Ежелгі Жапония театры бетінің бастапқы мәтінін қарау

=='''Ежелгі Жапония театры'''==
[[Сурет:Geisha at Asakusa (DORONKO) 001.jpg|thumb]]
[[Жапон]] театрының өнері жайлы сөз басталғанда жапондықтар ''Амэно-Удзумэ Құдай '' туралы ежелгі аңызды естеріне түсіреді. Ғасырлар бойы гүлденіп келе жатқан жапондық дәстүрлі театрдың қалыптасуын, осы Құдайдың есімімен байланыстырады. Аңызда Күн Құдайы Аматэрасу ағасы — Жел Құдайы Сусаномен ренжісіп калып, Әлемді Күн нұрынан айырып, аспан үңгіріне тығылып қалады. Кеңеске жиналған Құдайлар Аматэрасуды үңгірден қалай шығаруды білмей бастарын қатырып тұрғанда, өзінің көріксіз, жаман түрімен атақты Амэно-Удзумэ Құдайы үңгір алдында билей бастайды. Оның кисынсыз биін көрген Құдайлар қарқылдап күледі. Күлкіні естіген Аматэрасу қызығып, үңгірден шыға келгенде, жер беті кайта Күн нұрына бөленеді. Осы үңгір алдында билеген Амэно-Удзумэнің биімен Жапонияның ұлттық театрының дүниеге келуін байланыстырады.
[[Сурет:Noh3.jpg|thumb|left|Ho]]
Географиялық жағдайына байланысты жапон мәдениеті, оның ішінде театр өнері көп жылдар бойы баскалардан оқшау жағдайда дамыды. Жапон театрының негізі ертедегі әдет-ғұрып пен діни мерекелерде қалана бастады. VII—VIII ғасырларда жапон театры біртіндеп [[Корея]], [[Қытай]] және [[Үндістанның театр]] түрлеріне жақындай түсті. Олардың кейбіреулері жапон театр тарихынан гигаку (VII ғ.) дегеи атпен орын алды. ''Гигаку'' сауығы қарабайыр би пьесаларынан құралды. Оған қатысушылар маска киіп, ойын көрсетіп отырды. XI ғасырдан кейін гигакуді музыкалык театр өнерінің басқа түрлері ығыстырып шығара бастады. Оның кейбір элементтері ''бугаку'' мен ''сингакуге'' қосылды. 
*Бугаку деп аталатын музыкалы би сауығын дін мен сарай зиялылары діни мерекелерде, мінәжат ету кезінде өткізілетін салтқа айналдырды. 
*Сингаку XI ғасырда [[комедия]]лық [[пантомима]], ән-би, [[акробатика]], қуыршақ ойындары төрізді халық өнерінің түрлерін қамтитын сарагакуге ұласты. 
XII ғасырдың басында бугаку өнері қүлдырап, оның орнын әскери қауымға кең таралған энгаку мен сарагаку басты. Бугакудың кейбір элементтері Жапонияның классикалық музыкасы мен би өнерінің негізін құрады. Сарагаку сауығы діни мерекелер кезінде орындалып, көпшілік арасында кең таралды. Акробатика, [[клоунада]], [[жонглерлік өнер]], аяққа ағаш байлап жүру,[[фокус]], бір аяқпен билеу, арқан үстінде жүру сияқты өнерлерден құралған сарагаку койылымдарын қайыршы актерлер ауылдарда, жолдарда көрсеткен.

XI ғасырда сарагакудің комедиялық бөлігі шағын пьесалардан (тұрмыстық комедиялардан), кейде сатиралық көріністерден тұратын кёген сауығына ұласты. "Киоттықтың тапқыр жауабы", "Шығыс провинция тұрғындарының астанаға бірінші сапары" деген тәрізді бірінші кёген пьесаларының аттары белгілі. Сарагаку қойылымдары халыққа қатты ұнағандықтан монастырь қызметкерлері оған көмегін көрсете бастады. Онымен қатар жергілікті би мен әндерге негізделген дэнгаку сияқты ойын түрі кең өріс алды. Сарагакудың храм ауқымында қойылуы және актерлердің буддистік мәтіндермен, әдебиетпен, [[поэзия]]мен танысуы сарагакудың тұрмыстық және сатиралық тақырыптан діни-философиялық пьесаларға көшуіне себепкер болды. 
[[Сурет:春日神社ー篠山ー翁奉納P1011774.jpg|thumb]]

=='''"Но" пьесалар '''==
Сарагаку актерлері ойлап тапқан жаңа пьесалар "Но" деген атпен белгілі болды. Соның негізінде XIV ғасырда театрдың жаңа бір түрі — Но театры дүниеге келді. "Но" сөзі "шеберлік" дегенді білдіреді және бұл әбден театрдың атына сай келеді. Өйткені ол, сарагаку шеберлері жеткен барлық кереметін өзіне сіңірген өнерді, алдыңғы ғасырларда жасалған әдебиет дәстүрімен үйлестірді. Но театрының пьесалары ёкёку (ән айтуға арналған пьеса) деп аталады. Но [[спектакль]]дері музыкалық болып келеді, мәтіннің көп бөлігін солист және хор орындайды. Би мен музыкаға құрылған Но сауығын ерлер [[хоры]], [[флейта]] мен [[барабан]] оркестрі сүйемелдеді. Олар бастырма астындағы сахнага орналасты.
Но спектакльдері хореографиялық: бұндағы драмалық кульминация басты кейіпкердің биімен бейнеленеді. Пьесада ауызекі сөз, бір ырғаққа келтірілген проза мен өлең бар. Осыдан әдеби жағынан қарасақ ёкёку — драмалық поэма, театрлық жағынан — [[драма]], [[опера]] және [[балет]]тің байланысы болып келеді. Но театрының классикасы сараң, нәзік және өте шартты болып келеді. Мәселен, жоғарыға келтірілген қолдар — қайғының, салбыраған бас пен жоғарыға көтерілген алақан — өксіп жылаудың, ал желпуішпен акырын бетті Жабу — терең ұйқының символы болып табылады. Басты кейіпкері маска киіп ойнады. Сауық көріністері пантомимаға кұрылды, ал ойынның оқиға желісін хор түсіндіріп отырды. [[Актер]]лер мәтіннің кей бөлігін айтуда әуезді әнді немесе мәнерлі декламацияны пайдаланды. Но театрындағы актерлер, музыканттар мен хористер тек ер адамдар болды. Атақты теоретик, актер және драматургтер — ''Киецугу Каньами'' (1333—1384) мен ''Мотокие Дзэами'' (1363—1443) әскери адамдар мен ақсүйектерге арналған Но өнерінің эстетикалық негізін қалыптастырды. Актер өнерінде Каньами'' "еліктеушілік" ''(мономанэ) қабілетті бәрінен де жоғары қойды. Дзэами бойынша мономанэ актердан толық сахналық бейнеге енуді талап етті. Сонда ғана актердің ойыны қарапайым да еркін шығады деген. Шамамен 1367—1368 жылдары Каньами сол кезде танымал болған ''кусо-но маи'' ("әуенді би") биін сарагакуге енгізеді. Әр қойылымға катаң канонмен іріктелген сюжеті бойынша әр түрлі бес пьеса кіреді. 
*Бірінші пьесалар тобы, "Құдайлар" деген иероглифпен беріледі. Онда Құдайды, әулиелерді мадақтау бүкіл прологті қамтиды. 
*''"Хэйкэ моногатари" ''("Хэйкэ әулетінің тарихы"), ''"Гэмпэй сэйсуйки"'' ("Гэндзи және Хэйкэ әулеттерінің шежіресі") атты ортағасырлық жапон роман-шежірелерінен алынған екінші топ, "ер жауынгер" деп белгіленеді. 
*Үшінші топ, "Гэндзи моногатари" романындағы әйелдер тағдыры туралы болады. 
*Төртіншісі, өмірде үлкен трагедияға ұшыраған адамдар туралы болса, бесіншісі, көрермендерде қорқыныш үрей тудыратын қара күшпен аяқталады.
[[Сурет:Three pictures of the same noh 'hawk mask' showing how the expression changes with a tilting of the head.jpg|left|thumb]]
Но театрында басты рөлді орындайтын актерді ''"ситэ" ''— ''"орып- даушы"'' деп атаған. Ситэге екінші актер —''"ваки"'' көмектескен. Хор көрерменге оқиғаның қай жерде және кай уақытта болып жатқанын речитативпен жеткізеді. Қандай пьеса ойналмасын алтын аспан аясындағы жапон қарағайының суретінен басқа сахнада ештеңе болмайды. Но театрында шымылдық жоқ, [[декорацияны]] білмейді. XVI ғасырдағы өзара соғыс Но театрының дамуына кесірін тигізді. Өзара қырқыс тоқтағаннан кейін (XVII ғасырдың басында) сауда мен қолөнері өркендеп, қалалар бой түзеді. Бейбіт өмір мәдениет саласын жандандыра түсті. Жапонияның алдыңғы катарлы классикалық дзёрури және Кабуки сияқты театрларына негіз болған жаңа театр түрлері пайда болды. Дзёрури театры XVI ғасырдың аяғында қуыршақшылар, әнші-жыраулар өнері түрінде дүниеге келді. Дзёрури үшін қолданған ең бірінші текст "Дзёрури оқиғасы" еді, осыдан жанрдың аты да пайда болды. Репертуары арнайы дзёрури формасында жазылған жапон драматургтерінің классикалық пьесаларынан тұрады.
Жетекші драматургі — Кабуки театрына да жазған Мондзаэмон Тикамацу (1653—1724). Кабуки театры XVII ғасырда пайда болып, XVIII ғасырда шырқау биікке көтерілді. Кабуки театрында музыка, би және драмалық элементтері біртұтас болып келді. Оның қалыптасқан дәстүрлері Жапонияның қазіргі театрында да сақталған. Кабуки театры Но театрының биін, кёгеннің көркем сөз өнерін және дзёруридің драмалық формалары мен музыкалық негізін пайдаланды. Бірақ мұнда оқиғаны жырау — гидаю емес, актерлер айтатын болған. Кабуки театрында қалыптасқан көркемдік әдістер канонға айналды.
[[Сурет:No stage.jpg|thumb]]
Спектакльдер зәулім театрдың кең сахнасында қойылды. Сахнаның сол жағында бүкіл залдың үстінен өтетін ханамити деп аталатын өткелшесі болған, ол кейде қосымша сахна ретінде де пайдаланылды. Әйелдер рөлін ерлер орындады. Кабуки театрлары [[Токио]], [[Осака]], [[Киото]] жәнe ''Нагоя''- да бар. Жапониятеатрының тағы бір классикалық түріне Но жатады. Ол Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ішінара өзгерістерге ұшырады. Токиода, Киотода, Осакада Но театры ойынын көрсететін бірнеше театр үйлері бар.

=='''Жаңа түрлері'''==
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында ''симпа'', ''сингэки'', ''синкокугэки'' сияқты театр өнерінің жаңа түрлері шықты.

===Симпа===
Симпа — демократиялық "Дзию минкэн ундо" қозғалысының негізінде туған жаңа театр мектебі. Ол дәстүрлі (Кабуки) жәнe жаңа (сингэки) театрлардың элементтерін қамтыған.

===Синкокугэки===
Синкокугэки — халық арасында кең таралған театр жанры. Оның актерлері Кабуки театрының орындаушылық әдісін пайдаланды.

===Сингэки ===
Сингэки — еуропалық театр ықпалымен XX ғасырдың басында туған замани драмалық жанр. Алғашқы жылдары сингэки театры батыс- еуропалық жазушылардың озық шығармаларын койды. 60-жылдардың аяғында сингэкидің 50-ге тарта труппасы жұмыс істеді.<ref>Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 
11-сыныбына арналған оқулык/Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. 
ISBN 9965-33-998-8</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

[[Санат:Өнер]]


{{stub}}