Жаяу жарыс бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Жаяу жарыс''' — жер шарының көптеген халықтары арасында, оның ішінде [[қазақ халқы|қазақ халқында]] ерте заманнан кең тараған [[жарыс]] түрі. Көне [[шежіре|шежірелерде]] [[сақ]], [[оғыз]], [[қыпшақ]] тайпалары [[сарбаз|сарбаздарының]] жаяу жарысатындығы жайлы мәліметтер бар. Олардың бірі — 12 ғасырда өмір сүрген тарихшы [[Низам әл-Мүлік]] өзінің “[[Сиасатнаме]]” атты еңбегінде [[көне түркі|көне түркілер]] арасында Жаяу жарыстың кең тарағанын жазады. Қазақ халқының ауыз әдебиетінде (“[[Ер төстік]]”, “[[Күн астындағы Күнекей қыз]]”, т.б.) Жаяу жарыс жақсы суреттелген. Жаяу жарыс ежелгі [[мысыр]], [[латын]], [[эллин]] елдерінде кең тараған, ерте дүниедегі [[олимпиялық ойын|олимпиялық ойындардың]] бағдарламасына енген. <ref>Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3 </ref>

[[Наурыздың 22|Наурыз мерекесінде]] ұлттық ойындардың ішінде әйел-еркек жаяу жарысы қызықты өтеді. Бұл жарыс алдында күні бұрын әр топ адамдары өз араларынан ең жүйрік деген қыз-келіншектері мен жас жігіттерін дайындайды. Сонымен қатар жарыс алдында топ басшыларыпың өзара келісімдерімен арнайы төрешілер тобы кұрылып, солардын, шешімінде озып келген жүйріктерге арнайы кымбат бағалы сыйлықтар белгіленеді. Ойын тәртібі бойынша жүйріктерді ынталандыру үшін әр қашықтық бойынша берілетін сыйлықтарды міндетті түрде алдын-ала хабарлайды. Осы кезде жүйріктер кашықтық, мөлшерін өздері қалайды.<ref>Облыстық халық шығармашылығы мен мәдени шаралар орталығы. «Айтжүргін». Талдықорған қаласы, 1992 жыл</ref>

==Ойын тәртібі==
Бұл жарысты жүргізер алдында басқарушы адам күні бұрын белгіленген жерге жүйріктерді ертіп апарады. Қаз қатар тұрғызады да, қолын көтеріп тұрып, бір кезде төмен сілтегенде дайындалып тұрған желаяқтар бірден ілгері ұмтылады. Жарыс кезінде «мыңнан жүйрік шығады» дегендей, ең жүйрігі бірден оқшаулана бастайды. Егер оның [[Өкпе|өкпесі]] өшіп тез шаршаса, оның артындағы денсаулығы зор [[жүйрік|жүйріктердің]] біреуі  бәрінен бұрын [[Көмбе|көмбеге]] тақай бастайды. Ол тақай бергенде жүйрікке өз тобының адамдары бар дауысымен «жарайсың, жүйрігім!» деп аяғайға басады. Ал [[Көмбе|көмбеге]] жеткен кезде оны кұшақтап, жоғары көтеріп, зор қошамет білдіреді. Кей жарыстарда екі адам бірдей келуі мүмкін. Ол кезде төрешілер тобы әртүрлі [[Дәлелдеме|дәлелдемелер]] аркылы топтар арасындағы дау-жанжалды басады. Ойын соңында бүкіл жұрт алдында жүйріктерді ортаға шығарып әр кашықтық бойынша [[бәйге]] сыйлығын тапсырады. Мұндай жарыстарда екінші, үшінші болып келгендерге де белгіленген сыйлықтар беріледі. ([[Халык дәстүрі]] бойынша әйел-еркек жаяу жарысы 100—500, 1000, 2000 [[метр]] қашықтықта
өткізіледі).<ref>Облыстық халық шығармашылығы мен мәдени шаралар орталығы. «Айтжүргін». Талдықорған қаласы, 1992 жыл</ref>

==Сілтеме==
Қазақ энциклопедиясы
{{Ұлттық ойын}}
{{stub}}
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат: Спорт]]
[[Санат:Қазақтың ұлттық ойындары]]


== Дереккөздер == 
<references/>
{{wikify}}
{{stub}}
[[Санат:Спорт]]