Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бетінің бастапқы мәтінін қарау

{{Infobox Geopolitical organization
|name                        = Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы
|linking_name                = the Organization for Security and Co-operation in Europe
|symbol_type                 = Logo
|image_symbol                = OSCE logo.svg|symbol_width=350px
|image_map                   = OSCE members and partners.svg
|map_caption                 = <div style="text-align:left; padding-left:1em; font-size:110%;">{{legend|#007f00|Қатысушы-мемлекет}} {{legend|#ff7f40|Ынтымақтастық әріптес}}</div>
|image_map2 =
|membership = 56 мемлекет<br />11 ынтымақтастық әріптес
|admin_center_type = Секретариат
|admin_center = [[Вена]], [[Аустрия]]
|leader_title1 = Бас хатшы
|leader_name1 = <span style="white-space:nowrap">{{flagicon|Italy}} [[Ламберто Заньер]]</span>
|leader_title2 = Төраға
|leader_name2 = <br />{{flagicon|Lithuania}}&nbsp;{{nowrap|[[Аудронюс Ажубалис]]}}
|leader_title3 = ЕҚЫҰ БАҚ мәселелері бойынша өкілі
|leader_name3 = <br />{{flagicon|Bosnia and Herzegovina}}&nbsp;{{nowrap|[[Дунья Миятович]]}}
|leader_title4 = Азшылық ұлттар істер жөніндегі ЕҚЫҰ жоғарғы комиссары
|leader_name4 = <br />{{flagicon|Norway}}&nbsp;{{nowrap|[[Кнут Воллебек]]}}
|established_event1 = ЕҚЫЖ{{smallsup|1}}
|established_date1 = Шілде 1973
|established_event2 = Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Жиынының Хельсинки қорытынды акті
|established_date2 = {{nowrap|Шілденің 30 – Тамыздың 1}}, [[1975]]
|established_event3 = Париж Хартиясы
|established_date3 = [[Қарашаның 21]] [[1990]]
|established_event4 = ЕҚЫҰ
|established_date4 = [[Қаңтардың 1]] [[1995]]
|official_website = http://www.osce.org/
|footnote1 = Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Жиыны.
}}
'''Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымы (ЕҚЫҰ)''' ({{lang-en|Organization for Security and Co-operation in Europe}}) — саяси диалог үшін арналған халықаралық ұйым. Негізгі мақсаты — жетілдірілген басқару мен демократиялық үрдіс негізіндегі аймақтық тыныштық пен қауіпсіздік. 3500 астам қызметкерлерінің басым бөлігі жерлердегі істермен айналысып, ал оның 10 %-ға жуығы бас пәтерде отырады.

ЕҚЫҰ, [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]] астындағы ад хок (''[[Ad hoc]]'') ұйым (VIII тарау), алдын ала ескерту, шиеленістерді тоқтату, тоқырау-менеджментіне және пост-конфликттік реабилитация істеріне аса назар аударады. Ұйым [[Еуропа]], [[Кавказ]], [[Орталық Азия]], [[Солтүстік Америка]]ның 56 мемлекеттерін, яғни солтүстік жарты шардың көп елін қамтиды. Ұйым [[қырғи-қабақ Соғыс]] кезінде Батыс — Шығыс форумы ретінде құрылған.

[[Қазақстан]] бұл ұйымға [[1992]] ж. [[қаңтардың 30]]-ы мүше болып [[Хелсинкидегі Соңғы Акті]]не [[шілденің 8]]-де қол қойды. [[2009]] жылы осы Ұйымды басқару үшін ниет еткен Қазақстан негізінен тек екі ел — [[АҚШ]] пен [[Құрама Патшалық]] қарсылығына тап болды. Осы елдердің ойынша Қазақстан адам құқығын, демократиялық құндылықтарды қорғау жөнінде әлі де көп еңбек ету керектігі айтылған. Қазақстан кандидатурысын ТМД елдерімен қатар Батыс Еуропа елдерінің көбісі ([[Германия]], [[Италия]], Нидерланд және [[Франция]]) қолдауда. [[Қарашаның 29]]—[[Қарашаның 30|30]] [[Мадрид]]те ЕҚЫҰ мүше-елдердің сыртқы істер министрлері кеңесінің (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде Қазақстан [[ТМД]] елдерінің ішінде алғашқысы болып ЕҚЫҰ төрағалығына [[2009]]-да емес, [[2010]] жылы ие болатындығы хақында шешім қабылданды.

== Мүше мемлекеттер ==
[[Сурет:OSCE acts signatories.png|right|230px|thumb|ЕҚЫҰ қол қойғандар (2006 ж. дейін).
{{legend|#007f00|[[Хелсинкидегі Соңғы Акті]]не және [[Париж Хартиясы]]на қол қойған}}
{{legend|#00ff00|тек Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған}}
{{legend|#ffff00|қол қоймаған}}
{{legend|#ff7f40|ынтымақтастық үшін серіктес}}]]
{| class="wikitable" style="font-size:95%;"
!width="26%"| Мемлекет !!width="23%"|Ұйымға кіруі
!width="28%"| Хелсинкидегі Соңғы Актіне қол қойған
!width="29%"|Париж хартиясына қол қойған
|-
| {{ALB}} || 1991 [[Маусымның 19]] || 1991 [[Қыркүйектің 16]] || 1991 [[Қыркүйектің 17]]</tr>
| {{AND}} || 1996 [[Сәуірдің 25]] || 1999 [[Қарашаның 10]] || 1998 [[Ақпанның 17]]</tr>
| {{ARM}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1992 [[Сәуірдің 17]]</tr>
| {{AUT}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{AZE}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1993 [[Желтоқсанның 20]]</tr>
| {{BLR}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Ақпанның 26]] || 1993 [[Сәуірдің 8]]</tr>
| {{BEL}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{BIH}} || 1992 [[Сәуірдің 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || &nbsp; </tr>
| {{BGR}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{CAN}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{HRV}} || 1992 [[Наурыздың 24]] || 1992 [[Шілденің 8]] || &nbsp; </tr>
| {{CYP}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{CZE}} || 1993 [[Қаңтардың 1]] || &nbsp; || &nbsp;</tr>
| {{DEN}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{EST}} || 1991 [[Қыркүйектің 10]] || 1992 [[Қазанның 14]] || 1991 [[Желтоқсанның 6]]</tr>
| {{FIN}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{FRA}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{GEO}} || 1992 [[Наурыздың 24]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1994 [[Қаңтардың 21]]</tr>
| {{DEU}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{GRC}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{VAT}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{HUN}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{ISL}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{IRL}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{ITA}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{KAZ}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1992 [[Қыркүйектің 23]]</tr>
| {{KGZ}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1994 [[Маусымның 3]]</tr>
| {{LVA}} || 1991 [[Қыркүйектің 10]] || 1991 [[Қазанның 14]] || 1991 [[Желтоқсанның 6]]</tr>
| {{LIE}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{LTU}} || 1991 [[Қыркүйектің 10]] || 1991 [[Қазанның 14]] || 1991 [[Желтоқсанның 6]]</tr>
| {{LUX}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{MKD}} || 1995 [[Қазанның 12]] || &nbsp; || &nbsp; </tr>
| {{MLT}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{MDA}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Ақпанның 26]] || 1993 [[Қаңтардың 29]]</tr>
| {{MCO}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{MNE}} || 2006 [[Маусымның 25]] || 2006 [[Қыркүйектің 1]] || &nbsp; </tr>
| {{NLD}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{NOR}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{POL}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{PRT}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{ROU}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{RUS}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{SMR}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{SRB}} || 1973 [[Маусымның 25]] || &nbsp; || &nbsp; </tr>
| {{SVK}} || 1993 [[Қаңтардың 1]] || &nbsp; || &nbsp; </tr>
| {{SVN}} || 1992 [[Наурыздың 24]] || 1992 [[Шілденің 8]] || 1993 [[Наурыздың 8]]</tr>
| {{ESP}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{SWE}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{CHE}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{TJK}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Ақпанның 26]] || &nbsp; </tr>
| {{TUR}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{TKM}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Шілденің 8]] || &nbsp; </tr>
| {{UKR}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Ақпанның 26]] || 1992 [[Маусымның 16]]</tr>
| {{UK}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{USA}} || 1973 [[Маусымның 25]] || 1975 [[Тамыздың 1]] || 1990 [[Қарашаның 21]]</tr>
| {{UZB}} || 1992 [[Қаңтардың 30]] || 1992 [[Ақпанның 26]] || 1993 [[Қазанның 27]]</tr>
|}

==Тарихы==
20 ғасырдың 70-жылдары [[Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес]] негізінде құрылды. 1994 жылы [[Будапешт]]те өткен мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының кездесуінде аталған кеңесті Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым деп атау жөнінде шешім қабылданды. Бұл — [[Еуропа]], [[Азия]] және [[Солтүстік Америка]] құрлығының 55 мемлекетімен консенсус (бір ауыздылық) негізінде келіссөздер, кеңесулер өткізіп, саяси шешімдер қабылдауға арналған көп тарапты құрылым. Мүше мемлекеттер басшыларының кездесулерінде ұйым қызметінің басты бағыттарын айқындайтын негізгі құжаттар қабылдайды. Мұндай кездесу 2 жылда 1 рет өткізіледі. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Министрлер кеңесі мән-маңызы жағынан екінші басшылық органы болып саналады. Оның мәжілісі мемлекеттер басшылары кездесуінің аралық кезеңінде жылына 1 рет өтеді. Басшылық кеңесі саяси және жалпы бюджеттік сипаттағы мәселелерді талқылап, нақтылайды, оның мәжілісі [[Прага]] қаласында өтеді. Сондай-ақ, ол Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның экономикалық форумы ретінде де шақырылады. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның Тұрақты кеңесі — ағымдағы саяси шешімдерді қабылдайтын негізгі жұмысшы орган. Мүше мемлекеттердің тұрақты өкілдерінен құралады. Оның апталық мәжілістері [[Вена]]да өтеді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым органы — Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық форумы шеңберінде қарулану мен қарусыздануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздікті нығайту жөнінде келіссөздер жүргізеді. Ұйымның лауазымды басшысы — бас хатшы, оны Министрлер Кеңесі 3 жыл мерзімге тағайындайды. Сондай-ақ, ұйымның құрамында Аз ұлттардың ісі жөніндегі 9 жоғарғы комиссар, Демократиялық институттар мен адам құқылары жөніндегі бюро және Парламенттік ассамблея бар. 
==ЕҚЫҰ және Қазақстан==
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін [[Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңес]]тің тәжірибелерін бөлісу мақсатымен, оның негізгі принциптерін басшылыққа алуға міндеттеме қабылдап, екі жақты тығыз байланыс орнатты. [[Хельсинки]]де өткен Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымға қатысушы елдердің жоғары дәрежедегі кездесуінде бұл ұйымға жаңадан қосылған елдерге жан-жақты көмек көрсетуге арналған бағдарлама қабылданды. Бағдарламада Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдердің бай тәжірибесін жаңадан қосылған елдерге тарату жоспарланған. Осы бағдарлама аясында Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшылығының өкілдері Қазақстанға бірнеше рет (1992 — 99) іссапармен келді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым басшыларының [[Қазақстан]]ға алғашқы ресми сапары 1993 жылы болды. Делегацияны ұйымның сол кездегі төрағасы, [[Швеция]] сыртқы істер министрі [[Маргарет Аф Углас]] бастап келді. Сапар нәтижесінде ұйымның [[Орталық Азия]]дағы ықпалы кеңейе түсті. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымына қатысушы елдер мемлекет және үкімет басшыларының жоғары дәрежедегі басқосуларына (1994 жылы [[Будапешт]]те, 1996 жылы [[Лиссабон]]да өткен) Қазақстан Президенті [[Нұрсұлтан Назарбаев]] қатысып, Лиссабон саммитінің пленарлық мәжілісіне төрағалық етті. Қазақстан сыртқы істер министрі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым сыртқы істер министрлер Кеңесінің мәжілісіне (1995 жылы Будапештте, 1997 жылы [[Копенгаген]]де, 1998 жылы [[Осло]]да) қатысып, онда [[Еуропа]]дағы қауіпсіздік мәселелері мен Қазақстан ішкі саясатындағы реформалар барысы туралы сөз етілді. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының [[Вена]]да өткен (1999) Тұрақты кеңесінің мәжілісінде Қазақстан Сыртқы істер министрі баяндама жасады. Қазақстанның Венадағы тұрақты өкілдігі (1995) Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының түрлі құрылымдарымен тығыз байланыс орнатқан. [[Алматы]]да Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымының өкілдігі ашылған.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Аз ұлттар жөніндегі бас комиссары [[Макс Ван Дер Стул]] Қазақстанға өзінің алғашқы сапарын 1994 жылы бастады. 1995 жылы екі рет болып, Қазақстанның барлық аймақтарын аралады. Іс жүзінде елдегі этносаралық қатынастардың қандай дәрежеде екенін көрді. Соның нәтижесінде, [[Локарно]]да ([[Швейцария]], 1996) Макс Ван Дер Стулдың ұйымдастыруымен “Қазақстан: ХХI ғасыр табалдырығында біртұтас көпэтносты қоғам орнату” деген тақырыпта дөңгелек үстел; Алматыда “Жаңа тәуелсіздік алған мемлекеттерде этникалық қатынастарды жан-жақты жетілдіру” деген тақырыпта конференция өтті. Мәжілістің аяқталуына арналған сөзінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас комиссары Қазақстан басшылығының елдегі этносаралық келісімді сақтау мен нығайтудағы табыстарын жоғары бағалады. Орталық Азиядағы адам құқығының қорғалуы жөнінде Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Демократилық институттар мен адам құқығы жөніндегі бюросының (Алматыда, 1994) семинары өтті. 1997 жылдың соңы, 1998 жылдың бас кезінде Алматыға Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Бас хатшысы [[Джонкарло Арагон]], Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қазіргі төрағасы, [[Польша]]ның сыртқы істер министрі [[Б.Горемек]] келді. Сапар барысында олар Қазақстан Президентімен, Премьер-Министрмен, Парламенттің палата Төрағаларымен, Қорғаныс және Сыртқы істер министрімен кездесулер өткізді. Әскери қауіпсіздік — Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның қызметіндегі маңызды сала. Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым шеңберінде [[Еуропа]]дағы әскери күштер туралы келісім 1990 жылы жасалған. Оған Қазақстан 1992 жылы қосылды. Бұл Келісім [[Атлантика]]дан [[Орал]]ға дейінгі ядролық емес құрлықтағы әскер және әуе күштерін халықаралық заңдармен шектеп отыруға арналған. Қазақстан Парламенті мүшелері 1996 жылдан бастап [[Стокгольм]]дегі Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйым Парламенттік ассамблеясының жұмыстарына араласып, ұйымға қатысушы елдер парламенттерімен тұрақты байланыс орнатқан.

== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}

{{commons|Category:Organization for Security and Co-operation in Europe}}

== Сыртқы сілтемелер ==
* [http://www.osce.org/ Official website]
* [http://osce2010.kz/ 2010 жылғы ЕҚЫҰ төрағасы - ресми торабы]
* [http://osce.usmission.gov/ OSCE] The U.S. Mission to the OSCE
* [http://www.oscebih.org/ OSCE] The OSCE Mission to Bosnia and Herzegovina
* [http://polis.osce.org/ OSCE POLIS] Policing OnLine Information System
* [http://dmoz.org/Society/Government/Multilateral/Regional/Organization_for_Security_and_Cooperation_in_Europe/ Open Directory Project - OSCE] directory category
* [http://react.usip.org/ [[United States Institute of Peace]] online training course for OSCE] required for U.S. citizens hired by the Organization. Provides a detailed outline of the OSCE, with additional modules on each major area that it is involved in. Website freely available, but tests only given to those who have submitted applications.
* [http://www.oscewatch.org OSCEWatch] a website run by the [[British Helsinki Human Rights Group]] (not an official [[Helsinki Committee]])
* [http://www.osce.org/odihr ODIHR] OSCE's Office for Democratic Institutions and Human Rights
* [http://www.osce.org/fom OSCE Representative on Freedom of the Media]
* [http://elearning.security-research.at/flash/osce/index.htm OSCE eLearning unit] created by ISRG — University of Innsbruck

==Сурет==
<gallery>
Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2010-01.jpg|
Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2010-20.jpg|
Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2010-21.jpg|
Сурет:Stamps of Kazakhstan, 2010-22.jpg|
</gallery>

[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]
[[Санат:Халықаралық құқық]]
[[Санат:Еуразия]]
[[Санат:ЕҚЫҰ]]