Спорттық бал билері бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[Сурет:BallroomDance.jpg|thumb|[[Бал биі]]|200px]]
'''Спорттық бал билері''' нағыз эстетикалық және сәнді спорт түрі. Спортқа жатқызатын себебі - би көп энергияны, күшті, табанды жаттығуды қажет етеді. Спорттық бал билері екі топқа бөлінеді, оған ''[[еуропалық билер]]'' (стандарт) мен ''[[латын-америка билері]]'' жатады. Спорттық билер бойынша жарыс осы екеуі  бойынша өткізіледі.

== Тарихы ==

[[Сурет:Marie Antoinette Young6.jpg|200px|thumb|Мария-Антуанетта биге дайындық үстінде]]

«[[Бал]]» термині ортағасырлық Еуропада пайда болған, кәсіби емес, [[ақсүйек]]тердің жұпты билерінен шыққан. Уақыт өте келе бұл билер түрлі өзгерістерге ұшыраған: Еуропа тарихының барлық дәуірлері - [[қайта өрлеу]], [[Ағартушылық кезеңдегі Батыс Еуропа|ағартушылық]], [[классицизм]], [[романтизм]], - өзіндік билер жиынын тудырып отырды. Бүкіл Еуропаның мәдени дамуының барысында бал биіне әр түрлі этникалық көздер және кәсіби билер әсер етіп отырды.

XX ғасыр бал билері XIX—XX ғасыр шегінде африкалық және латын-америкалық әндер мен би мәдениеті жандандырған жаңа еуропалық би негізінде құралды. Қазіргі заманғы бал билерінің басым көпшілігінің түп тамыры еуропалық би мектебінің астыртын техникалық өңдеуінен өткен африкалық билерден бастау алады.

1920-жылдары Англияда Императорлық би мұғалімдері қоғамы тұсында бал билері бойынша арнайы Кеңес құрылды. Ағылшын мамандары сол уақыттағы барлық белгілі  билерді стандарттады. Осылайша билер байқауы қалыптасты және содан бері бал биі ''спорттық'' және ''қоғамдық'' болып екі бағытқа бөлінді. 1930-1950 жылдары стандартты бал билерінің саны оған 5 латын-америкалық билердің (рет бойынша: румба, самба, джайв, пасодобль, ча-ча-ча) қосылуы арқасында көбейді.

Қазіргі таңда спорттық бал билері бойынша жарыстар өткізіледі. Осы орайда бірнеше бағдарламалар қалыптасты:
* Еуропалық;
* Латын-Америкалық;
* Қоссайыс (он түрлі би);
* Еуропалық және Латын-Америкалық секвей (өзіндік әуенге орындалатын үш минуттық шоу);
* Еуропалық және Латын-Америкалық формейшн (8 жұптан тұратын ансамбльдер жарысы);
''[[Әуесқойлық]] Әлем чемпионаттары'' WDSF (бұрынғы IDSF) қамқорлығымен, ал ''кәсіби әлем чемпионаттары'' Бүкіләлемдік  би кеңесі қолдауымен өткізіледі. Әлемдегі айтулы жарсытар ағылшын жарыстары болып жалғасып келеді, атап айтқанда, [[UK Open]] и [[Блэкпуль фестивалі]] (ағл. Blackpool Dance Festival).  Америка Құрама Штаттарында кейбір бал билерінің және олар бойынша би жарыстарын өткізудің өзіндік ұлттық нұсқасы сақталуда. Мысалы, «American Smooth» және «American Rhythm».

''«Бал»'' сөзі латынның ''«ballare»'' деген сөзінен шыққан, және ол ''«билеу»'' деген мағынаны білдіреді. Бал билерінің барлығы жұпты және ол жұп [[кавалер]] мен [[Ханша|ханымнан]] құралады. Еуропалық бағдарламада ханым мен кавалердің жұптық ұласуы тығыз және бидің толық орындалу барысында ол ұласу сақталады, ал латын-америкалық бағдарлама билерінде жұптардың ұласуы еркін, көбінесе қолдардың түйісуімен жүзеге асырылады.

Бал билерінің орындалуы белгілі бір икемдер мен жаттығуларды қажет еткендіктен, олардың қоғамдағы әйгілілігі уақыт өте төмендеді. 1960-жылдары [[твист]]тің пайда болуы жұп билердің аяқталуына әкелді. Вальс, танго, факстрот және т.б. сияқты билер көпшілікті көңілдендіре алмады. Осылайша бал биінің тарихында жаңа бет ашылды.

== Еуропалық бағдарлама ==
[[Сурет:Ballroom dance exhibition.jpg|thumb|190px|left|[[Вальс|Баяу Вальс]]]]

Еуропалық бағдарламаға (Стандарт) 5 түрлі би кіреді: ''[[Вальс|Баяу Вальс]]'', ''[[Танго]]'', ''[[Вена Вальсі]]'', ''[[Факстрот|Баяу факстрот]]'' және ''[[Квикстеп]]'' ([[Жылдам факстрот]]). Еуропалық бағдарламадағы барлық билер сызық бойымен (сағат тіліне қарсы бағытта айналу) қозғалу арқылы орындалады. Қыздар талапқа сәйкес ұзын көйлек, ал жігіттер қара немесе қара көк түсті [[фрак]] киеді. Жігіттердің мойнында [[галстук]] немесе көбелек (бабочка) болу керек. Фрактың орнына [[смокинг]] немесе [[көкірекше]] киіп билеуге де болады. Қазіргі заманғы биге арналған костюмдер күнделікті киетін костюмдерден тігісі арқылы ажыратылады, олардың бір ерекшелігі серіктестің костюмінің иық жағы қолдарын көтергенде түзу болып қалу керек.
<gallery  perrow=5 widths="180px" heights="190px">
Сурет:Стандарт1.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Стандарт2.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Стандарт3.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Стандарт4.jpg| Киім үлгілері
</gallery>

== Латын-Америкалық бағдарлама ==
[[Сурет:Пасодобль.jpg|thumb|210px|[[Пасодобль]]]]

Латын-Америкалық бағдарламаға ''[[Самба]]'', ''[[Ча-ча-ча]]'', ''[[Румба]]'', ''[[Пасодобль]]'' және ''[[Джайв]]'' билері кіреді. Латын-Америка билерінің ішінде тек самба мен пасодобль билері ғана сызық бойымен қозғалу арқылы орындалады. Ал қалған билерді орындау барысында бишілер бір орында қалады, алайда, кейде азды-көпті сызық бойымен (би алаңы бойымен қозғалып, бастапқы орнына қайтып келу немесе келмеу). Қазіргі таңда қыздардың жарыс көйлектері, ереже бойынша, қысқа, өте ашық және денеге жабысып тұруы керек. Жігіттердің жарыс костюмдері де денеге жабысып тұруы керек.

<gallery perrow=5 widths="180px" heights="190px">
Сурет:Латина3.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Латина4.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Латина1.jpg| Киім үлгілері
Сурет:Латина2.jpg| Киім үлгілері
</gallery>

== Бал билерінің классификациялары ==
=== Билер классификациясы ===
{| class="navbox wikitable" style="width:100%; text-align:left"
! style="background:#ceffc6; font-size:12px;" colspan=4 | [[Бүкіләлемдік би кеңесі]] анықтаған би жарыстары
|-
! style="background:#FFDDFF; width:15%" rowspan=6 | [[Халықаралық стандарт]]
! style="width:20%"| Би түрлері
! style="width:15%"|Әуен (Халықаралық спорттық би федерациясы темп нормалары)<ref>{{cite web | url=http://www.fedansa.org/documents/rules/IDSF%20COMPETITION%20RULES.pdf | title=IDSF Competition Rules 2008 Rule 5.12| accessdate=2009-02-22}}.</ref>
! style="width:50%"|Ескертулер
|-
| '''[[Вальс]]'''
| минутына 28–30 такт
| ''Баяу Вальс'' немесе ''Ағылшын Вальсі'' ретінде танымал
|-
| '''[[Танго]]'''
| минутына 31–33 такт
|
|-
| '''[[Вена вальсі]]'''
| минутына 58–60 такт
| Кейбір елдерде (мысалы Австрияда) ''Вена вальсі'' жәй ''Вальс'' деп аталады.
|-
| '''[[Факстрот]]'''
| минутына 28–30 такт
|
|-
| '''[[Квикстеп]]'''
| минутына 50–52 такт
|
|-
! style="background:#FFDDFF;" rowspan=6 | [[Халықаралық латын-америка]]
|-
| '''[[Самба]]'''
| минутына 50–52 такт
|
|-
| '''[[Ча-ча-ча]]'''
| минутына 30–32 такт
| 
|-
| '''[[Румба]]'''
| минутына 25–27 такт
|
|-
| '''[[Пасодобль]]'''
| минутына 60–62 такт
|
|-
| '''[[Джайв]]'''
| минутына 42–44 такт
|
|-
! style="background:#ceffc6; font-size:11px;" colspan=4 | Америкалық стильдегі би жарыстары (тек АҚШ пен Канадада) 
|-
! style="background:#FFDDFF; " rowspan=5 | [[Америкалық байсалды]] («American Smooth»)
! |Би түрлері
! |Әуен (Халықаралық спорттық би федерациясы темп нормалары) 
! |Ескертулер
|-
| '''[[Вальс]]'''
| минутына 28–30 такт
|
|-
| '''[[Танго]]'''
| минутына 30–32 такт
|
|-
| '''[[Факстрот]]'''
| минутына 30–32 такт
|
|-
| '''[[Вена Вальсі]]'''
| минутына 54–56 такт
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" rowspan=6 | [[Америкалық ритм]] («American Rhythm»)
|-
| '''[[Ча-ча-ча]]'''
| минутына 28–30 такт
|
|-
| '''[[Румба]]'''
| минутына 32 такт
|
|-
| '''[[Шығыс жағажайлық Свинг]]'''
| минутына 34–38 такт
|
|-
| '''[[Болеро]]'''
| минутына 24–26 такт
|
|-
| '''[[Мамба]]'''
| минутына 47 такт
|
|-
! style="background:#ceffc6" colspan=4 | Басқалар
|-
| colspan=4| Тарихи/Винтажды билер
:[[Вальс]] – [[Полька]] – [[Шотланд]] – [[Танго]] – [[Уанстеп]] – [[Факстрот]]
|-
| colspan=4|Кейде бал биі ретінде категорияланатын басқа билер
: '''Түнгі клуб'''
:[[Түнгі клуб Тустебі]] – [[Хасл]] – [[Жаңа Джайв]] / [[Лерок]] / [[Серок]] – және Свингтің барлық түрлері: [[Шығыс жағажайлық Свинг]] / [[Батыс жағажайлық Свинг]]/ [[Линди Хоп]] / [[Каролина Шэг]] / [[Коллегиялық Шэг]]

: '''Латын Түнгі клубы'''
:[[Сальса]] – [[Кумбия]] – [[Мамба]] – [[Меренге]]  – [[Порро]] – [[Ча-Ча]]

: '''Бразилиялық билер'''
:[[Форро]] – [[Пагода]] – [[Самба де Гафиейра]] – [[Ламбада]]

: '''Кантри/Батыс билері'''
:[[Кантри/Батыс Полькасы]] – [[Кантри/Батыс Ча-часы]] – [[Кантри/Батыс Тустебі]] – [[Кантри/Батыс Вальсі]]

: '''Кейжн билер'''
:[[Кейжн Уанстеп]]  – [[Кейжн Тустеп]] – [[Зайдека]] – [[Кейжн Вальс]]

: '''[[Мюзетта билері]]'''
:[[Джава]], [[Мюзетта-Вальс]], [[Мюзетта-Танго]], [[Мюзетта-Пасодобль]].

: '''Басқалары'''
:[[Аргентиналық Танго]], [[Жаңа мода]]
|}

=== Бишілер классификациясы ===

Би алаңында бәсекелестікке қабілетті болу үшін, спорттық бал билерінде бишілердің дайындық деңгейін көрсететін ''класстар жүйесі'' және бишілерді жас мөлшерімен бөлетін ''жастық категория жүйесі'' енгізілген. Бірінші бәсекелестікке шығу кезінде бишілерге ең төменгі класс (Н) беріледі. Төменгі класстарда барлық билерді билеуге рұқсат етілмеген. Жоғарғы класс әуесқой бишілерде.

{| class="navbox wikitable" style="width:100%; text-align:left"
! style="background:#ceffc6; font-size:12px;" colspan=3 | Бишілердің дайындық деңгейі бойынша классификациялануы
|-
! style="background:#DDDDFF; width:25%" | Класс түрлері
! style="width:50%"| Ерекшеліктері
! style="width:25%"| Ескертулер
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | H класс (Hobby-класс)
| Бұл класс бойынша жарыстар өткізілмейді. 
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | E класс
| Бұл класста 6 би орындалады: баяу вальс, вена вальсі, квикстеп, самба, ча-ча-ча және джайв. Келесі классқа өту үшін жарыстарда бал жинау қажет.
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | D класс
| Бұл класста Е классындағы барлық билер және оған тағы 2 би: танго және румба қосылып орындалады. Келесі классқа өту үшін жарыстарда бал жинау қажет.
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | C класс
| Негізгі тізімдегі билерден басқа хореографияны орындауға рұқсат етілген.
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | B класс
| Бұл класс спортшыларына дене тұрыстары мен демеулерін орындау мүмкіндігі беріледі. 
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | A класс
| Кәсіпқой бишілер классы
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | S класс
| "Ерекше класс" - ұлттық чемпионт немесе біріншіліктің нәтижелеріне байланысты ұлттық федерация Президиумының шешімімен беріледі
|
|-
! style="background:#FFDDFF; width:25%" | M класс
| Халықаралық, мастер класс. Би спортындағы ең жоғарғысы.
|
|-
! style="background:#ceffc6; font-size:12px;" colspan=3 | Бишілердің жас ерекшеліктері арқылы классификациялануы
|-
! style="background:#DDDDFF; width:25%" | Топ 
! style="width:50%"| Ерекшеліктері
! style="width:25%"| Ескертулер
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Бастауыш 5-7 жас
| Үлкеніне осы жылы 6 жас толады және одан кіші (туған жылы бойынша)
| Бұл топ бойынша ресми жарыстар жүргізілмейді
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Балалар 0
| Үлкеніне осы жылы 5-7 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Балалар 1
| Үлкеніне осы жылы 8-9 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Балалар 2
| Үлкеніне осы жылы 10-11 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Юниорлар 1
| Үлкеніне осы жылы 12-13 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Юниорлар 2
| Үлкеніне осы жылы 14-15 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Жастар
| Үлкеніне осы жылы 16-18 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Ересектер
| Үлкеніне осы жылы 19-34 жас толады (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Сеньорлар 1
| Кішісіне осы жылы 35 жас толады және одан үлкен (туған жылы бойынша)
|
|-
! style="background:#FFFFDD; width:25%" | Сеньорлар 2
| Кішісіне осы жылы 45 жас толады және одан үлкен (туған жылы бойынша)
|
|-
|}

==Дереккөздер==
<references/>

== Сілтемелер==
* [http://dancesport.kz/ Республиканская Федерация Танцевального Спорта]
* [http://ballroom.kz/ Би порталы]
* [http://xn--80a0ansz.kz/ Қазақстандағы билер]
* [http://www.fyt.kz/]

[[Санат:Спорт]]