: сандар мен мәліметтер. [http://www.asc-csa.gc.ca/eng/iss/facts.asp space.gc.ca] {{ref-en}}</ref>
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | Станцияның ұшу туралы мәліметтері
|-
| '''[[Перигей]]'''
| 337—344 [[Километр|км]]<ref name="Stat1">Амплитуда полёта МКС за посл. 365 дней. [http://www.heavens-above.com/issheight.aspx?lat=0&lng=0&alt=0&loc=Unspecified&TZ=CET heavens-above.com] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''[[Апогей]]'''
| 341—351 [[Километр|км]]<ref name="Stat1"/>
|-
| '''[[Ауытқу]]'''
| 51°,6° <ref name="Stat2">ХҒС мәліметтері. [http://pdlprod3.hosc.msfc.nasa.gov/D-aboutiss/index.html pdlprod3.hosc.msfc.nasa.gov] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''Орбита биіктігі'''
| 337—351 [[Километр|км]]<ref name="Stat2"/>
|-
| '''Орбиталық жылдамдық'''
| ~27&nbsp;700 км/сағ<ref name="">МКС. Краткий обзор. [http://www.iafastro.com/index.php?id=552 iafastro.com] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''Хабар жіберу мерзімі'''
| 91,44 [[Минут|мин]] (24.06.2008 жылға)<ref name="Status1">МКС — текущее состояние ([[24 маусым]] [[2008]]) [http://www.spaceref.com/news/viewsr.html?pid=28414 spaceref.com] {{ref-en}}</ref>
|-
| '''Күніне деген айналым'''
| ~15,75 (на 24.06.2008)<ref name="Status1"/>
|-
| '''Жалпы айналым'''
| {{rounddown|{{#expr: {{Days between|20|11|1998}}*15.75}}}} ({{CURRENTDAY}}.{{CURRENTMONTH}}.{{CURRENTYEAR}} жылға)
|-
| '''Өтілген аралық'''
| ~{{formatnum: {{#expr: {{rounddown|{{Days between|20|11|1998}}*24*27743.8}}}}}} км
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | Экипаждың ұшу туралы мәліметтері
|-
| '''Экипаж мүшелері'''
| 3 адам (бастама)<br />6 адам ([[29 мамыр]] [[2009 жыл]]дан бастап)
|-
| '''Адамның келеуі (мекендеуі)'''
| [[31 қазан]] [[2000 жыл]]дан
|-
| '''Мекендеген күндері'''
| {{Days between|31|10|2000}} ({{CURRENTDAY}}.{{CURRENTMONTH}}.{{CURRENTYEAR}} жылға)
|-
| '''Ағымдағы экспедиция'''
| ХҒС-30<ref>{{cite web|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/expeditions/expedition30/index.html|title=Expedition 30|publisher=[[НАСА]]|language=en}}</ref>
|-
| '''Келесі ұшу'''
| Союз ТМА-03М
|-
| '''Соңғы жүк тасымалдаушы'''
| Прогресс М-13М
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | Станцияның негізгі модульдері
|-
| style=" text-align: left" colspan="2" | '''{{flagicon|Russia}} ХҒС-тің [[Ресей]]лік сегменті''':
|-
| colspan="2" | [[Заря (ХҒС модулі)|Заря]], [[Звезда (ХҒС модулі)|Звезда]], [[Пирс (ХҒС модулі)|Пирс]], [[Рассвет (ХҒС модулі)|Рассвет]], [[Поиск (ХҒС модулі)|Поиск]]
|-
| style=" text-align: left" colspan="2" | '''{{flagicon|USA}} ХҒС-тің [[Америка]]лық сегменті''':
|-
| colspan="2" style=" line-height: 200%" | [[Юнити (ХҒС модулі)|Юнити]], [[Дестини (ХҒС модулі)|Дестини]], [[Квест (ХҒС модулі)|Квест]], [[Гармония (ХҒС модулі)|Гармония]], [[Спокойствие (ХҒС модулі)|Транквилити]], [[Купол (ХҒС модулі)|Купол]], {{flagicon|European Union}}[[Коламбус (ХҒС модулі)|Коламбус]], {{flagicon|Japan}} [[Кибо (ХҒС модулі)|Кибо]]
|-
! style="background: #dddddd; text-align: center" colspan="2" | ХҒС құрылымы
|-
| colspan="2" align="center" |[[Сурет:ISS configuration jun-2008 ru.svg|300px]]
|-
| colspan="2" align="center" | [http://www.nasa.gov/multimedia/nasatv/index.html?param=station ХҒС бортынан тікелей WEB-трансляция]
|-
| '''Ресми сайты'''   
| [http://www.mcc.rsa.ru/mks.htm www.mcc.rsa.ru] {{ref-ru}}
|}
'''Халықаралық ғарыш станциясы''', ''қысқаша:'' '''''ХҒС''''' ({{lang-en|International Space Station, қысқаша. ISS}}) - көпмақсатты [[ғарыш]] зерттеу [[кешен]]і ретінде басқарылатын [[орбита]]льді [[станция]].<ref>{{cite web|url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraftDisplay.do?id=1998-067A|title=International Space Station|publisher=Каталог [[NSSDC ID]]|language=en}}</ref> ХҒС  барлығы<ref>{{cite web|url=http://www.russianspaceweb.com/opsek.html|title=OPSEK|last=Zak|first=Anatoly|accessdate=9 October 2011}}</ref> 15 [[мемлекет]] - [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Ұлыбритания]], [[Дания]], [[Испания]], [[Италия]], [[Канада]], [[Нидерланд]], [[Норвегия]], [[Ресей]], [[АҚШ]], [[Франция]], [[Швейцария]], [[Швеция]], [[Жапония]] қатынасатын бірлескен халықаралық [[жоба]].<ref>{{cite web|url=http://home.comcast.net/~newkirk20/documents/CRS12-96.html|title=Archive of official government documents related to the ISS|publisher=International Space Station Guide|language=en|archiveurl=http://web.archive.org/web/20050407114408/http://home.comcast.net/~newkirk20/documents/CRS12-96.html|archivedate=2005-04-07}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.esa.int/esaHS/partstates.html|title=European Participation|publisher=Сайт [[ЕКА]]|language=en}}</ref>

== Құрылу тарихы ==
[[1984 жыл]]ы [[АҚШ]] [[президент]]і [[Рональд Рейган]] американ орбитальді станциясының құрылуы бойынша жұмыстың басталуы туралы хабарлама жасады.<ref name="sts98">Лаборатория доставлена — распишитесь, или Полет STS-98 [http://www.novosti-kosmonavtiki.ru/content/numbers/219/06.shtml novosti-kosmonavtiki.ru] {{ref-ru}}</ref>

[[1988 жыл]]ы жобаланып отырған станция «[[Freedom]]» («Еркіндік») деп аталды.Бұл уақыттарда [[АҚШ]], ЕКА, [[Канада]], және [[Жапония]]ның бірлескен жобасы болды. Орбитаға «[[Шаттл]]» корабльдерімен модульдер алма кезек жеткізіліп отырып басқарылатын ірігабариттті станция жоспарланды. Алайда, [[1990 жыл]]дардың бас кезеңіне қарай жоба құрылымының құны тым ауқымды болғандығынан халықаралық кооперацияның ғана мұндай станция құруына мүмкіндігі болатыны білінді. Құру барысында және орбитаға «Салют» орбитальді станциясын, сол сияқты «[[Мир (ғарыш станциясы)|Мир]]» станциясын шығаруда, біраз тәжірибе алған [[КСРО]] осы уақыттарда «[[Мир-2]]» станциясын құруды жоспарлады, алайда [[экономика]]лық қиындықтарға орай жоба тоқтатылған болатын.

[[1992 жыл]]дың [[17 маусым]]ында космосты зерттеуде [[Ресей]] мен [[АҚШ]] келісімге қол қойды. Осыған сәйкес [[Ресей ғарыш агенттігі]] мен [[НАСА]] «Мир-Шаттл» бірлескен бағдарламасын жасап шығарды. Бұл бағдарлама [[америка]] көпмәртелік «Спейс Шаттл» кораблінің Ресей ғарыш «Мир» станциясына ұшуына, [[Ресей]] ұшқыштарының [[америка]]ндық [[шаттл]]дар экипажында және американ [[астронавт]]тарының «Союз» корабльдері мен «Мир» станцияларын бірлесе қолдануды қарастырды.

«Мир-Шаттл» бағдарламасын жүзеге асыру барысында орбиталық станция құрудың ұлттық бағдарламасын біріктіру идеясы туындады.

[[1993 жыл]]дың [[наурыз]] айында РКА директоры Юрий Коптев және «Энергия» НПО генералды конструкторы [[Юрий Семенов]] [[НАСА]] басшысы Дэниель Голдинге ''Халықаралық ғарыш станция'' құру ұсынысын ортаға салды.
 
[[1993 жыл]]ы [[АҚШ]] тағы көптеген саясаткерлер [[ғарыш станциясы|ғарыш станцияның]] құрылысына қарсылықтарын білдірді. [[1933 жыл]]ы [[АҚШ]] [[Конгресс]]інде ''Халықаралық ғарыш станция'' құрудан бас тарту туралы ұсыныс талқыланды. Бұл ұсыныс бір ғана дауыс айырмашылығымен 215 станция құрылысына қарсылық білдіруші, 216 дауыс жақтаушы қабылданбады.

[[Сурет:ISS June 1999.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[1999]] шілде)]]
[[Сурет:Unity-Zarya-Zvezda STS-106.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2000]] шілде)]]
[[Сурет:ISS on 20 August 2001.jpg|thumb|right|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2001 жыл]])]]
[[Сурет:International Space Station 17 April 2002.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2002]] сәуір)]]
[[Сурет:ISS Aug2005.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2005]] тамыз)]]
[[Сурет:ISS after STS-115 in September 2006.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2006 жыл]]дың қыркүйегі)]]
[[Сурет:ISS after STS-118 in August 2007.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2007 жыл]]дың тамызы)]]
[[Сурет:МКС лето 2008.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2008 жыл]]дың тамызы)]]
[[Сурет:STS-133 International Space Station after undocking 5.jpg|thumb|200px|Халықаралық ғарыш станциясы ([[2011 жыл]]дың наурызы)]]
[[Сурет:Space Fire.jpg|thumb|200px|Шырақтың жануын салыстыру: жердегі (сол жақта) және ХҒС микрогравитациялық жағдайдағы (оң жақта)]]
[[Сурет:Mars500.jpg|thumb|right|200px|Mars500 жобасының 3D үлгісі]]

[[1993 жыл]]ы [[2 қыркүйек]]те [[АҚШ]] вице-президенті [[Альберт Гор]] және [[РФ]] Министрлер Кеңесінің төрағасы [[Виктор Черномырдин]] «нағыз халықаралық ғарыш станция» жаңа жобасы туралы хабарлама жасады.<ref name="sts98"/> Осы уақыттан бастап қатарынан заңдастырылмаған «альфа» ғарыш станциясы қолданылса да, бұл станция заңды түрде «Халықаралық ғарыш станция» деп аталды.<ref>Экипаж «Альфы» переходит на космическую станцию [http://www.inopressa.ru/details.html?id=3415 inopressa.ru] {{ref-ru}}</ref>

[[1993 жыл]]дың [[1 қараша]]сында РКА мен [[НАСА]] «Халықаралық ғарыш станциясының жұмысы бойынша толық жоспарға» қол қойды.

[[1994 жыл]]ы [[23 маусым]]да Юрий Коптев пен Дэниель Голдин [[Вашингтон]] қаласында ХҒС жұмыстарына [[Ресей]] заңды түрде қосылу аясында «Азаматтық ғарыш станцияның Тұрақты басқарылуындағы ресеймен серіктестікке алып келетін жұмыстарды жүргізу бойынша» келісімге қол қойды.

[[1994 жыл]]ғы қараша [[Мәскеу]]де [[Ресей]] мен американ ғарыш агенттіктерінің алғашқы кеңесі өтті, [[жоба]]ға қатысушы-[[фирма]]лармен «[[Боинг]]» пен С.П. Королев атындағы «Энергия» РКК келісімге қол қойылды.

[[1995 жыл]]дың [[наурыз]] айы [[Хьюстон]]да Л.Джонсон атындағы [[Ғарыш]] орталықта станцияның нобайлық жобасы бекітілді.

[[1996 жыл]] станцияның [[конфигурация]]сына қол қойылды. Ол екі сегменттен құралған [[ресей]]лік («Мир-2» жетілдірілген нұсқасы) және американдық ([[Канада]], [[Жапония]], [[Италия]], [[Еуропа]] ғарыш агенттігіне мүше елдер және [[Бразилия]])

[[20 қараша]] [[1998 жыл]] - [[Ресей]] ХҒС бірінші элементі «Заря» функционалды [[жүк блогы]]н (ФЖБ) жіберді

[[7 желтоқсан]] [[1998 жыл]] - «Индевор» [[шаттл]]ы «Заря» модулін американдық «Unity» («Юнити», «Node-1») модуліне қабыстырды.
 
[[2000 жыл]]дың [[2 қараша]]сы «Союз ТМ-31» транспорттық кемесі бірінші негізгі [[экспедияция]]сының ХҒС-ның бортына жеткізілді.

[[2001 жыл]]дың [[7 ақпан]]ы «Атлантис» шаттлының экипажымен STS-98 миссиясы барысында «Юнити» модуліне американдық «Дестини» ғылыми модульі жалғанған болатын.

[[2005 жыл]]дың [[18 сәуір]]і [[НАСА]] басшысы Майкл Гриффин [[ғарыш]] пен [[ғылым]] бойынша [[сенат]] комиссиясының тыңдалымында станцияның американдық сегментіндегі ғылыми ізденістерді тоқтатудың қажеті туралы мәлімдеме жасады. (CEV) Жаңа басқарылатын корабль құрылысы мен құрылымына қаражат бөлу қажеттігі туындалды. Жаңа басқарылатын корабль [[АҚШ]]-тың станцияға тәуелсіз түрде жеткізілуін [[2003 жыл]]ы [[1 ақпан]]дағы «[[Колумбия]]ның» [[2005 жыл]]дың шілдесіне дейінгі шаттлдардың станцияға ұшуының қайта жандануына  апатынан кейін [[АҚШ]]-тың ұшуы [[2005 жыл]]дың шілдесінде тоқтатылғандықтан, қайта ұшуының қамтамасыз етілу қажеттігі туындады.
 
«[[Колумбия]]ның» апатқа ұшырауынан кейін ХҒС ұзақ уақыттарда қызмет еткен экипаж мүшелерінің саны үштен екісіне дейін қысқартылған болатын. Бұл [[станция]]ны экипаждың ары қарай жұмыс істеуіне қажетті [[материал]]дармен қамтамасыз етумен байланысты болатындықтан тек [[ресей]]лік «[[Прогресс (ғарыш кемесі)|Прогресс]]» жүк кемесімен жүзеге асырылды.

[[2005 жыл]]дың [[26 шілде]]сінде шаттлдар ұшуынан кейін «[[Дискавери]]» шаттлының сәтті ұшуымен қайта жанданған болатын. Шаттлдардың қолданылуына дейін [[2010 жыл]]ға дейін 17 ұшу жоспары жолға қойылды осы ұшулар барысында ХҒС-на станцияның ары қарай құрылысын жетілдірілуіне, құрылым бөлшектерін қайта жетілдіруге ішінара алғанда канадалық манипуляторға қажетті құралдар мен үлгілер жеткізілді.
«Колумб» ғарыш кемесінің апатынан кейінгі шаттлдың (Шаттл «Дискавери» STS-121) екінші ұшуы [[2006 жыл]]дың шілдесінде жасалды. Бұл [[шаттл]]ға ХҒС-13 экипажының ұзақ уақыттардағы экспедициясы ХҒС-на [[неміс]] [[ғарышкер]]і [[Томас Райтер]] қосылды. Осылайша ХҒС-на ұзақ уақыттар бойындағы экспедициясы үш жылғы үзілістен соң, үш ғарышкер жұмыс қайтадан жұмысын бастап кетті.

[[2006 жыл]]дың [[9 қыркүйек]] айында «Атлантис» челногы ХҒС- на ХҒС-ның ферменнный құрылымының екі сегментін, [[күн батареясы]]ның екі панелін, сол сияқты американ сегментінің термореттеуші жүйесінің [[радиатор]]ын жеткізді.

[[2007 жыл]]дың [[23 қазан]]ында «Дискавери» шаттлының бортына «Гармония» модулі келіп жетті. Оны «Юнити» модуліне уақытша жалғастырып қойды. Жалғастырылғаннан кейін [[2007 жыл]]ы [[14 қараша]]да "Гармония" модулі «Дестини» модуліне жалғастырылып қойылды. ХҒС негізгі американдық сегментінің құрылысы аяқталды.

[[2008 жыл]]ы станция екі зертханасымен жетілді. 11 ақпанда еуропалық ғарыш агенттігінің тапсырысы бойынша құрылған «[[Коламбус]]» модулі жалғастырылды, ал [[14 наурыз]] бен [[4 маусым]]да [[жапондық әуеғарыш зерттеу агенттігі]]нің жасалуындағы «Тәжірибелік жүк отсегінің» (ELM PS) және ауа кірмейтін отсек (РМ) «[[Кибо]]» [[зертхана]]лық модульдерінің үш негізгі отсегі қосылды.

[[2009 жыл]]дың [[29 мамыр]]ынан бастап құрамында барлығы екі рет жеткізілген алты адамнан тұратын, алғашқы үш адамы «Союз ТМА-14» кемесіне келген, кейін оларға «Союз ТМА-15» қосылған  ХҒС-20 ұзақуақыттық экипажы жұмысын бастады. Экипажды көбейтудің азғантай деңгейі Азғантай жағдайда болса да экипажды көбейту станцияға жүк жеткізу мүмкіндігінің көбейтілуімен байланысты ATV [[Еуропа ғарыш агенттігі]]нің жүк кемесімен қолдану басталған болатын (бірінші жіберілім [[2008 жыл]]дың [[9 наурыз]]ында басталды, пайдалы жүк - 7,7 тонн, жылына 1 ұшырылым ). Бұдан басқа

[[2009 жыл]]ы станцияға H-II Transport Vehicle (пайдалы жүк - 6 тонна) жапон автоматикалық жүк кемесі өз ұшуын бастады.

[[2009 жыл]]ы [[12 қараша]]да станцияға жіберілуге дейін «Іздеу» атын алған МИМ-2 кіші зерттеу үлгісі қабыстырылды. Бұл «Пирс» қабыстыру торабы базасында құрастырылған станцияның [[Ресей]] сегментінің төртінші үлгісі. Үлгінің мүмкіндіктері онда кейбір ғылыми тәжірибелер жасауға мүмкіндік береді, сол сияқты, біруақытта [[Ресей]] кемелірінің аялдау орнының қызметін атқарады.

[[2010 жыл]]дың [[18 маусым]]ында ХҒС-на «Рассвет» (МИМ-1) Ресей кіші зерттеу үлгісі жалғастырылды. «Рассвет» кемесін «Заря» функционалды-жүк блогына жалғастыру операциясы «[[Атлантис]]» американдық кішкене [[ғарыш]] қайығының араласуымен, кейін ХҒС араласуымен жүзеге асырылды.

=== Жоспарланған оқиғалар ===
{{wide image|ISS Centers.svg|880px|Space centres involved with the ISS programme|alt=A world map highlighting the locations of space centres. See adjacent text for details.}}
[[2012 жыл|2012]]-[[2013 жыл]]дар аралығында «Союз» және «Прогресс» [[ресей]] [[ғарыш кемесі|ғарыш кемелерін]] жетілдіруді жүзеге асыру жоспарда.

[[2011 жыл]]ы «Космический челнок» көпмәртелік кемелері түрінің ұшуы аяқталды. Осы оқиғадан кейін [[АҚШ]] өздері басқаратын кемесі бомай қалуынан ХҒС-на жетуіне мүмкіндік болмай қалды.

[[2012 жыл]]ы [[12 қаңтар]]да «Дракон» (Dragon SpaceX) транспортты ғарыш кемесін кейін ХҒС-на жалғастыруымен жіберу жоспары жасалды.
 
[[2010 жыл]]дың ақпанында Халықаралық ғарыш станциясын басқару бойынша Көпжақты кеңес ХҒС н 2015 жылдан кейін қолдануды жалғастырудың бұл кезеңде ешбір белгілітехникалық шектеудің жоқ екенін растады, ал АҚШ Әкімшілігі кемінде 2020 жылға дейін ХҒС-н ары қарай қолдану жағдайларын қарастырды.

[[2012 жыл]]дың алғашқы ауысымында ХҒС на 25 тонналық ресейлік «Наука» көпқызметті зерттеу үлгісін (КЗҮ) жалғастыру жоспарланып отыр. Ол кейін босатылып алынатын «Пирс» үлгісінің орнына келеді. Осылардан өзге жаңа ресейлік үлгі «Пирстің» барлық қызметін өзі орындайтын болады.

== Станция құрылысы ==
[[Станция]]ның негізгі құрылысы үлгілік принципі қойылды. ХҒС-сын құрастыру кешенге [[орбита]]ға жеткізіліп қойылған кезектегі үлгіні немесе блокты біртіндеп қосу жолы арқылы жүзеге асырылады. Кестеде станцияның бөліктері болып табылатын (боялған) , немесе жеткізуге жоспарланған (боялмаған) барлық негізгі және қосымша үлгілер бейнеленген.

[[Үлгі]]лердің орналасуы бір біріне қарағанда жиі өзгеріп отырады. [[Кесте]]де жоспарланған құрылыс аяқталуына қарай орналасуы көрсетілген. [[Станция]] компонеттеріні ағымдағы орналасуын ХҒС Үлгісінің қалыбынан көруге болады. (төменде)
{{ХҒС схемасы}}
'''Сызбада бейнеленген:'''

* '''«Заря»''' - ХҒС үлгісіндегі [[орбита]]ға алғашқы жеткізілгендердің бірі «Заря» функционалды-жүк үлгісі. Үлгінің салмағы - 20 [[тонна]], ұзындығы - 12,6 м, [[диаметр]]і - 4 м, көлемі - 80 м³. Орбита түзетуге [[реактивті қозғалтқыш]]тарымен және [[күн батареясы]]мен жабдықталған. Үлгіні қолдану уақыты кемінде 15 жыл уақытты мөлшерлеп отыр. «Заряны» құрудағы [[америка]] [[қаржы]]лық үлесі - 250 млн долл., [[ресей]]лік -150 млн [[доллар]]дан артық. [[1998 жыл]]дың [[20 қараша]]сында ұшырылды.
* '''П. О. панель''' -«Звезда» үлгісінде [[америка]] жағының талабымен жасалған сынықшаларға қарсы панель немесе ұсақ [[метеор]]ларға қарсы қорғаныш .
* '''«Звезда»''' - ұшу [[басқару жүйесі]], өмірді қамтамасыз ету , [[энергетика]]лық және [[ақпараттық орталық жүйесі]], сол сияқты [[ғарышкер]]лерге арналған каюталары орналасқан «Звезда» қызметтік үлгісі. Үлгінің салмағы - 24 тонна. Үлгі бес отсекке бөлінген, төрт қабыстырылу торабы бар. [[Еуропа]]лық және [[америка]]ндық мамандардың араласуымен жасалған есептеу кешенін есепке алмағанда оның барлық жүйелері мен блоктары - ресейлік болып табылады. [[2000 жыл]]ы ұшырылды.
* '''КЗҮ'''- кіші зерттеу үлгісі, [[ғылым]]и [[тәжірибе]]лерді жүзеге асыруға арналған арнайы жабдықтарды сақтайтын «Поиск» және «Рассвет» екі [[ресей]]лік жүк үлгісі. «Поиск» «Звезда» үлгісінің [[зенит]]тік қабыстыру торабына жапсарластырылған, ал «Рассвет» - «Заря» үлгісінің портына жапсарластырылған.
* '''МЛМ''' - экипаждың [[уақыт]]ша тұрағында ғылыми тәжірибелер жүргізілуге арналған құралдарды сақтауға жағдайлар қарастырылған ресейлік көпқызметті [[зертхана]]лық үлгісі. Сол сияқты [[еуропа]]лық [[манипулытор]] қызметін атқарады.
* '''ERA''' - [[станция]] ішінде орналасқан құралдарды араластыруға арналған [[еуропа]]лық арақашықтық манипуляторы. [[Ресей]]лік МЛМ ғылыми зертханасына бекітілетін болады.
* '''Гермоадаптер''' - ХҒС [[модуль]]дерінің арасын жалғастыруға және [[шаттл]]дар қабысуын қамтамасыз етуге арналған [[герметика]]лық қабыстырғыш жалғастыру тетігі.
* '''«Транквилити»''' - өмір сүруді қамтамасыз ететін ХҒС модулі. [[Су]]ды қайта өңдеу, [[ауа]] [[регенрация]]сы, қалдықтарды кәдеге жарату және басқа да  жүйелерден тұрады.
* '''«Юнити»''' модуліне жалғастырылған.
* '''«Юнити»''' - жапсарластыру торабы мен «Квест», «Нод-3» Z1 фермасы модульдеріне және оған транспорттық Гермоадаптер-3 кемесі арқылы жалғастырылатын арналған [[элект]] күшінің коммутаторының қызметін атқаратын үш ХҒС біріктіруші модульдерінің алғашқысы.
* '''«Пирс»''' -ресейлік «Союз» және «Прогресс» ғарыш кемесінің түйістірілуін жүзеге асыратын айлақ порты, «Звезда» модулінде орнатылған.
* '''ІҚП''' - ішкі қойма [[платформа]]сы: тек қана [[жүк]] пен [[жабдық]]тарды сақтауға арналғанүш ішкі герметикалық емес платформа.
* '''Фермалар''' - элементтерінде күн батареялары, радиатор панелі және арақашықтық манипуляторы орнатылған біріккен фермендік құрылым. Сол сияқты герметикалық емес жүктер мен әр алуан жабдықтарды сақтауға арналған.
* '''«Канадарм2»''', немесе '''«Мобильдік қызмет көрсету жүйесі»''' - транспорттық кемесі мен ішкі жабдықты ауыстыруға арналған негізгі құрал ретінде қызмет ететін арақашықтық манипуляторының канадалық жүйесі.
* '''«Декстр»''' - [[станция]]ның сыртындағы жабдықтарды ауыстырып отыруға қызмет ететін екі арақашықтық [[манипулятор]]ынан тұратын [[канада]]лық жүйе.
* '''«Квест»''' - [[ғарышкер]]лер мен [[астронавт]]тардың алдынала десатурация ([[адам]] [[ағза]]сындағы [[қан]]ынан [[азот]]ты шайып алу) жасау мүмкіндігі бар [[ғарыш кеңістігі]]не шығуын жүзеге асыруға арналған арнайыландырылған шлюзді модуль.
* '''«Гармония»''' - жапсарластыру торабы мен үш ғылыми зертхананың және оған транспорттық кемесінің Гермоадаптер -2 арқылы жапсарластырылатын электр күші мен қабыстыру торабының қызметін атқаратын біріктіруші модулі.
* '''«Коламбус»''' - ететін ғылыми жабдықтардан басқа станцияның [[компьютер]]лік құралдары арасындағы байланысты қамтамасыз желілік коммутаторлар(хабтар) орнатылған еуропалық зертханалық модуль. «Гармония» модуліне қабыстырылған.
* '''«Дестини»''' - «Гармония» модуліне қабысқан [[америка]]ндық [[зертхана]]лық [[модуль]].
* '''«Кибо»''' - үш отсек пен бір негізгі арақашықтық манипуляторынан тұратын [[жапон]]дық зертханалық модуль. [[Станция]]ның ең үлкен модулі. [[Физика]]лық, [[биология]]лық, [[биотехнология]]лық және [[герметика]]лық және герметикалық емес жағдайларда басқа да ғылыми тәжірибелерді жүргізуге арналған. Бұдан басқа, маңызды құрылым арқасында жоспарланбаған тәжірибелерді де жүргізе беруге мүмкіндік алады. «Гармония» модуліне қабыстырылған.
* '''«Купол»''' - [[мөлдір]] шолу [[күмбез]]і. Оның жеті [[иллюминатор]]ы [[ғарыш]] құралдарының қабыстырылуы сәтінде тәжірибе өткізу, ғарышты және жерді бақылау үшін, сол сияқты, станцияның басты арақашақтақта басқару пульті ретінде қолданылады. Экипаждың тынығу орны. [[Еуропалық ғарыш агенттігі]] құрастырған және жасап шығарған. «Транквилити» тораптық модуліне орнатылған.
* '''ТСП''' - [[вакуум]]да қажетті ғылыми тәжірибелерді жасайтын құралдарды орналастыруға арналған 3 және 4 [[ферма]]ларға бекітілген төрт герметикалық емес [[платформа]]лар. Станцияға жоғары қарқынды жылдамдық каналы бойынша тәжірибелер қорытындыларын өңдеу мен жіберу жұмыстарын қамтамасыз етеді.
* '''Герметикалық көпфункционалды модуль''' жүктерді сақтауға арналған [[қойма]]лық орын, '''«Дестини»''' надирлі қапсыру тораптық модуліне жапсарластырылған.

Жоғары да сараланған [[компонет]]терден басқа орбитаға ХҒС қажетті ғылыми құралдар мен басқа да жүктермен қамтамасыз ету үшін уақытылы жеткізіп тұратын «Леонардо», «Рафаэль» және «Донателло» атты үш жүк модулі бар. «Көпмақсатты жабдықтау модулі» атты жалпы атау алған модульдер шаттлдардың жүк отсегіне жеткізіледі және «Юнити» модуліне қабыстырылады. «Леонардо» қайта жабдықтау модулі [[2011 жыл]]дың [[наурыз]]ынан бастап станция модульдерінің «Герметикалық көпфункциялы модульдер» (Permanent Multipurpose Module, PMM) санатына енді.

=== Станцияны электр қуатымен қамтамасыз ету ===
ХҒС на жеткізілетін [[электр]] қуатының көзі [[станция]]ның [[күн батареясы|күн батареяларының]] жарығы электр қуатына айналатындықтан Күн болып табылады.

[[Ресей]] сегментінде ХҒС «[[Спейс Шаттл]]» және «[[Союз]]» [[ғарыш]] [[кеме]]лерінде үйлесе қолданылатын тұрақты қуат 28 вольт қолданылады. Электр қуаты «Заря» және «Звезда» модульдерінің күн батареяларымен тікелей өндіріледі, сол сияқты қуат өзгертілуі арқылы американ сегментінен [[Ресей]] сегментіне ARCU (American-to-Russian converter unit) және кері бағытта қуат өзгертілуі арқылы RACU (Russian-to-American converter unit) беріле алады.

== Дереккөздер ==
<references/>

{{Жақсы мақала}}

[[Санат:Ғарыш]]
[[Санат:1998 жыл]]
[[Санат:Халықаралық ғарыш станциясы]]
[[Санат:Ғарыш станциялары]]
[[Санат:Ғарыштану]]
[[Санат:NASA]]