http://kk.encyclopedia.kz/api.php?action=feedcontributions&user=AlexTref871&feedformat=atomҚазақстан Энциклопедиясы - Қатысушы үлестері [kk-kz]2024-03-28T20:18:21ZҚатысушы үлестеріMediaWiki 1.23.15http://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4Волгоград2016-09-02T12:25:16Z<p>AlexTref871: </p>
<hr />
<div>{{Елді мекен-Ресей<br />
|статусы = қала<br />
|қазақша атауы = Волгоград<br />
|шынайы атауы = Волгоград<br />
[[Сурет:Volgograd Montage 2016.png|350px]]<br />
|елтаңба = Coat of arms of Volgograd city.svg<br />
|ту = FlagVolgograd.svg<br />
|елтаңба сипаттамасы = Волгоград елтаңбасы<br />
|ту сипаттамасы = Волгоград туы<br />
|елтаңба ені = <br />
|ту ені = 190px<br />
|lat_dir = N|lat_deg = 48|lat_min = 42|lat_sec = <br />
|lon_dir = E|lon_deg = 44|lon_min = 28|lon_sec = <br />
|CoordAddon = type:city(999100)_region:RU<br />
|CoordScale = <br />
|ел картасы = <br />
|аймақ картасы = <br />
|аудан картасы = <br />
|ел картасының өлшемi = 250<br />
|аймақ картасының өлшемi = 200<br />
|аудан картасының өлшемi = <br />
|аймағы = Волгоград облысы<br />
|кестедегі аймақ = Волгоград облысы<br />
|аудан түрі = <br />
|ауданы = <br />
|кестедегі аудан = <br />
|мекен түрі = <br />
|мекені = <br />
|кестедегі мекен = <br />
|ішкі бөлінісі = 8 әкімшілік округтер<br />
|басшының түрi = Әкімшілік басшысы<br />
|басшысы = Ирина Михайловна Гусева<br />
|құрылған уақыты = 1589<br />
|алғашқы дерек = 1579<br />
|бұрынғы атаулары = [[1925]] ж.д. Царицын, [[1961]] ж.д. Сталинград<br />
|статус алуы = 1780<br />
|жер аумағы = 859,353<ref name="БДПМО">[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst18/DBInet.cgi Росстат. База данных показателей муниципальных образований]</ref><br />
|биiктiктiң түрi = <br />
|орталығының биiктігі = −12…156<br />
|климаты = <br />
|ресми тілі = орыс тілі<br />
|тұрғыны = {{өсім}} 1 018 790<br />
|санақ жылы = 2013<br />
|тығыздығы = 1185<br />
|шоғырлануы = <br />
|ұлттық құрамы =<br />
|конфессионалдық құрамы =<br />
|этнохороним = волгоградтықтар, волгоградтық<br />
|телефон коды = 8442<br />
|пошта индексі = 400001-400138<br />
|пошта индекстері = <br />
|сандық идентификаторы = 18401<br />
|ортаққордағы санаты = Volgograd<br />
|сайты = http://www.volgadmin.ru/<br />
|сайт тілі = <br />
|сайт тілі 2 = <br />
|сайт тілі 3 = <br />
|сайт тілі 4 =<br />
|сайт тілі 5 = <br />
|add1n = <br />
|add1 = <br />
|add2n = <br />
|add2 = <br />
|add3n = <br />
|add3 = <br />
}}<br />
<br />
'''Волгоград''' — [[Ресей]]дің еуропалық бөлігінің оңтүстік-шығысындағы қала, [[Волгоград облысы]]ның әкімшілік орталығы. Халық саны – 1 018 790 адам<ref>http://www.gks.ru/free_doc/doc_2013/bul_dr/mun_obr2013.rar</ref><br />
<br />
[[1589]]-[[1925 жыл]]дар аралығында '''Царицын''', ал [[1925]] пен [[1961 жыл]]дары — '''Сталинград''' деп аталды.<br />
<br />
==Географиясы ==<br />
[[Сурет:Volgograd, Russia, city and vicinities, near natural colors, LandSat-5, 2010-06-21.jpg|thumb|Волгоград және қала маңы, LandSat-5 жер серігінің ғарыштан түсірген суреті, 21 маусым, 2010 жыл]]<br />
<br />
Волга ([[Еділ]]) өзенінің батыс жағалауында тқменгі ағғыста орналасқан. Шығыс жағалауда орналасқан [[Волжский]] және Краснослободск қалаларымен қоса '''''Волгоград агломерациясын''''' құрайды.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
<br />
== Халқы ==<br />
<br />
== Бауырлас қалалары ==<br />
*{{байрақ|United Kingdom}},[[Ковентри]] ([[1943]])<br />
*{{байрақ|Czech Republic}},[[Острава]]([[1948]])<br />
*{{байрақ|France}},[[Дижон]]([[1959]])<br />
*{{байрақ|Finland}},[[Кеми]] ([[1959]])<br />
*{{байрақ|Belgium}},[[Льеж]] ([[1959]])<br />
*{{байрақ|Italy}},[[Турин]] ([[1961]])<br />
*{{байрақ|Egypt}},[[Порт-Саид]] ([[1962]])<br />
*{{байрақ|India}},[[Ченнаи]] ([[1967]])<br />
*{{байрақ|Japan}},[[Хиросима]] ([[1972]])<br />
*{{байрақ|Germany}},[[Кёльн]] ([[1988]])<br />
*{{байрақ|Germany}},[[Хемниц]] ([[1988]])<br />
*{{байрақ|USA}},[[Кливленд]] ([[1990]])<br />
*{{байрақ|Canada}},[[Торонто]] ([[1991]])<br />
*{{байрақ|China}},[[Чэнду]] ([[1994]])<br />
*{{байрақ|China}}[[Цзилинь (қала)|Цзилинь]] ([[1994]])<br />
*{{байрақ|Armenia}},[[Ереван]] ([[1998]])<br />
*{{байрақ|Serbia}},[[Крушевац]] ([[1999]])<br />
*{{байрақ|Bulgaria}},[[Русе]] ([[2001]])<br />
*{{байрақ|Transnistria}},[[Тирасполь]] ([[2006]])<br />
*{{байрақ|Turkey}},[[Измир]] ([[2006]])<ref name=ks>{{Cite web|url=http://www.izmir.bel.tr/kardeskentler.asp |title=İzmir'in kardeş kentleri|автор=İzmir Büyükşehir Belediyesi |archiveurl=http://www.webcitation.org/69f2n0MBu |archivedate=2012-08-04}}</ref><br />
*{{байрақ|Poland}},[[Плоньск]] ([[2008]])<br />
*{{байрақ|Bulgaria}},[[Сандански]] ([[2008]])<br />
*{{байрақ|USA}},[[Орландо]] ([[2008]])<br />
*{{байрақ|Italy}},[[Олевано-Романо]] ([[2010]])<br />
*{{байрақ|Ukraine}},[[Севастополь]] ([[2013]])<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
{{бастама}}<br />
[[Санат:Ресей қалалары]]<br />
[[Санат:Миллионер қалалар]]</div>AlexTref871http://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%BA%D0%B5%D1%83Мәскеу2016-06-08T08:59:33Z<p>AlexTref871: </p>
<hr />
<div>{{Елді мекен<br />
|статусы = [[РФ]] астанасы, [[Федералдық маңызы бар қала (Ресей)|федералдық маңызы бар қала]]<br />
|қазақша атауы = Мәскеу<br />
|шынайы атауы = Москва<br />[[Сурет:MSK Collage 2015.png|300px|center]]<br />
|жағдайы = Астана<br />
|ел = Ресей<br />
|елтаңба = Coat of Arms of Moscow.svg<br />
|ту = Flag of Moscow.svg<br />
|елтаңба сипаттамасы = Мәскеудің елтаңбасы<br />
|ту сипаттамасы = Мәскеудің туы<br />
|елтаңба ені = 100<br />
|ту ені = 180<br />
|lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 45|lat_sec = 20.83<br />
|lon_dir = |lon_deg = 37|lon_min = 37|lon_sec = 3.48<br />
|CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU<br />
|CoordScale = 250000<br />
|шекара түрі = <br />
|кестедегі шекара = <br />
|ел картасының өлшемi = <br />
|аймақ картасының өлшемi = 300<br />
|аудан картасының өлшемi = 200<br />
|аймақ түрі = <br />
|аймағы = Мәскеу облысы<br />
|кестедегі аймақ = <br />
|аудан түрі = <br />
|ауданы = <br />
|кестедегі аудан = <br />
|қауым түрі = <br />
|қауым = <br />
|кестедегі қауым = <br />
|ішкі бөлінісі = 10 әкімшілік округ (125 аудан)<br />
|басшының түрi = мэр<br />
|басшысы = [[Собянин, Сергей Семёнович|Сергей Собянин]]<ref>{{cite news|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=401451|title=Московские депутаты утвердили Собянина на посту мэра|publisher=[[Вести.ру]]|date=2010-10-21}}</ref><br />
|құрылған уақыты = 1147<br />
|алғашқы дерек = <br />
|бұрынғы атаулары = <br />
|статус алуы = <br />
|жер аумағы = 1091<br />
|биiктiктiң түрi = <br />
|орталығының биiктігі = 150-255<br />
|климаты = <br />
|ресми тілі = <br />
|тұрғыны = 11 551 930<ref name="naselenie2011">{{cite web| datepublished = 2011-03-29 | url=http://www.gks.ru/bgd/free/b04_03/Isswww.exe/Stg/d01/65oz-shisl28.htm |title=Росстат. Об оценке численности постоянного населения на 1 қаңтар 2010 ж., на 1 қаңтар 2011 ж. и в среднем за 2010 ж. с учетом предварительных итогов Всероссийской переписи населения 2010 ж.|accessdate=2011-03-29}}</ref><br />
|санақ жылы = 2011<br />
|тығыздығы = 10 588<br />
|шоғырлануы = <br />
|ұлттық құрамы = [[орыстар]] (84,83 %), [[украиндар]] (2,44 %), <br />[[татарлар]] (1,6 %), [[армяндар]] (1,2%), <br />[[әзірбайжандар]] (0,92%), <br />[[еврейлер]] (0,8%), [[белорустар]] (0,6%)<ref name="demoscope.ru">{{cite web | url = http://demoscope.ru/weekly/2007/0271/tema01.php | title = Перепись 2002 ж. показала изменение национального состава населения Москвы | publisher = «Демоскоп» — Электронная версия бюллетеня «Население и общество». Институт демографии Государственного университета — Высшей школы экономики | accessdate = 2009-01-13 | lang = ru}}</ref><br />
|конфессионалдық құрамы = <br />
|этнохороним = мәскеулік<br />
|уақыт белдеуі = +4<br />
|DST = <br />
|телефон коды = +7 495, <br /> +7 499<br />
|пошта индексі = <br />
|пошта индекстері = <br />
|автомобиль коды = 77, 97, 99, 177, 197, 199, 777<br />
|идентификатор түрі = <br />
|сандық идентификаторы = <br />
|ортаққордағы санаты = Moscow<br />
|сайты = http://mos.ru/<br />
|сайт тілі = ru<br />
|add1n = Марапаттары<br />
|add1 = {{ленин ордені|тип=қала}}<br />
}}<br />
<br />
'''Мәскеу''' ({{lang-ru|Москва́}}, ({{audio|ru-Moskva.ogg|айтылуы}})) — [[Ресей Федерациясы]]ның астанасы. Ресейдің еуропа бөлігінің ортасында, [[Мәскеу өзені]]нің жағасында орналасқан. Жер аумағы 1000 км<sup>2</sup>. [[Климат]]ы [[қоңыржай континент]]тік. Орташа температура қаңтарда –10,2<sup>0</sup>С, шілдеде 18,1<sup>0</sup>С; жылдық жауын-шашын мөлшері 600 мм-ге жуық. Мәскеу – дүние жүзіндегі ең ірі қалалардың бірі. Халқы 11,5 млн (2011). Мәскеу – 13 – 14 ғасырларда [[Владимир Суздаль]] ұлы [[князь]]діктерінің, 15 ғасырдың соңғы ширегінен 1712 жылға дейін бір орталыққа бағынған орыс мемлекетінің, 1918 жылы наурыздан – 1922 жылдың желтоқсанға дейін [[РКФСР]]-дің, 1922 жылы желтоқсаннан – 1992 жылға дейін [[КСРО]]-ның астанасы болды. Мәскеу аумағындағы алғашқы қоныстар б.з.б. 2-мыңжылдықта пайда болды. 10 – 11 ғасырларда мұнда шығыс [[славян]] [[тайпа]]сы – [[вятичтер]] қалашығы орналасты. <br />
[[Сурет:Moscow.gif|thumb|left|Ескі Мәскеу қаласының картасы]]<br />
[[Сурет:Map of Moscow 1784.jpg|thumb|left|'''Мәскеу қаласының картасы''' 1784 жылы]]<br />
[[Сурет:Moscow satellite image.jpeg|thumb|left|'''Мәскеу қаласының жер серігінен қарағандағы көрінісі''']]<br />
{|class="wikitable"<br />
! Ұлт өкілдері<br />
! Саны, адам (барлығы — 11 млн)<ref>[http://moscow.gks.ru/perepis2010/perepis2010Doc/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BB_5_%D0%9C%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0.xls Приложения к итогам ВПН 2010 ж. в городе Москве]</ref><br />
! Пайызбен<br />
|-<br />
![[Орыстар]]<br />
| 9 930 410<br />
| 91,65%<br />
|-<br />
![[Украиндар]]<br />
| 154 104<br />
| 1,42%<br />
|-<br />
![[Татарлар]]<br />
| 149 043 <br />
| 1,38%<br />
|-<br />
![[Армяндар]]<br />
| 106 466 <br />
| 0,98%<br />
|-<br />
![[Әзірбайжандар]] <br />
| 57 123 <br />
| 0,53%<br />
|-<br />
![[Еврей]]лер<br />
| 53 142 <br />
| 0,49%<br />
|-<br />
![[Белорустар]] <br />
| 39 225 <br />
| 0,36%<br />
|-<br />
![[Грузиндер]]<br />
| 38 934 <br />
| 0,36%<br />
|-<br />
! [[Қазақтар]]<br />
| 9 393 <br />
| 0,09%<br />
|-<br />
| Басқа ұлттар<br />
| 668 409 <br />
| 5,81%<br />
|}<br />
<br />
[[Сурет:Population Development Moscow.png|500px|center|Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)]]<br />
<br />
<center>'''Мәскеу қаласының туу туралы статиктикасы (1350-2009)'''</center><br />
<br />
== Тарихы ==<br />
'''Мәскеу (Ресей империясы) 1908 жылы''' (Бейнекөрініс)<br />
[[Сурет:Moscow clad in snow - Moscou sur la neige - Москва в снежном убранстве - Москва в снегу (1908), noaudio.ogv|300px|left]]<br />
Мәскеу жөніндегі ең алғашқы дерек [[Ипатьев]] [[жылнама]]сында кездеседі. 1147 жылғы сәуірдегі жазбада князь [[Юрий Долгорукий]]дің Чернигов-Северск князі Святослав Ольговичті өз мекеніне, “''Московқа''” кеңес өткізу үшін шақырғаны баяндалады. Осы жыл (1147) Мәскеудің (Москваның) іргесі қаланған мерзім болып есептеледі. Мәскеудің өсуіне, жетекші рөл атқаруына оның тұрған жері (орыс халқының қалыптасуына ықпал еткен орталық, сауда жолдарының торабы) себеп болды. 15 – 16 ғасырларда Мәскеу саудамен, қолөнермен айналысатын ірі қалаға айналып, біртіндеп бүкіл орыс жерінің мәдени орталығы бола бастады. Кремль, Покров соборы (Василий Блаженный), т. б. салынды. Мәскеуде орыстың кітап басу өнері дами бастады. 1607-12 жылы поляк-литван [[интервент]]тері Мәскеуді басып алды. Оларға қарсы К.Минин мен Д.Пожарский бастаған азаттық күрес орыс халқының жеңісімен аяқталды. Бірте-бірте Мәскеу бүкіл ресейлік нарықтық орталыққа айналып, [[Еуропа]], [[Азия]] көпестерінің назарын аударды. 1678 жылы славян-грек-латын академиясы ашылды. Мәскеу тұрғындары И.Болотников бастаған шаруалар соғысына, 17 ғасырдағы көтерілістерге (1648 жылы “''Тұз бүлігі''”, 1662 жылы – “''Мыс бүлігі''”, 1682 жылы “''Хованщина''”) белсене қатысты.<br />
<br />
* Мәскеу 19 ғасыр мен 20 ғасырдың бас кезінде [[Ресейдегі революция]] күрестің басты орталықтарының бірі болды.<br />
* 1935 жылы 10-шілдеде Кеңес үкіметі Мәскеуді көркейтудің бас жоспарын қабылдау жөнінде арнайы қаулы шығарды, сол жылы [[метро]] пайдалануға берілді.<br />
* 1941 жылы Мәскеу түбінде неміс-[[фашист]] әскерлеріне алғаш күйрете соққы берілді. (қала Мәскеу шайқасы).<br />
* 1945 жылы 24 маусымда Мәскеудегі [[Қызыл алаң]]да жеңіс шеруі болып өтті.<br />
* 1947 жылы Мәскеудің 800 жылдық, 1997 жылы 850 жылдық мерейтойлары атап өтілді.<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
1712 жылы [[Петр І]] астананы [[Санкт-Петербург]]ке көшіргеннен кейін де Мәскеу ірі экономикалық мәдени орталық болып қала берді, [[Ресей]]дің екінші астанасының рөлін атқарды. Мәскеуде 1702 жылы Ресейлік тұңғыш театр, 1703 жылы газет (“''Ведомости''”), 1755 жылы университет ашылды. 1918 жылы 12 наурызда [[Кеңес үкіметі]]нің астанасы [[Петроград]]тан Мәскеуге көшірілді. Мәскеу кеңес экономикасының орталықна айналып, қала халқы жедел өсті. Мәскеудегі [[Кремль]]дің іргетасы 11 ғасырдан қалана бастап, дүниежүзілік сәулет өнерінің қайталанбас ескерткішіне айналды. Кремльде 20 мұнара бар, олар негізінен 1485 – 1495 жылы салынды. [[Спасск]] мұнарасына 1625 жылы Кремль куранттары, 1937 жылы Спасск, [[Троицк]], [[Никольск]], [[Боровицк]] мұнараларына асыл минералдардан бесжұлдыздар орнатылды. Мәскеудегі негізгі алаң – Қызыл алаң. Жылнамалардағы жазу бойынша Қызыл алаң 15 ғасырдың соңына қарай сауда алаңы ретінде пайда болған (16 ғасырда Троицк алаңы, ал 17 ғасырдан Қызыл алаң). Қызыл алаңда [[Ленин|В.И. Ленин]]нің мазары, Белгісіз жауынгердің зираты, Мәңгі алау орналасқан. Мәскеуде әр түрлі тарихи кезеңдерде тек Ресей мәдениеті ғана емес, дүниежүзілік мәдениетке елеулі үлес қосқан әйгілі ақындар мен жазушылар, ғалымдар, суретшілер, сазгерлер, әртістер, т.б. өнер адамдары өмір сүріп, шығармашылық қызметпен айналысты. 1980 жылы жазда Мәскеуде [[Олимпиада ойындары 1980|22-Олимпиадалық ойындар]] өтті. Мәскеу – көлік торабы әрі [[Еуропа]]дағы аса ірі әуе жолдары тораптарының бірі. Мәскеуден 11 бағытқа темір жол тарайды, мұнда үлкен өзен порты орналасқан. [[Внуково]], [[Домодедова]], [[Быково]], [[Шереметьево]] әуежайлары жұмыс істейді. 80-нен аса жоғарғы оқу орындары мен 70-ке жуық түрлі мұражайлар бар.<br />
<br />
[[Сурет:Moscow pano.jpg|1100px]]<br />
<center>[[Мәскеу өзені]]нен көрініс. Сол жағында — [[Богдан Хмельницкий]] көпірі, Ортасында — Еуропа Алаңы және Киевский вокзалы, артқы көрісте — салынып жатқан «Москва-Сити» Мәскеу халықаралық іскерлік орталығы, оң жағында — [[Бородинский көпірі]] және Смоленский метрокөпір, артқы көріністе — [[Ресей Федерациясының Үкіметінің Үйі]] (2006 жыл)</center><br />
<br />
== Қазақстан мен Мәскеу қарым қатынастары ==<br />
<br />
19 – 20 ғасырларда Мәскеу мен [[қазақ]] елі арасында кең көлемді мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынастар орнады. Әр жылдары [[Ғани Мұратбаев]], [[Тұрар Рысқұлов]], [[Мұхтар Әуезов]], т.б. қазақ халқының айтулы азаматтары Мәскеуде тұрып, жұмыс істеді. Қазақ өнері мен ғылымының көрнекті өкілдері Мәскеуде оқып, білім алды. 1936 жылы Мәскеуде қазақ әдебиеті мен өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілді. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында [[Қазақстан]]да Мәскеуден көшіріліп әкелінген көптеген кәсіпорындар жұмыс істеді. Мәскеу ғалымдары мен өнер қайраткерлері (“''Мосфильм''” киностудиясының қызметкерлері) соғыс жылдары [[Алматы]]да тұрып, еңбектенді. 1942 жылы [[эвакуация]]мен келген “''Мосфильм''” мен “''Ленфильм''” киностудиялары Алматы көркемфильмдер киностудиясымен қосылып, 1944 жылға дейін біріккен Орталық киностудия (ЦОКС) деген атпен жұмыс істеді. С.Эйзенштейн, Ю.Я. Райзман, Г.Л. Рошаль, В.И. Пудовкин, Д.Вертов сынды кеңес кино өнерінің майталмандары қазақ шеберлерімен шығармашылық бірлікте болды. Мәскеуден көшіріліп келген ғылыми мекемелер мен академиялфп [[Вернадский|И.П. Вернадский]], А.Обручев, А.И. Понкратова, А.Скочинский, т.б. ғалымдар соғыс жылдарында Қазақстанда жұмыс істеді. Қазіргі таңда қалада 8,5 мыңнан аса (1989) қазақтар тұрады. Мәскеуде Қазақстан елшілігі, Мәскеу қазақтарының ұлттық орталығы жұмыс істейді. Мәскеу [[Астана]] және [[Алматы]] қалаларымен экономикалық, мәдени тығыз байланыстар орнатқан. Қаладағы жоғарғы оқу орындарында көптеген қазақ жастары білім алуда.<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
* Ильин М.А., Москва, М., 1970;<br />
* Қазақстан тарихы, Все столицы мира, М., 2001. А., 1994.<br />
<br />
{{wikify}}<br />
{{Еуропа елордалары}}<br />
{{Жазғы ОО астаналары}}<br />
<br />
[[Санат:Ресей қалалары]]<br />
[[Санат:Еуропа елордалары]]<br />
[[Санат:Миллионер қалалар]]<br />
[[Санат:Көшірілген елордалар]]</div>AlexTref871http://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%95%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%96%D0%BF%D1%81%D1%96%D0%B7%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D0%BF%D0%B5%D0%BD_%D3%99%D1%80%D1%96%D0%BF%D1%82%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D0%B6%D3%A9%D0%BD%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D1%96_%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BCЕуропадағы қауіпсіздік пен әріптестік жөніндегі ұйым2015-02-15T07:24:06Z<p>AlexTref871: Заменил эмблему ОБСЕ на векторный вариант</p>
<hr />
<div>[[Сурет:OSCE logo-ru.svg|thumb|250px|ЕҚӘҰ]]<br />
'''Еуропадағы қауіпсіздік пен әріптестік жөніндегі ұйым''' (ЕҚӘҰ) - [Organisation for Security and Cooperation in Europe, OSCE] - 1973 жылы. Шығыс пен Батыстың әріптестігі мен диалогын дамыту үшін шақырылған Еуропадағы қауіпсіздік пен әріптестік жөніндегі Жиналыс негізінде қүрылған халықаралық үйым. Ұйымның штаб-пәтері [[Прага]]да орналасқан ([[Чех Республикасы]]). ЕҚӘҰ - бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең ірі аймақтық ұйымы, оның қүрамына [[Еуропа]]ның, [[Орталық Азия]]ның және [[Солтүстік Америка]]ның 55 мемлекеті кіреді.<br />
1975 жылы 1 тамызда Еуропаның барлық елдері (кейінірек қосылған Албаниядан өзге) және [[АҚШ]] пен [[Канада]] қосылып "Хельсинки Келісімі" деген атпен белгілі Еуропадағы қауіпсіздік пен әріптестік жөніндегі Жиналыстың Қорытынды актісін қабылдап, мемлекетаралық қатынастардың негізгі принциптерін бекітті: егеменді теңдік, егемендікке тән қүқықтарды сыйлау, күш қолданбау және қоқанлоқы көрсетпеу, шекаралар мызғымастығы, мемлекеттік аумақтың түтастығы, жау-жанжалдарды бейбіт реттеу, мемлекеттің ішкі ісіне араласпау, ой, арождан, дін және сенім еркіндігінен түратын адам қүқы мен негізгі бостандықтарын сақтау, халықтардың өз тағдырын өзі шешу қүқы, мемлекеттер арасындағы әріптестік, халықаралық қүқық бойынша міндеттемелерді адал, бүлжытпай орындау.<br />
ЕҚӘҰ Хельсинкілік келісімдердің орындалуын бақылауға, сондай-ақ қақтығыстардың алдын алу мен қақтығыстар салдарын жоюға бағытталған. Оның әрекет аймағына әлемге төнген қауіптердің алдын алу, ескерту, қарулануға бақылау орнату, өзара сенім мен қауіпсіздік шараларын күшейту, экономикалық және экологиялық қауіпсіздік мониторингі, сондай-ақ адам қүқы бүзылмауын қадағалау жатады. [[Қырғи-қабақ соғыс]] аяқталғаннан кейін ЕҚӘҰ Еуропадағы бейбітшілікті нығайтуды, әділеттілікті қамтамасыз етуді өзінің басты міндеті ретінде қарастыруда.<br />
ЕҚӘҰ-ның барлық мүшеелдері өзара тең қүқықты; шешім келісімге негізделеді. [[Хельсинкидегі жиналыс]]тан кейін жоғары деңгейде бірнеше кездесулер өтті. Осылайша, [[Париж]]де (1990) өткен саммитте ЕҚӘҰ мүшеелдерінің жетекшілері Еуропадағы аумақтық түтастық үстанымын қүрметтеу жөніндегі Декларацияға қол қойып, қырғи-қабақ соғысқа соңғы нүкте қойды.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007.<br />
ISBN 9965-32-491-3</ref><br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
== Cілтемелер==<br />
{{commonscat|Organization for Security and Co-operation in Europe}}<br />
* [http://www.osce.org/ ЕҚӘ¥-ның ресми сайты] {{ref-ru}} {{ref-en}}<br />
* [http://www.demos-center.ru/publications/5434.html Хельсинки Келісімі]<br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Саясат]]<br />
<br />
<br />
{{Stub}}<br />
<br />
[[eu:Europako Segurtasun eta Kooperazio Erakundea]]</div>AlexTref871