Тектоникалық қозғалыстар бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:Plate tectonics map.gif|right|thumb| alt=A.|270 px|[["Тектоникалық қозғалыстар"]]]]


'''Тектоникалық қозғалыстар''' – [[жер]] қойнауындағы әр түрлі процестердің әсерінен болатын механикалық қозғалыстар жиынтығы. Бұл қозғалыстардың басты себебіне жер қойнауынан бөлінетін жылу ағымдары мен ғаламшар болмысына тән [[гравитация|гравитациялық]] [[энергия]], [[Күн]] мен [[Ай]] энергиясы, [[галактика|галактикалық]] [[энергия]], т.б. әсерлерді жатқызуға болады. Бұлар ауырлық күшінің әсері мен [[литосфера|литосфераның]] [[астеносфера|астеносфераға]] қатысты гравитациялық тепе-теңдікке ұмтылуымен байланысты болады. 

-----

Тектоникалық қозғалыстар бағыт-бағдарына қарай жер қыртысы мен бүтін литосферадағы [[геология|геологиялық]] құрылымдардың пайда болу, даму және тұрақтану процестерінде шешуші рөл атқаратын тік және көлбеу бағытталған болып екі түрге бөлінеді. Сол себепті Тектоникалық қозғалыстардың жіктелуі осы қозғалыстардың геологиялық құрылымдарды өзгертудегі рөлі тұрғысынан жасалады. Тектоникалық қозғалыстар мынадай негізгі түрлерге жіктеледі: 

* [[орогендік]] тектоникалық қозғалыстар – таулы белдеулер мен тау жүйелерінің пайда болуын қамтамасыз ететін қозғалыстар жиынтығы. Мұның ерекшелігі өзі қамтыған аймақтағы тау жыныстарының қатқабаттарын жаппай [[деформация|деформацияға]] (қатпарлануға) ұшыратуында; 

* [[эпейорогендік]] тектоникалық қозғалыстар – жай және ұзақ уақыт бойында көрініс бере отырып, ірі аймақтардың көтерілуін немесе ойысуын қамтамасыз ететін қозғалыстар. Мұндай қозғалыстардың көрініс беру масштабы мен ауқымы, жылдамдығы мен [[амплитуда|амплитудасы]] әр түрлі және тік бағытталған болып келеді; 

* [[изостатика|изостатикалық]] тектоникалық қозғалыстар – литосфераның астеносфера бетінде изостатикалық тепе-теңдікте болуын қамтамасыз ететін қозғалысалы Мұндай қозғалыстар кезінде литосфера массасының шөгінді тау жыныстарының түзілуі, тау жыныстарының қатпарлануы, т.б. әсерінен ұлғайған аймақтары төмен қарай сұғынып, ал керісінше массасының азайған жерлері жоғары көтеріледі; 

* құрлықтар [[дрейф|дрейфі]] – тұтас құрлықтардың немесе олардың ірі бөліктерінің көлбеу бағытта мыңдаған км жылжуымен сипатталатын тектоникалық қозғалыстартар. Мұны астеносфера аймағындағы жылу ағымдары тудырады; 

* мұхит түбінің [[спрединг|спредингі]] – мұхит түбі литосферасының үнемі көлбеу бағытта жылжып, оны базальт жабынымен жаппай көмкеретін Тектоникалық қозғалыстар; 

* [[субдукция]] – көлбеу бағытта жылжыған жұқа мұхиттық литосфераның оған қарсы бағытта жылжыған немесе тыныштықта тұрған қалың құр-лықтық литосфераның астына 60 еңістік бойымен сұғынып кететін Тектоникалық қозғалыстар; 

* коллизия – бір-біріне қарсы жылжыған екі құрлықтың соқтығысуы нәтижесінде тау жүйелері мен таулы белдемдердің қалыптасуын қамтамасыз ететін тектоникалық қозғалыстар.<ref>Мұнай және газ геологиясы терминдерінің, орысша-қазақша түсіндірме 
сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Казакстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар 
Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов. — А.: АРНGroup, 2000. — 328 бет.</ref><ref> Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Аныктамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0 </ref>  

==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}

[[Санат:Сөздік]]
[[Санат:Мұнай және газ геологиясы]]
[[Санат:Терминология]]