Ирландия бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{мағына|Ирландия (айрық)}}

{{Мемлекет
 |Қазақша атауы          = Ирландия Республикасы
 |Шынайы атауы           = Poblacht na hÉireann<br /> Republic of Ireland
 |Атау септігі           = Ирландия
 |Елтаңба                =Coat_of_arms_of_Ireland.svg
 |Байрақ                 =  Flag of Ireland.svg
 |Ұраны                  = 
 |Әнұранның аты          = Amhrán na bhFiann
 |Аудио                  = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 8|lat_sec = 0
  |lon_dir = W|lon_deg = 8|lon_min = 7|lon_sec = 0
  |region                 = IE
  |CoordScale             =
 |Картада                = EU-Ireland.svg
  |карта тақырыбы        =Ирландияның орналасуы (қара-жасыл):<br />— [[Еуропа|Еуропада]] (ашық-жасыл және қара-сұр)<br />— [[Еуропалық одақ|Еуропалық одақта]] (ашық жасыл)
 |Картада2               = 
 |Үкімет түрі             = Парламенттік республика
 |Құрылды                 =
 |Тәуелсіздік күні        = [[6 желтоқсан]] [[1922]]
 |Тәуелсіздігін алды      = Ұлыбритания және Ирландия Құрама Патшалығынан
|Тілдері             = [[ирланд тілі]], [[ағылшын тілі]]
 |Мемлекеттік діні        = 
 |Астанасы                = [[Дублин]]
 |Ірі қалалары            = [[Дублин]], [[Корк]]
<!-- |Ірі қаласы          = -->
 |Басшы қызметі           = [[Ирландия президенті|Президенті]]<br />[[Ирландия премьер-министрі|Премьер-министрі]]
 |Басшылары               = [[Майкл Д. Хиггинс]]<br />[[Энда Кенни]]
 |Жер аумағы              = 70273
 |Жер аумағы бойынша орны = 117-ші
 |Судың үлесі             = 2
 |Этнохороним             = 
  |Жұрты                  = 4 581 269
  |Халық саны бойынша орны     = 120-шы
  |Сарап жылы             = 
  |Санақ бойынша халық саны    = 
  |Санақ жылы             = 2011
  |Халық тығыздығы        = 60,3
  |Тығыздық бойынша орны       = 
 |ЖІӨ                     = 172,5 млрд<ref name="IMF">{{cite web
 | author        = 
 | authorlink    = 
 | datepublished = 
 | url           = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=178&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=10#cs1
 | title         = Report for Ireland
 | format        = 
 | work          = 
 | publisher     = International Monetary Fund
 | accessdate    = 2011-02-22
 | lang          = en
 | description   = 
 | archiveurl    = http://www.webcitation.org/66OKU6Rqa
 | archivedate   = 2012-03-24
}}</ref>
 |ЖІӨ сараптаған жылы     = 2010
 |ЖІӨ бойынша орны         = 55-ші
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ       = 39&nbsp;009<ref name="IMF" />
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны   = 
 |ЖІӨ (АҚТ)               = 
 |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы    = 
 |ЖІӨ (АҚТ) орны          = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ)       = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны  = 
 |ЖІӨ (номинал)           = 
 |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы         = 
 |ЖІӨ (номинал)бойынша орны             = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал)   = 
 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны  = 
 |АДИ                     = {{steady}} 0,908<ref name="hdi">[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf Human Development Index and its components]</ref>
 |АДИ жылдық есебі        = 2011
 |АДИ бойынша орны        = 7-ші
 |АДИ деңгейі             = <span style="color:#090;">өте жоғары</span>
 |Әуе компаниясы          = 
 |Валютасы                = [[еуро]]
 |Интернет үйшігі         = [[.ie]]
<!-- |Интернет үйшіктері  = -->
 |ISO                     = 
 |Телефон коды            = 353
 |Уақыт белдеуі           = +0
<!-- |Уақыт белдеулері    = -->
 |Түсініктемелер          = 
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз  =* -->
<!-- |Әнұрансыз              =* -->
}}
'''Ирландия''' ({{lang-ga|Éire}}; {{lang-en|Ireland}}), ресми атауы — '''Ирланд Республикасы''' ({{lang-ga|Poblacht na hÉireann}}; {{lang-en|Republic of Ireland}}) — [[Ирландия аралы|Ирландия]] аралының көбін алып жатқан [[Батыс Еуропа]] мемлекеті. Ауданы — 70,2 мың км². Елдің аты {{lang-ga|Éire}} деген сөзден шыққан. Астанасы — [[Дублин]].

== Атауы ==

[[1937]] ж конституциясы бойынша мемлекет аты — "Éire, немесе, ағылшынша, Ireland" деп бекітілген. Билігін бүкіл аралға тарату ниетімен [[1949]] ж. [[Дублин]] ел атауын "Ирландия Республикасы" деп өзгертті. 

== Жағрапиясы ==
Жағрапиялық мағлұматтарды [[Ирландия аралы]] және [[Ирландия жағрапиясы]] деген мақалалардан қараңыз.

== Саяси құрлымы ==
'''{{main|Ирландияның саяси құрлымы}}'''
[[Сурет:Ladys View County Kerry Ireland.jpg|thumb|left|[[Кэрри графтығы]]]]

Ирландия — [[республика]].

Қазіргі конституциясы [[1937]] жылдың [[1 шіде|1 шілдесінде]] [[плебисцит]]та қабылданды. [[1937]] жылдың [[29 желтоқсан]]ында күшке енді .

Ирландия президенті (ирл. Uachtarán) халық референдумымен 7 жылда бір рет сайланады. Президенттің, үкімет сұранысы бойынша парламенттің төменгі палатасын шақыруға және таратуға құқығы бар, ол заңдарды жариялайды, соттар мен басқа да жоғарғы лауазымдарды тағайындайды және бас қолбасшы лауазымына ие болады.

Шын мәнінде үкімет басы — премьер-министрді (Taoiseach) — өкілдер палатасының ұсынысы бойынша президент тағайындайды.

Жоғарғы заң шығарушы орган — парламент (ирл. Tithe An Oireachtais). Құрамында 2 палата бар: өкілдер палатасы мен сенат.

Өкілдер палатасында 160-тан 170-ге дейін мүше бар. Олар халық тарапынан тікелей құпия дауысберу арқылы сайланады.

Сенат құрамында 60 мүше бар, олардың 11-ін премьер-министр тағайындайды, 6-ы Ұлттық және Дублин университеттерімен сайланады, 43-і жанама сайлау арқылы ерекше тізіммен (тізімдегі кандидаттар әртүрлі мекемелер мен ұжымдардың ұсынысымен кіргізіледі) өтеді. Сенаттың сайлау коллегиясы 900 адамнан тұрады, олардың ішінде өкілдер палатасының мүшелері, муниципалитеттер мен графтықтар кеңесінің мүшелері бар. Палаталардың жұмыс мерзімі — 7 жыл.

== Әкімшілік құрлымы ==
'''{{main|Ирландия әкімшілік бірліктері}}'''
* '''[[Ленстер]] провинциясы''' (Leinster/Cúige Laighean):
** [[Карлоу (графтық)|Карлоу]] (Carlow/Contae Cheatharlaigh)
** [[Дублин (графтық)|Дублин]] (Dublin/Contae átha Cliath)
** [[Килдэйр (графтық)|Килдэр]] (Kildare/Contae Chill Dara)
** [[Килкенни (графтық)|Килкенни]] (Kilkenny/Contae Chill Chainnigh)
** [[Лииш графтығы|Лииш]] (Laois/Contae Laoise)
** [[Лоңфорд графтығы|Лонгфорд]] (Longford/An Longphort)
** [[Лаут (графтық)|Лаут]] (Louth/Contae Lú)
** [[Мит (графтық)|Мит]] (Meath/Contae na Mí)
** [[Оффали (графтық)|Оффали]] (Offaly/Contae Uíbh Fhailí)
** [[Уэстмит (графтық)|Уэстмит]] (Westmeath/Contae na hIarmhí)
** [[Уэксфорд (графтық)|Уэксфорд]] (Wexford/Contae Loch Garman)
** [[Уиклоу (графтық)|Уиклоу]] (Wicklow/Contae Chill Mhantáin)
* '''[[Манстер(провинция)|Манстер]] провинциясы''' (Munster/Cuige Mumhan):
** [[Клэр (графтық)|Клэр]] (Clare/Contae an Chláir)
** [[Корк (графтық)|Корк]] (Cork/Contae Chorcaí)
** [[Кэрри (графтық)|Кэрри]] (Kerry/Contae Chiarraí)
** [[Лимерик (графтық)|Лимерик]] (Limerick/Contae Luimnigh)
** [[Типперэри (графтық)|Типперэри]] (Tipperary/Contae Thiobraid árainn)
** [[Уотерфорд (графтық)|Уотерфорд]] (Waterford/Contae Phort Láirge).
* '''[[Коннахт]] провинция''' (Connacht/Cúige Chonnacht):
** [[Голуэй (графтық)|Голуэй]] (Galway/Contae na Gaillimhe)
** [[Литрим (графтық)|Литрим]] (Leitrim/Contae Liatroma)
** [[Майо (графтық)|Майо]] (Mayo/Contae Mhaigh Eo)
** [[Роскоммон (графтық)|Роскоммон]] (Roscommon/Contae Ros Comáin)
** [[Слайго (графтық)|Слайго]] (Sligo/Contae Shligigh).
* '''[[Ольстер]] провинциясы''' (Ulster/Cúige Ulaidh):
** [[Каван (графтық)|Каван]] (Cavan/Contae An Chabháin)
** [[Донегол (графтық)|Донегол]] (Donegal/Contae Dhún na nGall)
** [[Монахан (графтық)|Монахан]] (Monaghan/Contae Mhuineacháin).

{| align="center" cellpadding="10"
|[[Сурет:IrelandNumbered.png|250px|Ирландияның графтықтары нөмірленген картасы]]
| style="font-size: 90 %;" |'''[[Ирландия|Ирландия Республикасы]]'''
# [[Дублин (графтық)|Дублин]]
# [[Уиклоу (графтық)|Уиклоу]]
# [[Уэксфорд (графтық)|Уэксфорд]]
# [[Карлоу (графтық)|Карлоу]]
# [[Килдэр (графтық)|Килдэр]]
# [[Мит (графтық)|Мит]]
# [[Лаут (графтық)|Лаут]]
# [[Монахан (графтық)|Монахан]]
# [[Каван (графтық)|Каван]]
# [[Лонгфорд (графтық)|Лонгфорд]]
# [[Уэстмит (графтық)|Уэстмит]]
# [[Оффали (графтық)|Оффали]]
# [[Лиишь (графтық)|Лиишь]]
# [[Килкенни (графтық)|Килкенни]]
# [[Уотерфорд (графтық)|Уотерфорд]]
# [[Корк (графтық)|Корк]]
| style="font-size: 90 %;" |
<ol start=17>
<li>[[Керри (графтық)|Керри]]
<li>[[Лимерик (графтық)|Лимерик]]
<li>[[Типперэри (графтық)|Типперэри]]
<li>[[Клэр (графтық)|Клэр]]
<li>[[Голуэй (графтық)|Голуэй]]
<li>[[Мейо (графтық)|Мейо]]
<li>[[Роскоммон (графтық)|Роскоммон]]
<li>[[Слайго (графтық)|Слайго]]
<li>[[Литрим (графтық)|Литрим]]
<li>[[Донегол (графтық)|Донегол]]
</ol>

'''[[Солтүстік Ирландия]]'''
# [[Фермана (графтық)|Фермана]]
# [[Тирон (графтық)|Тирон]]
# [[Лондондерри (графтық)|Лондондерри]]
# [[Антрим (графтық)|Антрим]]
# [[Даун (графтық)|Даун]]
# [[Арма (графтық)|Арма]]
|}

Типперэри графтығы 2 суб-субъект болып басқарылады: Типперэри [[Солтүстік Ридинг]] және Типперэри [[Оңтүстік Ридинг]].

== Экономикасы ==
'''{{main|Ирландия экономикасы}}'''

== Тарихы ==
'''{{main|Ирландия тарихы}}'''

== Ирландия қарулы күштері ==
'''{{main|Ирландия қарулы күштері}}'''

== Мәдениеті ==
'''{{main|Ирландия мәдениеті}}'''

== Дереккөздер ==
<references/>

{{Еуропа елдері}}
{{EU members}}
{{Еуропа Кеңесі}}
{{OECD}}
{{WTO}}

[[Санат:Аралда орналасқан елдер]]