Үстірт-Бозащы алабы бетінің бастапқы мәтінін қарау

'''Үстірт-Бозащы алабы''' аттас ойысымдар жүйесімен байланысты, ол [[Тұран]] тақтасының батыс бөлігі болып табылады. Алаптың солтүстік шекарасы оны [[Каспий]] маңы ойысынан даралайтын тереңжарылымдар жүйесі деп есептеледі; оңтүстік шекарасы дислокациялардың Орталық [[Маңғыстау]]-[[Үстірт]] жүйесі арқылы, ал шығыс шекарасы [[Арал]]-[[Қызылқұм ойысы|Қызылқұм]] көтерілімдер белдемі арқылы жүргізіледі. Алаптың батыс шекарасы ретінде Каспий теңізі су алабы ауқымындағы Ағархан-Жамбай жарылымдар жүйесі алынады. Алаптың ауданы 130 мың км² шамасында.

Солтүстік Үстірттің [[шөгінді тыс]]ының қимасы терең [[ұңғыма]]лар көмегімен төменгі таскөмір түзілімдерінен бастап зерттелген ([[Елғажы]]). Соңғы [[палеозой]]дың, тіпті алғашқы [[триас]]тың тау жынысытары жоғары дәрежеде метаморфтанғандығы расталды, сондықтан [[шөгінді тыс]], түптеп келгенде, ортаңғы триастан басталады. [[Шөгінді тыс]] қимасында [[триас]], [[юра]], [[бор]] және [[палеоген]] түзілімдері дамыған, қиманың ең жоғары қалыңдығы 8 км, ол негізінен [[құмды-сазды кешен]]дерден құралған, тек жоғарғы юра және жоғарғы бор түзілімдері ауқымында ғана [[карбонатты тау жынысы]]тардың жекелеген қойнауқаттары ұшырасады.

Платформалық тыстың юралық-палеогендік бөлігінің 250-500 м-ге дейін мейілінше қысқарған қимасы алаптың батысында ([[Бозащы]] көтерілімі) және шығысында байқалады ([[Акулков-Базой]] көтерілімдер жүйесі). [[Шөгінді тыс]]тың ең маңызды құрылымдық элементтері алаптың орталық бөлігінен көрініс беретін [[Қолтық]], [[Құлажат]], [[Барсакелмес]], [[Қосбұлақ]], [[Сам]] және [[Шалқар]] ойысымдары және алаптың шеткі өңірлеріне орналасқан [[Бозащы]], [[Ақтұмсық]], [[Акулков-Базой]] көтерілімдері мен [[Қолтық-Ердала]] және [[Арыстан]] баспалдақтары болып табылады. Мұнайгаздылық Солтүстік Үстірттің ортаңғы-жоғарғы юра түзілімдерімен, сол сияқты Бозащы көтерілімінің ортаңғы-жоғарғы юра және теменгі бор түзілімдерімен байланысты. Газдылық солтүстік Үстірттің солтүстік-шығысындағы палеоген түзілімдерінде анықталған. Бозащы көтерілімінің құрлықтағы бөлігінен мұнайдың қоры жағынан аса ірі [[Қаламқас]], ірі кенорындар санатына жататын [[Қаражанбас газ-мұнай кен орны|Қаражанбас]] және Солтүстік [[Бозащы]], сол сияқты бір топ орташа және шағын мұнай және газ кенорындары ашылған. [[Бозащы]] көтерілімінің су алабы ауқымына кіретін бөлігінен Қаламқас-
теңіз газ-мұнай кенорны табылды, ол қоры жағынан ірі кенорындар санатына жататын болса керек. [[Бозащы]] кенорындарының өздеріне тән ерекшелігі оларға тиесілі мұнай құрамында ауыр металдардың - [[ванадий]] мен [[Никель|никелдің]] - өнеркәсіптік мөлшері ұшырасатындығы. Солтүстік [[Үстірт]] аумағында қоры жағынан орташа екі газ, бір мұнай кенорыны және екі ұсақ кенорын ашылды.

Солтүстік [[Үстірт]]тегі мұнай мен газ туындататын тау жынысытар ортаңғы юра түзілімдері болса, [[Бозащы]] көтерілімі ауқымындағы мұндай рөлді Каспий маңы ойысының Бозащымен жапсарлас аудандарының жоғарғы девон-теменгі
таскөмір кешендері атқарады.

Алап ауқымында қысым мен температураның қалыптан тыс мөлшерлері ұшырасқан жоқ.

Жаңа ашылулар перспективасы Бозащы көтерілімінің және Каспий теңізі су алабындағы Солтүстік Бозащы террасасының [[мезозой]] түзілімдерін игерумен байланысты. Бозащы көтерілімінің суасты бөлігінің солтүстік— солтүстік-батыс өңіріндегі [[таскөмір]] және [[девон]] жүйелеріне тиесілі [[карбонатты тау жынысы]]тардың шағын бөлікшелері де одан әрі зерттеуді қажет етеді.<ref>Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005.

ISBN 9965-9765-1-1</ref>

==Дереккөздер==
<references/>

{{wikify}}

{{Суретсіз мақала}}

[[Санат:Мұнай және газ]]
[[Санат:Геология]]