Идеалды газдардың адиабатты процессі бетінің бастапқы мәтінін қарау

[[File:Изотермалардың салыстырмалы (PV = const) және адиабатты орналасуы..jpg|thumb|Изотермалардың салыстырмалы (PV = const) және адиабатты орналасуы]]
Көп жағдайда, [[изотермиялық процесс|изотермиялыққа]] қарағанда, адиабатты процесстер үшін өзіне тән: Р = var, Т= var және V = var.
Бірақ та, ол жеке шектеулерді сақтайды. [[Газ]] күйінің адиабатты
өзгеру кезі деп есептеледі де, жұмыстық дене, жылу ажыратушы
(адиабатты) қабығында орналасқан. Сонымен, жылуды жеткізуге
немесе алып кетуге болмайды. Қозғалыстағы ағында, [[үйкеліс]]тің бар
болу кезінде, ішіндегі үйкеліс жұмысы есебінен, дәл осындай жылу
бөлініп шығады. Жалпы жағдайда, оны есептеуге болады:
*dq = dq<sub>а</sub> + dq<sub>үйк</sub>
мұндағы, dq<sub>а</sub> - сырттан [[жылу алмасу]] есебінен жылулықтың меншікті санды өзгеруі; dq<sub>үйк</sub> - ол да, сыртқы жылу алмасу есебінен өтеді.

Егер де, [[кеңею]] процессі қарастырылса немесе қозғалтқыш
піспектің жеткілікті, баяу жылжуы кезіндегі, жылу ажыратқыштығындағы сығылуы өтсе, онда үйкеліс есебінен, ішінде бөлінетін
жылулық туралы, түсінік берудің қажеті жоқ.

''Адиабатты қайтымды процесс дегеніміз - қайтымды өзгеріс
куйінде жылулық алмасу жүрмейді (dq<sub>а</sub>=0) және үйкеліс болмайды
(dq<sub>үйк</sub>=0).''
''
Бұл процессті, изоэнтропийлі процесс'' деп атайды. [[Изоэнтропийлі процесс]]ке арналған жылудинамикасының бірінші заңының талдау формуласы мына түрде жазылады:
*du + dl = 0.
*du = C<sub>ν</sub>dT кезіндегісін табамыз:
*dl = - du = - C<sub>ν</sub>dT. 
Бұдан көрінгендей, жұмыстың пайда болуы, газдың [[ішкі энергия]]сының өзгеру нәтижесінде өтеді. Жұмыстан кеңею, оң
жұмыс (dl>0) кезінде, ішкі энергияның кемуіне (du<0) немесе
[[температура]]ның кемуі (dT<0) сәйкес келеді, ал [[сығылу]] жұмысы
(dl<0), ішкі энергияның ұлғаюына (du>0) немесе температураның
ұлғаюына (dT>0) сәйкес келеді.

Қайтымды адиабатты немесе изоэнтропийлі процесстер
кезіндегі, көрсеткіштер аралық байланыстарды, келесі түрінде
анықтайды:
*C<sub>ν</sub>dT + pdν = 0.
pν = RT кезінде, бұл теңдеу былай түрленіп жазылады:
*C<sub>ν</sub>dT/T+ Rdν/ν = 0.
Ары қарай, С<sub>р</sub> - C<sub>ν</sub> = R болғанда табамыз:
*R/C<sub>ν</sub> = С<sub>р</sub>/C<sub>ν</sub> - 1 = k - 1.
Мұнда, k = С<sub>р</sub>/C<sub>ν</sub> > 1 - адиабат көрсеткіштері.
<br>Бұдан dT/T + (k - 1) dν/ν = 0.
<br>[[Интеграл]]дауды қысқарту үшін, есепке k = const деп аламыз.
Практикалық есептеулерде, k орташа шамаларын бастапқы
және соңғы [[температура]] шегімен алынады. Сондықтан, интегралданғаннан кейін:
*T<sub>2</sub>/T<sub>1</sub> = (V<sub>1</sub>/V<sub>2</sub>)<sup>k-1</sup>
Теңдеу температура және көлем аралық байланысты
білдіреді. Қысым мен көлем аралық байланысты жоғарыдағы теңдеумен
табуға болады. Ол үшін төмендегі теңдеуді қолдансақ, жеткілікті:
*P<sub>1</sub>V<sub>1</sub> = RT<sub>1</sub>; P<sub>2</sub>V<sub>2</sub> = RT<sub>2</sub>
Бір теңдеуді екішісіне бөліп, табамыз: T<sub>2</sub>/T<sub>1</sub> = P<sub>2</sub>V<sub>2</sub>/(P<sub>1</sub>V<sub>1</sub>)
одан кейін теңдеу орнына қойып:
*P<sub>2</sub>/P<sub>1</sub> = (V<sub>2</sub>/V<sub>1</sub>)<sup>k-1</sup>, 
*P<sub>2</sub>/P<sub>1</sub> = (ρ<sub>2</sub>/ρ<sub>1</sub>)<sup>k</sup>
РгІРу = (УгІУдк~\ (3.28)
Р2ІР1 = (р2/рі)к (3.29)
немесе
*P<sub>1</sub>V<sub>1</sub><sup>k</sup> = P<sub>2</sub>V<sub>2</sub><sup>k</sup> = PV<sup>k</sup> = const.
Теңдеу [[Симеон Дени Пуассон|Пуассонның]] адиабатты теңдеуі деп аталады.

Сол сияқты, жоғарыдағы теңдеудің көмегімен [[температура]] және
[[қысым]] аралық байланысын табады:
*T<sub>2</sub>/T<sub>1</sub> = (P<sub>1</sub>/P<sub>2</sub>)<sup>(k-1)/k</sup>
Енді жұмысты анықтаймыз теңдеуден:
*<math>l = \int_{T1}^{T2}C\nu dT = C\nu(T_1 - T_2).</math>
Сонымен, теңдеу мүшелерін қысқарту үшін C<sub>ν</sub>=const қабылдаймыз, теңдеуде кездеседі және басқа түрінде де, мысалы:
*<math>l = \frac{C\nu}{R}(P_1V_1 - P_2V_2) = \frac{1}{k-1}(P_1V_1 - P_2V_2)</math>
*<math>l = \frac{RT}{K-1}(1 - \frac{T_2}{T_1}) = \frac{RT_1}{K-1}[1-(\frac{P_2}{P_1})^{(k-1)/k}]</math>
Газдың, қалай болса солай алынған [[масса]]сы m үшін:
*<math>L = \frac{mRT_1}{k-1}(1 - \frac{T_2}{T_1}))</math>
Адиабаттың pν<sup>k</sup>=const, pν - диаграммасында d-a-c
қисық сызығы тіктеу сызылған, pν = const (қисық сызық е-а-в)
[[изотерма]]сы бейнеленген, себебі адиабат көрсеткіші k-1.<ref>Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А. Кабашев, А.К. Кадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. Суреттері 140 сурет. Библиографиялы тізімі 17. ISBN 9965-814-30-9</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Жылу техникасы]]
[[Санат:Ғылым]]