http://kk.encyclopedia.kz/api.php?action=feedcontributions&user=%D0%9C%D2%B1%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD+%D0%90%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D0%B4%D1%96&feedformat=atomҚазақстан Энциклопедиясы - Қатысушы үлестері [kk-kz]2024-03-29T02:00:40ZҚатысушы үлестеріMediaWiki 1.23.15http://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%95%D0%BA%D1%96_%D0%B6%D2%B1%D0%BB%D0%B4%D1%8B%D0%B7Екі жұлдыз2017-02-05T15:53:58Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Төртінші маусымның қатысушылары */</p>
<hr />
<div>[[Сурет:2zhuldyz-4.jpg|thumb|300px|"Екі жұлдыз" теле думаны - төртінші маусымының белгісі]]<br />
'''«Екі жұлдыз»''' - [[Қазақстан (телеарна)|«Қазақстан» ұлттық телеарнасында]] көрсетілетін [[шоу бағдарлама]]. Әйгілі «Stars On The Stage» шоу форматының аналогы болып табылады. Жобаның мақсаты алуан түрлі салада белгілі болған тұлғаларға ән айтқызу. Жоба жарыс түрінде жүреді, әр жұптың бір мүшесі кәсіби әнші болуы міндетті. <br />
<br />
«Екі жұлдыз» - бұл жұлдыздар жұлдыздарға ән айтуды үйрететін жоба. Жобада 16 жұп, 16 әнші және осы уақытқа дейін сахнада кәсіби түрде ән айтпаған 16 танымал тұлға. Өзіндік ерекшелегімен көрерменді тәнті етіп, көпшіліктің ықыласына бөленген бұл жобаның қатысушылары елімізге кеңінен танымал түрлі саланың өкілдері. Сонымен қатар бұл вокалды жарыс болғандықтан фонограмма қолданылмайды деп хабарланды. Қатысушылар тек жанды дауыспен ән айтуы тиіс. Жоба 2010 жылдың басында басталды, оссы уақытқа дейін жобаның 3 маусымы өтті. 2011 жылдың қыркүйек айының соңында 4 маусым басталды.<br />
<br />
==Қатысушылар==<br />
===Бірінші маусым===<br />
*[[Темірлан Төлегенов]] - [[Айжан Нұрмағамбетова]]<br />
* [[Әйгерім Жаңылбаева]] - [[Сәкен Майғазиев]] <br />
* [[Әлия Есен]] - [[Парвиз Назаров]]<br />
* [[Сәуле Рахмедова]] - [[Мейрамбек Бесбаев]] (''жеңімпаздар'')<br />
* [[Линда Нигматулина]] - [[Қайрат Түнтеков]]<br />
*[[Берік Тұрсынбеков]] - [[Мөлдір Әуелбекова]]<br />
*[[Мұрат Мұтырғанов]] - [[Айгүл Иманбаева]]<br />
*[[Лидия Кәденова]] - [[Лидо]]<br />
*[[Салтанат Қалиева]] - [[Жұбаныш Жексенұлы]]<br />
*[[Венера Нигматулина]] - [[Ерлан Көкеев]]<br />
*[[Тәңірберген Бердоңғаров]] - [[Ерболат Құдайбергенов]]<br />
*[[Гүлбахрам саитова]] - [[Ақжол Мейірбеков]]<br />
*[[Ғани Қасымов]] - [[Толқын Забирова]]<br />
*[[Илья Ильин]] - [[Гуля Төлегенова]]<br />
*[[Ләйлә Сұлтанқызы]] - [[Алмас кішкенбаев]]<br />
*[[Нұртілеу Иманғалиұлы]] - [[Жанна Орынбасарова]]<br />
<br />
===Екінші маусым===<br />
*[[Ерлан Біләл]] - [[Гаухар Қаспақова]]<br />
*[[Серік Акишев]] - [[Ксения]]<br />
*[[Нина Жмеренецкая]] - [[Лаки Кесоглу]]<br />
*[[Ерлан Қожасбай]] - [[Динара Сұлтан]]<br />
*[[Бақыт Сәрсекбаев]] - [[Мәдина Сәдуақасова]]<br />
*[[Рахман Омаров]] - [[Маржан Арапбаева]] (''жеңімпаздар'')<br />
*[[Айнұр Тұрсынбаева]] - [[Дастан Оразбеков]]<br />
*[[Әнуар Нұрпейісов]] - [[Диана Шарапова]]<br />
*[[Мэлс Елеусізов]] - [[Бағдат Сәмединова]]<br />
*[[Дильмурад Джамбакиев]] - [[Жорабаева Алтынай]]<br />
*[[Әсел Сағатова]] - [[Айқын Төлепберген]]<br />
*[[Досжан Табылды]] - [[Асыл Беделхан]]<br />
*[[Тұрсынбек Қабатов]] - [[Фарида Ниязова]]<br />
*[[Арман Қарабаев]] - [[Бақыт Шадаева]]<br />
*[[Гүлнар Дусматова]] - [[Рүстем Нұржігіт]]<br />
*[[Құралай Нұрқаділова]] - [[Бахтияр Тайлақбаев]]<br />
<br />
===Үшінші маусым===<br />
*[[Аида Аюпова]] - [[Ардақ Далелов]]<br />
*[[Кәрім Мұтырғанов]] - [[Нұргүл Нұгұманова]]<br />
*[[Әлішер Сүлейменов]] - [[Ксения Сухомазова]]<br />
*[[Динар Сәтжан]] - [[Иван Бреусов]]<br />
*[[Санжар Мәдиев]] - [[Найля Заитова]]<br />
*[[Оксана Корби]] - [[Алишер Каримов]]<br />
*[[Назира Бердалы]] - [[Бейбіт Қорған]]<br />
*[[Гүлфаируз Құрманғожаева]] - [[Ринат Малцаков]]<br />
*[[Ринат Зайытов]] - [[Роза Солдатова]]<br />
*[[Бақыт Сыздықова]] - [[Бауыржан Исаев]]<br />
*[[Бауыржан Баймұханов]] - [[Әсем Көпбаева]]<br />
*[[Қарлығаш Мұхамеджанова]] - [[Батыр Байназаров]]<br />
*[[Сұлу Ескендір]] - [[Болат Құсайынов]]<br />
*[[Қазбек Қасым]] - [[Ақбота Керімбекова]] (''жеңімпаздар'')<br />
<br />
===Төртінші маусым===<br />
{{main|Екі жұлдыз (төртінші маусым)}}<br />
«Екі жұлдыз» жобасының тарихында тұңғыш рет жұптар тек кәсіби әншілерден құралады. Бұл продюсерлерге әлемге әйгілі «Жұлдызды жекпе-жек» кинофильміне сәйкес әлқиссалар жасау туралы ой салды. Сондықтан, қазақ көрермендеріне ұсынылатын ең бірінші тосынсый бағдарлама аңдатпасындағы жұлдыздардың бейнелері. Трейлер- аңдатпаларды «Қазақстан» Ұлттық арнасынан және ғаламтордан көруге болады. Түсірілген аңдатпа біраз қатысушылардың есімін елге жария етеді. Олар: Бейбіт Қорған, Айқын Төлепберген, Ақылбек Жеменей, Жанна Орынбасарова, Жеңіс Ысқақова, Айжан Нұрмағамбетова, «Азия» тобының әншісі Ербол Шәріп пен «Алау» дуэті. 4-ші маусымның жүргізушілері: отандық эстрада жұлдызы Нұрлан Абдуллин, белгілі киноактер Нұрлан Әлімжан және тележүргізушілер Майя Веронская мен Таһир Сұлтан. <br />
<br />
Жаңа маусым тақырыптарымен де ерекше. «Екі жұлдыз» жобасында тұңғыш рет бір хабар қазақ эстрадасының аңыз әншісіне айналған, ҚР Халық әртісі Роза Рымбаеваның шығармашылығына арналып отыр. Сонымен қатар, күллі әлемді дүркіреткен, кәрі құрлық жастарына арналған «Евровидение» байқауының әндері де «Екі жұлдыз» сахнасында шырқалмақ. Әр думан отандық және шетелдік жұлдыздардың қатысуымен жарқырай түспек. <br />
<br />
Бұл маусымда жобаны насихаттап жүрген баспасөз өкілдері де назардан тыс қалмайды. БАҚ – на арнайы орын бөлініп, әр бағдарламаның түсіріліміне қатысуға мүмкіндік алып, дауыс беру нәтижесі мен жұлдызды жобада болып жатқан жаңалықтарді бірінші болып біле алады. <br />
<br />
Нағыз дүлдүлдердің додасы «Қазақстан» ұлттық арнасында 24-қыркүйектен бастап, әр сенбі сайын көрсетілетін болады. <br />
<br />
====Ережесі====<br />
Жұлдызды жұптардың міндеті – тек сахнаға шығып ән айту ғана емес, өзге қарсыластарынан артықтығын көрерменге дәлелдей білу. Ол үшін сайыскерлер әлемдік хиттер мен бәсекелестерінің репертуарларындағы туындыларды орындап, түрлі жанрды еркін меңгере алатынын көрсетеді және алуан түрлі образдарға енеді. Алайда, жоба жұлдыздардың әсем әуендері мен әсерлі қойылымдарын назарға ұсынатын думанды бағдарлама ғана емес, әр саны сайын бір жұппен қош айтысуға тура келетін драма. Ал жұптарды бағалаудағы көрермен құқығы бұрынғыдай 50 пайыз дауысқа ие. <br />
<br />
==== Төртінші маусымның қатысушылары====<br />
*[[Жанболат Ербатыров]] - [[Жазира Байырбекова]]<br />
*[[Ақжол Мейірбеков]] - [[ Бағдат Сәмединова]]<br />
*[[Алау Дуэті]]<br />
*[[Қайрат Нұртас]] - [[Aiboo|Айбөпе Қарашева]]<br />
*[[Бақтияр Тайлақбаев]] - [[ Майра Дәулетбақ]]<br />
*[[Ринат Малцагов]] - [[ Динара Қайырова]]<br />
*[[Айқын Төлепберген]] - [[Дастан Оразбеков]]<br />
*[[Жеңіс Ысқақова]] - [[Ербол Шәріп]]<br />
*[[Болат Құсайынов]] - [[Гаухар Қаспақова]]<br />
*[[Айжан Нұрмагамбетова]] - [[Еркін Мәулен]]<br />
*[[Бейбіт Қорған]] - [[Роза Солдатова]]<br />
*Жантемір, Нұргүл Ордабаевтар<br />
*[[Данияр Өтеген]] - [[Дария Ақпарова]]<br />
*[[Мұрат Қожа]] - [[Индира Расылхан]]<br />
*[[Жұбаныш Жексен]] - [[Жанна Орынбасарова]]<br />
*[[Ақылбек Жеменей]] - [[Тамара Асар]] (''жеңімпаздар'')<br />
<br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
*[http://old.kaztrk.kz/2zhuldyz/ "Екі жұлдыз" торабы]<br />
*[http://www.youtube.com/user/EkiZhuldyz Екі Жұлдыздың youtube.com-дағы ресми парақшасы]<br />
*[http://kiwi.kz/user/EkiZhuldyz Екі Жұлдыздың kiwi.kz-тегі ресми парақшасы] <br />
<br />
{{Қазақстан Телерадиокорпорациясы}}<br />
[[Санат:Қазақстан телевизиясы]]<br />
[[Санат:Шоу]]<br />
[[Санат:Мәдениет]]<br />
[[Санат:Өнер]]<br />
[[Санат:Музыка]] <br />
[[Санат:Телебағдарламалар]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/Q-popQ-pop2016-12-24T16:13:06Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Музыкалық жанр<br />
| Атауы = Q-pop<br />
| Бағыт = поп<br />
| Бастаулары = [[K-pop]] • [[Электронды музыка|электроника]] • [[электропоп]] • [[хип-хоп]] • [[рок-музыка|рок]] • заманауи ритм-н-блюз<br />
| Пайда болуы = 2015 жыл, [[Қазақстан]]<br />
| Өркендеуі = 2015 — осы шақ<br />
| Ұқсас жанрлар = <br />
| Туыстас жанрлар = J-pop, [[K-pop]], C-pop<br />
| Туынды жанрлар = <br />
| Тағы_қараңыз = <br />
}}<br />
'''Q-pop''' ({{IPA|/kju pɔp/}}, {{lang-en|Qazaq pop}} (Қазақ поп) сөзінен шыққан аббревиатура<ref name="q-pop">{{cite web|url=http://baistars.kz/post/view/19020|title=Q-Pop|work=baistars.kz|accessdate=2016-01-21|language=kk}}</ref>) — [[1990 жыл]]дары батыстық [[электронды музыка|электроника]], [[электропоп]], [[хип-хоп]], заманауи ритм-н-блюз (R’n’B) элементтерін өз бойына сіңірген, Оңтүстік Кореяда құрылған [[K-pop]] жанырынан бастау алған жаңа музыкалық жанр, субмәдениет<ref>[http://yvision.kz/post/327199 Корей толқыны мен қазақ жастары]</ref>. Бұл субмәдениет [[Қазақстан]]да алғаш рет 2015 жылы пайда болды, ал осы жанрда алғаш рет өнер көрсеткен топ – [[Ninety One]]. <br />
== Дереккөздер ==<br />
{{дереккөздер}}<br />
<br />
[[Санат:Қазақстан музыкасы]]<br />
[[Санат:Субмәдениеттер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B0%D1%81%D1%8BАмерика Самоасы2016-09-01T09:37:52Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Америка Самоасы<br />
|Шынайы атауы = {{lang-en|American Samoa}}<br />
|Септік = Америка Самоасының<br />
|Елтаңба =Coat of Arms of American Samoa.svg<br />
|Байрақ = Flag of American Samoa.svg<br />
|lat_dir = S |lat_deg = 14 |lat_min = 17 |lat_sec = 45<br />
|lon_dir = W |lon_deg = 170 |lon_min = 42 |lon_sec = 27<br />
|region = <br />
|CoordScale = 1000000<br />
|Картада = LocationAmericanSamoa.png<br />
|Тәуелсіздік күні = [[Тәуелді аймақ]]<br />
|Тілі = [[Самоа тілі]], [[Ағылшын тілі]]<br />
|Астанасы = [[Паго-Паго]]<br />
|Ірі қалалары = [[Паго-Паго]]<br />
|Басшы қызметі = [[Президент]] <br />[[Губернатор]]<br />
|Басшылары = [[Барак Обама]]<br />Лоло Леталу Маталаси Молига<br />
|Жер аумағы = 199<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 212<br />
|Жұрты = 65 519<br />
|Халық саны бойынша орны = 208<br />
|Сарап жылы = 2013<br />
|Халық тығыздығы = 277<br />
|Валютасы = [[АҚШ доллары]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = 1 684<br />
|Уақыт белдеуі = UTC-11<br />
}}<br />
'''Америка Самоасы''' ({{lang-en|American Samoa}}); бұрыңғы атауы — '''Шығыс Самоа'''<ref>{{кітап|тақырыбы= CIA World Factbook 2010|сілтеме= http://books.google.ru/books?id=pqanFyF6nI0C&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false |баспасы= Skyhorse Publishing Inc.|жыл= 2009|volume= |pages= 824|columns= |allpages= 868|серия= |isbn= 978-1-60239-727-9|тираж=}}</ref> ({{lang-en|Eastern Samoa}}) — АҚШ құрамына еңбейтін беймуниципалді, ұйымдастырылмаған, [[тәуелді аймақ]]. [[Тынық мұхит]]ының шығыс бөлігінде орналасқан. 2010 жылғы мәліметтер бойынша халық саны – 55 519 адамды құрады. Жер аумағы — 199 км².<br />
<br />
{{Тәуелді аймақтар}}<br />
{{АҚШ әкімшілік бөлінуі}}<br />
{{coor title d|14.3|S|170.7|W|region:AS_type:isle}}<br />
<br />
[[Санат:Тәуелді аймақтар]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D1%81%D0%B0%D1%82Үлгі:Саясат2016-09-01T09:05:14Z<p>Мұхамеджан Амангелді: Мұхамеджан Амангелді (т) өңдемелерінен [[User:Тазагүл Ермаханова|Тазагүл Е...</p>
<hr />
<div>{{Навигациялық кесте<br />
|аты =Саясат<br />
|state = <includeonly>collapsed</includeonly><br />
|сурет = [[Сурет:A coloured voting box.svg|80px]]<br />
|тақырып = <font color="white">[[Саясат]]</font><br />
|titlestyle = background: #1F8FC1<br />
|groupstyle = background: #3F8FC9;<br />
|үсті = <br />
|бөлім1 =Негізгі тақырыптар<br />
|тізім1 = <div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
[[Әлемнің саяси тарихы]]<br />
{{nobr|[[Санат:Елдер бойынша саясат|Саясат көрінісі]] •}}{{nobr|[[Саясат мақалаларының индексі]] •}}{{nobr|[[Саяси тарихы]] •}}{{nobr|[[Саяси экономика]] •}}{{nobr|[[Саяси философия]]}}<br />
</div><br />
|бөлім2 =[[Саяси жүйе|Саяси жүйелер]]<br />
|тізім2 = <div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Анархизм]] •}}<br />
{{nobr|[[Қала мемлекет]] •}}<br />
{{nobr|[[Демократия]] •}}<br />
{{nobr|[[Федерация]] •}}<br />
{{nobr|[[Феодализм]] •}}<br />
{{nobr|[[Диктаторлық]] •}}<br />
{{nobr|[[Директория]] •}}<br />
{{nobr|[[Меритократия]] •}}<br />
{{nobr|[[Монархия]] •}}<br />
{{nobr|[[Парламенттік жүйе]] •}}<br />
{{nobr|[[Президенттік жүйе]] •}}<br />
{{nobr|[[Аралас республика]] •}}<br />
{{nobr|[[Теократия]]}}<br />
</div><br />
|бөлім3 =Академиялық пәндер<br />
|тізім3 = <div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Саясаттану]] •}}<br />
{{nobr|[[Халықаралық қатынастар]] •}}<br />
{{nobr|[[Салыстырмалы саясат]]}}<br />
</div> <br />
|бөлім4 =[[Әкімшілік басқару]]<br />
|тізім4 = <div><br />
{{nobr|[[Бюрократия]] •}}<br />
{{nobr|[[Адхократия]]}}<br />
</div><br />
|бөлім5 = [[Саясат]]<br />
|тізім5 =<div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Қоғамдық саясат]] •}}<br />
{{nobr|[[Қоғамдық мүдде]] •}}<br />
{{nobr|[[Сыртқы саясат]]}}<br />
</div><br />
|бөлім6 =Басқару органдары<br />
|тізім6 =<div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Биліктің бөлінуі]] •}}<br />
{{nobr|[[Заң шығарушы]] •}}<br />
{{nobr|[[Үкімет|Атқарушы]] •}}<br />
{{nobr|[[Сот]] •}}<br />
{{nobr|[[Сайлау комиссия]]}}<br />
</div><br />
|бөлім7 =Қатысты тақырыптар<br />
|тізім7 =<div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Егемендік]] •}}<br />
{{nobr|[[Саяси әрекеттер теориясы]] •}}<br />
{{nobr|[[Саяси психология]] •}}<br />
{{nobr|[[Саяси бағыт]] •}}<br />
{{nobr|[[Саяси ұйымдасу]]}}<br />
</div><br />
|бөлім8 = Аралық тақырыптар<br />
|тізім8 =<div style="margin-top:-1ex;margin-bottom:-1ex;padding:0"><br />
{{nobr|[[Сайлау жүйесі]] •}}<br />
{{nobr|[[Сайлау]] •}}<br />
{{nobr|[[Федерализм]] •}}<br />
{{nobr|[[Басқару формалары]] •}}<br />
{{nobr|[[Идеология]] •}}<br />
{{nobr|[[Саяси кампания]] •}}<br />
{{nobr| [[Саяси партия]]лар •}}<br />
</div><br />
|асты = <br />
}}<includeonly>[[Санат:Саясат]]</includeonly><noinclude><br />
[[Санат:Навигациялық үлгілер:Саясат|{{PAGENAME}}]]<br />
</noinclude></div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%B2%D0%B5%D1%80Драйвер2016-08-31T10:50:06Z<p>Мұхамеджан Амангелді: 185.31.72.77 (т) өңдемелерінен Нұрлан Рахымжанов соңғы нұсқасына қайтарды</p>
<hr />
<div>'''Драйвер''' - (ағылш. drіver — жүргізуші) — компьютердің сыртқы құрылғылармен өзара әрекеттесуін басқаратын бағдарлама. Драйверлер [[компьютер]]ді басқаратын операциялық [[жүйе]]лердің ([[MS DOS]], [[Wіndows]], [[Unіcs]], т.б.) cыртқы құрылғылармен ([[принтер]], [[сканер]], магниттік дискілер, [[лазер]]лік [[диск]]ілер, пернетақта, курсорды өзгерткіш қолтетік, т.б.) байланысын орнатуы арқылы олардың мәлімет алмасу процесін қадағалап, дұрыс жұмыс атқаруын жүзеге асырады. Компьютердің кеңейтілген жедел жадын басқару бағдарламасы да драйвер болып есептеледі. Әрбір сыртқы құрылғының өз драйвері бар. Мысалы, принтер драйвері компьютер процессорынан келіп түскен сигналдарды саралап, қағазға басу процесін басқарады. Драйверлер жаңадан шығып жатқан компьютер құрылғыларының қалыптағы қолданылу өрісін кеңейтіп, олардың дискіден мәліметтер алу жылдамдығын арттыруды, әр түрлі ұлттық әліпби әріптерін пернетақта арқылы енгізу, дисплей экранына шығару, қағазға басу істерін, т.б. жеңілдетуге көмектеседі. Мысалы, компьютерде басқа бір жұмыс атқарылып жатқанда, драйвердің көмегімен бір мезгілде әуен тыңдауға, факс қабылдауға, алдын-ала дайындалған мәліметтерді қағазға шығаруға болады. Драйверлер стандартты (ішкі) және жүктемелі (сыртқы) болып екіге бөлінеді. Ішкі драйверлер операциялық жүйе құрамында орналасып, компьютердің стандартты құрылғыларын басқарады. Сыртқы драйверлер немесе утилиттер магниттік дискіде орналасып, компьютердің стандартынан тыс ерекшеліктері бар құрылғыларды басқарады. Драйверлерді әрбір елдің бағдарлама жасаушы [[маман]]дары да жасай береді. Олар тексерістен өткізілгеннен кейін сол елдің стандартты бағдарламалар қорына қосылады. Қазақстанда [[Алси]], [[Глотур]], [[Ізет]] фирмалары жасаған драйверлер түрі кең қолданыс табуда (2000).<br />
{{Operating System}}<br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
Қазақ энцклопедиясы<br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Құрылғы драйверлері| ]]<br />
[[Санат:Амалдағыш жүйе технологиясы]]<br />
[[Санат:Сандық электроника]]<br />
[[Санат:Жүйелік тақталар]]<br />
[[Санат:Ақпараттану]]<br />
<br />
<br />
{{stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%81%D1%96%D0%BCКөне келісім2016-08-31T07:45:27Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>'''Көне келісім''' — [[Киелі кітап]]тың 1-ші бөлімі. Негізнде [[көне жебірей тілі]]нде жазылған тарауларын айтады. Бірақ үш тарауы [[арамей тілі]]нде жазылған. [[Католик шіркеуі]]нде [[көне юнан тілі]]нде жазылған [[деутерканоникалы жазбалар]]ын қосады.<br />
<br />
== Көне келісім жазбалары ==<br />
{{Көне келісім жазбалары}}<br />
<br />
{{stub}}<br />
<!-- interwiki --><br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
[[Санат:Яһудилық]]<br />
[[Санат:Христиандық]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D2%9A%D1%8B%D1%81%D2%9B%D1%8B_%D0%9E%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D2%9B%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80Үлгі:Қысқы Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалар2016-08-31T05:57:29Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Бағандары бар навигациялық кесте<br />
| name = Қысқы Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалар<br />
| title = [[Қысқы Олимпиада ойындары]]н [[Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалардың тізімі|қабылдаған қалалар]]<br />
| state = {{{state|autocollapse}}}<br />
| listclass = plainlist<br />
| fullwidth = true<br />
| colstyle = text-align:left; padding-left:0.2em; white-space:nowrap;<br />
<br />
| col1 = <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]]:''' {{flagicon|FRA}} Шамони<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928]]:''' {{flagicon|SUI}} [[Санкт-Мориц]]<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1932|1932]]:''' {{flagicon|USA|1912}} Лэйк-Плэсид<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1936|1936]]:''' {{flagicon|Nazi Germany|1935}} Гармиш-Партенкирхен<br />
* '''1940:''' ''Өткізілген жоқ''<sup>[c]</sup><br />
* '''1944:''' ''Өткізілген жоқ''<sup>[c]</sup><br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1948|1948]]:''' {{flagicon|SUI}} [[Санкт-Мориц ]]<br />
| col2 =<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1952|1952]]:''' {{flagicon|NOR}} [[Осло ]]<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1956|1956]]:''' {{flagicon|ITA}} Кортина д'Ампеццо<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1960|1960]]:''' {{flagicon|USA|1959}} Скво-Велли <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1964|1964]]:''' {{flagicon|AUT}} Инсбрук <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1968|1968]]:''' {{flagicon|FRA}} Гренобль <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1972|1972]]:''' {{flagicon|JPN|alt}} Саппоро <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1976|1976]]:''' {{flagicon|AUT}}[Инсбрук <br />
| col3 =<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1980|1980]]:''' {{flagicon|USA}} Лэйк-Плэсид<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1984|1984]]:''' {{flagicon|Yugoslavia}} [[Сараево ]]<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1988|1988]]:''' {{flagicon|CAN}} Калгари<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1992|1992]]:''' {{flagicon|FRA}} [[Альбервиль ]]<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1994|1994]]:''' {{flagicon|NOR}} Лиллехаммер<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 1998|1998]]:''' {{flagicon|JPN|alt}} Нагано <br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2002|2002]]:''' {{flagicon|USA}} Солт-Лейк-Сити<br />
| col4 =<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2006|2006]]:''' {{flagicon|ITA}} [[Турин]]<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2010|2010]]:''' {{flagicon|CAN}} Ванкувер<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2014|2014]]:''' {{flagicon|RUS}} ''Сочи ''<br />
* '''[[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2018|2018]]:''' {{flagicon|KOR}} ''Пхёнчхан''<br />
| below = <sup>[c]</sup> [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кесірінен өткізілген жоқ<br />
}}<noinclude><br />
<noinclude><br />
[[Санат:Олимпиада ойындары]]<br />
<noinclude><noinclude><br />
</noinclude></div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D0%96%D0%B0%D0%B7%D2%93%D1%8B_%D0%9E%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD_%D2%9B%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80Үлгі:Жазғы Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалар2016-08-31T05:55:39Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Бағандары бар навигациялық кесте<br />
| name = Жазғы Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалар<br />
| title = [[Жазғы Олимпиада ойындары]]н [[Олимпиада ойындарын қабылдаған қалалардың тізімі|қабылдаған қалалар]]<br />
| state = {{{state|autocollapse}}}<br />
| listclass = plainlist<br />
| fullwidth = true<br />
| colstyle = text-align:left; padding-left:0.2em; white-space:nowrap;<br />
<br />
| col1 = <br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1896|1896]]:''' {{flagicon|Kingdom of Greece}} [[Афины]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1900|1900]]:''' {{flagicon|FRA}} [[Париж ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1904|1904]]:''' {{flagicon|USA|1896}} [[Сент-Луис]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1908|1908]]:''' {{flagicon|GBR}} [[Лондон]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1912|1912]]:''' {{flagicon|SWE}} [[Стокгольм]]<br />
* '''1916:''' ''Өткізілген жоқ''<sup>[c1]</sup><br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1920|1920]]:''' {{flagicon|Belgium|state}} [[Антверпен]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1924|1924]]:''' {{flagicon|FRA}} [[Париж]]<br />
| col2 = <br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1928|1928]]:''' {{flagicon|NED}} [[Амстердам]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1932|1932]]''' {{flagicon|USA|1912}} [[Лос-Анджелес]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1936|1936]]:''' {{flagicon|Nazi Germany|1935}} [[Берлин]]<br />
* '''1940:''' ''Өткізілген жоқ''<sup>[c2]</sup><br />
* '''1944:''' ''Өткізілген жоқ''<sup>[c2]</sup><br />
* '''[[1948 Жазғы Олимпиада ойындары|1948]]:''' {{flagicon|GBR}} [[Лондон ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1952|1952]]:''' {{flagicon|FIN}} [[Хельсинки ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1956|1956]]:''' {{flagicon|AUS}} [[Мельбурн ]]<br />
| col3 = <br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1960|1960]]:''' {{flagicon|ITA}} [[Рим ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1964|1964]]:''' {{flagicon|JPN|alt}} [[Токио ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1968|1968]]:''' {{flagicon|MEX}} [[Мехико ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1972|1972]]:''' {{flagicon|FRG}} [[Мюнхен ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1976|1976]]:''' {{flagicon|CAN}} [[Монреаль ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1980|1980]]:''' {{flagicon|URS|1955}} [[Мәскеу ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1984|1984]]:''' {{flagicon|USA}} [[Лос-Анджелес ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1988|1988]]:''' {{flagicon|KOR}} [[Сеул ]]<br />
| col4 = <br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1992|1992]]:''' {{flagicon|ESP}} [[Барселона ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 1996|1996]]:''' {{flagicon|USA}} [[Атланта ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 2000|2000]]:''' {{flagicon|AUS}} [[Сидней ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 2004|2004]]:''' {{flagicon|Greece}} [[Афины ]]<br />
* '''[[Жазғы Олимпиадалық Ойындар 2008|2008]]:''' {{flagicon|CHN}} [[Бейжің ]]<br />
* '''[[2012 Жазғы Олимпиада ойындары|2012]]:''' {{flagicon|GBR}} [[Лондон ]]<br />
* '''[[2016 Жазғы Олимпиада ойындары|2016]]:''' {{flagicon|BRA}} ''[[Рио-де-Жанейро]]''<br />
* '''[[2020 Жазғы Олимпиада ойындары|2020]]:''' {{flagicon|JPN}} ''[[Токио]]''<br />
<br />
| below = <sup>[c1]</sup> [[Бірінші дүниежүзілік соғыс]] кесірінен өткізілген жоқ; <sup>[c2]</sup> [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кесірінен өткізілген жоқ<br />
}}<noinclude><br />
<br />
[[Санат:Олимпиада ойындары]]<br />
</noinclude></div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%AB%D0%BC%D1%8B%D1%80%D1%82_(%D1%84%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC,_2008)Ымырт (фильм, 2008)2016-08-31T05:55:14Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{Кино<br />
| Қазақша атауы = Ымырт<br />
| Шынайы атауы = Twilight<br />
| Жанры = драма, фэнтези<br />
| Режиссёрі = Кэтрин Хардвик<br />
| Продюсері = Вик Годфри<br/> Грег Мурадиан<br/> Марк Морган<br />
| Актерлер = [[Кристен Стюарт]]<br/> [[Роберт Паттинсон]]<br/> [[Никки Рид]]<br/> [[Келлан Латс]]<br/> [[Эшли Грин]]<br/> [[Джексон Рэтбоун]]<br/> [[Элизабет Ризер]]<br/> [[Билли Бёрк]]<br/> [[Питер Фачинелли]]<br/> [[Тэйлор Лотнер]]<br/><br />
| Компания = [[Summit Entertainment]]<br/> Twilight Productions<br />
| Бюджеті = 37 000 000 [[$]]<br />
| Түсім = 392 616 625 $<br />
| Мемлекет = {{USA}} <br />
| Тілі = [[ағылшын тілі|ағылшынша]]<br />
| Ұзақтығы = 121 минут<br />
| Жыл = 2008<br />
| imdb_id = 1099212<br />
}}<br />
'''Ымырт''' ({{lang-en|Twilight}}) — Стефани Майер романы бойынша түсірілген кинофильм, режиссері Кэтрин Хардвик. Әлемдік премьерасы 2008 жылы 21 қарашада болған. Роман жазу барысында Стефани Эдвардтың рөлінде Гэнри Кэвелды көргісі келген, алайда кино түсірер кезде оның жасы 24-ке келіп, ол 17 жасар баланың рөліне сомдауға сәйкес келмейді. Мелиса Розенберг пен Катрин Хардвик фильмнің сценарийін алты аптада жазып бітіреді. Кристиан Стюарттың рөлін бірден бекітеді, ал Роберт Паттисонды тек бір айдан кейін ғана бекітеді. Каллен отбасы мүшелерін рөлін сомдайтын әртістерді 2008 жылдың ақпанында ғана толықтай жинап бітеді. Түсірілім сол жылдың ақпанынан 2-ші мамырға дейін созылып, негізгі бөлімі Портленд (Орегон штаты) маңында өткен. Сонымен қатар Сент-Хеленс қаласында да түсірілімдер жүргізілген. Фильмдегі басты кейіпкерлер оқитын мектеп ретінде Вашингтон штатындағы Kalama High School мектебі таңдалады. <br />
<br />
== Басты рөлдерде ==<br />
<br />
* Эдвард Каллен — [[Роберт Паттинсон]];<br />
* Белла Свон — [[Кристен Стюарт]];<br />
* Джейкоб Блэк — [[Тэйлор Лотнер]];<br />
* Карлайл Каллен – [[Питер Фачинелли]];<br />
* Эсми Каллен — [[Элизабет Ризер]];<br />
* Элис Каллен — [[Эшли Грин]];<br />
* Джаспер Хейл — [[Джексон Рэтбоун]];<br />
* Розали Хейл — [[Никки Рид]];<br />
* Эмметт Каллен — [[Келлан Латс]];<br />
* Чарли Свон — [[Билли Бёрк]];<br />
* Рене Дуаер — [[Сара Кларк]];<br />
* Билли Блэк — [[Джил Бирмингем]].<ref>[[:ru:Сумерки (фильм, 2008):]]{{ref-ru}}</ref><br />
== Дереккөздер ==<br />
<br />
<references/><br />
<br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
[[Санат:Кино]]<br />
[[Санат:Алфавит бойынша фильмдер]]<br />
[[Санат:АҚШ фильмдері]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%83%D0%BDКамерун2016-08-31T05:37:22Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{Infobox Country or territory<br />
|native_name = {{lang|fr|''République du Cameroun''}}<br />
|conventional_long_name = Republic of Cameroon<br />
|common_name = Cameroon<br />
|image_flag = Flag of Cameroon.svg<br />
|image_coat = Coat of arms of Cameroon.svg<br />
| symbol_type = Emblem <br />
|image_map = LocationCameroon.svg<br />
|national_motto = "{{lang|fr|''Paix - Travail - Patrie''}}"{{spaces|2}}<small>([[Француз тілі]])<br />"Peace - Work - Fatherland"<br />
|national_anthem = <span style="line-height:1.33em;">{{lang|fr|''[[O Cameroon, Cradle of our Forefathers|Ô Cameroun, Berceau de nos Ancêtres]]''}}{{spaces|2}}<small>(Француз тілі)<br />''O Cameroon, Cradle of our Forefathers''&nbsp;<sup>1</sup></small></span><br />
|official_languages = [[Француз тілі]], [[Ағылшын тілі]]<br />
|demonym = Cameroonian<br />
|capital = [[Yaoundé]]<br />
|latd=3 |latm=52 |latNS=N |longd=11 |longm=31 |longEW=E <!--Google Maps--><br />
|largest_city = [[Douala]]<br />
|government_type = [[Республика]]<br />
|leader_title1 = [[Heads of state of Cameroon|President]]<br />
|leader_name1 = [[Paul Biya]]<br />
|leader_title2 = [[Prime Minister of Cameroon|Prime Minister]]<br />
|leader_name2 = [[Philémon Yang]]<br />
|area_rank = 53rd <!--Demographic Yearbook 1.--><br />
|area_magnitude = 1 E11<br />
|area = 475,442 <br />
|areami² = 183,568 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--><br />
|percent_water = 1.3 <!--CIA World Factbook--><br />
|population_estimate = 17,795,000 <!--UN World Population Prospects--><br />
|population_estimate_rank = 58th <!--UN World Population Prospects--><br />
|population_estimate_year = July 2005 <!--UN World Population Prospects--><br />
|population_census = 15,746,179<br />
|population_census_year = 2003<br />
|population_density = 37 <!--UN World Population Prospects--><br />
|population_densitymi² = 97 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--><br />
|population_density_rank = 167th <!--UN World Population Prospects--><br />
|GDP_PPP = $43.196 billion <!--International Monetary Fund--><br />
|GDP_PPP_rank = 84th <!--International Monetary Fund--><br />
|GDP_PPP_year = 2005 <br />
|GDP_PPP_per_capita = $2,421 <!--International Monetary Fund--><br />
|GDP_PPP_per_capita_rank = 130th <!--International Monetary Fund--><br />
|sovereignty_type = [[Тәуелсіздік]]<br />
|sovereignty_note = от [[Франция]] жэне [[Құрама Патшалық]]<br />
|established_event1 = Date<br />
|established_date1 = [[Қаңтардың 1]] [[1960]], [[1 October]] [[1961]]<br />
|HDI = 0.506<br />
|HDI_rank = 144th<br />
|HDI_year = 2006<br />
|HDI_category = <font color="#ffcc00">medium</font><br />
|Gini = 44.6<br />
|Gini_year = 2001<br />
|Gini_category = <font color="#ffcc00">medium</font><br />
|currency = [[Central African CFA franc]]<br />
|currency_code = XAF<br />
|country_code = <br />
|time_zone = [[West Africa Time|WAT]]<br />
|utc_offset = +1<br />
|time_zone_DST = not observed<br />
|utc_offset_DST = +1<br />
|cctld = [[.cm]]<br />
|calling_code = 237<br />
|footnote1 = These are the titles as given in the ''Constitution of the Republic of Cameroon'', Article X. The French version of the song is sometimes called "{{lang|fr|''Chant de Ralliement''}}", as in ''National Anthems of the World'', and the English version "O Cameroon, Cradle of Our Forefathers", as in DeLancey and DeLancey 61.<br />
}}<br />
'''Камерун Республикасы''' ({{lang-fr|République du Cameroun}}) — [[Орталық Африка]]дағы мемлекет. Жер көл. 475440 км2. Халқы 15,4 млн. адам (1999). Халқы тілдеріне қарай банту (дуала, балунду, баса, батанга, т.б.) шығыс банту (бамилеке, бамум, тикар, т.б.), хауса (бата, мандара, т.б.) топтарына бөлінеді. Ресми тілдері – ағылшын және [[француз тілдері]]. Тұрғындары христиан дінінің католик 35%, протестант (18%) тармақтарын ұстанады. Дәстүрлі нанымдарына сенушілер (25%) мен мұсылмандар (22%) да бар. Астанасы – Яунде қаласы. Елді президент басқарады (1982 жылдан П.Бийя). Ол 5 жыл сайын төте сайлау негізінде сайланып отырады және үкімет басшысы да болып саналады. Заң шығарушы орган бір палаталы парламент. Ұлттық мерекесі 1 қаңтар – Тәуелсіздік күні. Ақша бірлігі – Камерун франкі. <br />
== Табиғаты ==<br />
Камерун экваторлық және субэкваторлық белдеулерде орналасқан. Жерінің көпшілігі таулы үстіртті және қыратты. Климаты экваторлық (оңтүстігінде) және экваторлық-муссондық. Ең ыстық айлары ақпан мен наурызда 24 – 28С, салқын айлары шілде мен тамызда 22 – 24С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 500 мм-ден (солтүстікте) 3000 мм-ге (мұхит жағалауларында) дейін жетеді. Басты өзендері – [[Санага]], [[Ньонг]], [[Нтем]], [[Бенуэ]], т.б. Жерінің 1/3 бөлігі (15 – 13 млн. га) орман және саванна. Қызыл ағаштар мен темір ағаштардың көптеген түрлері кездеседі. Жануарлар түрлеріне өте бай: ормандарында піл, гиппопотам, қолтырауын, саванналарда буйвол, жираф, арыстан, қабылан, т.б. кездеседі. Пайдалы қазындылары – темір, алтын, боксит, табиғи газ.<br />
<br />
==Тарихы== <br />
Камерун жеріне адам баласы өте ерте заманда қоныстана бастаған. Бұл елдің ежелгі халқы пигмейлер болған деп есептеледі. Дегенмен олардың ертедегі тарихы жөніндегі мәліметтер бізге жетпеген. 15 – 16 ғасырларда Мандара тау бөктерлерінде Мандара сұлтандығы құрылды. 1472 жылы Камерун жеріне португалдар келіп, елді Рио-душ-Камаруш деп атады. Олар бұл жерде құл саудасын дамытты. 17 ғасырдың басында шығыстан дуала тайпалары басып кіріп еуропалықтар (ағылшындар, португалдар, голландықтар) мен жергілікті тайпалар арасындағы сауданы өз қолдарына алды. 19 ғасырдың бас кезінде елдің солтеңізіне [[Нигерия]]дан фульбе тайпалары басып кіріп, Мандара сұлтандығын жаулап алды. Оған қоса елдің басқа аймақтарында да ұсақ мұсылман мемлекеттері өмір сүрді. 16 ғасырдың аяғында Камерунға голландиялықтар, 18 ғасырда француз, ағылшын, неміс саудагерлері мен миссионерлері келді. 1884 жылы [[Германия]] елге өз үстемдігін орнатып, [[какао]], [[кофе]], [[банан]] плантацияларын өсіруге кірісті. 1916 жылы Камерунды ағылшындар мен француздар бөлісіп алды. Жергілікті халық отаршыларға қарсы бірнеше рет (1922, 1928 – 29, 1931) бас көтерді. 2-дүниежүз. соғыстан кейін ұлт-азаттық қозғалысы күшейді. 1960 жылы француздар өз иеліктеріндегі Шығасыр К-ға тәуелсіздік беруге мәжбүр болды, ал Оңтүстік-батыста көтеріліс басталады. 1961 жылы көтеріліс басылып, БҰҰ бақылауымен референдум өткізілді. Нәтижесінде ағылшындар бақылауындағы өңірлердің Оңтүстік Камерунға, Солтүстік Нигерияға қосылды. 1961 жылы Камерун федерациялық республика болып құрылды. Ел 1960 жылы БҰҰ-на, 1963 жылы Африка бірлестігі ұйымына қабылданды. 1972 жылы елде жаңа конституция қабылданып, Камерун унитарлық мемлекетке айналды. 1982 жылы үкімет солтүстіктегі мұсылман-офицерлер бүлігін басып тастап, оппозицияны қуғынға ұшыратты. Бірақ халық толқулары нәтижесінде 1992 жылы саяси амнистия жарияланып, оппозиция өкілдері сайлауға жіберілді. <br />
== Экономикасы ==<br />
Елдің жылдық ұлттық табысы 9,1 млрд. [[АҚШ]] доллары, сыртқы қарыз 9,5 долл. көлемінде, халықтың 70%-і а. ш-нда, 9%-і – өнеркәсіпте, 21%-і қызмет көрсету салаларында жұмыс істейді. Жұмыссыздар халықтың 25%-ін құрайды, барлық жердің 12,8%-і а. ш-на қолайлы. Елде қазба байлықтар ([[мұнай]], [[табиғи газ]], [[боксит]], [[темір кентасы]], [[уран]], [[алтын]], т.б.) қоры көп. Экспортқа, негізінен, шикі мұнай мен мұнай өнімдері, ағаш және ағаштан жасалған заттар, кофе, алюминий, мақта, банан шығарылса, импортқа машиналар, құрал-саймандар, химия өнімдері, жанар май, т.б. әкелінеді. Негізгі сауда серіктестері: [[Франция]], [[Испания]], [[Италия]], [[Германия]], [[Нидерланд]], [[Бельгия]], АҚШ.<br />
== Дереккөздер ==<br />
“Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы”, 4 – том<br />
<br />
{{wikify}}<br />
{{Countries of Africa}}<br />
{{WTO}}<br />
<br />
[[Санат:Камерун]]<br />
[[Санат:Африка елдері]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%93%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BDГабон2016-08-31T05:25:15Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{wikify}}<br />
{{Infobox Country or territory<br />
|native_name = ''République Gabonaise''<br />
|conventional_long_name = Gabonese Republic<br />
|common_name = Gabon<br />
|image_flag = Flag of Gabon.svg<br />
|image_coat = Coat of arms of Gabon.svg<br />
|image_map = LocationGabon.svg<br />
|national_anthem = ''[[La Concorde]]''<br />
|capital = [[Либревиль]]<br />
|latd=0 |latm=23 |latNS=N |longd=9 |longm=27 |longEW=E<br />
|largest_city = capital<br />
|official_languages = [[Француз тілі]]<br />
|demonym = Gabonese<br />
|government_type = [[Президент]]<br />
|leader_title1 = Президент<br />
|leader_name1 = [[Али бен Бонго Ондимба]]<br />
|leader_title2 = [[Heads of Government of Gabon|Prime Minister]]<br />
|leader_name2 = [[Paul Biyoghé Mba]]<br />
|national_motto = <br />
|area_magnitude = 1 E11<br />
|area = 267,668<br />
|areami² = 103,347 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--><br />
|percent_water = negligible<br />
|population_estimate = 1,384,000<br />
|population_estimate_rank = 150th<br />
|population_estimate_year = шілде 2005<br />
|population_census = <br />
|population_census_year = <br />
|population_density = 5.2<br />
|population_densitymi² = 13.5 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--><br />
|population_density_rank = 216th<br />
|GDP_PPP = $9.621 billion<br />
|GDP_PPP_rank = 136th<br />
|GDP_PPP_year = 2005<br />
|GDP_PPP_per_capita = $7,055<br />
|GDP_PPP_per_capita_rank = 89th<br />
|sovereignty_type = [[Тәуелсіздік]]<br />
|established_event1 = [[Франция]]дан<br />
|established_date1 = [[17 тамыз]] [[1960]]<br />
|HDI = 0.633<br />
|HDI_rank = 124rd<br />
|HDI_year = 2004<br />
|HDI_category = <span style="color:#fc0">medium</span><br />
|currency = [[CFA franc]]<br />
|currency_code = XAF<br />
|time_zone = [[West Africa Time|WAT]]<br />
|utc_offset = +1<br />
|time_zone_DST = not observed<br />
|utc_offset_DST = +1<br />
|cctld = [[.ga]]<br />
|calling_code = 241<br />
|footnotes = <br />
}}<br />
<br />
'''Габон''' ([[Француз тілі|французша]] Gabon [ɡaˈbõ]), ресми аты — [[Габон Республикасы]] (французша République gabonaise) — Орталық Африкадағы ел болып, [[Франция]] елінің бұрынғы отары. [[Африка]] континентіндегі ең бай және тұрақты мемлекет болып ессептеледі. Елордасы— [[Либревиль]] қаласы.<br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
{{Countries of Africa}}<br />
{{Ислам Әріптестік Ұйымы}}<br />
{{Member states of the African Union}}<br />
{{Оңтүстік Атнлантика Бейбітшілік және Ынтымақтастық Зонасы}}<br />
{{La Francophonie}}<br />
{{WTO}}<br />
<br />
[[Санат:География]]<br />
[[Санат:Елдер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%98%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%8FИрландия2016-08-31T05:10:52Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{мағына|Ирландия (айрық)}}<br />
<br />
{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Ирландия Республикасы<br />
|Шынайы атауы = Poblacht na hÉireann<br /> Republic of Ireland<br />
|Атау септігі = Ирландия<br />
|Елтаңба =Coat_of_arms_of_Ireland.svg<br />
|Байрақ = Flag of Ireland.svg<br />
|Ұраны = <br />
|Әнұранның аты = Amhrán na bhFiann<br />
|Аудио = <br />
|lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 8|lat_sec = 0<br />
|lon_dir = W|lon_deg = 8|lon_min = 7|lon_sec = 0<br />
|region = IE<br />
|CoordScale =<br />
|Картада = EU-Ireland.svg<br />
|карта тақырыбы =Ирландияның орналасуы (қара-жасыл):<br />— [[Еуропа|Еуропада]] (ашық-жасыл және қара-сұр)<br />— [[Еуропалық одақ|Еуропалық одақта]] (ашық жасыл)<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = Парламенттік республика<br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = [[6 желтоқсан]] [[1922]]<br />
|Тәуелсіздігін алды = Ұлыбритания және Ирландия Құрама Патшалығынан<br />
|Тілдері = [[ирланд тілі]], [[ағылшын тілі]]<br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Астанасы = [[Дублин]]<br />
|Ірі қалалары = [[Дублин]], [[Корк]]<br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = [[Ирландия президенті|Президенті]]<br />[[Ирландия премьер-министрі|Премьер-министрі]]<br />
|Басшылары = [[Майкл Д. Хиггинс]]<br />[[Энда Кенни]]<br />
|Жер аумағы = 70273<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 117-ші<br />
|Судың үлесі = 2<br />
|Этнохороним = <br />
|Жұрты = 4 581 269<br />
|Халық саны бойынша орны = 120-шы<br />
|Сарап жылы = <br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = 2011<br />
|Халық тығыздығы = 60,3<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ = 172,5 млрд<ref name="IMF">{{cite web<br />
| author = <br />
| authorlink = <br />
| datepublished = <br />
| url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=178&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=45&pr.y=10#cs1<br />
| title = Report for Ireland<br />
| format = <br />
| work = <br />
| publisher = International Monetary Fund<br />
| accessdate = 2011-02-22<br />
| lang = en<br />
| description = <br />
| archiveurl = http://www.webcitation.org/66OKU6Rqa<br />
| archivedate = 2012-03-24<br />
}}</ref><br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = 2010<br />
|ЖІӨ бойынша орны = 55-ші<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 39&nbsp;009<ref name="IMF" /><br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = {{steady}} 0,908<ref name="hdi">[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf Human Development Index and its components]</ref><br />
|АДИ жылдық есебі = 2011<br />
|АДИ бойынша орны = 7-ші<br />
|АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span><br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = [[еуро]]<br />
|Интернет үйшігі = [[.ie]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = 353<br />
|Уақыт белдеуі = +0<br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
'''Ирландия''' ({{lang-ga|Éire}}; {{lang-en|Ireland}}), ресми атауы — '''Ирланд Республикасы''' ({{lang-ga|Poblacht na hÉireann}}; {{lang-en|Republic of Ireland}}) — [[Ирландия аралы|Ирландия]] аралының көбін алып жатқан [[Батыс Еуропа]] мемлекеті. Ауданы — 70,2 мың км². Елдің аты {{lang-ga|Éire}} деген сөзден шыққан. Астанасы — [[Дублин]].<br />
<br />
== Атауы ==<br />
<br />
[[1937]] ж конституциясы бойынша мемлекет аты — "Éire, немесе, ағылшынша, Ireland" деп бекітілген. Билігін бүкіл аралға тарату ниетімен [[1949]] ж. [[Дублин]] ел атауын "Ирландия Республикасы" деп өзгертті. <br />
<br />
== Жағрапиясы ==<br />
Жағрапиялық мағлұматтарды [[Ирландия аралы]] және [[Ирландия жағрапиясы]] деген мақалалардан қараңыз.<br />
<br />
== Саяси құрлымы ==<br />
'''{{main|Ирландияның саяси құрлымы}}'''<br />
[[Сурет:Ladys View County Kerry Ireland.jpg|thumb|left|[[Кэрри графтығы]]]]<br />
<br />
Ирландия — [[республика]].<br />
<br />
Қазіргі конституциясы [[1937]] жылдың [[1 шіде|1 шілдесінде]] [[плебисцит]]та қабылданды. [[1937]] жылдың [[29 желтоқсан]]ында күшке енді .<br />
<br />
Ирландия президенті (ирл. Uachtarán) халық референдумымен 7 жылда бір рет сайланады. Президенттің, үкімет сұранысы бойынша парламенттің төменгі палатасын шақыруға және таратуға құқығы бар, ол заңдарды жариялайды, соттар мен басқа да жоғарғы лауазымдарды тағайындайды және бас қолбасшы лауазымына ие болады.<br />
<br />
Шын мәнінде үкімет басы — премьер-министрді (Taoiseach) — өкілдер палатасының ұсынысы бойынша президент тағайындайды.<br />
<br />
Жоғарғы заң шығарушы орган — парламент (ирл. Tithe An Oireachtais). Құрамында 2 палата бар: өкілдер палатасы мен сенат.<br />
<br />
Өкілдер палатасында 160-тан 170-ге дейін мүше бар. Олар халық тарапынан тікелей құпия дауысберу арқылы сайланады.<br />
<br />
Сенат құрамында 60 мүше бар, олардың 11-ін премьер-министр тағайындайды, 6-ы Ұлттық және Дублин университеттерімен сайланады, 43-і жанама сайлау арқылы ерекше тізіммен (тізімдегі кандидаттар әртүрлі мекемелер мен ұжымдардың ұсынысымен кіргізіледі) өтеді. Сенаттың сайлау коллегиясы 900 адамнан тұрады, олардың ішінде өкілдер палатасының мүшелері, муниципалитеттер мен графтықтар кеңесінің мүшелері бар. Палаталардың жұмыс мерзімі — 7 жыл.<br />
<br />
== Әкімшілік құрлымы ==<br />
'''{{main|Ирландия әкімшілік бірліктері}}'''<br />
* '''[[Ленстер]] провинциясы''' (Leinster/Cúige Laighean):<br />
** [[Карлоу (графтық)|Карлоу]] (Carlow/Contae Cheatharlaigh)<br />
** [[Дублин (графтық)|Дублин]] (Dublin/Contae átha Cliath)<br />
** [[Килдэйр (графтық)|Килдэр]] (Kildare/Contae Chill Dara)<br />
** [[Килкенни (графтық)|Килкенни]] (Kilkenny/Contae Chill Chainnigh)<br />
** [[Лииш графтығы|Лииш]] (Laois/Contae Laoise)<br />
** [[Лоңфорд графтығы|Лонгфорд]] (Longford/An Longphort)<br />
** [[Лаут (графтық)|Лаут]] (Louth/Contae Lú)<br />
** [[Мит (графтық)|Мит]] (Meath/Contae na Mí)<br />
** [[Оффали (графтық)|Оффали]] (Offaly/Contae Uíbh Fhailí)<br />
** [[Уэстмит (графтық)|Уэстмит]] (Westmeath/Contae na hIarmhí)<br />
** [[Уэксфорд (графтық)|Уэксфорд]] (Wexford/Contae Loch Garman)<br />
** [[Уиклоу (графтық)|Уиклоу]] (Wicklow/Contae Chill Mhantáin)<br />
* '''[[Манстер(провинция)|Манстер]] провинциясы''' (Munster/Cuige Mumhan):<br />
** [[Клэр (графтық)|Клэр]] (Clare/Contae an Chláir)<br />
** [[Корк (графтық)|Корк]] (Cork/Contae Chorcaí)<br />
** [[Кэрри (графтық)|Кэрри]] (Kerry/Contae Chiarraí)<br />
** [[Лимерик (графтық)|Лимерик]] (Limerick/Contae Luimnigh)<br />
** [[Типперэри (графтық)|Типперэри]] (Tipperary/Contae Thiobraid árainn)<br />
** [[Уотерфорд (графтық)|Уотерфорд]] (Waterford/Contae Phort Láirge).<br />
* '''[[Коннахт]] провинция''' (Connacht/Cúige Chonnacht):<br />
** [[Голуэй (графтық)|Голуэй]] (Galway/Contae na Gaillimhe)<br />
** [[Литрим (графтық)|Литрим]] (Leitrim/Contae Liatroma)<br />
** [[Майо (графтық)|Майо]] (Mayo/Contae Mhaigh Eo)<br />
** [[Роскоммон (графтық)|Роскоммон]] (Roscommon/Contae Ros Comáin)<br />
** [[Слайго (графтық)|Слайго]] (Sligo/Contae Shligigh).<br />
* '''[[Ольстер]] провинциясы''' (Ulster/Cúige Ulaidh):<br />
** [[Каван (графтық)|Каван]] (Cavan/Contae An Chabháin)<br />
** [[Донегол (графтық)|Донегол]] (Donegal/Contae Dhún na nGall)<br />
** [[Монахан (графтық)|Монахан]] (Monaghan/Contae Mhuineacháin).<br />
<br />
{| align="center" cellpadding="10"<br />
|[[Сурет:IrelandNumbered.png|250px|Ирландияның графтықтары нөмірленген картасы]]<br />
| style="font-size: 90 %;" |'''[[Ирландия|Ирландия Республикасы]]'''<br />
# [[Дублин (графтық)|Дублин]]<br />
# [[Уиклоу (графтық)|Уиклоу]]<br />
# [[Уэксфорд (графтық)|Уэксфорд]]<br />
# [[Карлоу (графтық)|Карлоу]]<br />
# [[Килдэр (графтық)|Килдэр]]<br />
# [[Мит (графтық)|Мит]]<br />
# [[Лаут (графтық)|Лаут]]<br />
# [[Монахан (графтық)|Монахан]]<br />
# [[Каван (графтық)|Каван]]<br />
# [[Лонгфорд (графтық)|Лонгфорд]]<br />
# [[Уэстмит (графтық)|Уэстмит]]<br />
# [[Оффали (графтық)|Оффали]]<br />
# [[Лиишь (графтық)|Лиишь]]<br />
# [[Килкенни (графтық)|Килкенни]]<br />
# [[Уотерфорд (графтық)|Уотерфорд]]<br />
# [[Корк (графтық)|Корк]]<br />
| style="font-size: 90 %;" |<br />
<ol start=17><br />
<li>[[Керри (графтық)|Керри]]<br />
<li>[[Лимерик (графтық)|Лимерик]]<br />
<li>[[Типперэри (графтық)|Типперэри]]<br />
<li>[[Клэр (графтық)|Клэр]]<br />
<li>[[Голуэй (графтық)|Голуэй]]<br />
<li>[[Мейо (графтық)|Мейо]]<br />
<li>[[Роскоммон (графтық)|Роскоммон]]<br />
<li>[[Слайго (графтық)|Слайго]]<br />
<li>[[Литрим (графтық)|Литрим]]<br />
<li>[[Донегол (графтық)|Донегол]]<br />
</ol><br />
<br />
'''[[Солтүстік Ирландия]]'''<br />
# [[Фермана (графтық)|Фермана]]<br />
# [[Тирон (графтық)|Тирон]]<br />
# [[Лондондерри (графтық)|Лондондерри]]<br />
# [[Антрим (графтық)|Антрим]]<br />
# [[Даун (графтық)|Даун]]<br />
# [[Арма (графтық)|Арма]]<br />
|}<br />
<br />
Типперэри графтығы 2 суб-субъект болып басқарылады: Типперэри [[Солтүстік Ридинг]] және Типперэри [[Оңтүстік Ридинг]].<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
'''{{main|Ирландия экономикасы}}'''<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
'''{{main|Ирландия тарихы}}'''<br />
<br />
== Ирландия қарулы күштері ==<br />
'''{{main|Ирландия қарулы күштері}}'''<br />
<br />
== Мәдениеті ==<br />
'''{{main|Ирландия мәдениеті}}'''<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
{{Еуропа елдері}}<br />
{{EU members}}<br />
{{Еуропа Кеңесі}}<br />
{{OECD}}<br />
{{WTO}}<br />
<br />
[[Санат:Аралда орналасқан елдер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96:%D2%B0%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%96%D0%BF%D1%81%D1%96%D0%B7%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BA%D1%96%D0%BB%D0%B4%D1%96%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%96Үлгі:Ұлттық қауіпсіздік өкілдіктері2016-08-30T17:23:31Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{navbox<br />
| name = Ұлттық қауіпсіздік өкілділіктері<br />
| title = Ұлттық қауіпсіздік өкілдіктері<br />
| listclass = hlist<br />
<br />
| group1 = '''Ұлттық қауіпсіздік өкілділіктері'''<br />
| list1 =[[Ауғанстан]]: [[National Directorate of Security|NDS]]<br />
• [[Албания]]: [[SHISH]]<br />
• [[Алжир]]: [[Département du Renseignement et de la Sécurité|DRS]]<br />
• [[Аргентина]]: [[Secretaría de Inteligencia|SI]]<br />
• [[Австралия]]: [[Australian Secret Intelligence Service|ASIS]]<br />
• [[Әзірбайжан]]: [[Ministry of National Security of Azerbaijan|MNS]]<br />
• [[Бахрейн]]: [[National Security Agency (Bahrain)|NSA]]<br />
• [[Бангладеш]]: [[National Security Intelligence|NSI]]<br />
• [[Белорусь]]: [[State Security Committee of the Republic of Belarus|KGB]]<br />
• [[Босния және Герцеговина]]: [[Obavještajno Sigurnosna Agencija|OSA]]<br />
• [[Бразилия]]: [[Brazilian Intelligence Agency|ABIN]]<br />
• [[Бруней]]: [[Brunei Research Department (International)|BRD]]<br />
• [[Камерун]]: [[Brigade Mixte Mobile|BMM]]<br />
• [[Канада]]: [[Canadian Security Intelligence Service|CSIS]]<br />
• [[Чад]]: [[National Security Agency|ANS]]<br />
• [[Чили]]: [[Agencia Nacional de Inteligencia|ANI]]<br />
• [[Қытай]]: [[Ministry of State Security of the People's Republic of China|MSS]]<br />
• [[Хорватия]]: [[Security and Intelligence Agency|SOA]]<br />
• [[Куба]]: [[Intelligence Directorate|DI]]<br />
• [[Чехия]]: [[Security Information Service|BIS]]<br />
• [[Дания]]: [[Danish Defence Intelligence Service|FE]]<br />
• [[Джибути]]: [[Brigade Spéciale de Recherche de la Gendarmerie|BSRG]]<br />
• [[Мысыр]]: [[Egyptian General Intelligence Service|GIS]]<br />
• [[Эстония]]: [[Teabeamet|TA]]<br />
• [[Франция]]: [[Directorate-General for External Security|DGSE]]<br />
• [[Гамбия]]: [[National Intelligence Agency (Gambia)|NIA]]<br />
• [[Германия]]: [[Bundesnachrichtendienst|BND]]<br />
• [[Грекия]]: [[National Intelligence Service (Greece)|EYP]]<br />
• [[Венгрия]]: [[Információs Hivatal|IH]]<br />
• [[Үндістан]]: [[Research and Analysis Wing|RAW]]<br />
• [[Индонезия]]: [[Badan Intelijen Negara|BIN]]<br />
• [[Иран]]: [[Ministry of Intelligence (Iran)|VEVAK]]<br />
• [[Ирак]]: [[General Security Directorate (Iraq)|GSD]]<br />
• [[Ирландия]]: [[G2]]<br />
• [[Израиль]]: [[Моссад]]<br />
• [[Италия]]: [[Agenzia Informazioni e Sicurezza Esterna|AISE]]<br />
• [[Кот-д’Ивуар]]: [[National Security Council (Ivory Coast)|NSC]]<br />
• [[Жапония]]: [[National Police Agency (Japan)|NPA]]<br />
• [[Cabinet Intelligence and Research Office|CIRO]]<br />
• [[Иордания]]: [[Dairat al-Mukhabarat al-Ammah|GID]]<br />
• [[Қазақстан]]: [[Сырбар сыртқы барлау қызметі|Сырбар]]<br />
• [[Қырғызстан]]: [[Kyrgyz National Security Service|SNB]]<br />
• [[Кувейт]]: [[Kuwait State Security|KSS]]<br />
• [[Латвия]]: [[Satversmes aizsardzības birojs|SAB]]<br />
• [[Литва]]: [[Valstybės saugumo departamentas|VSD]]<br />
• [[Ливан]]: [[General Directorate of General Security|GDGS]]<br />
• [[Ливия]]: [[Mukhabarat el-Jamahiriya|MJ]]<br />
• [[Македония]]: [[Direction for security and counterintelligence|DSCI]]<br />
• [[Малайзия]]: [[Kor Risik DiRaja|KRD]]<br />
• [[Мальдив Республикасы]]: [[National Security Service (Maldives)|NSS]]<br />
• [[Мехико]]: [[Centro de Investigación y Seguridad Nacional|CISEN]]<br />
• [[Монтенегро]]: [[National Security Agency (Montenegro)|ANB]]<br />
• [[Марокко]]: [[General Directorate of Studies and Documentation|DGST]]<br />
• [[Мозамбик]]: [[State Security and Intelligence Service|SISE]]<br />
• [[Нидерланд]]: [[General Intelligence and Security Service|AIVD]]<br />
• [[Жаңа Зеландия]]: [[National Assessments Bureau|NAB]]<br />
• [[Нигерия]]: [[National Intelligence Agency (Nigeria)|NIA]]<br />
• [[Пәкістан]]: [[Inter-Services Intelligence|ISI]]<br />
• [[Папуа Жаңа Гвинея]]: [[National Intelligence Organization (Papua New Guinea)|NIO]]<br />
• [[Филиппиндер]]: [[National Intelligence Coordinating Agency|NICA]]<br />
• [[Польша]]: [[Agencja Wywiadu|AW]]<br />
• [[Португалия]]: [[Serviço de Informações Estratégicas de Defesa|SIED]]<br />
• [[Катар]]: [[Qatari State Security|QSS]]<br />
• [[Тайвань]]: [[National Security Bureau|NSB]]<br />
• [[Румыния]]: [[Foreign Intelligence Service (Romania)|SIE]]<br />
• [[Ресей]]: [[Foreign Intelligence Service (Russia)|SVR]]<br />
• [[Сауд Арабиясы]]: [[Al Mukhabarat Al A'amah|GIP]]<br />
• [[Сербия]]: [[Security Information Agency|BIA]]<br />
• [[Сиерра-Леоне]]: [[Central Intelligence and Security Unit|CISU]]<br />
• [[Сингапур]]: [[Security and Intelligence Division|SID]]<br />
• [[Словакия]]: [[Slovenská informačná služba|SIS]]<br />
• [[Словения]]: [[Slovene Intelligence and Security Agency|SOVA]]<br />
• [[Сомалия]]: [[National Security Service (Somalia)|NSS]]<br />
• [[Оңтүстік Африка Республикасы]]: [[South African Secret Service|SASS]]<br />
• [[Оңтүстік Корея]]: [[National Intelligence Service (South Korea)|NIS]]<br />
• [[Испания]]: [[Centro Nacional de Inteligencia|CNI]]<br />
• [[Шри Ланка]]: [[State Intelligence Service (Sri Lanka)|SIS]]<br />
• [[Судан]]: [[Jihaaz Al Amn Al Watani Wal Mukhaabaraat|JAWM]]<br />
• [[Швейцария]]: [[Swiss intelligence agencies|NDB]]<br />
• [[Сирия]]: [[General Security Directorate (Syria)|GSD]]<br />
• [[Тәжікстан]]: [[Ministry of Security|MoS]]<br />
• [[Того]]: [[National Intelligence Agency (Togo)|NIA]]<br />
• [[Тунис]]: [[Tunisian Intelligence Agency|TIA]]<br />
• [[Түркия]]: [[National Intelligence Organization (Turkey)|MİT]]<br />
• [[Түрікменстан]]: [[Committee for National Security (Turkmenistan)|KNB]]<br />
• [[Уганда]]: [[Internal Security Organisation|ISO]]<br />
• [[Украина]]: [[Foreign Intelligence Service of Ukraine|SZRU]]<br />
• [[Біріккен Араб Әмірліктері]]: [[UAE Intelligence|UAEI]]<br />
• [[Құрама Патшалық]]: [[Secret Intelligence Service|SIS]]<br />
• [[АҚШ]]: [[Central Intelligence Agency|CIA]]<br />
• [[Өзбекстан]]: [[National Security Service (Uzbekistan)|SNB]]<br />
• [[Вьетнам]]: [[Second Central Commission of Military Intelligence|TC2]]<br />
<br />
| group2 = '''Ішкі барлау өкілділіктері'''<br />
| list2 = [[Аргентина]]: [[Secretaría de Inteligencia|SIDE]]<br />
• [[Австралия]]: [[Australian Security Intelligence Organisation|ASIO]]<br />
• [[Бангладеш]]: [[Special Branch (Bangladesh)|SB]]<br />
• [[Белоруссия]]: [[State Security Agency of the Republic of Belarus|KGB RB]]<br />
• [[Бразилия]]: [[Brazilian Intelligence Agency|ABIN]]<br />
• [[канада]]: [[Canadian Security Intelligence Service|CSIS]]<br />
• [[чили]]: [[Agencia Nacional de Inteligencia|ANI]]<br />
• [[Қытай]]: [[Ministry of State Security of the People's Republic of China|MSS]]<br />
• [[Хорватия]]: [[Security and Intelligence Agency|SOA]]<br />
• [[Дания]]: [[Politiets Efterretningstjeneste|PET]]<br />
• [[Мысыр]]: [[Egyptian Homeland security|Al Watani]]<br />
• [[Эстония]]: [[Kaitsepolitsei|KAPO]]<br />
• [[Финляндия]]: [[Finnish Security Intelligence Service|SUPO]]<br />
• [[Франция]]: [[Direction centrale du renseignement intérieur|DCRI]]<br />
• [[Германия]]: [[Federal Office for the Protection of the Constitution|BfV]]<br />
• [[Грекия]]: [[National Intelligence Service (Greece)|EYP]]<br />
• [[Венгрия]]: [[Nemzetbiztonsági Hivatal|AH]]<br />
• [[Үндістан]]: [[Intelligence Bureau (India)|IB]]<br />
• [[Иран]]: [[Law enforcement in Iran|NAJA]]<br />
• [[Ирландия]]: [[Garda National Surveillance Unit|NSU]]<br />
• [[Израиль]]: [[Shin Bet]]<br />
• [[Италия]]: [[Agenzia Informazioni e Sicurezza Interna|AISI]]<br />
• [[Қазақстан]]: [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті|ҰҚК]]<br />
• [[Латвия]]: [[Drošības policija|DP]]<br />
• [[Литва]]: [[Specialiųjų tyrimų tarnyba|STT]]<br />
• [[Македония Республикасы]]: [[Intelligence Agency (Macedonia)|IA]]<br />
• [[Жапония]]: [[National Police Agency (Japan)|NPA]]<br />
• [[Public Security Intelligence Agency|PSIA]]<br />
• [[Нидерланд]]: [[NCTb]]<br />
• [[Жаңа Зеландия]]: [[New Zealand Security Intelligence Service|NZSIS]]<br />
• [[Нигерия]]: [[State Security Service (Nigeria)|SSS]]<br />
• [[Норвегия]]: [[Norwegian Police Security Service|PST]]<br />
• [[Оман]]: [[Internal Security Service|ISS]]<br />
• [[Пәкістан]]: [[Intelligence Bureau (Pakistan)|IB]]<br />
• [[Филиппиндер]]: [[National Bureau of Investigation (Philippines)|NBI]]<br />
• [[Польша]]: [[Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego|ABW]]<br />
• [[Португалия]]: [[Serviço de Informações de Segurança|SIS]]<br />
• [[Тайвань]]: [[Ministry of Justice Investigation Bureau|MJIB]]<br />
• [[Румыния]]: [[Serviciul Român de Informaţii|SRI]]<br />
• [[Ресей]]: [[Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі|ФСБ]]<br />
• [[Сербия]]: [[Security Information Agency|BIA]]<br />
• [[Сингапур]]: [[Internal Security Department|ISD]]<br />
• [[Оңтүстік Африка Республикасы]]: [[National Intelligence Agency (South Africa)|NIA]]<br />
• [[Оңтүстік Корея]]: [[Supreme Prosecutors' Office of the Republic of Korea|SPO]]<br />
• [[Шри Ланка]]: [[State Intelligence Service (Sri Lanka)|SIS]]<br />
• [[Швеция]]: [[Swedish Security Service|SÄPO]]<br />
• [[Швейцария]]: [[Swiss intelligence agencies|NDB]]<br />
• [[Сирия]]: [[General Security Directorate (Syria)|GSD]]<br />
• [[Түркия]]: [[Undersecretariat of Public Order and Security|KDGM]]<br />
• [[Украина]]: [[Security Service of Ukraine|SBU]]<br />
• [[Құрама Патшалық]]: [[MI5]]<br />
• [[АҚШ]]: [[Federal Bureau of Investigation|FBI]]<br />
• [[Өзбекстан]]: [[National Security Service (Uzbekistan)|SNB]]<br />
• [[Вьетнам]]: [[General Department of Public Security Intelligence|TC5]]<br />
<br />
| group3 ='''[[Әскер]]и барлау өкілділіктері'''<br />
| list3 =[[Австралия]]: [[Defence Intelligence Organisation|DIO]]<br />
• [[Бангладеш]]: [[Directorate General of Forces Intelligence|DGFI]]<br />
• [[Бразилия]]: [[Departamento de Inteligência Estratégica|DIE]]<br />
• [[Канада]]: [[Intelligence Branch (Canadian Forces)|Int Branch]]<br />
• [[Қытай]]: [[People's Liberation Army General Staff Department|MID]]<br />
• [[Хорватия]]: [[Military Security and Intelligence Agency|VSOA]]<br />
• [[Мысыр]]: [[Directorate of Military Intelligence Services and Reconnaissance|DMISR]]<br />
• [[Дания]]: [[Danish Defence Intelligence Service|FE]]<br />
• [[Финляндия]]: [[Finnish Military Intelligence Service|FMIS]]<br />
• [[Франция]]: [[Direction du renseignement militaire|DRM]]<br />
• [[Directorate-General for External Security|DGSE]]<br />
• [[Германия]]: [[Militärischer Abschirmdienst|MAD]]<br />
• [[Венгрия]]: [[Katonai Nemzetbiztonsági Szolgálat|KNBSZ]]<br />
• [[Үндістан]]: [[Directorate of Military Intelligence (India)|DMI]]<br />
• [[Израиль]]: [[Military Intelligence Directorate (Israel)|MID]]<br />
• [[Италия]]: [[Centro Intelligence Interforze|CII]]<br />
• [[Жапония]]: [[Military Intelligence Command|MIC]]<br />
• [[Қазақстан]]: [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті|ҚР ҰҚК]]<br />
• [[Македония]]: [[Military Service for Security and Intelligence|MSSI]]<br />
• [[Нидерланд]]: [[Dutch Military Intelligence and Security Service|MIVD]]<br />
• [[Пәкістан]]: [[Military Intelligence of Pakistan|MI]]<br />
• [[Филиппиндер]]: [[Armed Forces of the Philippines#AFP-wide support and separate units|ISAFP]]<br />
• [[Польша]]: [[Służba Kontrwywiadu Wojskowego|SKW]]<br />
• [[Służba Wywiadu Wojskowego|SWW]]<br />
• [[Тайвань]]: [[Bureau of Military Intelligence|MND]]<br />
• [[Romania]]: [[Direcţia Generală de Informaţii a Apărării|DGIA]]<br />
• [[Ресей]]: [[GRU]]<br />
• [[Сербия]]: [[Vojnoobaveštajna agencija|VOA]]<br />
• [[Vojnobezbednosna agencija|VBA]]<br />
• [[Сингапур]]: [[Military Intelligence Organisation|MIO]]<br />
• [[словакия]]: [[Vojenská spravodajská služba|VSS]]<br />
• [[Словения]]: [[Intelligence and Security Service of the Ministry of Defence|OVS]]<br />
• [[Оңтүстік Корея]]: [[Defense Security Command|DSC]]<br />
• [[Шри Ланка]]: [[Directorate of Military Intelligence (Sri Lanka)|DMI]]<br />
• [[Швеция]]: [[Swedish Military Intelligence and Security Service|MUST]]<br />
• [[Швейцария]]: [[Militärischer Nachrichtendienst|MND]]<br />
• [[Сирия]]: [[Military Intelligence (Syria)|MI]]<br />
• [[Air Force Intelligence Directorate|AFID]]<br />
• [[Украина]]: [[Chief Directorate of Intelligence of the Ministry of Defence of Ukraine|HUR MO]]<br />
• [[Құрама Патшалық]]: [[Defence Intelligence Staff|DIS]]<br />
• [[АҚШ]]: [[Defense Intelligence Agency|DIA]]<br />
• [[Вьетнам]]: [[Second Central Commission of Military Intelligence|TC2]]<br />
<br />
| group4 ='''Сигналды [[сыртқы болжау]] өкілділіктері'''<br />
| list4 =[[Австралия]]: [[Defence Signals Directorate|DSD]]<br />
• [[Бразилия]]: [[Segunda Subchefia do Estado-Maior de Defesa|2ª Sch/EMD]]<br />
• [[Канада]]: [[Communications Security Establishment Canada|CSE]]<br />
• [[Қытай]]: [[People's Liberation Army General Staff Department|SIGINT]]<br />
• [[Хорватия]]: [[Operational Technology Centre for the Surveillance of Telecommunications|OTC]]<br />
• [[Финляндия]]: [[Finnish Intelligence Research Establishment|FIRE]]<br />
• [[Франция]]: [[Directorate-General for External Security|DGSE]]<br />
• [[Германия]]: [[Bundesnachrichtendienst|BND]]<br />
• [[Үндістан]]: [[Joint Cipher Bureau|JCB]]<br />
• [[Индонезия]]: [[Lembaga Sandi Negara|LEMSANEG]]<br />
• [[Израиль]]: [[Unit 8200|8200]]<br />
• [[Жапония]]: [[Defense Intelligence Headquarters|DIH]]<br />
• [[Қазақстан]]: [[Қазақстан Республикасы Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті|ҚР ҰҚК]]<br />
• [[Нидерланд]]: [[Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst|AIVD]]<br />
• [[Жаңа Зеландия]]: [[Government Communications Security Bureau|GCSB]]<br />
• [[Пәкістан]]: [[Inter-Services Intelligence|JSIB]]<br />
• [[Ресей]]: [[Special Communications Service of Russia|Spetsviaz]]<br />
• [[Оңтүстік Африка Республикасы]]: [[National Communications Centre|NCC]]<br />
• [[Швеция]]: [[Swedish National Defence Radio Establishment|FRA]]<br />
• [[Швейцария]]: [[Swiss intelligence agencies|NDB]]<br />
• [[Сирия]]: [[Military Intelligence (Syria)|MI]]<br />
• [[Украина]]: [[Derzhspetszviazok]]<br />
• [[Құрама Патшалық]]: [[Government Communications Headquarters|GCHQ]] • [[АҚШ]]: [[Ұлттық Қауіпсіздік Агенттігі|NSA]]<br />
<br />
}}<noinclude><br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
<br />
''Redirects here:''<br />
<br />
• {{tl|Domestic national intelligence agencies}}<br />
• {{tl|External national intelligence agencies}}<br />
• {{tl|Signals intelligence agencies}}<br />
• {{tl|Military intelligence agencies}}<br />
<br />
[[Санат:Саясат]]<br />
<br />
<br />
</noinclude></div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%A4%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B4%D1%8B_%D2%9B%D0%B0%D1%83%D1%96%D0%BF%D1%81%D1%96%D0%B7%D0%B4%D1%96%D0%BA_%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%96Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі2016-08-30T17:20:52Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Профильдер */</p>
<hr />
<div>{{Infobox Government agency<br />
|agencyname = Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі<br />
|nativename = ''Федеральная служба безопасности Российской Федерации''<br />
|nativenamea = <br />
|nativenameb =<br />
|commonname = Federal Security Service<br />
|abbreviation = ФСБ<br />
|seal =Federal_security_service.png<br />
|seal_width = 100px<br />
|seal_caption = Emblem of the Federal Security Service<br />
|logo = <br />
|logocaption = <br />
|badge =<br />
|badgecaption =<br />
|flag =<br />
|narrowerbox = Yes<br />
|flagcaption =<br />
|motto =<br />
|mottotranslated =<br />
|mission =<br />
|formedyear = 1995<br />
|formedmonthday = 3 сәуір<br />
|preceding1 = [[КГБ]]<br />
|preceding2 =<br />
|preceding3 =<br />
|employees = шамамен 200,000–300,000<br />
|volunteers =<br />
|budget =<br />
|nongovernment =<br />
|country = Ресей<br />
|countryabbr =<br />
|federal = Yes<br />
|map =<br />
|mapcaption =<br />
|sizearea =<br />
|sizepopulation =<br />
|legaljuris =<br />
|governingbody =<br />
|governingbodyscnd =<br />
|constitution1 =<br />
|police =<br />
|overviewtype =<br />
|overviewbody =<br />
|headquarters = [[Лубянка алаңы]], [[Мәскеу]], [[Ресей]]<br />
|hqlocmap =<br />
|hqlocleft =<br />
|hqloctop =<br />
|hqlocmappoptitle =<br />
|sworntype =<br />
|sworn =<br />
|unsworntype =<br />
|unsworn =<br />
|electeetype =<br />
|minister1name =<br />
|minister1pfo =<br />
|chief1name =<br />
|chief1position =<br />
|parentagency =<br />
|child1agency =<br />
|unittype =<br />
|unitname =<br />
|officetype =<br />
|officename =<br />
|provideragency =<br />
|uniformedas =<br />
|stationtype =<br />
|stations =<br />
|airbases =<br />
|lockuptype =<br />
|lockups =<br />
|vehicle1type =<br />
|vehicles1 =<br />
|boat1type =<br />
|boats1 =<br />
|aircraft1type =<br />
|aircraft1 =<br />
|animal1type =<br />
|animals1 =<br />
|person1name =<br />
|person1reason =<br />
|person1type =<br />
|programme1 =<br />
|activity1name =<br />
|activitytype =<br />
|anniversary1 =<br />
|award1 =<br />
|website = {{url|http://www.fsb.ru/}}<br />
|footnotes =<br />
|reference =<br />
}}<br />
'''Ресей Федерациясының Федералды қауіпсіздік қызметі''' ({{lang-en|Federal Security Service of the Russian Federation}}, '''FSB''') ({{lang-ru|ФСБ, Федеральная служба безопасности Российской Федерации}}; ''Federal'naya sluzhba bezopasnosti Rossiyskoy Federatsii'') [[Ресей]] федерациясының ұлттық қауіпсіздік қызметі, бұрынғы КГБ агенттігінің ізбасары.<br />
<!--<br />
is the main domestic [[National security|security]] agency of the [[Russian Federation]] and the main successor agency of the [[Soviet Committee of State Security]] ([[KGB]]). Its main responsibilities are [[counter-intelligence]], [[internal security|internal]] and [[border control|border security]], [[counter-terrorism]], and [[surveillance]]. Its headquarters are on [[Lubyanka Square]], downtown Moscow.<br />
--><br />
==Сілттемелер==<br />
{{Reflist|35em}}<br />
<br />
==Сыртқы сілттемелер==<br />
*[http://www.fsb.ru/ Official website of the Federal Security Service of the Russian Federation]<br />
<br />
===Профильдер===<br />
*[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+ru0205) Federal Security Service (FSB)] Library of Congress Country Studies (Data as of шілде 1996)<br />
*[http://www.axisglobe.com/article.asp?article=215 Russian Security Services] AXIS Information and Analysis (AIA)<br />
*[http://www.fas.org/irp/world/russia/fsb/index.html Federal Security Service (FSB)] FAS Intelligence Resource Program<br />
*[http://kozlowsk.club.fr/russian.html Power Ministries / Intelligence – Russian Federation] Post-Soviet Newsletter<br />
*[http://www.agentura.ru/english/dosie/fsb/ Federal Security Service (FSB)] Agentura.Ru<br />
*[http://www.globalsecurity.org/intell/world/russia/fsb.htm Federal Security Service (FSB)] GlobalSecurity<br />
<br />
{{Ұлттық қауіпсіздік өкілдіктері}}<br />
<br />
[[Санат:Қауіпсіздік қызметтері]]<br />
[[Санат:Ресей]]<br />
[[Санат:Russian intelligence agencies]]<br />
[[Санат:Government agencies established in 1995]]<br />
[[Санат:1995 establishments in Russia]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9B%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D1%96Лондон империялық колледжі2016-08-30T17:19:58Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* сыртқы сілттемелер */</p>
<hr />
<div>{{Infobox university<br />
|name = Лондон империялық колледжі<br />
|image_name =<br />
|image_size = <br />
|motto = Scientia imperii decus et tutamen<br />''Knowledge is the adornment and protection of the Empire''<br />
|established = 8 шілде 1907<ref name=Charter /><br />
|type = [[Public university|Public]]<br />
|endowment = [[Pound sterling|£]]75.6 million (as at 31 шілде 2011)<ref name=annrep>{{cite web|url=https://workspace.imperial.ac.uk/finance/Public/annual_report/annual_report_10_11.pdf|title=Annual Report and Accounts 2010–11|accessdate=22 March 2012|publisher=Imperial College London}}</ref><br />
|staff = Approximately 7,170 (2011)<ref name=annrep/><br />
|rector = [[Keith O'Nions|Sir Keith O'Nions]]<ref>{{cite web|url=http://www3.imperial.ac.uk/newsandeventspggrp/imperialcollege/newssummary/news_9-7-2010-11-3-10|title= Sir Keith O'Nions appointed Rector of Imperial College London|accessdate=13 шілде 2010 }}</ref><br />
|head_label = Visitor<br />
|head = [[Lord President of the Council|The Lord President of the Council]] ''[[ex officio]]''<br />
|students = 13,410<ref name="HESA">{{cite web|url= http://www.hesa.ac.uk/dox/dataTables/studentsAndQualifiers/download/institution0607.xls|title= Table 0a – All students by institution, mode of study, level of study, gender and domicile 2006/07|accessdate= 2008-04-10|format= [[Microsoft Excel]] spreadsheet|publisher=[[Higher Education Statistics Agency]]}}</ref><br />
|undergrad = 8,350<ref name="HESA" /><br />
|postgrad = 5,060<ref name="HESA" /><br />
|doctoral =<br />
|other =<br />
|city = London<br />
|state =<br />
|country = United Kingdom<br />
|campus = Urban<br />
|colours = <br />
|mascot =<br />
|affiliations = [[Association of Commonwealth Universities]]<br/>[[Association of MBAs]]<br/>[[European Quality Improvement System]]<br/>[[G5 (education)|G5]]<br/>[[IDEA League]]<br/>[[League of European Research Universities]]<br/>[[Oak Ridge Associated Universities]]<br/>[[Russell Group]]<br />
|website = [http://www.imperial.ac.uk/ imperial.ac.uk]<br />
|newspaper=[[Felix]]<br />
|nobel_laureates = [[Nobel Prize laureates by university affiliation|14]]<br />
|logo = [[Image:Imperial College London.svg|center|50px]]<br />
}}<br />
<br />
'''Лондон империялық колледжі''' (ресми атауы '''The Imperial College of Science, Technology and Medicine''')<ref name=Charter>http://www3.imperial.ac.uk/pls/portallive/docs/1/21735699.DOC</ref> Лондон қаласында орналасқар [[көпшілік]] [[зерттеу университеті]]. Университет ғылым, инженерлік, медицина және бизнес салаларына ерекше көңіл бөлуде.<ref>http://www3.imperial.ac.uk/planning/strategy</ref> 2007 жылға дейін Лондон университетінің бөлімшесі саналған University of London.<ref>{{cite web|url=http://www.london.ac.uk/653.html |title=University of London: Imperial College Leaves University of London |publisher=London.ac.uk |accessdate=2011-06-16}}</ref><br />
<br />
==Ерекше түлектер==<br />
<!--<br />
*[[Thomas Henry Huxley]] ([[biology|biologist]])<br />
*[[H. G. Wells]] (author)<br />
*[[Alexander Fleming|Sir Alexander Fleming]] ([[Pharmacology|pharmacologist]]) (Nobel Prize winner)<br />
*[[Abdus Salam]], Physics (Nobel Prize winner)<br />
*[[George Paget Thomson|Sir George Paget Thomson]], Physics (Nobel Prize winner)<br />
*[[Patrick Blackett, Baron Blackett|Lord Patrick Maynard Stuart]], Physics (Nobel Prize winner)<br />
*[[Dennis Gabor]], Physics (Nobel Prize winner)<br />
*[[Norman Haworth|Sir Norman Haworth]], Chemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[Cyril Norman Hinshelwood|Sir Cyril Norman Hinshelwood]], Chemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[Derek Barton|Sir Derek Barton]], Chemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[Geoffrey Wilkinson|Sir Geoffrey Wilkinson]], Chemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[George Porter|Sir George Porter]], Chemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[Ernst Boris Chain|Sir Ernst Boris Chain]], Biochemistry (Nobel Prize winner)<br />
*[[Frederick Gowland Hopkins|Sir Frederick Gowland Hopkins]], Medicine (Nobel Prize winner)<br />
*[[Andrew Huxley|Sir Andrew Fielding Huxley]], Medicine (Nobel Prize winner)<br />
*[[Rodney Robert Porter]], Medicine (Nobel Prize winner)<br />
*[[Harold Hopkins]] ([[optics]] pioneer)<br />
*[[Meghnad Saha]] ([[mathematician]] and astro-physicist, developer of the [[Saha ionization equation]])<br />
*[[Alfred North Whitehead]] ([[mathematician]] and philosopher, Chief Professor 1923–1924)<br />
*[[Nicholas Tombazis]] ([[Ferrari]]'s Chief Designer)<br />
*[[Brian May]] (Guitarist of rock band [[Queen (band)|Queen]])<br />
*[[Jessica Hsuan]] (Chinese actress)<br />
*[[Aarif Rahman]] (Actor and Cantopop singer)<br />
*[[Julius Vogel]] (former [[Prime Minister of New Zealand]])<br />
--><br />
<br />
==Сілттемелер==<br />
{{Reflist|30em}}<br />
<br />
==Библиография==<br />
*[http://www.felixonline.co.uk/v2/article.php?id=2678 ''Felix Online'' article on Imperial's new 'state-of-the-art' sports complex]<br />
*[http://www3.imperial.ac.uk/pls/portallive/docs/1/62215.PDF Figures on the composition of the student body for the 2004–05 academic year]<br />
*[http://www.save-wye.org/ Independent site covering Imperial's controversial development plans for the Wye area]<br />
<br />
==сыртқы сілттемелер==<br />
{{Portal|United Kingdom|London|University}}<br />
{{Commons category|Imperial College London}}<br />
* [http://www.imperial.ac.uk/ Imperial College's website]<br />
* [http://www.icpress.co.uk/ Imperial College Press]<br />
* [http://www.architecture.com/LibraryDrawingsAndPhotographs/Albertopolis/TheStoryOf/ImperialCollege/ImperialCollege.aspx Architecture of Imperial College]<br />
* [http://www.friendsofimperial.org.uk/ Friends of Imperial College]<br />
* [http://www.shl.lon.ac.uk/specialcollections/archives/studentrecords.shtml Lists of Imperial College students]<br />
* [http://www.shl.lon.ac.uk/specialcollections/archives/militaryservice.shtml Lists of Imperial College military personnel,1914–1918]<br />
<br />
===Медия===<br />
* [http://www3.imperial.ac.uk/media/onlinelectures Online Lectures]<br />
* [http://uk.youtube.com/user/imperialcollegevideo Imperial College London YouTube channel]<br />
* [http://www3.imperial.ac.uk/media/podcasts Imperial Science Magazine podcasts]<br />
<br />
{{Use dmy dates|date=October 2011}}<br />
{{Coord|51.498308|N|0.176882|W|region:GB_type:edu|display=title}}<br />
<br />
[[Санат:Алфавит бойынша университеттер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A2%D2%AF%D0%BB%D0%BA%D1%96_%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8BТүлкі хабарлары2016-08-30T17:19:30Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Infobox TV channel<br />
|logofile=Fox News Channel.svg<br />
|logosize=200px<br />
|logocaption='''Fox News Channel logo'''<br />
|branding=Fox News Channel<br />
|logoalt=<br />
|launch=7 қазан 1996<br />
|closed date=<br />
|share=<br />
|share as of=<br />
|share source=<br />
|owner=[[News Corporation]]<br />
|picture format=[[480i]] (SD/16:9 letterbox) <br>[[720p]] (HD)<br />
|slogan=Fair & Balanced<br />
|country=United States<br />
|language=English<br />
|broadcast area=Worldwide<br />
|headquarters=New York City<br />United States<br />
|former names=<br />
|replaced names=<br />
|sister names=[[Fox Business Network]]<br />[[Fox Broadcasting Company]]<br />[[Sky News]]<br />[[Sky News Australia]]<br />[[Sky TG24]]<br />
|timeshift names=<br />
|web=[http://www.foxnews.com/ FoxNews.com]<br />
|sat serv 1=[[DirecTV]]<br />
|sat chan 1=360 (HD/SD)<br />
|sat serv 2=[[Dish Network]]<br />
|sat chan 2=205 (SD/HD)<br />9477 (HD)<br />
|sat serv 3=[[Bell TV]]<br />
|sat chan 3=507<br />
|sat serv 4=[[Shaw Direct]]<br />
|sat chan 4=503 / 154<br />
|sat serv 5=[[Foxtel]]<br />
|sat chan 5=604<br />
|sat serv 6=[[Sky Network Television]]<br />
|sat chan 6=092<br />
|sat serv 7=[[Sky Italia]]<br />
|sat chan 7=514<br />
|sat serv 8=[[Sky (UK & Ireland)|Sky]]<br />
|sat chan 8=509<br />
|sat serv 9=[[Digital+]]<br />
|sat chan 9=77<br />
|sat serv 10=[[DishHD]] (Taiwan)<br />
|sat chan 10=6515<br />
|cable serv 1=Available on most cable systems<br />
|cable chan 1=Check local listings<br />
|cable serv 2=In-House (Washington)<br />
|cable chan 2=Channel 18<br />
|cable serv 3=[[Verizon FiOS]]<br />
|cable chan 3=118 (SD) <br/> 618 (HD)<br />
|sat radio serv 1=[[Sirius Satellite Radio|Sirius]]<br />
|sat radio chan 1=131<br />
|sat radio serv 2=[[XM Satellite Radio|XM]]<br />
|sat radio chan 2=121<br />
|adsl serv 1=[[Sky Angel]]<br />
|adsl chan 1=318<br />
|iptv serv 1=Bell Fibe TV (Canada)<br />
|iptv chan 1=Channel 507<br />
|online serv 1=<br />
|online chan 1=<br />
}}<br />
'''Түлкі хабарлары телеарнасы''' ({{lang-en|Fox News Channel}}; '''FNC'''), қысқаша '''Fox News''', [[News Corporation]] мекемесінің кабельді жаңалықтар тарату телеарнасы. 2009 жылы сәуірде телеарна АҚШта 102 миллион телекөрермендерге көрсетілді, негізгі жаңалық тарату орны [[Нью Йорк]] қаласындағы студиялары.<br />
<br />
==Сілттемелер==<br />
{{Reflist|colwidth=30em}}<br />
<br />
==Арғы оқылымдар==<br />
{{Refbegin}}<br />
* ''[[The Fifth Estate]]'': [http://web.archive.org/web/20050129050424/http://www.cbc.ca/fifth/sticksandstones.html "Sticks and Stones"], [[Canadian Broadcasting Corporation|CBC]]—Bob McKeown investigates Fox News for the Canadian Broadcasting Corporation, 45&nbsp;min.<br />
* {{Cite book|first=Scott|last=Collins|title=Crazy Like a Fox: The Inside Story of How Fox News Beat CNN|isbn=978-1-59184-029-9|year=2004|publisher=Portfolio}}<br />
* {{Cite news|last=Crupi|first=Anthony|work=[[MediaWeek]]|title=FNC Ratings Soar as War in Lebanon Rages|url=http://www.allbusiness.com/services/business-services-miscellaneous-business/4782022-1.html|date=шілде 26, 2006}}{{dead link|date=маусым 2012}}<br />
* {{Cite news|last=Cuprisin|first=Tim|work=[[Milwaukee Journal Sentinel]]|date=шілде 31, 2006|title=Fox's Smith tops cable news ranks in ratings|url=http://www.jsonline.com/story/index.aspx?id=478008|archiveurl=http://web.archive.org/web/20080411115431/http://www.jsonline.com/story/index.aspx?id=478008|archivedate=April 11, 2008}}<br />
* {{citation|last=Dickinson|first=Tim|title=The Fox News Fear Factory|url=http://www.rollingstone.com/politics/news/how-roger-ailes-built-the-fox-news-fear-factory-20110525?print=true|work=Rolling Stone|issue=1132|date=маусым 9, 2011|pages=54–64, 66, 82, 84}}<br />
* {{Cite news|agency=Associated Press|title=NH GOP drops out as Fox forum partner |url=http://seattletimes.nwsource.com/html/politics/2004109251_apforumsponsor05.html |work=[[The Seattle Times]] |date=қаңтар 5, 2008|accessdate=маусым 15, 2011}}<br />
* {{cite book|last=Groseclose|first=Tim|title=Left Turn: How Liberal Media Bias Distorts the American Mind|date=шілде 19, 2011|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-0-312-55593-1}}<br />
{{Refend}}<br />
<br />
==Сыртқы сілттемелер==<br />
{{commons category|FOX News Channel}}<br />
* [http://www.foxnews.com/ FoxNews.com] ''official site''<br />
* [http://www.newscorp.com/ News Corporation] parent company<br />
<br />
[[Санат:Саясат]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%90%D0%B9_(%D1%81%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BA)Ай (серік)2016-08-30T17:05:40Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{мағына|Ай}}<br />
{{Infobox Planet<br />
|bgcolour = #dddddd<br />
|name = Ай<br />
|symbol = <br />
|image = [[Сурет:Lunar eclipse October 8 2014 California Alfredo Garcia Jr mideclipse.JPG|280px]]<br />
|caption = Жерден қарағандағы Ай.<br />
|apogee = 405,696&nbsp;[[Километр|км]] (0.0027&nbsp;AU)<br />
|perigee = 363,104&nbsp;км (0.0024&nbsp;[[AU]])<br />
|semimajor = 384,399&nbsp;км (0.00257&nbsp;AU) <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|orbital_circ = 2,413,402&nbsp;км (0.016&nbsp;AU)<br />
|eccentricity = 0.0549 <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|sidereal_month = 27.321&nbsp;582 d {{nowrap|(27 d 7 h 43.1 min)}} <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|synodic_month = 29.530&nbsp;588 d {{nowrap|(29 d 12 h 44.0 min)}}<br />
|anomalistic_month = 27.554 550 d<br />
|draconic_month = 27.212 221 d<br />
|tropical_month = 27.321 582 d<br />
|avg_speed = 1.022 км/с (2286&nbsp;[[Miles per hour|mph]])<br />
|max_speed = 1.082 км/с (2420&nbsp;mph)<br />
|min_speed = 0.968 км/с (2165&nbsp;mph)<br />
|inclination = 5.145° to [[ecliptic]] <!--Wieczorek et al. 2006; 18.29° when the longitude of the Moon's ascending node is 180°, 28.58° when it is 0°--><br />(between 18.29° and 28.58° to Earth's equator)<br />
|asc_node = regressing,<br />1 revolution in 18.6 years<br />
|arg_perigee = progressing,<br />1 revolution in 8.85 years<br />
|satellite_of = [[Жер (ғаламшар)|Жер]]<br />
|physical_characteristics = yes<br />
|oblateness = 0.00125 <!--Calculated from data below--><br />
|equatorial_radius = 1,738.14 км (0.273&nbsp;Earths) <!--Smith et al. 1997 --><br />
|polar_radius = 1,735.97 км (0.273&nbsp;Earths) <!-- Smith et al. 1997--><br />
|mean_radius = 1,737.103 км (0.273&nbsp;Earths) <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|equatorial_circ = 10916 км<br />
|surface_area = 3.793{{e|7}} км² (0.074&nbsp;Earths)<br />
|volume = 2.1958{{e|10}} км³ (0.020&nbsp;Earths)<br />
|mass = 7.3477{{e|22}} kg (0.0123&nbsp;Earths) <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|density = 3,346.4 kg/m<sup>3</sup> <!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|surface_grav = 1.622 m/s<sup>2</sup> (0.1654&nbsp;[[g-force|g]])<br />
|escape_velocity = 2.38 км/с (5324 mph)<br />
|sidereal_day = 27.321&nbsp;582 d ([[Synchronous rotation|synchronous]])<br />
<!--Wieczorek et al. 2006--><br />
|rot_velocity = 4.627 m/s (10.349&nbsp;mph)<br />
|axial_tilt = 1.5424° (to ecliptic)<!--Inclination is 5.145° to ecliptic; + 1.5424° = 6.687° difference. See also e.g. http://www.mars-lunar.net/Reality.or.Fantasy/Polar.Ice.on%20Moon.pdf--><br />
|obliquity = 6.687° (to orbit plane) <!--http://www.spds.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html--><br />
|albedo = 0.12<br />
|magnitude = up to −12.74<br />
|angular_size = from 29′to 33′<br />
|adjectives = lunar<br />
|temperatures = yes<br />
|temp_name1 = equator <!--Vasavada et al. 1999--><br />
|min_temp_1 = 100 [[kelvin|K]]<br />
|mean_temp_1 = 220 K<br />
|max_temp_1 = 390 K<br />
|temp_name2 = 85°N<br />
|min_temp_2 = 70 K<br />
|mean_temp_2 = 130 K<br />
|max_temp_2 = 230 K<br />
|atmosphere = yes<br />
|atmosphere_density = 10<sup>7</sup> particles cm<sup>−3</sup> (day)<br />10<sup>5</sup> particles cm<sup>−3</sup> (night)<br />
<!--Lucey et al. 2006--><br />
}}<br />
'''Ай''' ({{lang-la|luna}}) — [[Жер (ғаламшар)|Жердің]] табиғи серігі, өзінен жарық шығармайтын Жерге ең жақын аспан денесі. Ол Жерді эллипстік орбита бойымен (1,02 км/сек жылдамдықпен) айналады. Жер мен Ай арасындағы орташа қашықтық {{formatnum:384 500}} км.<br />
<br />
== Айдың аспан денесі ретінде сипаттамасы ==<br />
[[Сурет:Mountain Moonset.jpg|thumb|left|200px]]<br />
=== Жалпы көрсеткіштері ===<br />
* Массасы Жердің салмағының 1/81 тең, яғни 7,35*10<sup>22</sup> кг. <br />
* Тығыздығы 3344&nbsp;kg/m<sup>3</sup><br />
* Ай диаметрі 3476 км (Жер диаметрінен 4 еседей аз), яғни радиусы 1738&nbsp;км.<br />
* Айдың өз [[атмосфера]]сы жоқ. Бетіндегі температурасы −173&nbsp;°C -ден 127&nbsp;°C -ге дейін барады. Айдың қалыңдығы 60–120&nbsp;км [[фелдшпат]] жотадай қабығы [[силикат мантия]]ның үстінде жатыр. [[Базалт]] [[лава]]лары Ай бетінің 17 % жабады. Радиусы 300—400 шағын (Ай көлемінің 2—3 % құрайтын) темір [[ядро]]сының болуы ықтимал. <br />
* Ай бетіндегі ауырлық күшінің үдеуі 1,62 м/сек<sup>2</sup>. Орбитасының эллипсті және аспан денелері ұйытқуы ықпалында болуына байланысты Айдың Жерден қашықтығы 356400 км-ден (перигейінде) 406800 км-ге (апогейінде) дейін артады, ал орташа қашықтығы 384401 км. Осы ауытқуға сәйкес Айдың көрінерлік бұрыштық диаметрлері 33' 32"-тан 29' 20"-қа дейін өзгереді.<br />
<br />
=== Орбитасы ===<br />
Ай орбитасы жазықтығы мен Жердің Күнді айнала қозғалу жазықтығының арасындағы бұрыш 50-қа жуық. Айдың эллипстік орбитамен шығысқа қарай бір тәулікте 13<sup>о</sup>-тай жылжуына байланысты оның Жерден қарағандағы көрінісі өзгеріп отырады. Осыған сәйкес ''Ай фазасы'' ауысады.<br />
<br />
Айдың бірдей екі фазасы аралығындағы уақыт 29,53 тәулік (синодтық ай), ал оның жұлдыздарға қатысты Жерді бір айналып шығатын уақыты 27,32 тәулік (сидерлік ай немесе жұлдыздық ай) болады. Айдың өз осінен айналу периоды Жерді айналып шығу периодымен бірдей болғандықтан 59%-тін қамтитын жарты сферасы көрінеді. Қалған 41%-ті көрініп үлгермейді. Арғы беті осы себепті ғарыш кемелерімен арнайы суретке түсіріліп, картасы жасалды.<br />
<br />
=== Ай фазалары ===<br />
[[Сурет:Lunar libration with phase Oct 2007 450px.gif|thumb|left|200px]]<br />
<br />
Ай фазасы — Айдың жерге көрінетін бөлігінің әр түрлі пішінде болуы. Күннен түсетін жарықтың жеpгe, Айға түрліше қалыпта орналасуынан жаңа Ай туғанда орақ тәрізді болып көрінеді. Жаңа Ай Күннен шығысқа қарай қозғалады да, біртіндеп тола бастайды. 2 аптада дөп-дөңгелек толған Айға айналады. Бірақ осы қалпында тұрып қалмайды. Келесі жаңа фазасына ауысады. Айдың Күн түсіп тұрған жағы жарық болып тұрады.<br />
<br />
{| align=center<br />
|- bgcolor=white<br />
| align=center valign=top|&nbsp;[[Сурет:LRO WAC Nearside Mosaic.jpg|220px]]&nbsp;[[Сурет:Moon Farside LRO.jpg|200px]]&nbsp;[[Сурет:LRO WAC North Pole Mosaic (PIA14024).jpg|200px]]&nbsp;[[Сурет:LRO WAC South Pole Mosaic.jpg|200px]]&nbsp;<br />
|- bgcolor=grey<br />
|align=center valign=top|Ай фазалары (1,2 сурет) және солтүстік (3) пен оңтүстік (4) полюстары<br />
|}<br />
<br />
=== Ай бетіндегі күйі ===<br />
Ай бетіне түскен Күн сәулесінің 7%-і ғана кейін шағылады. Айдың 354 сағатқа созылатын күндізгі уақытында оның беті 130<sup>о</sup>С-ға дейін қызса, сонша уақытқа созылатын түнінің ортасында — 170<sup>о</sup>С, ал таң алдында — 200<sup>о</sup>С-ға дейін суиды. Атмосферасының жоқтығынан Ай бетінің жылынуы мен суынуы Күн сәулесінің түсу бұрышына байланысты тез өзгеріп отырады. Жай көзбен қарағанда Ай бетінде қарауытқан дақтар көрінеді. Олар шартты түрде “теңіздер”, “мұхиттар”, “көл”, “шығанақ” деп аталған. Сыңардүрбімен (телескоппен) қарағанда Ай бетінен тау сілемдері, жарықтар, арналар, шыңдар, аңғарлар мен киіз үй пішінді объектілер, “кратер”, “цирк” деп аталатын сақина тәрізді таулар, ұзыннан ұзақ созылып жатқан жоталар мен тау тізбектері (Альпілер, Аппениндер т.б. делінетін) байқалады. Негізінен аспан тастарының соқтығуынан болған кратерлердің диаметрлері бірнеше км-ден 400 км-ге дейін барады. Цирктердің диаметрі шамамен 200-250 км, ал оны қоршаған тау жоталарының биіктігі 3-7 км. Ай бетін үлкенді-кішілі тас, құм және ұлпа топырақ жапқан. Бұл тастар Күн сәулесі әсерінен желініп жұмырланған. Ғарыш кемелерімен Айдан әкелінген материалдарды зерттеу нәтижесінде, онда тіршіліктің ең жабайы түрінің де жоқ екендігі анықталды. Ай материалының химиялық құрамы Жердегіден өзгеше. Ай жынысында хром, титан, цирконий сияқты элементтер көп, ал алтын, күміс, платина сияқты элементтер аз кездеседі. Онда негізінен темір, титан, цирконий қоспасынан құралған белгісіз минералдар табылды. Ай жыныстары бұдан 3,6-4,6 миллиард жылдар бұрын пайда болған. Бұл — Күн жүйесінің жаралуымен шамалас уақыт. Айдың планеталардан қалған заттардан өз алдына дербес жаралуы мүмкін. Кейін оны Жер өзіне тартып серік етсе керек. Бұл мәліметтер өткен заманда Ай Жерден бөлініпті-міс, Тынық мұхиты соның орны екен деген көзқарастың теріс екендігіне дәлел болып отыр.<br />
<br />
=== Ай жыныстарының химиялық құрамы ===<br />
Ай топырағы құрлық пен теңіз аймақтарында қатты айқындалады.<br />
<br />
{| class="wikitable sortable"<br />
|+Ай жыныстарының химиялық құрамы<ref>А.Цимбальникова, М.Паливцова, И.Франа, А.Машталка,Химический состав фрагментов кристаллических пород и образцов реголита «Луны-16» и «Луны-20»,Космохимия Луны и планет. Труды Советско-Американской конференции по космохимии Луны и планет в Москве (4—8 маусым 1974 года),Академия наук КСРО, Национальное управление по аэронавтике и исследованию космического пространства США,М,Наука,1975,156—166 бет</ref>.<br />
|-<br />
!Элементтер ||«Луна-20» аппаратымен жеткізілген||«Луна-16» аппаратымен жеткізілген<br />
|-<br />
|[[Кремний|Si]] ||20,0 ||20,0<br />
|-<br />
|[[Титан|Ti]]||0,28||1,9<br />
|-<br />
|[[Алюминий|Al]]||12,5 ||8,7<br />
|-<br />
|[[Хром|Cr]]||0,11||0,20<br />
|-<br />
|[[Темір|Fe]]||5,1||13,7<br />
|-<br />
|[[Магний|Mg]]||5,7||5,3<br />
|-<br />
|[[Кальций|Ca]]||10,3||9,2<br />
|-<br />
|[[Натрий|Na]]||0,26||0,32<br />
|-<br />
|[[Калий|K]]||0,05||0,12<br />
|}<br />
<br />
АМС «[[Луна-20]]»топырақты құрлықтық аймақтан алған, ал «[[Луна-16]]» - теңізден алған.<ref>[http://www.astronet.ru/db/msg/1188396/text#hFTB2erIbhNfmP0cRPJozw Геофизические и геохимические особенности Луны.]</ref>.<br />
<br />
=== Айдың құрылымы ===<br />
[[Сурет:Moon diagram.svg|thumb|left|200px|Айдың ішкі құрылысы]]<br />
Ай — дифференциалды дене: ай қыртысы, мантия және ядродан құрылған.<br />
<br />
Ішкі ядроның радиусы 240 км, бұл қабатта темір көп болады. Сыртқы ядроның диаметрі 300-330 км, ол сұйық темірден құралған. Ядродан кейінгі қабатының радиусы 480-500 км, бұл қабат жартылай балқыған<ref>[http://www.nasa.gov/topics/moonmars/features/lunar_core.html Лунное ядро (NASA)] {{ref-en}}</ref>.<br />
<br />
Ай қыртысының радиусы ~ 50 км.<br />
<br />
== Тұтылу ==<br />
{{main|Тұтылу}}<br />
[[Сурет:Solar eclipse 1999 4 NR.jpg|thumb|right|200px| 1999 жылғы күн тұтылуы]]<br />
'''Тұтылу''' бір аспан денесінің екінші денені тасалауы немесе өзі жарық шығармайтын аспан денесі көлеңкесінің сондай екінші бір денеге түсуі салдарынан болады. Мысалы, Күннің тұтылуы оны Ай тасалағанда, Айдың тұтылуы оған Жердің көлеңкесі түскенде, планета серіктерінің Тұтылуы олар планета көлеңкесіне енгенде, ал қосжұлдыз жүйесіндегі тұтылу олардың бір-бірін тасалаған кезінде болады.<br />
<br />
===Күннің тұтылуы===<br />
Ай кеңістікке Күн мен Айдың сыртқы жанамасы арқылы түзілетін конустық көлеңке түсіреді, оның төбесі Ай ортасынан 368 – 380 мың км қашықтықта болады. Сондықтан конустық көлеңке Айдан 363 – 406 км қашықтықтағы Жерге дейін жетеді. Ай көлеңкесінің Жерге түсетін диаметр 270 км. Бұл – Күн толық тұтылатын ең үлкен аймақ. Осы аймақта Ай Күнді түгелдей тасалайды. [[Конус]] төбесінің арғы жағындағы аймақта бақыланған Айдың бұрыштық диаметрі Күн диаметрінен кіші болады да Ай Күн дискісінің ортасын тасалап, оның шетінен жарық сақина қалады. Мұны Күннің [[сақина]] тәрізді тұтылуы дейді.<br />
<br />
===Айдың тұтылуы===<br />
Айдың шала тұтылуы Ай Жердің көлеңкесіне енген уақытта басталып, 3,75 сағатқа созылады. Осы уақыттың орта шенінде Ай толық тұтылып, ол 1,75 сағатқа созылады. Толық тұтылу кезінде жер атмосферасынан шағылған Күн сәулесінің шамалы мөлшерінің Ай бетіне түсуі салдарынан Ай беті күңгірттенеді. Күн тұтылу тек жаңа Ай, ал Ай тұтылу тек толған ай кезінде (бірақ олардың әрқайсысында емес, тек Күн мен Айдың аспан сферасындағы көрінерлік жолы қиылысатын Ай орбитасының түйіндеріне Күн мен Ай айтарлықтай жақын келгенде) ғана болады.<br />
<br />
==Айды зерттеу==<br />
[[Сурет:Soviet moonrover.JPG|thumb|right|200px]]<br />
Айға “Луна”, “Зонд”, “Рейнджер”, “Сервейер”, “Лунар Орбитер” және адам басқаратын “Аполло” планетааралық автоматты кемелер арқылы зерттеулер жүргізілді. Ай бетіне алғашқы адам 1969 жылы 21 шілдеде қадам басты (Н.Армстронг, Америка Құрама Штаты). Айда 1969-1972 жылдары 12 астронавт ғылыми-зерттеулер жұмыстарын жүргізді.<br />
<br />
Айда [[1969]] — 1972 ж. 12 астронавт ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Айға сапар – сериялы [[«Аполлон» ғарыш кемелері]]мен Айға ұшуды жүзеге асырған адамдар тобының сапары. Әр сапарға үш астронавт қатысты, оның екеуі Айға арнаулы кабинамен қонып, біреуі орбитадағы негізгі бөлікте қалып, айналып ұшып жүрді. Бортында астронавтар бар [[«Аполлон-8»]] кемесі [[1968 ж.]] 24 желтоқсанда Айдың жасанды серігі [[орбита]]сына шығарылды. Қонатын орын сайлау мақсатында Ай беті жақыннан суретке түсірілді, телевизиялық репортаж жүргізіліп, Айдың жасанды серігі орбитасынан Жерге қарай ұшатын жолға қайта түсу, Жер – Ай жолында ұшу, екінші ғарыштық жылдамдықта атмосфераға ену жұмыстары атқарылды. Ұшу бас-аяғы 6 тәулік 3 сағат, 42 минутқа созылды.<br />
<br />
1969 ж. 18 майда аттандырылған [[«Аполлон-10»]] кемесімен астронавтар Ай кабинасына өтіп, Жер серігінен 12,8 км биіктікте 4 айналым жасап, аман-есен Жерге оралды. Ұшу 8 тәулік 3 минут 23 секундқа созылды.<br />
<br />
[[1969 ж.]] 16 шілдеде [[Гринвич]] уақыты бойынша 13 сағат 32 минутта «[[Аполло-11]]» ғарыш кемесі Айға аттанды. Ай кабинасы негізгі бөліктен бөлінгеннен кейін, автоматты режимде құлдилау басталды. Қонуға жақын қалғанда [[Армстронг]] кабинаның көлемдері 3 м-ге дейін жететін тастарға толы [[қазаншұңқыр]]ға тап келгенін дер кезінде байқап қалады, автоматты режимді өзгертеді де басқаруды өз қолына алып, Ай кабинасын қазаншұңқырдан 330 м шалғайға апарып қондырды.<br />
<br />
1969 ж. 20 шілдеде Гринвич уақыты бойынша 20 сағат 17 минут 42 секундта кеме табаны [[Тыныштық теңізі]] тегісіне тиді. 1969 ж. 21 шілдеде 2 сағат 56 минут 20 секундта Армстронг адамзат тарихында тұңғыш рет Ай үстіне аяқ басты. «Бұл – адамның қарапайым қадамы, бірақ адамзат үшін ғаламат секіріс» – деп бастады, ол алғашқы толқулы сөзін. Астронавтар Ай үстінде жүруді меңгерді, бірқатар ғылыми приборлар орнатты, 22 кг Ай жынысының үлгісін жинап, суретке түсірді. Олар Ай үстінен Жермен телевизиялық байланыс жасап, қайтыс болған бес ғарышкердің ([[Юрий Гагарин]], [[Владимир Комаров]], [[Вирджил Гриссом]], [[Эдвард Уайт]], [[Роджер Чаффи]]) бейнесі бедерленген медальдарды қалдырды. Сыртта Армстронг 2 сағат 31 минут 40 секунд, Эдвин Олдрин 2 сағат 15 минут болды. Ай кабинасына әуелі Олдрин оралып, арада он минут өткен соң Армстронг мінді. 1969 ж. 24 шілдеде кеме Жерге қайтып оралды. Ұшу 8 тәулік 3 сағат 18 минут 35 секундқа созылды. [[«Аполлон-12»]] ғарыш кемесі астронавтары алдарына қойылған мақсат – Айды зерттеу, Ай бетіне [[изотоп]]ты генератордан ток алатын ғылми құралдарды орнату, Жерге Ай жыныстарының үлгілері мен сонда 1967 жылғы 20 сәуірден жатқан «Сервейер-3» автоматты ғарыш аппаратының кейбір бөлшектерін Жерге алып келу болды. Қонғаннан кейін астронавтар кемеден 450 м қашықта жұмыс жасады. Ұшу 10 тәулік 4 сағат 36 минут 25 секундқа созылды. <br />
[[Сурет:As11-40-5886, uncropped.jpg|thumb|right|200px]]<br />
[[«Аполлон-13»]] кемесі Жерден 330 мың км алыстап, Айға 91 мың км қалғанда оттекті-сутекті жанармай элементтері батареясына арналған оттегі бар қалбыр жарылып, кеменің негізгі бөлігі электр қуатынсыз қалды. Екі астронавт Ай кабинасына өтті, үшіншісі экипаж бөлімінде болды. Ай кабинасынан экипаж бөліміне оттек келіп тұруы үшін екі арадағы люктер ашық қалдырылды. Ғарыш кемесі эллиптикалық [[геоцентр]]лік орбита бойынша Айды үлкен эксцентриситетпен айналып ұшып өтіп, Жерге оралды. Ұшу 5 тәулік 22 сағат 54 минут 41 секундқа созылды.<br />
<br />
[[«Аполло-14»]] кемесінің қонатын аймағы «Аполло-13» орындай алмаған [[Фра Мауро қазаншұңқыры]] төңірегі болды. Әдеттегі міндеттерге қоса астронавтарға бұл жолы шағын магнитометрдің көмегімен локальды магниттік өрісті зерттеу, Айдың жасанды серігі орбитасындағы негізгі бөліктен Ай үстін радиозондтау, Жер мен Ай арасындағы ұшу жолында технологиялық тәжірибелер жасау, «Аполло-12» ғарыш кемесі астронавтары орнатып кеткен [[сейсмометр]]мен сейсмологиялық дірілді тіркеу мақсатында «[[Сатурн-5]]» [[ракета]] ұшырғышының соңғы сатысын орбитадан Ай бетіне тастау ісін жүзеге асыру жоспарланды. Қонғаннан кейін астронавтар сыртқа екі рет шығып, алғашқысында 4 сағат 48 минут, кейінгісінде 4 сағат 35 минут уақыт болып, кемеден 1,2 км-ге дейін қашықтай алды. Зерттеу жүргізген аймақтың кедір-бұдырлығынан магнитометр салынған салмағы 9 кг екі дөңгелекті арбаны көп жағдайда астронавтардың өз қолдарымен көтеріп алып жүрулеріне тура келді. Айдан ұшып шығу және Жерге оралу алдын ала жасалған штатты бағдарлама бойынша жүзеге асырылды. Ұшу 9 тәулік 1 минут 57 секундқа созылды.<br />
<br />
[[«Аполло-15»]], [[«Аполло-16»]] және [[«Аполло-17»]] ғарыш кемелерінде Айды жасанды серігі орбитасынан зерттеуге арналған приборлар кешені, кемеден бөлек ұшып жүріп зерттейтін автономды Айдың жасанды серігі, ал Ай кабинасында астронавтар айдап жүретін «Ровер» Ай электромобилі болды.<br />
<br />
«Аполло-15» ғарыш кемесі негізгі бөлігінен ажыраған Ай кабинасы қонғаннан кейін екі астронавт кемеден сыртқа үш рет шықты. Алғашқысы 6 сағат 33 минут, екіншісі 7 сағат 12 минут, үшіншісі 4 сағат 50 минутқа созылды. Астронавтар зерттеу жұмыстарын Ай электромобилімен жүргізді, олар 27,2 км аймақты шарлап, Ай тастарын жинады, тас жынысы үлгісін алу үшін және Ай қыртысынан шығатын жылу ағынын өлшейтін құралдарды орнату үшін 2,7 м тереңдікте бірнеше оқпан қазды. Айдан Жерге оралу негізгі бағдарламаға сай өтті. Ұшу 12 тәулік 7 сағат 11 минут 53 секундқа созылды.<br />
<br />
Кейбір технологиялық және [[биология]]лық тәжірибелер «Аполло-16» астронавтарына жүктелген жаңа міндеттер болды. [[Астронавт]]ар қонғаннан кейін кемеден Ай бетіне 7 сағат 11 минут, 7 сағат 23 минут және 5 сағат 40 минуттан үш рет шықты. Олар кемеден 5 км қашықтықта ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізді. Ай [[электромобиль|электромобилі]] ылдилы жерлерде сағатына 17 км жылдамдыққа дейін алып отырды. Олар 27,1 км жол жүріп, 3 м тереңдікте оқпандар қазды. Ай бетінде қалған Ай электромобиліне орнатылған телекамера арқылы ұшып шығу сәті телекөрініске түсірілді. Жерге оралу ойдағыдай өтті. Ұшу 11 тәулік 1 сағат 51 минут 5 секундқа созылды.<br />
<br />
«Аполло-17» ғарыш кемесінің Ай кабинасы негізгі бөліктен бөлініп, Ай бетіне қонғаннан кейін кеме басшысы мен Ай кабинасының ұшқышы кемеден сыртқа 7 сағат 12 минут, 7 сағат 37 минут және 7 сағат 15 минуттан үш рет шықты. Ай кабинасынан 7 км қашықтықта астронавтар Ай электромобилімен 35,7 км жол жүрді, ғылыми-зерттеу ісін жүргізді. Ылдилы жерлерде Ай электромобилі сағатына 18 км-ге дейін жылдамдық алды. Тереңдігі 3 м оқпандар қазды, [[Ай тастары]]ның үлгісін жинады. Жерге оралу негізгі бағдарламаға сай өтті. «[[Аполло-17]]» кемесінен кейін Айға сапар тоқтатылды.<br />
<br />
Solar_eclipse_1999_4_NR.jpg<br />
STEREO-B_solar_eclipse.jpg<br />
<br />
== Ай бойынша бағдарлану. ==<br />
Басқа шырақтан өзгешелігі Ай бізге күндіз де, түнде де көріне алады. Ай дың бірдей фазасы 29,5 күн өткен сайын қайталап отырад: жаңа айдан жаңа айға дейін, не толған айдан толған айға шейін 29,5 тәулік өтеді. Онан соң Ай аспандағы орнын ауыстырып, Күннен әртүрлі қашықтықта болып отырады. Жаңа айдың дөңесі күнбатысқа қарап тұрады да іңірде көрінеді, ал ескі, бітуге таяған айдың дөңесі күншығысқа қарап тұрады да, өзі таңмен аралас көрінеді .<br />
<br />
Толған ай аспан сферасында Кұнге қарама – қарсы, шын түс ортасы кезінде меридиан жазықтығында болады да, оңтүстікті көрсетеді. Бұл кезде Ай Күн бата туады, Күн шыға батады, сөйтіп ол түну бойы аспанда болады. Ай бәрәншә ширегінде, 7-8 жаңасында, Күннен -0 градус қашықтықта болады да кешкі сағат 6-7 кезінде кульминациялайды. <br />
{{Дәйексөз|«Түн жақтан қолын бұлғап Темір Қазық <br />
Аймағын калмасын деп жолдан жазып»<br />
С.Торайғыров}}<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
{{дереккөздер}}<br />
<br />
{{Footer SolarSystem}}<br />
<br />
[[Санат:Астрономия]]<br />
[[Санат:Ай орбитасы| ]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0Куба2016-08-30T16:34:51Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Куба Республикасы<br />
|Шынайы атауы = {{lang-es|República de Cuba}}<br />
|Атау септігі = <br />
|Елтаңба =Coat_of_Arms_of_Cuba.svg<br />
|Байрақ = Flag of Cuba.svg<br />
|Ұраны = {{lang-es|Patria o Muerte}}<br />
|Әнұранның аты = La Bayamesa<br />
|Аудио = <br />
|lat_dir =N |lat_deg =22 |lat_min =1 |lat_sec =0 <br />
|lon_dir =W |lon_deg =79 |lon_min =1 |lon_sec = 0<br />
|region = CU<br />
|CoordScale =4000000<br />
|Картада = Cuba_(orthographic_projection).svg<br />
|карта тақырыбы =<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = [[социалисттік республика]]<br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = [[10 желтоқсан]] [[1898]]<br />
|Тәуелсіздігін алды = [[Испания]]дан<br />
|Тілі = [[испан тілі]]<br />
<!-- |Тілдері = --><br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Астанасы = [[Гавана]] <br />
|Ірі қалалары = [[Гавана]], [[Сантьяго-де-Куба]]<br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = Мемлекеттік Кеңестің Төрағасы, <br /> Министрлер Кеңесінің Төрағасы<br />Бірінші орынбасары<br />Орынбасарлары<br />
|Басшылары = [[Рауль Кастро]] <br />[[Рауль Кастро]]<br />[[Мигель Диас-Канель Бермудес]]<br />[[Эстебан Ласо Эрнандес]]<br />[[Абелардо Коломе Ибарра]] <br />
|Жер аумағы = 110 860<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 104<br />
|Судың үлесі = <br />
|Этнохороним = <br />
|Жұрты = 11 061 886<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013|author=Census.gov|date=2013|publisher=U.S. Department of Commerce|accessdate=2013-05-09|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GUHbJYCI|archivedate=2013-05-09}}</ref><br />
|Халық саны бойынша орны = 77<br />
|Сарап жылы = 2013<br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = <br />
|Халық тығыздығы = 102<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ = <br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = 114,1 млрд (по ППС).<ref name="factbook">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html|title=Cuba|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=}}</ref><br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2010<br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = 67<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 9900 (2010 ж.)<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = <br />
|АДИ жылдық есебі = <br />
|АДИ бойынша орны = <br />
|АДИ деңгейі = <br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = [[Куба песосы]] <small>([[ISO 4217|CUP, 37]])</small><br />
|Интернет үйшігі = [[.cu]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = 53<br />
|Уақыт белдеуі = -5<br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
[[Сурет:University of Havana.JPG|thumb| alt=A.| ''[[Гавана университеті]]''.]]<br />
'''Куба''' ({{lang-es|Cuba}}), ресми атауы - '''Куба Республикасы''' ({{lang-es|República de Cuba}} {{IPA|[reˈpuβlika ðe ˈkuβa]}}), [[1959 жыл]]дан бастап ''Бостандық аралы'' - [[Америка]]дағы, [[Вест-Үндістан]]дағы мемлекет. Оңтүстік және [[Солтүстік Америка]] құрлықтары аралығында Куба, [[Хувентуд]] ([[Пинос]]) және олардың жанындағы Үлкен [[Антиль аралдары|Антиль аралдар]] тобында орналасқан. Аралдардың көпшілігінде халық қоныстанбаған, ұзын саны 1600-ге жуық. Құрлықтағы жер аумағы — 110,86 мың км<sup>2</sup>. Халқы — 11,3 млн. адам. Этникалық құрамы жағынан 65%-ы [[Испания]]дан шыққандардың ұрпақтары, қалғандары — [[негр]]лер, [[метис]]тер, [[мулат]]тар. Ресми тілі — [[испан тілі]], діні — [[католик]]. Астанасы — [[Гавана]] қаласы (2,3 млн.). 1976 ж. қабылданған конституция бойынша мемлекет билігі халықтық өкіметтің (Ұлттық ассамблея) қолында. Ол өз депутаттары арасынан Мемлекеттік Кеңес сайлайды және Министрлер Кеңесінің мүшелерін бекітеді. Ұлттық мерекелері: 1-қаңтар — Азат етілген күн (1959), 26-шілде — Ұлттық көтеріліс күні (1953), 10-қазан — Кубаның Испаниядан тәуелсіздік алу жолындағы күресті бастаған күні (1868). Ақша бірлігі — [[Куба песосы]].<br />
<br />
== Географиясы ==<br />
<br />
Куба жерінің үштен бір бөлігі таулы қырат, қалған бөлігі жазық. Елдің Орталық және батыс өңірлерінде [[Кордильера-де-Гуаниганико]], Гавана — [[Матансас]], [[Бехукаль]] — [[Мадруга]], [[Санта-Клара]], [[Гуамуая]] қыраттары, шығысында [[Сьерра-де-Кубитас]], [[Сьерра-де-Нахаса]] қыраттары, оңтүстік-шығысын [[Сьерра-Маэстра]] тауы (ең биік жері 1974 м) алып жатыр. Пайдалы қазбалардан — [[мыс]], [[марганец]], [[хромит]], [[никель]], [[каолин]] кездеседі. Климаты — тропиктік. Қаңтардағы орташа температура 22,5°С, тамызда 27,8°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері жазық жерлерде 1000 — 1200 мм, таулы өңірлерде 2200 мм-ге дейін. Өзендері қысқа, әрі суы аз. Аумағының 10%-ын орман алып жатыр. [[Кесіртке]], [[қолтырауын]], [[тасбақа]], т.б. хайуанаттар кездеседі, құстардың 300-ге тарта түрі бар.<br />
<br />
== Әкімшілік бөлінуі ==<br />
<br />
Куба [[унитар]]лық мемлекеттер қатарына жатады. Территориясы 14 провинцияға және [[Хувентуд аралы]] муниципиячына бөлінеді. 2011-жылдың қаңтарынан Гавананы Артемис жіне Маябек провинцияларына бөлу туралы шешім өз күшіне енеді. Осылайша провинциялар саны 15-ке жетеді.<br />
<br />
[[Сурет:CubaSubdivisions.png|thumb|center| alt=A.| [[Әкімшілік бөлінуі]]. ]]<br />
{|align="center"<br />
|-style="vertical-align:top; white-space:nowrap;"<br />
|<br />
# [[Пинар-дель-Рио]] ({{lang-es|Pinar del Rio}})<br />
# [[Артемиса]] ({{lang-es|Artemisa}})<br />
# [[Гавана қаласы]] ({{lang-es|Ciudad de La Habana}})<br />
# [[Маябеке]] ({{lang-es|Mayabeque}})<br />
# [[Матансас]] ({{lang-es|Matanzas}})<br />
|<ol start=6><br />
<li>[[Сьенфуэгос]] ({{lang-es|Cienfuegos}})</li><br />
<li>[[Вилья-Клара]] ({{lang-es|Villa Clara}})</li><br />
<li>[[Санкти-Спиритус]] ({{lang-es|Sancti Spiritus}})</li><br />
<li>[[Сьего-де-Авила]] ({{lang-es|Ciego de Avila}})</li><br />
<li>[[Камагуэй]] ({{lang-es|Camagüey}})</li><br />
</ol><br />
|<ol start=11><br />
<li>[[Лас-Тунас]] ({{lang-es|Las Tunas}})</li><br />
<li>[[Гранма]] ({{lang-es|Granma}})</li><br />
<li>[[Ольгин]] ({{lang-es|Holguin}})</li><br />
<li>[[Сантьяго-де-Куба]] ({{lang-es|Santiago de Cuba}})</li><br />
<li>[[Гуантанамо]] ({{lang-es|Guantanamo}})</li><br />
<li>[[Хувентуд аралы]] ({{lang-es|Isla de la Juventud}})<br />
</ol><br />
|}<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
[[Сурет:800px-Castro Khrushchev UN 1960.jpg|thumb|left|Кастро Хрущевпен]]<br />
<br />
Куба жерінің алғашқы тұрғындары үндіс тайпалары болған. Еуропалықтар келгенше (15-ғасырдың аяғы) мұнда екі жүз мыңнан аса үндістер тұрды. Аралдарды 1492 ж. қазанда [[Христофор Колумб]] ашты. Ол оны қателесіп, Үндістанның бір бөлігі деп ұққан, сондықтан, кейінірек жаңа жер шығыстағы Үндістаннан (Ост-Үндістан) ерекшелендіріліп, батыс [[Үндістан]] (Вест-Үндістан) деп аталып кеткен. <br />
* 1510 жылдан бастап елді испандар жаулап алуға кірісті. Үндістер отаршыларға қатты қарсылық көрсеткенімен, испандар оларды қырғынға ұшыратты. Ауыр еңбектен, ашаршылықтан, аурудан үндістер жаппай қырылып, 1537 ж. 5000-дай ғана адам қалды. <br />
* 1812 ж. аралда құл-негрлер көтерілісі болды. Осыдан үрейленген жергілікті құл иеленушілер испан үкіметімен жасырын келісіп, аралдарды Испанияның соғыс-теңіз базасына айналдырды. <br />
* 1868 ж. 10-қазанда Куба патриоттарының көтерілісі басталып, 1869 ж. сәуірде тәуелсіз Куба республикасы жарияланды. Бірақ көтеріліс басшылары арасындағы жікті пайдаланып, испандар 1878 ж. 10-ақпанда өз биліктерін қайта орнатты. <br />
* 1886 ж. құлдық жойылды.<br />
* 1897 ж. 25-қарашада [[Испания]] Кубаға автономия берді. <br />
* 1898 ж. [[АҚШ]] Испанияға соғыс ашып, Кубадан қуып шығарды. 1899 ж. АҚШ Кубаны басып алды. Елде халық толқулары қайта күшейді. <br />
* 1902 ж. мамырда ресми түрде Куба Республикасы жарияланды. Бірақ, АҚШ ел экономикасына толық өз бақылауын орнатты. Диктатураға қарсы бір топ жастар 1953 ж. 26-шілдеде [[Монкада]] казармасына шабуыл жасады. Жауап ретінде үкімет жазалауды күшейтті. [[Мексика]]ға өтіп кеткен [[Фидель Кастро]] шағын жасақ жиып, 1956 ж. 2-желтоқсанда Кубаға оралды да, көтерілісті бастады. Көтерілісшілер жеңіске жетіп, 1959 ж. 1-қаңтарда Батиста тәртібі құлады. Үкімет басына Ф.Кастро келді. АҚШ үкіметінің Кубада мемлекеттік төңкеріс ұйымдастыру мақсатындағы бірнеше әрекеттері сәтсіздікке ұшырады. Қазіргі кезде Куба [[социалистік жүйе]]де қалған мемлекеттердің бірі.<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
[[Сурет:Tobacco field cuba1.jpg|thumb|alt=A.]]<br />
АҚШ тарапынан болып отырған [[эмбарго]] саясаты салдарынан Куба экономикасы қазіргі таңда дағдарысты жағдайды басынан кешіріп отыр. Жалпы ұлттық табыс мөлшері жеке адамға шаққанда 3520 доллар. Экспортқа қант, минералды шикізаттар, темекі, [[цитрус]]ты жемістер мен балық өнімдері шығарылады. Жанар май, машина, құрал-саймандар, азық-түлік, сусындар сырттан әкелінеді. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлер ел аумағының 34,2%-ын құрайды. Негізгі сауда серіктестері: [[Испания]], [[Ресей Федерациясы]], [[Канада]], [[Қытай]], [[Мексика]], [[Болгария]], т.б. Куба Қазақстанның егемендігін алғашқы болып таныған елдердің бірі.<ref name="source1">“Балалар Энциклопедиясы”, V-том</ref><br />
<br />
== Дереккөздер</span> ==<br />
<references/><br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
<!--Templates--><br />
{{Latinunion}}<br />
{{Солтүстік Америка мемлекеттері}}<br />
{{WTO}}<br />
<br />
[[Санат:Аралда орналасқан елдер]]<br />
[[Санат:Куба]]<br />
[[Санат:Испанияның бұрынғы отарлары]]<br />
[[Санат:Кариб елдері]]<br />
[[Санат:Испан тілді елдер]]<br />
<br />
<br />
{{stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%91%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B8Бурунди2016-08-30T16:07:54Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Бурунди Республикасы<br />
|Шынайы атауы = Republika y'u Burundi<br />République du Burundi<br />
|Атау септігі =<br />
|Елтаңба =<br />
|Байрақ = <br />
|Ұраны = Unité, Travail, Progrès<br />Ubumwe, Ibikorwa, Iterambere<br />(Бірлік, еңбек, прогресс)<br />
|Әнұранның аты = <br />
|Аудио = <br />
|Картада = Location Burundi AU Africa.svg<br />
|lat_dir = S|lat_deg = 3|lat_min = 40|lat_sec = 0<br />
|lon_dir = E|lon_deg = 29|lon_min = 49|lon_sec = 0<br />
|region = BI<br />
|карта тақырыбы =<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = [[Республика]] <ref name="atlas mira">Атлас мира. Государства и территории мира. Справочные сведения. — Роскартография, 2010. — С. 15. — ISBN 978-5-85120-295-7</ref><br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = [[1 шілде]] [[1962]]<br />
|Тәуелсіздігін алды = [[Бельгия]]дан<br />
|Тілдері = [[Рунди (тіл)|рунди]] және [[Француз тілі|француз]] тілдері<br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Астанасы = [[Бужумбура]]<br />
|Ірі қалалары = [[Бужумбура]], [[Гитега]]<br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = [[Бурунди президенті|Президент]]<br />[[Вице-президент]]<br />[[Вице-президент]]<br />
|Басшылары = [[Пьер Нкурунзиза]]<br />[[Теренс Синунгуруза]]<br />[[Джервэйс Руфйикири]]<br />
|Жер аумағы = 27 830<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 142<br />
|Судың үлесі = 7,8%<br />
|Этнохороним = бурундиліктер<br />
|Жұрты = {{өсім}}9 292 984<ref>{{cite web|url=http://countrymeters.info/ru/Burundi/|title=Мәліметтер 30.11.2013 бойынша|archiveurl=http://www.webcitation.org/6PbDNv4Eo|archivedate=2014-05-16}}</ref><br />
|Халық саны бойынша орны = 78<br />
|Сарап жылы = 2013<br />
|Санақ бойынша халық саны = 8 053 574<br />
|Санақ жылы = 2008<br />
|Халық тығыздығы = 323<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ = 3,1 млрд<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=618&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=60&pr.y=3|title=Burundi|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-10-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nEBG54|archivedate=2011-08-23}}</ref><br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = 2008<br />
|ЖІӨ бойынша орны = 161<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 389<ref name="imf2"/><br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = {{өсім}} 0,355<br />
|АДИ жылдық есебі = 2013<br />
|АДИ бойынша орны = 178<br />
|АДИ деңгейі = <span style="color:#e0584e">төмен</span><br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = [[Бурундилік франк]]<br />
|Интернет үйшігі = [[.bi]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = <br />
|Уақыт белдеуі = <br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
'''Бурунди''', Бурунди Республикасы ({{lang2|rn|fr|Burundi}}, толық ресми атауы — '''Буру́нди Респу́бликасы'''<ref>Әлем атласы. Әлем мемлекеттері мен территориялары, 2010. — С. 15. — ISBN 978-5-85120-295-7</ref> ({{lang-rn|Republika y'u Burundi}}, {{lang-fr|République du Burundi}})) – [[Шығыс Африка]]дағы кішігірім [[мемлекет]], [[Неғұрлым аз дамыған елдер|әлемдегі неғұрлым аз дамыған елдер]] қатарына кіреді. [[Руанда|Руандамен]] солтүстікте, батыста — [[Конго Демократиялық Республикасы]]мен және шығыста және оңтүстік шығыста — [[Танзания|Танзаниямен]] шектеседі. [[Теңіз шыға алмайтын мемлекеттер]] қатарында. Оңтүстік батысында [[Танганьика|Танганьика]] көлімен шайылып жатыр.<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
{{дереккөздер}}<br />
{{Countries of Africa}}<br />
{{WTO}}<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Африка елдері]]<br />
<br />
<br />
{{stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D1%82%D2%AF%D1%81%D1%82%D1%96%D0%BA_%D0%9A%D0%B8%D0%BF%D1%80_%D0%A2%D2%AF%D1%80%D1%96%D0%BA_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8BСолтүстік Кипр Түрік Республикасы2016-08-29T10:48:01Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Солтүстік Кипр Түрік Республикасы<br />
|Шынайы атауы = ''Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti''<br />
|Атау септігі = Кипр<br />
|Елтаңба = Coat of arms of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg<br />
|Байрақ = Flag of the Turkish Republic of Northern Cyprus.svg <br />
|Ұраны = ''[[Тәуелсіздік маршы|İstiklâl Marşı]] <br />
|Әнұранның аты = <br />
|Аудио = <br />
|lat_dir = N |lat_deg = 35 |lat_min = 10 |lat_sec = <br />
|lon_dir = E |lon_deg = 33 |lon_min = 22 |lon_sec = <br />
|region = TR<br />
|CoordScale =<br />
|Картада = Northern Cyprus in its region (de-facto).svg<br />
|карта тақырыбы = Орналасуы<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = Республика<br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = [[1983]] [[Қарашаның 15]]<br />
|Тәуелсіздігін алды = [[Кипр|Кипр Республикасы]]- дан<br />
|Тілі = [[Түрік тілі|түрікше]]<br />
<!-- |Тілдері = --><br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Астанасы = [[Лефкоша]] (Никозия)<br />
|Ірі қалалары = <br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = [[Солтүстік Кипр Түрік Республикасы президенті|Президенті]] <br /> [[Солтүстік Кипр Түрік Республикасы премьер-министрі|Премьер-министрі]]<br />
|Басшылары = [[Мұстафа Акынжы]]<br />
|Жер аумағы = 3 300<br />
|Жер аумағы бойынша орны = <br />
|Судың үлесі = 2.7<br />
|Этнохороним = Кипрлік<br />
|Жұрты = 200 000<br />
|Халық саны бойынша орны = 2009<br />
|Сарап жылы = <br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = <br />
|Халық тығыздығы = 70<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ = 1776 млн<br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = 2004<br />
|ЖІӨ бойынша орны = 90<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 10095<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = <br />
|АДИ жылдық есебі = <br />
|АДИ бойынша орны = <br />
|АДИ деңгейі = <br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = [[Түрік лирасы|Жаңа түрік лирасы]]<br />
|Интернет үйшігі = [[.nc.tr]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = 93 392<br />
|Уақыт белдеуі = <br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
<br />
'''Солтүстік Кипр''' — [[Жерорта теңізі]]ндегі [[Кипр]] аралда орналасқан мемлекет.<br />
<br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
* [http://www.zypern.cc/ Zypern Times]<br />
* [http://www.zypern.cc/nordzypern/ Nordzypern Times]<br />
<br />
{{TÜRKSOY}}<br />
{{Ислам Әріптестік Ұйымы}}<br />
{{Азия}}<br />
{{Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер}}<br />
[[Санат:Аралда орналасқан елдер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%90%D0%B1%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D1%8FАбхазия2016-08-29T10:47:37Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Абхазия Республикасы<br />
|Шынайы атауы = абх. ''Аҧсны Аҳәынҭқарра''<br />
|Атау септігі = <br />
|Елтаңба = Coat of arms of Abkhazia.svg<br />
|Байрақ = Flag of Abkhazia.svg<br />
|Ұраны = <br />
|Әнұранның аты = ''Аиааира''<br />
|Аудио = <br />
|Картада = Europe location ABX.png<br />
|карта тақырыбы = Абхазия – қызғылт сары түсті<br/>[[Грузия]] – [[сұр]] [[түс]]ті<br />
|Тілдері = абхаз тілі<br/>[[орыс тілі]]<br/>[[грузин тілі]]<br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Үкімет түрі = Президент-[[парламент]]тік [[республика]]<br />
|Құрылды = VIII ғасыр [[Абхаз патшалығы]]<br/>[[1491 жыл]] Абхаз [[князьдік|князьдігі]]<br/>[[4 наурыз]] [[1921 жыл]] Абхаз КСР-і<br />
|Тәуелсіздік күні = <br />
|Тәуелсіздігін алды = <br />
|Астанасы = Сухуми<br />
|Ірі қалалары = Сухуми, Гагра және Гудаута<br />
|Басшы қызметі = [[Президент]]<br />Вице-президент<br />[[Премьер-Министр]]<br />
|Басшылары = Александр Анкваб<br />Михаил Логуа<br />Леонид Лакербая<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 163-і<br />
|Жер аумағы = 8 665<br />
|Судың үлесі = <br />
|Этнохороним = <br />
|Халық саны бойынша орны = 2012<br />
|Жұрты = 242 862<br />
|Сарап жылы = <br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = <br />
|Халық тығыздығы = 40<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = 709,290 млн.<br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2011<br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 2 955<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = <br />
|АДИ жылдық есебі = <br />
|АДИ бойынша орны = <br />
|АДИ деңгейі = <br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = Абхазия апсары (Ресей рублі)<br />
|Интернет үйшігі = <br />
|ISO = <br />
|Телефон коды = 7 840 және +7 940<br />
|Уақыт белдеулері = +4<br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз=* --><br />
<!-- |Әнұрансыз=* --><br />
}}<br />
'''Абхазия''' (абх. ''Aҧсны''; толық ресми атауы '''Абхазия Республикасы''', абх. ''Аҧсны Аҳәынҭқарра'') – [[халықаралық құқық]]тық статус бойынша жартылай танылған [[мемлекет]]. Басты Кавказ жотысының оңтүстік беткейінің солтүстік-батысында және [[Қара теңіз]]дің оңтүстік-шығыс жағалауында орналасқан.<br />
<br />
Грузияның [[әкімшілік-аумақтық бөлініс]]і бойынша – [[Абхазия Автономиялық Республикасы]]. Абхазия және [[Оңтүстік Осетия]]ны грузин үкіметі бақыламайды, бірақ [[Америка Құрама Штаттары]] мен [[Еуропа одағы]] [[Грузия]] [[ел]]інің бөлшегі ретінде және ол аймақтарды [[Ресей]] басып алған деп бағалайды.<br />
<br />
== [[Мемлекет]]тік [[мерекелер]] ==<br />
Мерекелік [[демалыс күндері]]:<br />
<br />
{| class="wikitable sortable"<br />
! Дата||Мереке<br />
|-<br />
| [[1 қаңтар|1]]-[[2 қаңтар]]||[[Жаңа Жыл]]<br />
|-<br />
| [[7 қаңтар]]||[[Иса пайғамбар]]дын туған күні<br />
|-<br />
| [[14 қаңтар]]||Ажыьырныхуа – Хечхуама (Дүниенің жаралуы күні)<br />
|-<br />
| [[8 наурыз]]||[[Халықаралық әйелдер күні]]<br />
|-<br />
| [[1 мамыр]]||[[Еңбек]] [[күн]]і<br />
|-<br />
| [[9 мамыр]]||[[Жеңіс күні]]<br />
|-<br />
| [[30 қыркүйек]]||Абхазия Республикасын босату күні (1993 жылғы абхаз-грузин соғысында жеңіске жету жылдығы)<br />
|-<br />
| [[26 қараша]]||Курбанныхуа (Құрбан-айт)<br />Абхазия Республиканың [[Конституция]] күні<br />
|}<br />
<br />
Мерекелік жұмыс күндері:<br />
{| class="wikitable sortable"<br />
! Дата||Мереке<br />
|-<br />
| [[23 шілде]]||Абхазия Республикасының [[Ту]] күні<br />
|-<br />
| [[26 тамыз]]||Абхазия Республикасы [[тәуелсіздік|тәуелсіздігін]] мойындау күні<br />
|-<br />
| [[11 қазан]]||Абхазия Республикасының Қарулы Күштер күні<br />
|}<br />
<br />
Еске алу күндері:<br />
{| class="wikitable sortable"<br />
! Дата||Мереке<br />
|-<br />
| [[21 мамыр]]||Кавказ соғысының құрбандарын және Кавказдың таулы халықтарын күшпен көшіруді еске алу күні<br />
|-<br />
| [[23 мамыр]]||Әулие Апостол Симон Канонита күні<br />
|-<br />
| [[14 тамыз]]||Отан корғаушыларды еске алу күні<br />
|}<br />
<br />
[[Сурет:Ridge view from pitsunda cape.jpg|thumb|left|200px|Абхазия]]<br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
[[Гагра]]<br />
<br />
== Сыртқы сілтеме ==<br />
{{commons|Abkhazia}}<br />
{{Wikisource-old|Special:Search/Abkhazia|Abkhazia}}<br />
{{Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер}}<br />
<!--As featured article--><br />
<br />
<!--Categories--><br />
<br />
<br />
{{stub}}<br />
<br />
<!--Other languages--></div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D1%8B%D1%82%D0%B0%D0%B9_%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8BҚытай Халық Республикасы2016-08-29T10:45:52Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Сыртқы сілтемелер */</p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Қытай Халық Республикасы<br />
|Шынайы атауы = 中华人民共和国<br />中華人民共和國<br />
|Атау септігі = Қытай<br />
|Елтаңба = National Emblem of the People's Republic of China.svg<br />
|Байрақ = Flag of the People's Republic of China.svg <br />
|Ұраны = <br />
|Әнұранның аты = [[Еріктілер маршы]]<br />义勇军进行曲<br />''Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ''<br />
|Аудио = <br />
|lat_dir = N |lat_deg = 39 |lat_min = 55 |lat_sec = <br />
|lon_dir = E|lon_deg =116 |lon_min = 23 |lon_sec = <br />
|region = <br />
|CoordScale =<br />
|Картада = China in its region (claimed hatched).svg<br />
|карта тақырыбы = Қытай орналасуы<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = <br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = <br />
|Тәуелсіздігін алды = <br />
|Тілі = [[Қытай тілі|қытайша]]<br />
<!-- |Тілдері = --><br />
|Мемлекеттік діні = <br />
|Астанасы = [[Бейжің]]<br />
|Ірі қалалары = [[Чунцин]], [[Тяньцзинь]], [[Шанхай]], [[Бейжің]], [[Гуанчжоу]]<br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = [[Қытай Халық Республикасының төрағасы|Төрағасы]] <br /> ҚКП ОК Бас хатшысы <br /> [[Қытай Халық Республикасының төрағасы|ҚХР төрағасының]] орынбасары <br />Мемлекеттік Кеңестің премьері <br />[[Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиналысы|БХӨЖ]] төрағасы<br /> [[ХСКК]] төрағасы<br />
|Басшылары = [[Си Цзиньпин]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c512/675427.html Си Цзиньпин Өытай президенті болды]</ref><br /><br />[[Ли Юаньчао]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c188/675488.html Бесінші басшы]</ref><br />[[Ли Кэцян]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c512/676725.html Ли Кэцян - КХР басшысы]</ref><br />[[Чжан Дэцзян]]<br />[[Цзя Цинлинь]]<br />
|Жер аумағы = 9,596,960<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 3-ші<sup>3</sup><br />
|Судың үлесі = 2.8<sup>2</sup><br />
|Этнохороним = <br />
|Жұрты = 1,315,844,000<sup>4</sup> <!--UN WPP--><br />
|Халық саны бойынша орны = 1-ші <br />
|Сарап жылы = 2006<br />
|Санақ бойынша халық саны = 1,242,612,226<br />
|Санақ жылы = 2000<br />
|Халық тығыздығы = 140 <br />
|Тығыздық бойынша орны = 72-ші <sup>(2)</sup> <br />
|ЖІӨ = $ 9,872 трлн<br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = 2010<br />
|ЖІӨ бойынша орны = 2-ші<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = $7,368<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = 51<br />
|ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = $2,000<br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = 4-ші <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = {{Өсім}} 0.768<br />
|АДИ жылдық есебі = <br />
|АДИ бойынша орны = 81<br />
|АДИ деңгейі = <font color="#ffcc00">орташа</font><br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = Юань <br />
|Интернет үйшігі = .cn<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = CNY<br />
|Телефон коды = 86<br />
|Уақыт белдеуі = +8<br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
<br />
'''Қытай Халық Республикасы''' ({{Қытай тілі|中華人民共和國|中华人民共和国|Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó}}) — [[Азия]] құрылығында орналасқан мемлекет.<br />
<br />
Халық саны бойынша, әлемдегі 1-ші мемлекет (1,3 млрд санынан астам, халық көпшілігі — этникалық қытайлықтар, өз атауы — хән); жер аумағы бойынша Ресей және Канададан кейінгі 3-ші орында. 1949 жылы Қытай Халық Республикасы жарияланғаннан бері елді Қытай Коммунистік партиясы билеуде. Ресми түрде сегіз партия болса да, ҚХР-сын бір партиялы, авторитарлық елдер қатарына жатқызады.<br />
<br />
14 мемлекетпен шектеседі: [[Ауғанстан]], [[Бутан Патшалығы|Бутан]], [[Мианма]], [[Үндістан]], [[Қазақстан]], [[Қырғызстан]], [[Лаос]], [[Моңғолия]], [[Непал]], [[Солтүстік Корея|ҚХДР]], [[Пәкістан]], [[Ресей]], [[Тәжікстан]] және [[Вьетнам Социалистік Республикасы]].<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
<br />
[[Сурет:HK Mid-levels Kom Tong Hall Sun Yat-sen Museum library books - telex copies.JPG|thumb]]<br />
Қытай тарихы археологиялық мәліметтермен қатар, ерте заманнан бергі саяси өмір мен әлеуметтік қозғалыстарды зерттеуге мүмкіндік беретін, жазба көздерінің көпшілігі және түрлігімен ерекшеленеді. Діни-философиялық және тарихи мазмұны бар канондалған ежелгі қытай мәтіндері, әсіресе Конфуцийдің оқуы жазылғаны — өз кезегінде, қытай өркениетінің дамуына, қытай халықтарының көзқарасына әсер етті.<br />
{{main|Орта ғасырлардағы Қытай мемлекеті}}<br />
Қытай өркениетіне Конфуций заманынан бері әрбір адамның жердегі өміріндегі бақыт пен аман-саулығына бағытталған жоғары әлеуметтік-саяси белсенділік тән болды — адамның тағдыры құдайдың салғаны емес, өз еңбегінің арқасы. Қытай тарихындағы үлкен халық қозғалыстары менен Қытайға тән жоғары әлеуметтік көшпенділіктің мәнісі осында жатыр.<br />
Қытай өркениеті — әлемдегі ең ежелгілердің бірі. Қытай ғалымдарының айтуы бойынша, оның жасы бес мың жылға жуық, оның үстіне жазба көздері 3500 жылғы мерзімді қамтиды. Династиялар ауысқан сайын түрлі даму кезеңдерінен өткен ежелгі әкімшілік басқарудың баршылығы, өзге өркениеттен кейін қалып қойған көшпенді көршілер мен тау халықтарына қарағанда, жер өңдеу саласы дамыған экономикасының баршылығы анық артықшылық болды. Қытай өркениетін одан әрі конфуцийлік (б.з.д. 1 ғ.) және бірегей жазу жүйесінің енгізілуі күшейтті.<br />
<br />
Саяси көзқарас бойынша, Қытай бірнеше мыңдаған жылдар бойы, цикликалық түрде қайталанатын саяси бірлік пен шашыраңқылық мерзімдерінен өткен. Қытай аумағы басқыншылардың шабуылына жиі ұшырады, бірақ басқыншылардың көбі ертелі-кешті қытайланып, қытай этносымен араласып кетті. Қазіргі қытай мемлекеті мен қоғамы көптеген ғасыр бойы қоршаған азия халықтарымен мәдени және саяси араласуы менен енгізілуінің нәтижесі. Қытай этносының аса ірі демографиялық потенциалының көрші халықтарға тигізетін әсерін жоққа шығаруға болмайды.<br />
<br />
=== Қытай тарихын мерзімдеу ===<br />
'''Қытай тарих ғылымында қабылданған қысқа реттік кесте'''<br />
{|class="standard"<br />
! Жылдар !! Мемлекет (әулет)<br />
|-<br />
! Біздің заманымызға дейін<br />
!<br />
|-<br />
| б.з.д. 2357. — б.з.д. 2255 <br />
| Аты аңызға айналған Яо билеуші<br />
|-<br />
| б.з.д. 2255 — б.з.д. 2205 <br />
| Аты аңызға айналған Шунь билеуші<br />
|-<br />
| б.з.д. 2205 — б.з.д. 1766 <br />
| Аты аңызға айналған Ся әулеті<br />
|-<br />
| б.з.д. 1766 — б.з.д. 1122 <br />
| Аты аңызға айналған Шан-Инь әулеті<br />
|-<br />
| б.з.д. 1122 — б.з.д. 247 <br />
| Чжоу әулетінің дәстүрлі мерзімдері<br />
|-<br />
| б.з.д. 246 — б.з.д. 207 <br />
| Цинь әулетінің дәстүрлі мерзімдері<br />
|-<br />
| б.з.д. 206 — б.з.д. 220 <br />
| Хань әулетінің дәстүрлі мерзімдері (в том числе Западная Хань — с 206 до н. э. по 25 н. э., Восточная Хань — 25 — 220 н. э.)<br />
|-<br />
! Біздің заманымыз<br />
!<br />
|-<br />
|220 — 264 <br />
| Вэй әулеті<br />
|-<br />
|265 — 420<br />
|Цзинь әулеті (Батыс Цзинь: 265 — 316, Шығыс Цзинь: 317 — 420)<br />
|-<br />
|420 — 479<br />
|Сун әулеті<br />
|-<br />
|479 — 501<br />
|Ци әулеті<br />
|-<br />
|502 — 556<br />
|Лян әулеті<br />
|-<br />
|557 — 588<br />
|Чэнь әулеті<br />
|-<br />
|589 — 618<br />
|Суй әулеті<br />
|-<br />
|618 — 907<br />
|Тан әулеті<br />
|-<br />
|907 — 959<br />
|Бес әулеттің заманы<br />
|-<br />
|960— 1279<br />
|Сун әулеті<br />
|-<br />
|1280 — 1368<br />
|Юань әулеті (моңғол)<br />
|-<br />
|1368 — 1644<br />
|Мин әулеті<br />
|-<br />
|1644 — 1911<br />
|Цин әулеті (манчжур)<br />
|-<br />
|1912 — 1949<br />
|Қытай мемлекеті<br />
|-<br />
|1949 ж. 30 қыркүйегі<br />
|Қытай Халық Республикасы<br />
|}<br />
<br />
=== ҚХР (тарихы және қазіргі заман) ===<br />
1949-1956 КСРО көмегімен өндірістің негізгі салалары салынды, өндірісті ұлттандыру және ауыл шаруашылығын коллективизацияландыру жүргізілді, жаппай социалистік құрылыс басталды.<br />
<br />
1956 жылы ҚКП 8 съезінде Мао Джетуң идеяларының жеңісімен, «үлкен адым» саясатымен, «коммунизацияландырумен» аяқталған жаңа бағыт жарияланды. Одан кейін негізгі ұраны болған социализм құру кезіндегі класстық күресті күшейту және Қытайдың мемлекет пен қоғам құрудағы «ерекше жолы» екі жақтың теке-тіресінен «мәдени революция» жарияланды (тауарлық-ақшалай қатынастарды мойындамау, мемлекеттік емес жекешелендірудің болмауы, сыртқы экономикалық қатынастарды болдырмау, адалсыз саясаткерлерді жұрт алдында соттау, хунбэйбиндер және т.б.)<br />
<br />
Бұл саясат кейін «төрт банданы» құлатқаннан соң, кейін билік басына келген Дэн Сяопинмен әшкереленді. Қытай Коммунистік Партиясының Орталық Комитетінің 11 шақырылымымен өткен ІІІ Пленум (1978 жылдың желтоқсаны): жоспарлы-тарату және күллі шетелдік инвестицияны кірістіру, ұйымның кеңірек шаруашылық қарекет етуіне рұқсат беру, ауылдарда жанұялық тәртіпті енгізу, экономикадағы мемлекеттік сектордың пайызын кеміту, ашық экономикалық аумақты ашу, кедейшілікпен күресу, ғылым мен техниканы дамыту сияқты нарықтық болатын екі жүйенің біріктіруі арқылы социалистік нарықтық экономикаға курс жарияланды.<br />
<br />
Қытайды хаостан, артқа қалудан және кедейшіліктен алып қалып, қалыпты әлеуметтік-экономикалық даму жолына салға Дэн Сяопин болатын. 1980 жылдың аяғы мен1990 жылдың бастарында Қытай толықтай халықты тамақтандыру мәселесін, ЖІӨ (Жалпы ішкі өнім) және өндірісті жылдам түрде ұлғайтуын дамуын, халықтың өмір деңгейін көтеру мәселесін шешті.<br />
<br />
Бұл түбегейлі жаңартулар одан кейінгі келген Цзян Цземинмен және Ху Джинтаомен жалғастырылды.<br />
<br />
2002-2005 жылдары Ху Цзинтао(қыт. 胡锦涛) өзінің қолына жоғары партиялық, мемлекеттік және әскери лауазымдарды алды (ҚКП ОК жоғарғы төрағасы, ҚХР председателі, ҚХБА бас қолбасшысы).<br />
<br />
ЖІӨ-нің орташа өсуі 1990-1999 жылдары — 10,3%, 1998-2001 жылдары — 10%, 2002-2005 жылдары — 9% құрады.<br />
<br />
ЖІӨ көлемі бойынша, Қытай АҚШ-тан кейінгі екінші орынды иеленіп жатыр<ref name="IMF2">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2008&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=223,156,924,922,184,132,134,534,136,112,158,111&s=NGDPD&grp=0&a=&pr.x=32&pr.y=3 Халықаралық валюта қоры]</ref>. Валюталық резервтері жылдам өсті. Сыртқы сауда көлемі 2004 жылға қарай 850 млрд доллардан асып кетті.<br />
<br />
Бірақ та Қытайдың орасан зор экономикалық өсуі өсіп келе жатқан саяси және әлеуметтік тұрақсыздықпен тіресті. Жасалған реформалар елдің тек жағажайдағы шығыс провинцияларға септігін тигізсе, өзге аймақтағы халық жағдайы өте төмен болып табылады, сонымен қатар әр аймақтың экономикалық жағдайының айырмашылығы ұлғаюда.<br />
<br />
Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен «түрлі-түсті революцияларға» күдікпен қарады, әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп, шетелдік Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен "түрлі-түсті революцияларға" күдікпен қарады , әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп , шетелдік ықпалды шектетті.<br />
<br />
2005 жылдың қазан айында ең ірі ұялы байланыс операторларының қызметін мемлекеттік бақылауға алу науқаны басталды. Жаппай сыбайластығы үшін жиі сыналатын Гуандун провинциясында партиялық және мемлекеттік басшылығын соттау басталды.<br />
<br />
ҚКП ОК пленумы 2005 жылдың қазанында «Қытайда үйлесімді қоғамды құруды стратегиялық мақсат ететін» 11-інші бесжылдық жоспар қабылдады.<br />
<br />
2006 жылдың 5 наурызында ВСНП кезекті отырысында бағдарламалық баяндамамен Вэнь Цзябао шығып, елдің экономикалық өсуінің тежеуді, ал босатылған ақшаны шаруалардың өмір деңгейін көтерумен қатар әскері шығындарды өсіруді ұсынды.<br />
<br />
Үкімет Қытайдың ЖІӨ-ін қазіргі жылына 10%-дан 7,5%-ға тежеуді жоспарлауда. Босатылған қаржы қаланың тұрғындары мен шаруалардың арасындағы өмір деңгейінің айырмасын жабуға жұмсалады (елдегі шаруалар саны шамамен 900 млн., немесе халықтың 75%-ы). ҚХР-да «түрлі-түсті революцияның» алдын алу мақсатында 2006 жылы аграрлық секторға шамамен 340 млрд юань жұмсау көзделіп отыр (2005 жылғыдан 14 пайызға көп).<br />
<br />
Әскери шығындар да көбейеді. Ресми әскери қаражат 2006 жылы 14,7%-ға көбейіп, 284 млрд юаньды құрайды (35,5 млрд доллар).<br />
Жоспарланып отырған ауыл шаруашылыққа және әскерге жұмсалатын қаржының көбейюі жағажайдағы бай провинцияларды пайдаланады.<br />
<br />
Сондықтан, бұл саясаттың өткізілуі бұрынғы басқарушы Цзян Цзэмин шыққан Шанхай тайпасының қарсы әрекетіне кезігуі мүмкін.<br />
<br />
=== Қытайдағы мұсылмандар көтерілісі ===<br />
{{main|Қытайдағы мұсылмандар көтерілісі}}<br />
<br />
== Саясат жағдайы ==<br />
1949 жылдың желтоқсанында ҚХР құрылғалы елде төрт Конституция қабылданды(1954, 1975, 1978 и 1982). Қытай Халық Республикасының Конституциясы бойынша (1982 жылдың желтоқсаны), ҚХР — халықтың демократиялық өктемдігі бар социалистік мемлекет.<br />
<br />
Мемлекеттік биліктің жоғарғы органы — жергілікті жиналыста 5 жылға сайланатын халық қалаулыларынан тұратын 2979 депутаттан тұратын бір палаталы Бүкіл Қытай халық қалаулыларының жиналысы (БҚХҚЖ). БҚХҚЖ сессиясы жыл сайынғы тәртіппен шақырылады.<br />
<br />
Депутаттардың санының көптігінен БҚХҚЖ функцияларын сессия мерзімдерінің арасында делегаттардан сайланған тұрақты комитет атқарады (шамамен 150 адам).<br />
<br />
Сайлауға тек қана Қытай Коммунистік партиясы мен Халықтың саяси кеңес Советіне кіретін сегіз демократиялық партия қатысады.<br />
<br />
Шәңғаңда және Макаода өз заң шығару жүйелері бар.<br />
<br />
БҚХҚЖ барлық депутаттары коммунистер және демократтар блогінен тұрады.<br />
<br />
=== Қытай мен Қазақстанның байланысы ===<br />
{{main|Қытай мен Қазақстанның байланысы}}<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
Қытай мен Азия, Африка, Латын Америкасы мемлекеттері арасындағы эконмикалық қатынасы сыртқы сауда және көмек салаларына байланысты жүзеге асады. Экономикалық қатынастарда қытайлық ықпалды азшылықтары бар бұл елдерде (бұл ел алдымен Оңтүстік Шығыс Азия елдері) пекин, осы азшылықтардың экспедициялық элементтеріне саяси тұрғыдан қолдау көрсетуге және олардың кәсіпкерлік мүмкіншіліктерін Қытайдың көрсетілген елдерде экономикалық және саяси қатысуын және өзінің эксплуаттарылық кірістерін кеңейту үшін қолдануға ұмтылады.<br />
<br />
ҚХР және шетелдік Қытай буржуазиясы бөлігі арасындағы ерекше қатынастар нәтижесінің бірі Қытай экономикалық негізі жоқ және дамушы елдердің экономика үшін орнын толтырмайтын тауарлы және қаржылы аударылымдар болды. Қытай дамушы елдермен экономикалық байланыс облысында Қытай басшылығының «теориялық» құрылуы.<br />
<br />
Қытай басшылығы өзінің сыртқы саяси жаспарларында дамушы елдердің экономикалық бағынуына маңызды орын бөледі. Осы мақсаттарда Пекин оларға экономикалық дамуын және сыртқы экономикалық байланыстарының концепциясын байланыстыруға тырысады. Осылай бола тұра «өз көршіне сүйену» деген модификацияланған концепциясы насихатына қытайдың дамушы [[социалисттік]] ел рольіне әрекеттенуіне және бұл ерекше характерден шығатын оның дамушы елдермен экономикалық баланысына басты орын беріледі.<br />
<br />
Маоизмтар ұлттық көзқарастардан және Қытай экономикасы үшін социалисттік елдердің интерпоционолдық көмегіне сүйене отрып «өз күшіне сүйену» концепциясында бейнеленген халықаралық еңбектің бөлінуінде қатысуының мақсаттың сәйкестілігін жоққа шығарады. Бұл концепция Қытайдың экономикалық дамуына үлкен зиян тигізеді. Әлемдік шаруашылық байланыста ғылыми – техникалық революцияда. Социалисттік экономикалық потенциялының өсуінде және социалисттік [[носон]]дар бойынша Қытай дүниежүзілік сүйену 3 шаруашылықпен айналасу.<br />
<br />
Халықаралық күш салу бәсеңділіктері дамуына елдер үшін, алахронизм болып табылады. Жеткілікті ғылыми техникалық потенциялдары бар және экономикалық құрылу қажеттіліктері үшін сыртқы ресурстарды бірқалыпты жұмылдыруға мұқият елдер, ең бірінші социалисттік елдермен және шетелдермен экономикалық байланыстарды шарты бойынша ұлттық экономикалық деңгейді қазіргі уақыттағы талаптарға сай көтере алады. [[Маонистік]] доктринаның ауқатсыздығы «өз күшіне сүйену» теориясы дамушы елдерге байланыстыра отырып шығады және маонистерді өздері Қытайдың сыртқы экономикалық қатынастары практикасында оның ережелерінен аймақтады. Қытай «тор» модернизациясы программасын жүзеге асыру барысында «Батыс монополиясы үшін экономикалық есігін біртіндеп ашады.<br />
<br />
Қазір Пекин «өз күшіне сүйену» маонисттік доктринасының банкротқа ұшырауынынң куәчі болатын, Қытай территориясында аралас кәсіпкерлікер шығаруды ұсынады. Қытайлық өкіл 1974 жылы 1 сәуірде [[БҰҰ]] басты Ассемблеясының ҮІ арнайы сессиясында «өз күшіне сүйену» біраз түзетілген баяндамасын берді. Ол сонымен қатар «өз күшіне сүйену» шетелдік кенеттен бас тарту немесе «тұйықтық» дегенді білдірмейді деді. Біз бір – бірінің орнан толтырушылық, бір – біріне пайдалылық және мемлекеттің суверенитеті сыйлау негізіндегі экономикалық және технолгиялық алмасуды, әртүрлі елдердің ұлтты экономикасының дамуына пайдалы және ажет деп ойлаймын.<br />
<br />
Пекин халықаралық экономикалық қатынас практикасында ешқандай сипттары және өнегелері жоқ Қытайдың дамушы елдермен сыртқы экономикалық байланысын қатынастардағы жаңа үлгі ретінде көрсетуге тырысады. Соңғы 20 – 25 жылда Қытай экономикасы жоғары қарқынмен дамыды. Сыртқы сауда ел экономикасының 45%-дан астамын құрайды. Негізгі сауда серіктесі – Жапония, онан кейін АҚШ пен Оңтүстік Корея.<br />
<br />
Шетел инвестициясын тартудан Қытай АҚШ-тан кейінгі 2-орында. 1997 жылы 1 шілдеде ҚХР-ға бұрын Ұлыбритания отары болып келген Сянган (Гонконг) аралы қайтарылды. Оған арнайы әкімшілік аудан мәртебесі берілді. Сянганның қосылуы Қытай экономикасының дамуын жеделдетті. Бұл аудан дүние жүзіндегі аса ірі сауда және қаржы орталығы болып табылады. Онда әлемдегі аса ірі 100 банктің 85-інің бөлімдері орналасқан.<br />
<br />
== Әкімшілік бөлінісі ==<br />
=== Қытай өлкелері ===<br />
{| class="wikitable"<br />
|-<br />
! Аумақ !! ([[пиньинь]]) !! (қыт.) !! Әкімшілік орталық !! ([[пиньинь]])<br />
|-<br />
|[[Аньхой]]<br />
|Anhui<br />
|安徽<br />
|[[Хэфэй]] <br />
|Hefei<br />
<br />
|-<br />
|[[Фуцзянь]] <br />
|Fujian<br />
|福建<br />
|[[Фучжоу]] <br />
|Fuzhou<br />
<br />
|-<br />
|[[Ганьсу]] <br />
|Gansu<br />
|甘肃<br />
|[[Ланьчжоу]] <br />
|Lanzhou<br />
<br />
|-<br />
|[[Гуандун]] <br />
|Guangdong<br />
|广东<br />
|[[Гуанчжоу]] <br />
|Guangzhou<br />
<br />
|-<br />
|[[Гуйчжоу]] <br />
|Guizhou<br />
|贵州<br />
|[[Гуйян]] <br />
|Guiyang<br />
<br />
|-<br />
|[[Хайнань]] <br />
|Hainan<br />
|海南<br />
|[[Хайкоу]] <br />
|Haikou<br />
<br />
|-<br />
|[[Хэбэй]] <br />
|Hebei<br />
|河北<br />
|[[Шицзячжуан]] <br />
|Shijiazhuang<br />
<br />
|-<br />
|[[Хэйлунцзян]] <br />
|Heilongjiang<br />
|黑龙江<br />
|[[Харбин]] <br />
|Harbin<br />
<br />
|-<br />
|[[Хэнань]] <br />
|Henan<br />
|河南<br />
|[[Чжэнчжоу]] <br />
|Zhengzhou<br />
<br />
|-<br />
|[[Хубэй]] <br />
|Hubei<br />
|湖北<br />
|[[Ухань]] <br />
|Wuhan<br />
<br />
|-<br />
|[[Хунань]] <br />
|Hunan<br />
|湖南<br />
|[[Чанша]] <br />
|Changsha<br />
<br />
|-<br />
|[[Цзянсу]] <br />
|Jiangsu<br />
|江苏<br />
|[[Нанкин]] <br />
|Nanjing<br />
<br />
|-<br />
|[[Цзянси]] <br />
|Jiangxi<br />
|江西<br />
|[[Наньчан]] <br />
|Nanchang<br />
<br />
|-<br />
|[[Цзилинь]] <br />
|Jilin<br />
|吉林<br />
|[[Чанчунь]]<br />
|Changchun<br />
<br />
|-<br />
|[[Ляонин]] <br />
|Liaoning<br />
|辽宁<br />
|[[Шэньян]] <br />
|Shenyang<br />
<br />
|-<br />
|[[Цинхай]] <br />
|Qinghai<br />
|青海<br />
|[[Синин]] <br />
|Xining<br />
<br />
|-<br />
|[[Шаньси]] <br />
|Shaanxi<br />
|陕西<br />
|[[Тайюань]] <br />
|Taiyuan<br />
<br />
|-<br />
|[[Шаньдун]] <br />
|Shandong<br />
|山东<br />
|[[Цзинань]] <br />
|Jinan<br />
<br />
|-<br />
|[[Шэньси]] <br />
|Shanxi<br />
|山西<br />
|[[Сиань]] <br />
|Xi’an<br />
<br />
|-<br />
|[[Сычуань]] <br />
|Sichuan<br />
|四川<br />
|[[Чэнду]] <br />
|Chengdu<br />
<br />
|-<br />
|[[Юньнань]] <br />
|Yunnan<br />
|云南<br />
|[[Куньмин]] <br />
|Kunming<br />
<br />
|-<br />
|[[Чжэцзян]] <br />
|Zhejiang<br />
|浙江<br />
|[[Ханчжоу]] <br />
|Hangzhou<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
=== ҚХР автономиялық өлкелері ===<br />
{| class="wikitable"<br />
|-<br />
! Аумақ !! ([[пиньинь]]) !! (қыт.) !! Әкімшілік орталық !! ([[пиньинь]])<br />
|-<br />
|[[Гуанси-Чжуан автономиялық өлкесі]]<br />
|Guangxi<br />
|广西<br />
|[[Наньнин]] <br />
|Nanning<br />
<br />
|-<br />
|[[Ішкі Моңғолия автономиялық өлкесі|Ішкі Моңғолия]]<br />
|Inner Mongolia<br />
|内蒙古<br />
|[[Хух-Хото]] <br />
|Hohhot<br />
<br />
|-<br />
|[[Нинся-Хуэй автономиялық өлкесі|Нинся-Хуэй]]<br />
|Ningxia<br />
|宁夏<br />
|[[Иньчуань]] <br />
|Yinchuan<br />
<br />
|-<br />
|[[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Шыңжаң-Ұйғыр]]<br />
|Xinjiang<br />
|新疆<br />
|[[Урумчи]] <br />
|Urumqi<br />
<br />
|-<br />
|[[Тибет автономиялық ауданы|Тибет]]<br />
|Tibet<br />
|西藏<br />
|[[Лхаса]] <br />
|Lhasa<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
=== Орталыққа бағынышты қалалар ===<br />
{| class="wikitable"<br />
|-<br />
! Аумақ !! ([[пиньинь]]) !! (қыт.) <br />
|-<br />
|[[Бейжің]] <br />
|Beijing<br />
|北京<br />
<br />
|-<br />
|[[Чунцин]] <br />
|Chongqing<br />
|重庆<br />
<br />
|-<br />
|[[Шанхай]] <br />
|Shanghai<br />
|上海<br />
<br />
|-<br />
|[[Тяньцзинь]] <br />
|Tianjin<br />
|天津<br />
<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
=== Арнайы әкімшілік аудандары ===<br />
{| class="wikitable"<br />
|-<br />
! Аумақ !! ([[пиньинь]]) !! (қыт.) <br />
|-<br />
|[[Шәңғаң|Гонконг (Сянган)]] <br />
|Hong Kong (Xianggang)<br />
|香港<br />
<br />
|-<br />
|[[Макао|Макао (Аомынь)]] <br />
|Macau (Àomén)<br />
|澳门<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
=== Тайвань аралы және Республикасы ===<br />
:''Тағы қараңыз: [[Тайвань]] (Қытай Республикасы)''<br />
[[Сурет:Taiwan-CIA WFB Map.png|thumb|Тайвань картасы]]<br />
Тайвань – Шығыс Қытай теңізіндегі арал. Жер аумағы 35961 квадрат километр. Халқы – 22 миллион (1998). Әкімшілік орталығы – [[Тайбэй]] (2,7 миллионнан астам). Халқының 97%-ы қытайлар. (қытайлық деген қазақстандық деген сияқты, ал ондай ұлт өмірде жоқ, сондықтан "ҚЫТАЙЛАР" болады)<br />
<br />
1949 жылы ҚКП-дан жеңілген Чан-Кайши өкіметі Тайвань аралына көшті. 1950 жылы өзара келісім арқылы аралға АҚШ-тың 7-флоты кіргізіліп, одақтастық шарт жасалды. Қытай Тайвань аралын өзінің бір бөлшегі деп санайды әрі онымен «бір мемлекет, екі жүйе» принципі бойынша бірігуді ұсынып отыр. Ал Тайвань «бір ел, екі үкімет» принципі бойынша бірігуді қалайды. Жалпы Тайваньды әлемнің көпшілік елдері (соның ішінде Қазақстан) жеке мемлекет емес, Қытайдың бір бөлшегі деп есептейді. Әрі онымен дипломатиялық байланыстар жасамайды.<br />
<br />
Тайвань жеке мемлекет ретінде АҚШ-тың әскери көмегі арқасында ғана өмір сүріп отыр. Олардың одағын Жапония қолдайды. Тайвань 2-дүниежүзілік соғыстан кейін өте жоғары қарқынмен дамып, Шығыс Азиядағы Оңтүстік Корея, Сингапур сияқты аса дамыған елдердің қатарына кірді. 1997 жылы есеп бойынша елдің ішкі өнімі – 290 миллиард доллардан астам, кісі басына шаққанда – 13,3 мың долларға жеткен. Импортқа аса ірі мөлшерде компьютерлер, электронды тұрмыс тауарлары, киім-кешек, химия өнімдерін шығарады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9 Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9</ref><br />
<br />
== Халқы ==<br />
=== Қытайлар ===<br />
{{main|Қытайлар}}<br />
=== Тілі мен жазуы ===<br />
{{main|Қытай тілі|Қытай жазуы}}<br />
<br />
[[Сурет:Chinese Gunpowder Formula.JPG|thumb|Қытай жазуы]]<br />
Қытай жазуы морфема–логографтық жазу саналады. Көне қытай тілінде сөздер бір буынмен, яғни бір ғана [[иероглиф]]пен жазылса, кейін көп буынды – бірнеше иероглифті сөздер саны ұлғайып, бір буынды сөздер көп буынды сөздердің түбір морфемаларына айналған. Қытай жазуы [[Дауынкоу]] өңірінен табылған алғашқы жазудан (қыш ыдыстағы жазу) басталады, бес мыңжылдық тарихы бар. Археологиялық зерттеулер жазудың қытайдың Инь-шан дәуірінде (б.з.б. 2140 – 1711) пайда болғандығын көрсетті. Хань дәуірі тұсында түрліше жазылып жүрген иероглифтер бірізділікке түсті. Қытай жазуы дамудың үш түрлі кезеңін бастан кешірді: <br />
# сауыт-сүйек жазуынан қола, Дачуан, Шиау жуан жазуларына дейінгі дәуір;<br />
# Шиау жуаннан Линшу үлгісіне дейін;<br />
# Линшу жазуынан Жие шу, Сау шу, Шиң шу уақыты және жазудың бергі дәуірі.<br />
<br />
Иероглифті зерттеу ертеден басталды, бірақ қазірге дейін қытай жазуында қанша иероглиф бар екені нақты анықталмаған. Б.з. 100 – 121 жылы Шүй-Шин жасаған «Шуо вын жие зы» сөздігінде 9353 иероглиф қамтылған, Цинь патшалығы тұсында (1644 – 1911) Жаң Шу құрастырған «Каң ши» сөздігінде 47035 иероглиф бар. Қытай – жапон сөздігінде 48902 иероглиф, «Қытай тілінің үлкен сөздігінде» 49905 иероглиф қамтылған (Тайвань, 1968). Ғалымдар қазір иероглифтер саны 60 мың шамасында деп болжайды.<br />
<br />
== Мәдениеті ==<br />
Б.з.б. 6 – 3 ғасырларда конфуцийшілдік, [[моизм]], [[легизм]] мектептерінің қалыптасуы нәтижесінде Қытай философиясы пайда болды. Қытай халқы жаратылыстану және техникалық ғылымдарының дамуына елеулі үлес қосты. Көптеген маңызды ғылыми- техникалық жаңалықтар Қытайда басқа елдерден (соның ішінде Еуропа елдерінен де) бірнеше жүз жыл бұрын пайда болған (компас, сейсмоскоп, спидометр, қағаз, оқ-дәрі жасау, кітап шығару, тағы басқа). Математика Қытайда Хань әулеті тұсында-ақ дами бастаған.<br />
<br />
Ең көне жұлдыздар каталогін (807 жұлдыз) б.з.б. 4 ғасырда Ши-Шэн құрастырған. Күннің тұтылуы туралы ең алғашқы мәлімет Қытайда б.з.б. 720 жылы жазылған. Б.з.б. 138 – 126 жылы Чжан Цяньның Орта Азияға саяхат жасауы қытайлықтардың елдің батыс жағындағы халықтарды зерттеуіне мүмкіндік туғызды және «[[Ұлы Жібек жолы]]» арқылы керуен жүргізіп, сауда жасауына жол ашты.<br />
<br />
Сун дәуірінде (960 – 1279) Қытай араб елдерімен, Кореямен, Үнді-қытаймен және оңтүстік аралдармен теңіз арқылы сауда жасауды күшейтті. Осыған байланысты Қытайда кеме жасау, теңіз қатынасы өрістей бастады. Медицина тарихы Қытайда 3000 жылға созылады. Медицинадағы ең көне кітап – «[[Нэйцзин]]» [[Қытай медицинасы]]ның дамуында үлкен рөл атқарды. Тұңғыш «[[фармакология]]» кітабы Қытайда жазылды.<br />
<br />
[[Ине]]мен емдеу әдісі Қытай медецина әдебиетінде [[Сун]] дәуірі деректерінде кездеседі. Қытай дүние жүзінде бірінші болып селитраны оқ-дәрі жасауға пайдаланды. 16 ғасырда Қытайда [[оқ-дәрі]] шығарыла бастады. 3 – 5 ғасырларда фарфор өндіру игерілді. Б.з.б. 6 ғасырда дүние жүзіндегі ең үлкен канал салу жұмысы басталып, ол 13 ғасырда Пекин мен Ханчжоуды су жолымен жалғастырды. Екінші бір үлкен құрылыс – Қытай қорғаны. Қытай халқының дүниежүзілік өркениетке қосқан аса зор үлесі – қағаз жасау (2 ғ.).<br />
<br />
Кітап шығару тарихы Қытайда 5 – 6 ғасырларға саяды. Қытайда кітапты 2 түсті баяумен басу 1340 жылы жүзеге асырылды. 20 ғасырдың басына дейін Қытайда оқу жүйесі ертедегі классик. конфуцийшілдік діни кітаптарды оқытуға негізделіп келді. 1902 – 03 жылы оқу жүйесінде тұңғыш реформа жасалып, еуропалық үлгідегі мектеп жүйесі қалыптасты. 1953 жылдан негізгі ғылыми бағыттардың бірі ядролық физика мен энергетика саласындағы зерттеулер болды. 1964 жылы қазанда Қытайда тұңғыш рет ядролық құрылғы сыналды (жер бетінде). Ал 1967 жылы маусымда бірінші рет термоядролық құрылғы сыналды.<br />
<br />
1966 жылы кезекті атомдық сынау кезінде басқару тетігі бар ракета қолданылып, ол бірнеше жүз километр қашықтыққа ұшты. 1970 жылы Қытай бірінші рет Жердің жасанды серігін (ЖЖС), ал 1971 жылы 2-ЖЖС-н ұшырды.<br />
<br />
=== Әдебиеті ===<br />
3 мың жылдық тарихы бар Қытай әдебиетінің алғашқы поэтикалық ірі туындысы – «[[Шицзин]]» («Жыр кітабы», б.з.б. 11 – 6 ғасырлар) халық жырларының жиынтығы. Көркем прозадан «Гоюй» («Патшалықтар тарихы»), «[[Чуньцю]]» («Жылнама»), филосафиялық трактаттардан «Чжуан-цзы», «Сюнь-цзы», тағы басқа шығармаларды атауға болады. Тан дәуірінде поэзия мен новелла дамыды.<br />
<br />
Юань әулеті (1289 – 1368) дәуірінде қытай драмасы өркен жайды. Жаңа Қытай әдебиетінің негізін қалаушы Лу Синь (1881 – 1936) болды. 1921 – 22 жылы реалистік және романтик. бағыттағы әдеби топтар құрылды. Қазақ тіліне бірқатар шығармалары аударылып, жеке кітап болып басылды. (Лу Синь, «Әңгімелер», 1951, 1958; [[Го Можо]] «Әңгімелер», 1958; Лао Шэн «Рикша», 1960; «Мысықтар шаїары», 1972, тағы басқа).<br />
<br />
=== Өнері ===<br />
Қытай өнерінің ежелгі ескерткіштері б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болды. [[Неолит]] дәуірінде жасалған керамикалық бұйымдар сақталған. Инь мемлекеті тұсында айналасы дуалмен қоршалған қалалар пайда болды. Цинь мемлекеті (б.з.б. 221 – 207) кезінде Қытайдың ұлы қорғанының негізгі бөліктері салына бастады. Тан (618 – 907) және Сун (960 – 1279) мемлекеті дәуірлеп тұрған кезде қытай мәдениеті жан-жақты өркен жайды. Қытай музыкасы дүние жүзіндегі ең көне мәдени мұралардың бірінен саналады. Б.з.б. 11 – 6 ғасырлардағы жазбаларда кездесетін «юэ» (музыка) сөзі поэзия, би, бейнелеу өнері деген ұғымдарды да қамтыған.<br />
<br />
Ежелгі қытай философы [[Конфуций]] тамаша музыканың мемлекеттік құрылысқа игі әсері тиетіндіктен оның арнайы құрылымдық сипаты болу керек деп тұжырымдаған. Дәстүрлі қытай оркестрінде 100-ге тарта музыкалық аспаптар қолданылады. Олардың негізгілері: шекті – сэ, цинь, пипа, ху (эрху, сыху, баньху); үрмелі – сяо, пайсяо, шэн; соқпалы – барабан, шылдырмақ қоңыраулар, тағы басқа Қытайдың театр өнері «байси» («жүз ойын-сауық») ойын түрінде пайда болған. Б.з.б. 2 – 1-мыңжылдықтың жазба ескерткіштерінде «чан-ю» («әнші актер»), «пай-ю» («қуақы», «комик») деген терминдер кездеседі. Тан дәуірінде (7 – 10 ғасырлар) ән мен бидің сахналық жаңа түрі – дацюй пайда болды. 8 ғасырдың орта шенінде Тан императоры Сюань-цзунь сарайының жанынан музыканттар мен бишілер, әншілер дайындайтын «Алмұрт бағы» («Лиюань») атты театр мектебі құрылды. 17 – 19 ғасырларда көптеген жергілікті театрлар: банцзы, цинь-цян, юэцзюй, тағы басқа құрылды.<br />
<br />
19 ғасырдың орта шенінде осы театрлар негізінде пекиндік муз. драма (цзинси) театры дүниеге келді. Қытай театрының негізгі сипаттары осы цзинсида толық қамтылған.<br />
<br />
=== Мәдени мұралары ===<br />
[[Сурет:Gran muralla badalig agosto 2004JPG.jpg|thumb|[[Ұлы Қытай қорғаны]]]]<br />
* [[Ұлы Қытай қорғаны]]<br />
* [[Гугун мұражайы]]<br />
<br />
== Медицинасы ==<br />
{{main|Қытай медицинасы}}<br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
* [[Синология]]<br />
* [[Шығыс күнтізбесі]]<br />
* [[Синьхай революциясы]]<br />
* [[Қытай философиясы]]<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
{{commonscat|China}}<br />
* [http://english.gov.cn/ ҚХР орталық үкіметі сайты] {{ref-en}}<br />
* [http://www.china.org.cn/ Қытай ақпараттық орталығы] {{ref-en}}<br />
* [http://bigchina.ru/ Кытай сайттарының каталогы]<br />
* [http://www.mifograd.ru/galery-east.html Қытай өнері / Сурет галереясы]<br />
* [http://maps.google.com/maps?q=China&ll=30.600094,103.710938&spn=64.10009,177.1875&om=1 Қытай картасы / Google Map]<br />
<br />
{{Азия}}<br />
{{Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер}}<br />
{{Сары теңіз бойындағы елдер}}<br />
{{Шығыс Қытай теңізі бойындағы елдер}}<br />
{{Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы}}<br />
{{Үлкен жиырмалық}}<br />
<br />
[[Санат:Азия елдері]]<br />
[[Санат:Қытай|*]]<br />
[[Санат:Шығыс Азия]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%90%D0%98%D0%A2%D0%92_%D0%B6%D2%B1%D2%9B%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%82%D1%96%D0%BD_%D0%B6%D2%B1%D2%9B%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%83АИТВ жұқпалы дертін жұқтыру2016-08-28T09:27:59Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>'''АИТВ жұқпалы дертін жұқтыру''' ({{lang-en|infection with HIV}} {{lang-la|infecere}} — портить, заражать) - қылмыстық құқық. <br />
<br />
Басқа адамды біле тұра [[АИТВ]] жұқпалы дертін жұқтыру қаупінде қалдыру, өмір мен денсаулыққа қарсы қылмыс болып саналады. Өзінде АИТВ жұқпалы дерті бар екендігін білетін адамның, оны басқа адамға жұқтыруы; осы әрекетті екі немесе одан көп адамға қатысты не біле тұра кәмелетке толмағанға қатысты жасауы; [[медицина]] қызметкерінің, сол сияқты тұрмыстық немесе өзге халыққа қызмет көрсету ұйымы өздерінің кәсіптік міндеттерін тиісінше орындалмауының салдарынан басқа адамға АИТВ жұқпалы дертін жұқтыруы осы [[қылмыс]]тың түсінікті белгілері болып<br />
табылады.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref><br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
{{stub:Заң}}<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
[[Санат:Қылмыстық құқық]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BB%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D0%B6%D0%B8%D1%8B%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9BҮлкен жиырмалық2016-08-27T18:00:17Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Бұлақтар */</p>
<hr />
<div>{| class="toccolours" border="1" cellpadding="4" style="float: right; margin: 0 0 1em 1em; width: 20em; border-collapse: collapse; font-size: 95%; clear: right"<br />
|-<br />
!G20 көшбасшылары<br />
|-<br />
|[[File:G20.svg|center|300px|G20 елдері]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Еуропалық Одақ}}<br />
: Төраға [[Жозе Мануэл Дуран Баррозу|Жозе Мануэл Баррозу]]<br />
<br />
; {{Байрақ|АҚШ}}<br />
: елбасы [[Барак Обама]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Алмания}}<br />
: канцлер [[Ангела Меркель]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Аргентина}}<br />
: елбасы [[Кристина Киршнер]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Аустралия}}<br />
: бірінші министр [[Джулия Гиллард]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Құрама Патшалық}}<br />
: бірінші министр [[Дэвид Камерон]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Бразилия}}<br />
: бірінші министр [[Дилма Русеф]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Қытай}}<br />
: елбасы [[Ху Цзиньтао]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Индонезия}}<br />
: елбасы [[Сусило Бамбанг Юдойоно]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Франция}}<br />
: елбасы [[Франсуа Олланд]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Оңтүстік Африка Республикасы}}<br />
: елбасы [[Джейкоб Зума]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Оңтүстік Корея}}<br />
: бірінші министр [[Ли Мён Бак]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Үндістан}}<br />
: елбасы [[Манмохан Сингх]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Италия}}<br />
: бірінші министр [[Марио Монти]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Жапония}}<br />
: бірінші министр [[Ёсихико Нода]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Канада}}<br />
: бірінші министр [[Стивен Харпер]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Мексика}}<br />
: елбасы [[Фелипе Кальдерон]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Ресей}}<br />
: елбасы [[Владимир Путин]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Сауд Арабиясы}}<br />
: король [[Абдалла ибн Абдель Әзиз Әл Сауд]]<br />
<br />
; {{Байрақ|Түркия}}<br />
: бірінші министр [[Рәжәп Тайип Эрдоған]]<br />
|}<br />
<br />
'''20 Қаржы министрі ж-e Орталық банк басшысы тобы''', әлемнің ең дамыған 25 мемлекеттік экономикасынан 19-ы жәнe [[Еуропалық Одақ|ЕО]]ны қамтыған, экономикаға жауапты мемлекет министрлерінен жәнe [[Орталық банк]] басшыларынан немесе олардың теңдес мемлекет іскерлерінен құрылған топ. [[Ағылшынша]] ''Group of 20'' (''20 Тобы'') түсінігінің қысқармасы - '''G20''' атымен белгілі.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
<br />
[[1975]] жылы Rambouillet [[Франция]]да, [[АҚШ]], [[Құрама Патшалық]], [[Франция]], [[Италия]], [[Алмания]] жәнe [[Жапония]]ның елбасылары қатысқан мемлекеттер жиналысы.<br />
<br />
[[1976|1976 жылы]] [[Сан-Хуан]], [[Пуэрто-Рико]]дa [[Канада]]ның да қaтысуымен [[G-7]] пайда болды.<br />
<br />
[[1977]]-[[1991]] жылдaры aрaсындa бұл ұйым сaны өзгермеген, 1991-дen кейін [[КСРО]]/[[Ресей]], G-7 ұйымына, Қызудан кейінгі диалог атымен жиылған, [[1994]] жылы ''Неаполь шыңы''нан сoң, ''Саяси 8'' aтымен жиналыс ұйымдастырған.<br />
<br />
[[Денвер]]-[[АҚШ]] Шыңында Ресей алғаш рет, тауар/экономика тақырыптарынан тыс диалогтарға қатысып [[1998]]-дeгi [[Бирмингем]] Шыңында [[G-8]] өткен.<br />
<br />
Одан соң, макроэкономика жүргізілуі, Халықаралық Сауда және дамып жатқан мемлекеттер қауымдастығы, одан соң Шығыс-Батыс экономикалық байланыс, энергия жәнe лаңкестік туралы әңгіме қозғалған.<br />
<br />
Жұмыссыздық, қоршаған орта, есірткі, адам құқығы, жергілікті қауіпсіздік жәнe қарусыздану, тағы басқа саяси жәнe қауіпсіздік тақырыптары талқылауға салынды.<br />
<br />
Басқа жағынан, мысалға, [[1993]]-те ''Ресейге жәрдем'', [[1994]]-те [[Украина]], [[1995]]-те ''Жаһандық Ақпарат Ұйымы'', [[1997]]-де ''Қылмыс'' ж-e [[1998]]-де ''Қуат'' тақырыптары жөнінде кейбір министрлерден құралған Көмек Форумларында қолға алынған.<br />
<br />
Ұқсас түрде, ''Қара ақшаны ақтау'', ''Ядролық қауіпсіздік'', ''Халықаралық біріккен қылмыстар'' сияқты тақырыптарда Жұмыс топтары құрылған.<br />
<br />
Шығыс Азия, Ресей жәнe [[Бразилия]]да берілер қаржылай жәнe заттай несиелерден кейін, өздерін қызықтыратын проблемаларды шешу жолдарын, көтеріліп келе жатқан Нарықтық жкономика мемлекеттерімен қарым-қатынас, G7/8-дер түсінуден тайынбады. Сұхбаттар мақсатты және кеңірек болуы үшін, [[G-22]], [[G-26]] жәнe [[G-33]] ашылып, саны асқан сайын, қызметі азаюда.<br />
<br />
[[Bretton Woods]] жаһандық келісімі айдарында, [[1999]] жылындағы [[Кельн|Köln]] Шыңында, жүйе бойынша маңызды елдерге жаңа іс тобын жалалуына жол ашылып жәнe G-7 қаржы министрлерінің [[25 қыркүйек]] [[1999]]-дағы [[Вашингтон]] жиынында, жаһандық жүйе үшін маңызды елдерден құрылған 20-лар тобы (G-20) ресми жарияланған.<br />
<br />
[[Түркия]], [[АҚШ]], [[Үндістан]], [[Жапония]], [[Бразилия]], [[Ресей]], [[Алмания]], [[Аргентина]], [[Франция]], [[Сауд Арабиясы|Сауд Aрaбиясы]], [[Мексика]], [[Оңтүстік Африка Республикасы|Оңтүстік Aфрикa]], [[Құрама Патшалық]], [[Оңтүстік Корея|Оңтүстік Kорeя]], [[Италия]], [[Қытай]], [[Канада]], [[Аустралия]], [[Индонезия]] жәнe Еуропалық Одағының президенттері жәнe Еуропа Орталық бaнкі бaстығы.<br />
<br />
== G20 Жиналыс Жeрлeрi ==<br />
<br />
* [[1999]] : [[Берлин]], [[Алмания]]<br />
* [[2000]] : [[Монреаль]], [[Канада]]<br />
* [[2001]] : [[Оттауа]], [[Канада]]<br />
* [[2002]] : [[Нью-Дели|Жаңа Дели]], [[Үндістан]]<br />
* [[2003]] : [[Морелиа]], [[Мексика]]<br />
* [[2004]] : [[Берлин]], [[Алмания]]<br />
* [[2005]] : [[Бейжің]], [[Қытай]]<br />
* [[2006]] : [[Мельбурн|Мелбурн]], [[Аустралия]]<br />
* [[2007]] : [[Кейптаун|Cape Town]], [[Оңтүстік Африка Республикасы]]<br />
* [[2008]] : [[Сан-Паулу|São Paulo]], [[Бразилия]]<br />
* [[2009]] : [[Хорша|Horшam]], [[Құрама Патшалық]] : [[наурыз]]<br />
* [[2009]] : '''[[Лондон|Лoндон]], [[Құрама Патшалық]] : [[қыркүйек]]'''<br />
* [[2009]] : [[St Andrews]], [[Құрама Патшалық]] : [[қараша]]<br />
* [[2010]] : [[İncheon]], [[Оңтүстік Корея|Оңтүстік Koрeя]] : [[ақпан]]<br />
* [[2010]] : '''[[Торонто]], [[Канада]]: [[маусым]]'''<br />
* [[2010]] : '''[[Сеул]], [[Оңтүстік Корея|Оңтүстік Koрeя]] : [[қараша]]'''<br />
* [[2011]] : [[Париж]], [[Франция]] : [[маусым]]<br />
* [[2011]] : [[Вашингтон]], [[АҚШ]] : [[сәуір]]<br />
<br />
[[File:G20.svg|400px|thumb|right|Жұпаргүл түстес: G-20 мүше мемлекеттер<br /> Көкшіл: Жеке мүше болмай [[Еуропалық Одағының|ЕО]]ға мүше елдер]]<br />
<br />
[[File:2010 G-20 Seoul summit.jpg|thumb|right|340px|G-20 2010 Сеул жиналысы]]<br />
<br />
==G20 елдері==<br />
<br />
{|class="wikitable sortable" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="border:1px solid #aaa; border-collapse:collapse"<br />
|- bgcolor="#ECECEC"<br />
! Мемлекет <br />
! Ауданы<br />(км²)<br />
! Астана<br />
! Халық<br />
! Халық тығыздығы (км²)<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Europe.svg|26px]] [[Еуропалық Одақ]]<br />
| align="right" | 4,324,782<br />
| [[Брюссель]]<br />
| align="right" | 501,259,840<br />
| align="right" | 115,9<br />
|-<br />
| [[File:Flag of the United States.svg|26px]] [[АҚШ]]<br />
| align="right" | 9,826,630<br />
| [[Вашингтон]]<br />
| align="right" | 303,824,640<br />
| align="right" | 33.2<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Germany.svg|26px]] [[Германия]]<br />
| align="right" | 357,021<br />
| [[Берлин]]<br />
| align="right" | 82.312.600<br />
| align="right" | 230<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Argentina.svg|25px]] [[Аргентина]]<br />
| align="right" | 2,766,890<br />
| [[Буэнос Айрес]]<br />
| align="right" | 37,812,817<br />
| align="right" | 14<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Australia.svg|26px]] [[Аустралия]]<br />
| align="right" | 7,617,930<br />
| [[Канберра]]<br />
| align="right" | 22.239.971 <br />
| align="right" | 3<br />
|-<br />
| [[File:Flag of the United Kingdom.svg|26px]] [[Құрама Патшалық]]<br />
| align="right" | 244,820<br />
| [[Лондон]]<br />[[Кардифф]]<br />[[Эдинбург]]<br />[[Белфаст]]<br />
| align="right" | 51,092,0003 <br />
| align="right" | 115<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Brazil.svg|25px]] [[Бразилия]]<br />
| align="right" | 8,511,965<br />
| [[Бразилия]]<br />
| align="right" | 176,029,560<br />
| align="right" | 21<br />
|-<br />
| [[File:Flag of the People's Republic of China.svg|26px]] [[Қытай]]<br />
| align="right" | 9, 640,521<br />
| [[Бейжің]]<br />
| align="right" | 1.321.851.888 <br />
| align="right" | 136,5 <br />
|-<br />
| [[File:Flag of Indonesia.svg|26px]] [[Индонезия]]<br />
| align="right" | 1,919,440<br />
| [[Джакарта]]<br />
| align="right" | 240,271,522<br />
| align="right" | 125,2<br />
|-<br />
| [[File:Flag of France.svg|26px]] [[Франция]]<br />
| align="right" | 674,843<br />
| [[Париж]]<br />
| align="right" | 65,447,374<br />
| align="right" | 115<br />
|-hhhhhhhhhhhhhhh<br />
| [[File:Flag of South Africa.svg|26px]] [[Оңтүстік Африка Республикасы]]<br />
| align="right" | 1,221,037<br />
| [[Претория]]<br />[[Bloemfontein]]<br />[[Cape Town]]<br />
| align="right" | 49,320,000 <br />
| align="right" | 41<br />
|-<br />
| [[File:Flag of South Korea.svg|26px]] [[Оңтүстік Корея]]<br />
| align="right" | 100,140<br />
| [[Сеул]]<br />
| align="right" | 50,062,000 <br />
| align="right" | 500<br />
|-<br />
| [[File:Flag of India.svg|26px]] [[Үндiстан]]<br />
| align="right" | 3,287,240<br />
| [[Жаңа Дeли]]<br />
| align="right" | 1,180,124,000 <br />
| align="right" | 359<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Italy.svg|26px]] [[Италия]]<br />
| align="right" | 301,318<br />
| [[Рим]]<br />
| align="right" | 60.045.068 <br />
| align="right" | 192,8<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Japan.svg|26px]] [[Жапония]]<br />
| align="right" | 377,944<br />
| [[Токио]]<br />
| align="right" | 127,530,000 <br />
| align="right" | 337,4<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Canada.svg|26px]] [[Канада]]<br />
| align="right" | 9,984,670<br />
| [[Оттауа]]<br />
| align="right" | 33,212,696<br />
| align="right" | 3.7<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Mexico.svg|26px]] [[Мексика]]<br />
| align="right" | 1,972,550<br />
| [[Mexикo]]<br />
| align="right" | 111,211,789 <br />
| align="right" | 55<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Russia.svg|26px]] [[Ресей]]<br />
| align="right" | 17,075,400<br />
| [[Мәскеу]]<br />
| align="right" | 141,927,297 <br />
| align="right" | 8,3<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Saudi Arabia.svg|26px]] [[Сауд Aрaбиясы]]<br />
| align="right" | 2,149,690<br />
| [[Рияд]]<br />
| align="right" | 28,686,633<br />
| align="right" | 12<br />
|-<br />
| [[File:Flag of Turkey.svg|26px]] [[Түркия]]<br />
| align="right" | 814,578 <br />
| [[Анкара]]<br />
| align="right" | 73,722,988<br />
| align="right" | 93<br />
|}<br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
{{Үлкен жиырмалық}}<br />
{{Үлкен жиырмалық басшылары}}<br />
<br />
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A4%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%81_%D0%B4%D0%B5_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D1%88%D0%BD%D0%B5%D1%80Кристина Фернандес де Киршнер2016-08-27T17:33:26Z<p>Мұхамеджан Амангелді: Мұхамеджан Амангелді Фернандес де Киршнер, Кристина бетін Кристина Фернандес де Киршнер бетіне жылжытты</p>
<hr />
<div>{{Infobox President<br />
|name = Кристина Элизабет Фернандес де Киршнер<br />
|image = Cristinakirchnermensaje2010.jpg<br />
|флаг = Standard of the President of Argentina.svg<br />
|office = [[Аргентина президенті|Аргентинаның 55-ші президенті]]<br />
|primeminister =<br />
|term_start = 10 Желтоқсан 2010<br />
|term_end = <br />
|predecessor = [[Нестор Киршнер]]<br />
|successor = <br />
|birth_date = 19.2.1953<br />
|birth_place = [[Ла-Плата]], [[Аргентина]]<br />
|death_date = <br />
|death_place = <br />
|party = [[Хустисиалисттық партиясы|Хустисиалисттық партия]], [[Жеңіс үшін майдан]]<br />
|spouse = [[Нестор Киршнер]]<br />
|children = Максимо және Флоренсия<br />
|residence = <br />
|alma_mater = [[Ла-Платаның Ұлттық университеті]]<br />
|profession =<br />
|signature = CF SIGNATURE.svg<br />
|website = <br />
}}<br />
'''Кристина Элизабет Фернандес де Киршнер''' ({{lang-es|Cristina Elisabet Fernández de Kirchner}} {{IPA|/kɾisˈtina eˈlisaβet ferˈnandes ðe ˈkirʃner/}}; [[Аргентина]]ның, [[Ла-Плата]] қаласында, [[1953 жыл]]ы, [[19 ақпан|19-шы ақпанында]] дүниеге келген.) - [[Аргенинаның президенті|Аргентинаның 55-ші президенті]].<br />
<br />
[[Санат:Саясаткерлер]] [[Санат:Аргентина]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D2%AE%D0%BB%D0%BA%D0%B5%D0%BD_%D0%B6%D0%B8%D1%8B%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9BСанат:Үлкен жиырмалық2016-08-27T17:10:11Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Басты мақала}}<br />
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%AE%D0%BD%D0%B4%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BDҮндістан2016-08-27T17:02:38Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Дереккөздер */</p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = Үндістан Республикасы <br />
|Шынайы атауы = <big>भारत गणराज्य</big> <br />
|Атау септігі = Үндістан<br />
|Елтаңба = Emblem of India.svg<br />
|Байрақ = Flag of India.svg <br />
|Ұраны = ''[[Satyameva Jayate]]'' {{nbsp|2}}<small>([[Sanskrit language|Sanskrit]])</small><br /> सत्यमेव जयते &nbsp;<small>([[Devanāgarī]])<br />"Truth Alone Triumphs"</small><br />
|Әнұранның аты = Jana-Gana-Mana<br />
|Аудио = <br />
|lat_dir =N |lat_deg =28 |lat_min =12 |lat_sec = <br />
|lon_dir =E |lon_deg =34 |lon_min =77 |lon_sec = <br />
|region = IN <br />
|CoordScale = <br />
|Картада = India (orthographic projection).svg<br />
|карта тақырыбы = Үндістан картада<br />
|Картада2 = <br />
|Үкімет түрі = [[Федерациялық республика]]<br />
|Құрылды =<br />
|Тәуелсіздік күні = [[15 тамыз]] [[1947]]<br />
|Тәуелсіздігін алды = [[Ұлыбритания|Ұлыбританядан]]<br />
|Тілі = [[Хинди]] [[Ағылшын тілі]]<br />
<!-- |Тілдері = және т.б--><br />
|Мемлекеттік діні = Индуизм <br />
|Астанасы = [[Нью-Дели]]<br />
|Ірі қалалары = [[Мумбаи]], [[Калкута]], [[Бомбей]]<br />
<!-- |Ірі қаласы = Мумбаи--><br />
|Басшы қызметі = [[Үндістан презіденті|Презіденті]] <br /><br /> [[Үндістан премьер министрі|премьер министрі]]<br />
|Басшылары = [[Пратибха Патил]]<br />(Pratibha Patil)<br />[[Манмохан Сингх]]<br />(Manmohan Singh)<br />
|Жер аумағы = 3 287 590<br />
|Жер аумағы бойынша орны = 7<br />
|Судың үлесі = 9,5<br />
|Этнохороним =<br />
|Жұрты = {{Келеңсіз өсім}} 1 210 193 422<ref name=unpop>[http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/indiaatglance.html Provisional Population Totals : India : Census 2011] Census of India {{ref-en}}</ref><br />
|Халық саны бойынша орны = 2<br />
|Сарап жылы = <br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = 2010<br />
|Халық тығыздығы = 364<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ = 4,001 трлн $<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,941,914,446,612,666,614,668,311,672,213,946,911,137,193,962,122,674,912,676,313,548,419,556,513,678,316,181,913,682,124,684,339,273,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,716,321,456,243,722,248,942,469,718,253,724,642,576,643,936,939,961,644,813,819,199,172,184,132,524,646,361,648,362,915,364,134,732,652,366,174,734,328,144,258,146,656,463,654,528,336,923,263,738,268,578,532,537,944,742,176,866,534,369,536,744,429,186,433,925,178,746,436,926,136,466,343,112,158,111,439,298,916,927,664,846,826,299,542,582,967,474,443,754,917,698,544&s=PPPGDP&grp=0&a=&pr.x=29&pr.y=6 International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, қазан 2010: Nominal GDP list of countries. Data for the year 2010.]</ref><br />
|ЖІӨ сараптаған жылы = 2010<br />
|ЖІӨ бойынша орны = 4<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 3,290<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=47&pr.y=0&sy=2010&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512,941,914,446,612,666,614,668,311,672,213,946,911,137,193,962,122,674,912,676,313,548,419,556,513,678,316,181,913,682,124,684,339,273,638,921,514,948,218,943,963,686,616,688,223,518,516,728,918,558,748,138,618,196,522,278,622,692,156,694,624,142,626,449,628,564,228,283,924,853,233,288,632,293,636,566,634,964,238,182,662,453,960,968,423,922,935,714,128,862,611,716,321,456,243,722,248,942,469,718,253,724,642,576,643,936,939,961,644,813,819,199,172,184,132,524,646,361,648,362,915,364,134,732,652,366,174,734,328,144,258,146,656,463,654,528,336,923,263,738,268,578,532,537,944,742,176,866,534,369,536,744,429,186,433,925,178,746,436,926,136,466,343,112,158,111,439,298,916,927,664,846,826,299,542,582,967,474,443,754,917,698,544&s=PPPGDP,PPPPC&grp=0&a= International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, қазан 2010]</ref><br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = 117<br />
|ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = <br />
|ЖІӨ (номинал) = $796.1 миллион<br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = $705<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = {{Өзгеріссіз}} 0,547<br />
|АДИ жылдық есебі = <br />
|АДИ бойынша орны = 134<br />
|АДИ деңгейі = <span style="color:#fc0;">'''Орташа'''</span><br />
|Әуе компаниясы = <br />
|Валютасы = [[Үндістандық рупия]]<br />([[ISO 4217|INR, коды 67]])<br />
|Интернет үйшігі = [[.in]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = INR<br />
|Телефон коды = 91<br />
|Уақыт белдеуі = +5<br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
'''Үндістан''' — Оңтүстік Азияда [[Үндістан түбегі]]нде орналасқан мемлекет. Үндістан – өзінің аса бай мәдениетімен және ежелгі өркениетімен әйгілі ел. Ол – терең тамырлы [[философия]]ның, мол өзіндік ізгі рухани мұраның, сыры да, сыны да сақталған әдет-ғұрыптар мен дәстүрдің, жер-жаһанға әйгілі махаббат күмбезі [[Тәж-Махал]], Лотосхрам сынды сәулеттік жауһарлардың, терең қайнарлы би мен саздың, ғажайып үнді киносы мен жұпар иісті үнді шайының елі. Ол – “барлық халықтардың жүрегін біртұтас өмірдің ырғағында тоғыстырған” (Үндістанның “Халықтың жан жүрегі” мемлекеттік Әнұранынан) әр түрліліктегі бірлестіктің үлгісі.<br />
<br />
Үндістан, Үндістан Республикасы — [[Үнді мұхиты]] алабында, [[Гималай]] тауларынан оңтүстікке қарай Оңтүстік, Оңтүстік-Батыс Азия елдерін Еуропа және Африкамен байланыстыратын маңызды теңіз және әуе жолдарының торабында жатыр. Батыс жағалаулары [[Араб теңізі]]нің, шығыс жағалаулары [[Бенгал шығанағы]]ның суларымен қоршалған. Аумағы 3,3 млн. км² ([[Лаккадив]], [[Андаман]] және [[Никобар]] аралдарын қоса есептегенде). Астанасы — Дели ([[Нью-Дели]]) қаласы. Халқы 1 млрд. 33 млн. (2001), оның 72%-ы шығу тегі жағынан [[үнді-арий]]лер, 25%-ы [[дравид]]тер (негізінен оңтүстікте тұрады), 3%-ы — моңғол тектестер. Халқының 9/10 бөлігін ірі ұлттар: хиндустандықтар(31%-дай), [[бихар]]лықтар, [[бенгал]]дықтар, [[телугу]]лар, [[маратхи]]лер, [[тамиль]]дер, [[гуджарат]]тар, [[малаяли]]лер, [[каннаралар|каннара]], [[ория]]лар, [[пенджаб]]дықтар, [[раджастхан]]дар, [[ассам]]дықтар, [[кашмир]]ліктер, т.б. құрайды.<br />
<br />
Діни құрамы: <br />
* [[индуизм]] дініне табынатындар — 80,3%;<br />
* [[мұсылман]]дар — 11%;<br />
* [[мәсіхшілік]] дініндегілер — 4%-дай;<br />
* [[сикхт]]ар — 2,8%, т.б.<br />
<br />
=== Тілдер ===<br />
Ресми тілдері — [[хинди]] және [[ағылшын]], сондай-ақ штаттарда 18 тіл ресми болып есептеледі. Халық [[Инд-Ганг]] ойпатындағы аудандар мен теңіз жағалауларында тығыз, солтүстіктегі таулы және шөлді аудандарда сирек қоныстанған. Халқы негізінен ауылды жерлерді мекендейді. Сондықтан табиғи өсімі жоғары. Қала тұрғындары халықтың 28%-ын құрайды.<br />
<br />
Ірі қалалары: [[Калькутта]], [[Мумбаи]], [[Дели]], [[Ченнаи]] ([[Мадрас]]), [[Бангалор]], [[Ахмадабад]], [[Хайдарабад]], [[Пуна]], [[Канпур]], [[Нагпур]], [[Джайпур]], [[Лакхнау]].<br />
<br />
=== Әкімшілік бөлу ===<br />
Үндістан — федеративті [[республика]], құрамына 25 [[штат]] пен 7 одақтық аумақ кіреді. [[Мемлекет]] басшысы — [[президент]]. Заң шығарушы жоғарғы органы — президент және қос палатадан (халық палатасы мен штаттар кеңесі) тұратын [[парламент]]. Жоғарғы атқарушы органы — Министрлер кеңесі, оны [[премьер-министр]] басқарады.<br />
<br />
Ұлттық мейрамдары: Республика күні — 26 қаңтар ([[1950]]) және Тәуелсіздік күні ([[15 тамыз]]).<br />
<br />
Британ Достастығының құрамына кіреді, БҰҰ-ның мүшесі ([[1945]]). Ақша бірлігі — үндістан рупийі.<br />
<br />
== Табиғаты ==<br />
<br />
=== Геология ===<br />
[[Сурет:Puvar 20080220-1.jpg|thumb|right]]<br />
Үндістан негізінен Үндістан түбегін, [[Гималай]] мен [[Қарақорым]]ның бір бөлігін, [[Инд-Ганг жазығы]]ның шығыс бөлігін, Бенгал шығанағы мен Араб теңізінің бірнеше аралдар тобын қамтиды. Ел аумағының 3/4 бөлігі — жазықтар мен үстірттер. Үндістанды түгел дерлік Декан таулы үстірті алып жатыр (шығысқа қарай 900 м-ден 300 м-ге дейін аласарады). Теңіз жағалаулары негізінен аласа, құмдауыт, аз тілімденген. Кеме тоқтайтын қолайлы орындар аз, сондықтан көптеген ірі порттар өзендер жағасына ([[Калькутта]]) орналасқан немесе жасанды жолмен салынған ([[Мадрас]]). Батысында үстірт биіктеп, Батыс Гаттар тауын құрайды. Оның теңіз жағалауындағы беткейлері тік жарлы, шығыс жағы ірі өзендердегі ([[Кришна]], [[Годовари]], [[Маханади]], т.б.) жазықтармен тілімденген. Батыс Гаттар тауы оңтүстікте Апаймалай, Кардамон тауларымен (ең биік жері — 2633 м) жалғасады. Солтүстік-батысында эрозиядан қатты бүлінген, қысқа, қатарлас қырқалардан құралатын ежелгі қатпарлы тізбек — [[Аравали]] таулары (биіктігі 1722 м-ге дейін) орналасқан. Декан үстірті солтүгінде [[Малва]] базальтты таулы жазығының жарлауыт шеті болып табылатын Виндхья тауларымен (ең биік жері — 881 м) шектеледі. Декан үстіртінің шығыс қиыр шетінде өзендермен жеке массивтерге бөлшектенген [[Шығыс Гаттар]] таулары (ең биік жері — 1680 м) орналасқан. Үндістан түбегінің солтүстігіне қарай аллювийлі Инд-Ганг жазығы жатыр. Оның солтүстігінен бастап үш тік құз баспалдақ түрінде дүние жүзіндегі ең биік таулы жүйелер — [[Гималай]] таулары мен одан солт-ке қарай Қарақорым көтеріледі (ең биік жері — Гималайдағы Нангарпарбат тауы — 8126 м). Гималайдың бұл баспалдақтары — Сивалик таулары (800 — 1200 м), Кіші Гималай (2500 — 3000 м), Үлкен [[Гималай]] (5500 — 6000 м, одан да биік) бір-бірінен тауаралық қазаншұңқырлар тізбегімен бөлінген. Үлкен және Кіші Гималайлардың жер бедері альпілік формада, өзендермен терең бөлшектенген. Тас көмір, темір кентастары, марганец, хромит, боксит, алмас кен орындары бар.<br />
<br />
=== Климат ===<br />
Климаты негізінен тропиктік, солтүстігінде тропиктік муссондық. Үндістан егіншілігі үшін орасан рөл атқаратын жазғы ылғалды муссон кезінде жауын-шашынның 70 — 90%-ы түседі. Қысы құрғақ әрі салқын, наурыз айынан мамырға дейін құрғақ, ыстық маусым басталады. Қаңтардың орташа температурасы солт-тегі 15°С-тан оңт-тегі 27°С-қа, мамыр айында 28°С-тан 35°С-қа дейін жетеді. Инд-Ганг жазығының батысындағы жылдық жауын-шашын мөлш. 100 мм-ден кем болса, Деканның орталық аудандарында 300 — 400 мм, Шығыс Гималай мен [[Гаттар]]дың сыртқы беткейлерінде 3000 — 6000 мм-ге, [[Шиллонг]] таулы жазығындағы (Жер шарындағы құрлықтың ең ылғалды орны) Черапунджиде 12000 мм-ге дейін жетеді. Еріген қар, мұздықтар мен жауын-шашын суымен толығатын [[Гималай]]дан басталатын өзендердің суы жыл бойы мол болады. Декан үстіртіндегі өзендер ағыны муссондық маусымға байланысты өзгеріп отырады, маусымнан қазан айына дейін суы молаяды. Барлық ірі өзендерде жазда су деңгейінің шұғыл көтерілуі байқалып, тасқын жиі болып тұрады.<br />
<br />
=== Гидрология ===<br />
Неғұрлым ірі өзендері: [[Ганг]], [[Инд]], [[Брахмапутра]], [[Годавари]], [[Кришна]], [[Нарбада]], [[Маханади]], [[Кавери]]. Олардың көпшілігінің егіншілік үшін маңызы зор. Ірі көлдері аз, олар негізінен шығу тегі мұздық немесе тектоникаллық таулы аудандарда орналасқан. Ең үлкені — [[Кашмир]] жазығындағы [[Вулар]] көлі. Өзендерінің кейбіреулерінде кеме қатынасы бар.<br />
<br />
=== Жануарлар және Өсімдіктер әлемі ===<br />
<br />
[[Сурет:Pfau imponierend.jpg|мини|200px|thumb|right|Тавускус̧у олан Хиндистан'ıн улусал кус̧]]<br />
Декан үстірті мен Инд-Ганг жазығының табиғи өсімдік жамылғысы күшті өзгерген, саванналар, ксерофитті сирек ормандар басым, кей жерлерде жапырағы түсетін ормандар бар. Солтүстік-батыста бұталар өскен шөлейттер мен шөлдер басым. Батыс Гаттардың желді беткейлерінде, Ганг мен Брахмапутра атырауында, Шығыс Гималайдың тауалды аймақтарында мәңгі жасыл тропиктік ормандар, Гималайдың етегінде — тераилар (батпақтанған джунглилер), одан жоғарырақта — муссондық, аралас және қылқан жапырақты ормандар, тау шалғындары өседі. Ормандар ел аумағының 1/4-іне жуығын алып жатыр.<br />
<br />
Негізгі ұлттық саябақтары: [[Казиранга]], [[Гир]] орманы, [[Манас]], т.б. Көптеген резерваттар бар.<br />
<br />
Үндістанның жануарлар дүниесі басқа Азия елдерінен ерекше. Сүтқоректі жануарлардан маймылдар (макакалар, гиббондар), бұғылар (теңбіл, замбар және қара), киіктер, өгіздер (гаур, ергежейлі және үнді буйволдары) тіршілік етеді. Үнді пілі, жолбарыс, қабылан, гималай аюы кездеседі. Арыстан, леопард, Кашмир бұғысы түгелге дерлік жойылған. Үндістанда құстар, қосмекенділер, жыландар мен балықтардың көптеген түрлері тіршілік етеді.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
Археологиялық ескерткіштер Үндістанда тас ғасыры кезеңінің өзінде-ақ адамзат қоғамының өмір сүргенін дәлелдейді. Бұл дәуірдің қабаттарынан шелль-ашель мәдениетіне жататын тас құралдар табылған. Инд өзенің жазығынан табылған қола мәдениетінің қалдықтары б.з.б. 3-мыңжылдықтың бас кезіне жатады. Инд жазығындағы ежелгі мәдениеттер б.з.б. 3-мыңжылдықтың 2-жартысынан б.з.б. 2-мыңжылдықтың 1-жартысына дейін, [[Гуджтаратта]] бұдан да бұрынырақта пайда болған деп есептелінеді ([[Хараппа]] мәдениеті). Б.з.б. 2-мыңжылдықтың 2-жартысында Үндістанға [[арий]]лер келіп, алғашында Пенджабты, соңынан Ганг жазығын мекендеді. Ежелгі үнді діни мадақтау жырлары мен жадылау өлеңдерінің жинағы — ведалар арий тайпаларының өмірін суреттейді. Арийлер мал, егін өсірумен айналысып, әр түрлі қолөнерді меңгерді, сауда-саттық жүргізді. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың 1-жартысында Солтүстік Үндістанда бірнеше құл иеленуші мемлекеттер пайда болды. Бұл кезеңнің тарихы аз зерттелген. Б.з.б. 6 ғасырдағы құл иеленуші мемлекеттердің көпшілігі Солтүстік Үндістанның шығыс бөлігінде, [[Ганг]] мен [[Джамна]] өзендерінің алаптарында орналасты ([[Анга]], [[Магадха]], [[Вриджи]], [[Каши]], [[Кошала]], [[Панчала]], [[Ватса]], [[Куру]], т.б. мемлекеттер). Олардан солтүстік-батысқа және оңтүстікке қарай орналасқан [[Гандхара]], [[Аванти]], т.б. мемлекеттер жөнінде деректер аз сақталған.<br />
<br />
Бұл құл иеленуші мемлекеттердің халқы 4 топтан құралды: <br />
* [[брахман]]дар;<br />
* [[кшатрия]]лар;<br />
* [[вайшья]]лар;<br />
* [[шудра]]лар.<br />
Олардың алғашқы екеуі артықшылық жағдайда болды. Патша қазынасына егіншілер түскен өнімнің 1/6 — 1/12 бөлігін берді. Патша сондай-ақ қолөнершілер еңбегін пайдалану (айына 1 күн), әр түрлі алым-салықтар жинау құқығына ие болды. Егіншілер рулық және көршілік қауым болып өмір сүрді. Құлдардың еңбегі негізінен үй ш-нда пайдаланылды. Б.з.б. 6 — 4 ғасырларда қол жеткен экон. прогресс ежелгі үнді қоғамы өмірінің жағдайларына айтарлықтай өзгерістер енгізді. Тауар-ақша қатынастарының дамуы құлдықтың таралуына жағдай жасады. Әлеум. қарама-қайшылықтардың өсуі діни-сектанттық қозғалысты туғызды, олардың ішінен буддизм мен джайнизм ерекшеленді. Б.з.б. 4 ғасырдың ортасында Нанд әулеті билеген Магадха мемлекетіне Ганг жазығы түгел бағынды. Инд өз. жазығының бір бөлігін Ахемен әулеті жаулап алды. Б.з.б. [[327]] — [[325]] жылы Үндістанға Александр Македонский әскері баса-көктеп кіріп, Биас өзендеріне дейінгі жерді иеленді. Магадханың көршілес аймақтарды басып алуы Маурья әулеті тұсында да жалғаса берді. [[Ашок]] патшаның кезінде Маурья әулеті Үндістанға түгелдей дерлік, қазіргі Ауғанстан аумағының бір бөлігіне өз биліктерін орнатты. Олар күшті әкімш. және әскери аппарат құрды. Бірақ ішкі қарама-қайшылықтар мен Үндістанға бактрия гректерінің баса-көктеп кіруі оларды әлсіретіп жіберді. Б.з.б. 2 — 1 ғасырларда Солтустік Үндістанда грек-бактриялықтар, парфиялықтар мен шактардың көптеген әулеттері билік жүргізді. Осы кезде Деканда Сатавахандар мемлекеті күшейе бастады. Б.з.б. 1 ғасырда Солтүстік Үндістанның көпшілік бөлігі Кушан патшалығының билігіне көшті. 1 — 3 ғасырларда Үндістан Риммен қызу сауда жүргізді. Шығыстағы елдермен, Қытаймен сауда қатынастары кеңейді. 6 — 12 ғасырларда Үндістанда көптеген ортағасырлық мемлекеттер өмір сүрді. Олардың арасында үздіксіз соғыс жүрді. 8 — 10 ғасырларда Солтүстік Үндістандағы мемлекеттердің неғұрлым ірілері — [[Пал]]дар мен [[Гурджара-Пратихар]]лар мемлекеттері еді. 8 ғасырдың басында Синдіні арабтар жаулап алып, елге ислам діні тарай бастады. 11 ғасырдың бас кезінде Үндістанның солтүгіне Ғазнауи сұлтандығының билеушісі — [[Махмұд Ғазнауи]] бірнеше рет жорық жасап, Пенджабтың біраз бөлігін бағындырды. 12 ғасырдың соңы — 13 ғасырдың бас кезінде Солтүстік Үндістанды Гурлар мемлекетінің билеушісі — [[Мұхаммед]] жаулап алды. Ол қайтыс болғаннан кейін оның [[Ганг]] жазығындағы жергілікті билеушісі өзін тәуелсіз деп жариялап, астанасы Дели болған өз мемлекетін құрды (қ. Дели сұлтандығы). Кришна өзеннен оңтүстікке қарай 14 ғасырдан 17 ғасырдың 1-жартысына дейінгі аралықта үлкен мемлекет — Виджаянагар өмір сүрді. [[1565]] жылы Виджаянагар билеушісі [[Кришна]] өзеннің жағасында Декан мұсылман одағынан жеңіліп, патшалығы ыдырап кетті. 17 ғасырдың ортасына таман бірнеше дербес князьдіктер құрылды ([[Мадура]], [[Майсур]], т.б.).<br />
<br />
=== Колониалдық дәуiр ===<br />
15 ғасырдың соңында Үндістанда алғашқы еуропа отаршылар — португалдар пайда болды. 16 ғасырдың 1-жартысында олар теңіз жағалауларындағы бірқатар пункттерге ([[Гоа]], [[Даман]] және [[Диу]], т.б.) бекініп, Үндістанның теңіз саудасына бақылау орнатты және басып алынған аумақтағы халықты отаршылдық езгіге түсірді. Ал солтүстік Үндістанды Ұлы Моғолдар империясы біріктірді (қ. Моғолдар әулеті, Бабыр).<br />
<br />
=== Британдық Үндістан ===<br />
17 ғасырдың бас кезінде Үндістанда ағылшындық Ост-Үндістан мен голландтық Біріккен Ост-Үндістан компаниясы ([[1600]], [[1602]] жылы құрылған) түрінде еур. сауда капиталы пайда болды. Олар португалдардан Үндістанмен теңіз саудасын жүргізу монополиясын тартып алып, елде факториялар сала бастады (Үндістандағы бірінші ағылшын факториясы [[1613]] жылы Суратта пайда болды). 17 ғасырдың 2-жартысында француздық Ост-Үндістан компаниясының ([[1664]] жылы құрылған) сауда факториялары ашылды. Үнді көпестерінің көмегімен ағылшындар, голландықтар мен француздар үнді өндірісінің тауарларын сатып алып, оларды Еуропаға ғана емес, [[Иран]], [[Индонезия]], [[Жапония]], [[Қытай]], т.б. елдерге жеткізді. Ұлы Моғолдар империясы билеушілерінің арасындағы өзара үздіксіз жүргізілген тақ таласы ағылшын және француз Ост-Үндістан компанияларының Үндістанға сауда экспансиясымен қатар әскери экспансияға да көшуіне қолайлы жағдайлар туғызды. Ұлыбритания мен [[Франция]] Үндістан рыногы үшін өзара күрес жүргізді. [[1746]] — 1763 жылдары үздіксіз жүргізілген соғыстың нәтижесінде Оңтүстік Үндістанда ағылшындар өз қарсыластарын толық талқандап, Бенгалияны жаулап алды, [[Карнатик]] пен [[Ауд]]ты тәуелділікке түсірді. [[1767]] — 1799 жылдары Оңтүстік Үндістанның елеулі бөлігі ағылшындық Ост-Үндістан компаниясының иеліктеріне қосылды. Майсур, Хайдарабад шекараларына ығыстырылған ұсақ князьдіктер ағылшын бодандығын мойындады. [[Дели]]ден айрылған ([[1803]]) [[Ұлы Моғолдар]] империясы ағылшындық Ост-Үндістан компаниясына бағынышты болды. [[1775]] — [[1818]] жылдары ағылшын отаршылдары [[Пешва]] мемлекетін жойды, [[1814]] — 1826 жылдары Гималай тауларының оңтүстік баурайы мен [[Ассам]], [[1843 жылы]] Синд, [[1845]] — 1849 жылдары [[Пенджаб]] қосылып алынды. Ағылшындардың отаршылдығы Үндістанның экономикалық және әлеуметтік дамуына кері әсер етті. Үнді қолөнері бұйымдарын төмен бағалармен сатып алу мен оларды Еуропа рыноктарында сату — отарлық қанаудың қайнар көздерінің бірі болды. Ұлыбритания билеуші топтарының арасында Үндістанды отарлық езгіге түсіруге ұмтылушылық жолындағы күрес [[Ост-Үндістан]] компаниясын ағылшын парламентінің бақылауына алатын заң қабылдаумен аяқталды ([[1773]]). [[1774]] жылы Үндістанда ағылшын генерал-губернаторы тағайындалды. [[1813]] жылы Ост-Үндістан компаниясы Үндістанмен сауда жүргізу монополиясынан айрылып, [[1833]] жылы сауда ұйымы ретінде жойылды. Үндістанға ағылшын өнеркәсіптік бұйымдары әкелініп, жергілікті ауыл шаруашылық шикізатын метрополияға тасу басталды.<br />
<br />
Үндістан біртіндеп Ұлыбританияның аграрлы-шикізаттық отарына айналды. Отарлық езгі Үндістан халқының қарсылығын туғызды. 18 ғасырдың 70-жылдарынан бастап елдің әр түрлі аймақтарында ұлт-азаттық көтерілістері басталды. Отаршылдыққа қарсы жаппай қозғалыс діни формаларға да ие болды (саньяси, уаххабшылар). Алғашқы үнді саяси ұйымдары пайда болды. Ағылшын капиталы экспорт пен импортты, ішкі сауданың бір бөлігін сауда үйлері мен банкілер жүйесі арқылы бақылап отырды. Темір жолдар және суландыру жүйелері салынып, шай плантацияларының негізі қаланды. 19 ғасырдың ортасынан бастап Үндістан ұлттық қозғалысы күшейді. Отарлық езгіге қарсы, әсіресе, [[Джамна-Ганг]] өзен аралығы мен Бенгалияның халқы қатты қарсылық көрсетті ([[1857]] — 1859). Ол елдің орталығын да қамтыды. Көтерілістен кейін [[1858]] жылы Үндістан британ тағының тікелей бақылауына көшті . [[1855]] жылы Бомбейде үнді ұлттық идеяларының ортылығы ретінде Үндістан ұлттық конгресі құрылды. [[1909]] жылы үнділіктер заң шығару кеңесі мүшелерін сайлау құқығына ие болды. Бірақ жергілікті халық үнділер және мұсылмандар болып екіге бөлінді.<br />
<br />
[[1920]] — 1922 жылдары [[Мохандас Карамчанд Ганди]] Үнді ұлттық конгресіне басшылық жасап, азаматтық бағынбау науқанын басқарды. Бұл науқанның негізгі мақсаты — өзін-өзі толық басқару құқықтарын талап ету еді. [[1935]] жылы “[[Үнді актісі]]” бойынша үнділіктерге федералдық заң шығарушы органдарды басқару құқығы берілді, бірақ қорғаныс пен халықар. қатынастар мәселесі вице-король әкімшілігінің қарауында қалдырылды. [[1940]] жылы Мұсылман лигасы Үндістанды әр түрлі діндердің өкілдері көп орналасқан аумақтардың шекаралары бойынша бөлшектеуді талап етті.<br />
<br />
== Тәуелсіз Үндістан ==<br />
[[Сурет:Nehru Gandhi 1937 touchup.jpg|250 px|right| [[Неру]] және [[Махатма Ганди|Ганди]] [[1937]][[жылы]]]]<br />
[[1947]] жылы үздіксіз қанды қақтығыстардан соң британдық Үндістан екі тәуелсіз доминионға — Үнді одағы (индуистер) мен Пәкстанға (мұсылмандар) бөлінді. Тәуелсіз Үндістанның бірінші премьер-министрі болып Үнді ұлттық конгресі партиясының өкілі Джавахарлал Неру сайланды. [[1950]] жылы Үнді одағысіз Үндістан [[Британ достастығы]] құрамындағы Үндістан Республикасына айналды. [[1962]] жылы [[Қытаймен|Қытай]] арада шекара жөнінде қысқа мерзімдік соғыс болып, Үндістан жеңіліс тапты. [[1965]] жылы Үндістан Пәкстанмен соғыста [[Кашмир]]ді өзіне қалдырды. [[1966]] жылы сайлауда премьер-министр болып [[Неру|Дж. Нерудың]] қызы [[Индира Ганди]] сайланды. [[1971]] жылғы соғыста Үндістан Пәкстанды жеңіп, Шығыс Пәкстанға тәуелсіздік алуға көмектесті. Шығыс Пәкстан өз атауын Бангладеш деп өзгертті. [[1984]] жылы үкімет әскерлері Амритсардағы Алтын храмды сикх күштерінен тазартты. Көп ұзамай қаза тапты. Оған өштескен сикх оққағары көп ұзамай Гандиді атып өлтірді. Премьер-министр болып Гандидің ұлы [[Раджив Ганди]] тағайындалды. Ол да [[1991]] жылы сайлау науқаны кезінде адам өлтірушілердің қолынан қаза тапты. [[1998]] жылы Үндістан бес жер асты ядролық сынағын өткізді. Бұл дүниежүз. бейбітшілік күштерінің наразылығын тудырды. [[1999]] жылы Үндістан ядролық сынақтарды тоқтату жөніндегі жан-жақты келісімге қол қоюға уәде берді. Кашмир жөнінде бейбіт келіссөздер өткізуге [[Пәкстан]] үкіметіне ұсыныс жасалды.<br />
<br />
=== Қазақстанмен қатынастары ===<br />
Қазақстан Республикасы мен Үндістан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар [[1992]] жылдың 23 ақпанынан бастап орнатылған. [[1992]] жылы мамыр айында [[Алматы]]да Үндістан Республикасының, ал 1993 жылы қараша айында Делиде [[Қазақстан]] Республикасының елшілігі ашылды. [[1992]] жылы ақпанда [[Президент]] Н.Ә. Назарбаев Үндістанға бірінші ресми сапарын жасады. Сапар барысында мемлекетаралық қатынастардың негізгі қағидалары мен бағыттары жөніндегі декларацияға, дипломатиялық қарым-қатынастар орнату жөніндегі протоколға, [[сауда]]-[[экономика]]лық қатынастар, [[ғылым]] мен [[технология]], [[мәдениет]], [[өнер]], [[білім]], ақпараттық құралдар мен [[спорт]] салаларындағы ынтымақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойылды. [[2002]] жылы 11 — 15 ақпанда Н.Ә. [[Назарбаев]] Үндістанға кезекті сапармен барып қайтты. Онда [[Қазақстан]] — Үндістан Бірлескен декларациясына қол қойылды. Жауап ретінде Үндістан басшылығы да бірнеше рет Қазақстанға ресми сапармен келді. Қазақстан мен Үндістан арасында сауда-экономикалық, ғылыми-техикалық, [[өнеркәсіп]] пен мәдени ынтымақтастық жөніндегі Үкіметаралық Қазақстан Үндістан Біріккен комиссиясы құрылған. Ол әр түрлі салалардағы екі жақты ынтымақтастықты тереңдету мен дамытудың маңызды құралы болып отыр. Екі елдің арасындағы тауар айналымы соңғы жылдары үздіксіз өсіп келеді. [[2005]] жылы оның деңгейі 120,8 млн. [[АҚШ]] долларын құрады ([[экспорт]] — 19,9 млн. [[доллар]], [[импорт]] — 100,9 млн. доллар). Қазақстандағы мед. жоғары оқу орындарында 400-ден астам үндістандық студенттер білім алуда. [[2002]] жылы ақпанда Делиде Абай көшесі салтанатты түрде ашылды. Сол жылдың маусым айында Алматы қаласындағы көшелердің біріне Махатма Гандидің есімі берілді.<br />
<br />
== Экономикасы ==<br />
<br />
[[Сурет:Bombay Stock Exchange 3.jpg|thumb|200px|Бомбаы Борсасı]]<br />
<br />
Үндістан — аграрлы-өнеркәсіпті ел. Экономикасы көп құрылымды. Тәуелсіздікке ие болғаннан кейінгі уақыт ішінде Үндістан бұрынғы отардан экономикалық жағынан қуатты елдердің қатарына қосылды. [[1961]] жылы басталған реформа өз жемісін берді. Қысқа мерзім ішінде ауыр және жеңіл өнеркәсіп, станок жасау салалары құрылды. Атом, ғылым мен ғарыш техникасы, ауыл шаруашылығы мен энергетика салаларында үлкен нәтижелерге қол жеткізілді. Экономикадағы табыстар ішкі және жалпы жиынтық өнімнің мөлшері бойынша Үндістанға әлемдегі алғашқы он елдің қатарына қосылуына мүмкіндік берді. Салық жүйесіне өзгерістер енгізу, банк-қаржылық секторға бақылауды күшейту, мемлекеттік бюджет зәрулігін қысқарту, экономикадағы өнеркәсіп саласын реттеу мен нарықтық қатынастарға бейімдеу, сауда-тариф жүйесіне өзгерістер енгізу, т.б. шаралар жүзеге асырылды. Инфляцияға қарсы саясат табысты жүргізілді. Үндістан экономикасына тән көрсеткіш — шетелдік инвестицияларды мол тарту болып табылады. [[1991]] — [[2001]] жылы ел экономикасына тікелей салынған шетелдік инвестициялардың көл. 23,6 млрд. АҚШ долларын құрады. Оның көпшілік бөлігі экономикалық даму процесін айқындайтын экспортқа бағытталған жоғарғы технологиялық салаларды дамытуға жұмсалды. Негізгі табиғи ресурстары: тас көмір, темір, мыс, хром кентастары, боксит, алтын, марганец, мырыш, қорғасын, мұнай, табиғи газ, алмас. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлердің 55,9%-ы ([[1995]]) егіншілік үшін жыртылады. Күріш, бидай, тары, майлы дақылдар, кофе, шай, қант құрағы, мақта өсіріледі. Қрі қара мал, ешкі, қой, шошқа, түйе, құс өсіру дамыған. Сыртқа шай (дүние жүзінде бірінші орын алады), кофе, балық, темір мен болат, тері, тігін бұйымдарын, киім-кешек, асыл тастар, қолмен тоқылған кілемдер, күрделі техника, химия өнеркәсібі өнімдерін шығарады. Сырттан ауыр машина жасау өнімдерін, минералдық отын мен майлар, маржан, қымбат, жартылай қымбат тастар, химия өнеркәсібі өнімдерін, көліктік құрал-жабдықтарын алады. Еңбек ресурстарының 64%-ы ауыл шаруашылығына, 16%-ы өнеркәсіпке қамтылған ([[1990]]). Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы жылдық мөлш. 1650 АҚШ долларына тең ([[1997]]). Негізгі сауда серіктестері: [[АҚШ]], [[ТМД]] елдері, [[Ұлыбритания]], [[Германия]]. Қазір Қазақстанда үнді компаниялары мен фирмаларының 30-дан астам өкілдіктері жұмыс істейді. Үндістанның “Испат Интернэшнл” компаниясы Қарағанды металлургия комбинатын, бірқатар көмір кеніштері мен электр энергиясы нысандарын өз басқаруына алды. “Аджанта-Фарма” Қазақстан — Үндістан бірлескен кәсіпорны Алматы қаласында фармацевтика затты құрылысын жүргізуде.<br />
<br />
== Мәдениеті ==<br />
===Ежелгі үнді мәдениеті===<br />
Ежелгі дүниедегі ән мен жырға өте бай ел Үндістан.Бізге өте ерте кездердегі үнділіктердің өмірі мен тұрмыс салтынан хабар беретін бірнеше жыр дастан келіп жетті: "Махабхарата", "Раяана". Бұл екі жырларда да жақсылық пен жамандық арасындағы күрес сипатталып, ақырында әділеттілік жеңіп шығады. Бұл жас ұрпаққа мәнді тәрбие береді,.<br />
<br />
;Ману заңдары<br />
Тек үнділіктерде ғана емес,бүкіл ежелгі дүние елдерінің мәдени даму дәрежесінің тамаша жетістіктерінің бірі Ману заңдары болып табылады.Оны үнділіктер бүкіл адамзаттың арғы атасы деп есептелінетін Ману жазды деп есептелінеді.Ману заңдарын оқи отырып ежелгі үнділіктердің шаруашылығы, басқару жүйесі, әлеуметтік жағдайы, әдет ғұрыптары туралы мәлімет ала аламыз.<br />
Заңда елді басқару жүйесі төмендегіше болу керек делінеді.Патша адамадардың ішіндегі ең қасиетті билеуші. Заң негізінде патша уәзірлерді, қалалар мен облыстардың хакімдерінен тағайындайды.Салық жинайтын ерекше қызметкерлер болды.<br />
<br />
;Будда діні<br />
Ежелгі Шығыстың көптеген елдері сияқты үндістанда да алғаш әр түрлі құдайға сенушілік пайда болды. Солардың ішінде халықтан көп қолдау тапқан Брахма құдайы.Бұл дінді уағыздаушылар мен таратушылар брахмандар деп аталынды. Алайда, олардың тұйық топтарға бөлінуі мен өздерін жоғары қоюы патшаға да төмен топ өкілдеріне де ұнамады.Олар жаңа діндерді ойлап шығарды. Ең танымалы будда діні болды. Оны негіздеген Сиддхардһа атты ханзада болды. Ол жас кезінен адамдардың қайғы қасіреті туралы ойлайды. Нәтижесінде, биліктен бас тартып ел кезіп кетеді. Адамдардың қайғы қасиетінің шешімі қоғамдағы әділетсіздік пен жамандық кеніне көз жеткізген ол ел арасында өз ойын талқыға салады. Аса білгірлігі үшін ел оны Будда-"жарық сәулелі" деп атап кетеді. Сөйтіп будда ілімі мен ханзаданың өмір жолы туралы пікірлер жиналып үлкен дін, буддизм пайда болады.Буддизм дінінде адамдардың бақытсыздығы олардың дінінен болады делінген. Және де буддизм байлыққа немқұрайлы қарады. <br />
Буддизм адамдарды байлығыны, тіліне, ұлтына бөлмеді. Кейіннен оны уағыздаушылар көрші халықтар арасында да тарата бастады. Мысалы,Қытай, Жапон аралдары.<br />
<br />
;Өнер және білім негіздері<br />
Бізге дейін жеткен ежелгі үнділіктер өнерінің тамаша туындылары діни сарайлар-храмдар болып отыр.Олардың екі түрі болған. Біріншісі-ашық жердегі тастан, кірпіштен ттұрғызылған храмдар. Екіншісі-үңгір ішіндегі храмдар. олардың екеі де түрлі түсті бояулармен сәнделген, әсем де құдіретті етіп салынған. Үнділік шеберлер тастан, күйдірілген қыштан әр түрлі мүсіндер жасады. Ауа райындағы жиі болатын өзгерістер, шаруашылық қажеттері жұлдызнамашылық пен есептеу бағытындағы білімді жетілдірді. Үнділіктердің жыл санауы бойынша , бір жыл 360 күнге, ол 12 айға, әрбір ай 30 күнге бөлінді.<br />
Б.з V-VI ғасырларында үнді оқымыстылары жердің шар тәрізді кенін біледі.Және де қазір біздер жазып жүрген сандарды арабтаросы үнділіктерден үйренген екен. Ежелгі үнділік кітаптарда әртүрлі аурулардың аты кездеседі. Мәселен, сары ауру, буын ауруы, бас ауруы, алапес және т.б. Үнділіктердегі емдеу бақсылықпен қатар жүрген. <ref>Ежелгі дүние тарихы - 6 сынып - Алматы: Атамұра баспасы 2006</ref><br />
<br />
=== Әдебиеті ===<br />
3 мың жылдан астам уақыт бойы өз дәстүрлері қалыптасқан үнді әдебиеті санскрит тілінде жазылған, лирика, эпос пен драманың негізі қаланған діни мадақ жырлар — ведалардан басталады. Шамамен б.з.б. 6 — 5 ғасырларда ауыз әдебиетінде аса көлемді эпик. поэма — “Махабхарата” мен “Рамаянаның” негізі пайда болып, б.з. алғашқы ғасырларында санскрит тілінде түпкілікті қалыптасты. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың 2-жартысында пали мен кракритах тілінде діни дидактика мен ауыз әдебиеті сюжеттері үйлескен буддалық әдебиет туды. Б.з.б. 4 — 3 ғасырларда елдің дравидтік оңт-нде ежелгі туындыларының (“Он жыр”) дүниеауи сипаты басым болған өзіндік драма-тамиль әдебиетінің негізі қаланды. Санскрит тілінде жазылған халық ертегілерінің жинағы — “Панчатантра” (б.з. 3 — 4 ғасырлар) повесть жанрының бастамасы болды. Жаңа заман шебінде жеке шығарм-қа көшу байқалып, дербес әдеби түрлер мен формалар қалыптасты: Халаның пракриттік лирикасы (шамамен 4 ғасыр), Ашвагхошидің (шамамен 2 ғасыр), Бхасаның (4 ғасыр) санскриттік драмалары, тамиль-лиро-эпостық поэзиясы (мыс., авторы Иланго Адигаль болып есептелетін “Білезік туралы повесть”, 7 — 9 ғасырлар). Калидаса (шамамен 5 ғасыр) мен Дандиннің (6 — 7 ғасырлар) санскриттік мифологиялық мазмұнындағы шығарм. өзінің діни реңін бүтіндей жоғалтып, адамгершілік идеяларды білдірудің құралына айналды. Драмалық тамиль әдебиетінің шыңы дана билеушінің мүлтіксіз тұлғасын суреттеген [[Тируваллур]]дың “[[Тирукурал]]” атты қанатты сөздер кітабы (4 — 5 ғасырлар) болып табылады. Шамамен 7 ғасырдан бастап санскрит және тамиль тілдеріндегі әдебиеттермен қоса дравид және жаңа үндіарийлік тілдердегі әдебиеттер пайда болды. Кейінірек кашмир әдебиеті мен синдх әдебиетінің, сондай-ақ пушту тіліндегі үнді әдебиетінің негізі қаланды. Мұсылман ақсүйектері билеген мемлекеттердің құрылуы мен ислам дінінің кең таралуы үнділік парсы тіліндегі әдебиеттің қалыптасуына себеп болды: [[Әмір]], [[Хұсрау Дехлеви]] ([[1253]] — [[1325]]), [[Мырза Бедил]] ([[1644]] — [[1721]]), т.б. Үндістан халықтарының көпғасырлық шаруашылық, саяси және мәдени байланыстары Үндістандағы әдеби процестің бірлігіне негіз қалады. 15 — 17 ғасырлардағы әдебиеттің гүлденуіне билеушілерге қарсы діни ұрандармен өткен бхакти қозғалысы үлкен әсер етті. Санскриттік ережелерден бас тартқан жазушылар ауыз әдебиеті үлгілерін жыр жолдарына түсіруге бейімделді: канна ақыны Пурандарадаса (ш. [[1480]] — [[1564]]), бенгалдық [[Чондидаш]] (14 — 15 ғасырлар), хинди тілінде жазған ақындар: [[Кабир]] (15 — 16 ғасырлар), [[Сурдас]] (ш. [[1483]] — [[1563]]), т.б. 17 ғ-дағы халық көтерілістері бостандық жыршылары — маратхи Тукарамаға ([[1608]] — 49), Рамадасқа ([[1608]] — 81), пенджабтық Говинда Сингхтарға ([[1666]] — [[1708]]) рух берді. Үндістанды Ұлыбританияның жаулап алуы 18 ғасырда үнді әдебиетінің құлдырауына және дағдарыстық сарындардың күшеюіне ықпал етті. Алайда 19 ғасырда, әсіресе, 2-жартысында Үндістан әдебиетінде ағартушылық идеялар пайда болды. Ағартушылық реализм бенгал және басқа да әдебиеттерде әшкерелеуші әлеум.-тұрмыстық романның дамуына ықпал етті [бенгал жазушысы Перичанд Миттроның (1814 — 1883) “Дәулетті үйдің еркесі” атты шығармасы, т.б.]. Романтизм тарады (бенгал жазушысы Б.Чоттопадхайдың тарихи романдары). Драматург Д.Миттроның (1829 — 74) шаруалардың ағылшын плантаторларының тәлкегіне қарсы наразылығын суреттеген “Индиго айнасы” (1860) пьесасы отаршылдыққа қарсы үндеу болды. 20 ғасырдағы үнді әдебиетінде ұлттық тәуелсіздік үшін күрес басты тақырыпқа айналды. 30-жылдардың ортасында мақсаттары әдебиетті дәйекті түрде демократияландыру, оны өмірге жақындата түсу болған алдыңғы қатарлы жазушылардың қозғалысы басталды. [[1936]] жылы Премчандтың ([[1880]] — [[1936]]), М.Р. Анандтың, Саджад Захирдің бастамасымен Үндістанның алдыңғы қатарлы жазушыларының қауымдастығы құрылды. Әдебиетке ұлт-азаттық күрестегі үстем болған идеол. ағым — гандизм терең ықпал етті. Сыншыл реализм дамуының жоғары сатысы Премчанд пен Р.Тагордың ([[1861]] — [[1941]], [[Нобель]] сыйлығы, [[1913]]) шығармасы болып табылады. [[Урду]] және парсы тілдерінде жазған М.[[Икбал]] ([[1877]] — [[1938]]) поэзиясы ерік-жігері мол, бастамашыл, жасампаз адамды мадақтады. Саяси поэзия мен махаббат лирикасын урду ақыны Х.А. [[Вафа]] ([[1900]] — 36) дамытты, бенгал жазушысы Г.Халдардың романдары, хинди тілінде жазған [[Яшпал]]дың прозасы мен публицистикасы ерекшеленді. Үндістанның тәуелсіздікке ие болуы ([[1947]]) алдыңғы қатарға әлеум. тақырыпты шығарған озық әдебиеттің дамуына ықпал етті. Хинди ақыны Д.[[Бхарати]], маратхи ақындары Б.С. [[Мардхекар]] ([[1907]] — 56) мен Ш.[[Муктибодха]]ның шығармаларында көркемдік жаңа құралдар мен түрлерді іздестіруге ұмтылу байқалды. Отаршылдықтың салдарын жою мен экономиканы көтеру жолындағы күрес бұрыннан артта қалып келе жатқан бірқатар әдебиеттердің дамуына және жаңаларының қалыптасуына әсер етті (майтхили, бходжпури, догри, т.б.). Үндістандағы жергілікті тілдердегі әдебиеттермен қатар ұзақ уақыт бойы мемлекеттік мекемелер мен жоғары білім берудің негізгі тілі болып келген ағылшын тіліндегі үнді әдебиеті де дамыды. Алғашқы ағылшын тілді ақындардың (В.[[Деразио]], [[1809]] — 31; К.[[Гхош]], [[1809]] — 73; Т.[[Датт]], [[1856]] — 77) өлеңдерінен ағылшын романтизмінің ықпалы байқалады. 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басындағы поэзияда ([[Ауробиндо Гхож]], [[1872]] — [[1950]]; С.[[Найду]], [[1879]] — [[1949]]; Х.[[Чаттопадхая]], т.б.) Үндістанның ұлттық тәуелсіздігіне шақыру басым болды. 20 ғасырда ағылшын тіліндегі проза туды, оның көрнекті өкілдері М.Р. [[Ананд]], Р.К. [[Нараян]], Х.[[Чаттопадхая]], т.б. болды. Үндістан мен Қазақстан әдебиетінің өзара байланыстары 20 ғ-дың 50-жылдарынан басталды. М.О. [[Әуезов]] [[1955]] жылы Үндістанға барған сапарынан алған әсерлері туралы “Үнді кездесулері” атты сапарнама-очерктер жинағын ([[1958]], [[1973]]), үнділік ұлы жазушы [[Тагор]] жөнінде “Тагордың кемеңгерлігі туралы” атты мақала жариялады ([[1961]]). Т.[[Ахтанов]]тың “[[Үндістан хикаясы]]” ([[1970]]), Ә.[[Әлімжанов]]тың “[[Көгілдір таулар]]” ([[1967]]) секілді үнді елі, әдебиеті жайлы кітаптар жарияланды. [[Әлімжанов]]қа “[[Отырардан жеткен сый]]” мен үнді тақырыбына жазылған басқа да шығармалары үшін Үндістанның Дж. Неру атындағы Халықаралық сыйлыйлық берілді ([[1969]]). [[1992]] жылы мұндай сыйлыққа ақын А.Шамкенов те ие болды. [[2004]] жылы маусым айында белгілі қазақстандық журналист және ақын Ә.[[Нілібаев]]қа үнді эпосы “[[Махабхаратаны]]” қазақ тіліне аударғаны үшін Үндістанның жоғары мемлекеттік сыйлығы — “[[Падма Шри]]” табыс етілді. Ол [[2005]] жылы “[[Ригведа]]”, “[[Бхавагадгита]]” шығармалары мен Тагордың таңдамалы туындыларын қазақ тіліне аударып, [[2006]] жылы жеке кітап етіп шығарды. Дели қаласындағы Неру атындағы университет ғалымдары екі жақты ынтымақтастық бойынша хинди тілінде “20 ғасырдағы қазақ поэзиясының антологиясын” баспаға әзірледі. Осы жобаның шеңберінде [[2003]] жылы Делиде қазақ ақыны Ш.[[Сариев]]тің өлеңдер кітабы хинди тілінде жарық көрді. Үндістан әдебиетінен [[Аббас Ходжа Ахмад]]тың “[[Үнді перзенті]]” ([[1959]]), [[Премчанд]]тың “[[Тхакур құдығы]]” ([[1958]]), [[Тагор]]дың “[[Күйреу]]” (1958), “[[Әңгімелері]]” ([[1960]]), “[[Гәуірмаїан]]” ([[1964]]). [[Чандар Кришна]]ның “[[Жел ана]]” ([[1972]]) кітаптары, [[Ганди]]дің “[[Таңдамалы хаттары мен сөздері]]” (2006) қазақ тілінде жарық көрді.<br />
<br />
=== Өнері ===<br />
Үнді көркем мәдениетінің қайнар көздері [[Инд]] пен [[Ганг]] өзендерінің жағалауларында пайда болған өте ежелгі өркениеттерден басталады. Жоғары дамыған [[Хараппа]] өркениеті (б.з.б. 3-мыңжылдықтың ортасынан 2-мыңжылдықтың ортасына дейін) кезеңіне Сангхол мен Лотхал тәрізді ірі қалалар жатады. Оларға бірыңғай жоспарлау, жолға қо-йылған сумен қамтамасыз ету және құбыр жүйесі, күйдірілген кірпіштерден салынған көп қа-батты құрылыстар, шомылуға арналған қоғамдық бассейндер тән. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың ортасынан 1-мыңжылдықтың ортасына дейінгі Солтүстік Үндістанмәдениетіне әдеби деректер мен неғұрлым кейінгі кезеңдерге тән мүсіндік және көркемсуретті бейнелер бойынша баға беруге болады. Құрылыстар ағаштан, саз бен құрақтан салынды. Олардың формалары мен типтері (жартылай шар немесе конустық күмбездері бар дөңгелек үй, ағашпен жабылған қоғамдық жиналыстарға арналған зал типті ғимараттар, т.б.) келесі ғасырлардағы тас храмдар мен басқа құрылыстар архитектурасының негізін қалады. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында қалыптасқан құл иеленуші мемлекеттердің орталықтары — [[Матхура]], [[Паталипутра]], т.б. қалаларға бірыңғай жоспарлау тән болды. Бұл қалаларды қоныстану брахманизмнің қоғамның варналарға (әлеум. топтарға) бөлінетіні жөніндегі тұжырымына сай жүргізілді (дәулеттілер мен кедейлер кварталдары). Қалаларда қоныстанудың мұндай қағидасы Үндістанда кейінгі орта ғасырларға дейін сақталды. Үндістанда көркемдік дәстүрлердің берік сақталу себептерінің бірі — ежелгі заманнан бастап цехтық құрылыс ұйымдары — “шренилердің” өмір сүруі мен құрылыс ісі және қолданбалы өнердің заңдары мен ережелерінің бірыңғай жүйесі — “Шилпашастраның” қолданылуы еді. Үндістанөнері [[Жерорта теңіз]] мемлекеттері мен парсы мәдениетінің әсеріне ұшыраған қуатты құл иеленуші мемлекет — Маурья (б.з.б. 4 — 2 ғасырлар) құрылған кезде өзінің гүлдену шегіне жетті. Қалаларда қамалдардың, сарайлардың ірі кешендері тұрғызылды (Паталипутрадағы Ашок патшаның сарайы — б.з.б. 3 ғасыр). Будда дінінің таралуымен Ашок билік құрған жылдары храмдар — чайтьялар, чайтья мен пірадарлар жатақханасы — “вихару” бар монастырьлар, сондай-ақ мемориалдық құрылыстар мен бағаналар — стамбхалар жаппай салына бастады. Б.з.б. 2 — 1 ғасырларда Солтүстік Үндістандағы Шунга мен Декандағы Андхра құл иеленуші мемлекеттерінде өнер өзінің шарықтау шегіне жетті. Бұл кезеңге Бхаджи, Насика, Карли тауларындағы жартастарға қашалып салынған монастырьлардың ірі кешендері жатады. Үндістанның солтүстік мен ортталық аудандарында Гупталардың (4 — 6 ғасырлар) қуатты мемлекеті құрылуымен құл иеленушілік дәуір өнері өзінің соңғы гүлдену кезеңіне өтті. Осы кезде Будданың формасы кемеліне келген, барлық бұлжымас ережелерге сай мүсіндері (Сарнатхадағы құмсаздан, Султанганджадағы қоладан жасалған мүсіндер, 5 ғасыр) жасалды. 10 — 11 ғасырлардан бастап қалалар тез өсіп, храм құрылыстары кең қанат жайды. Храмдар неғұрлым салтанатты әрі әсем, көлемді, күрделі композициялы бола түсіп, мүсіндердің сәулет өнерімен бөлінбес бірлігі қалыптасты. 10 — 13 ғасырларда жергілікті сәулет өнері мектептерінің өзіндік ерекшеліктері көрінген бірқатар храмдар пайда болды. 12 ғасырдың соңы мен 13 ғасырдың бас кезінде Солтүстік Үндістанды мұсылман билеушілерінің басып алуы елге [[Орталық Азия]], [[Таяу Шығыс|Таяу]] және [[Орта Шығыс]]тың мәдени дәстүрлерін әкелді, ислам үстем дінге айналды. Басқаша құрылымдық элементтер (аркалар, күмбездер, шаңырақтар) мен құрылыс типтері (мешіттер, мұнаралар, медреселер, кесенелер) орнығып, сарай-бекініс ансамбльдерінің құрылысы бұрын болмаған гүлдену дәрежесіне жетті. Мұнымен қатар мүсін өнері мен бейнелеу өнерінің дамуына елеулі соққы берілді, өйткені исламның діни талаптары тіршілік иелерін бейнелеуге кедергі келтірді. Делиде үнді сәулет өнері белгілерін сақтаған Кутб-Минар мұнарасымен [[Кувват-уль-Ислам]] мешіті ([[1193]] жылы салына бастады), күшті бекіністері бар қалалар: [[Сири]], [[Джаханпанах]], [[Туглакабад]] пен [[Фирозабад]], [[Деканда Даулатабад]] (14 ғасыр) салынды. Ұлы Моғолдар империясының құрылуымен (1562) Үндістан өнері жаңа сатыға көтеріліп, өзінің ең гүлденген шегіне Акбардың тұсында жетті. Ол билік жүргізген жылдары ([[1556]] — [[1605]]) қала құрылысы мен қамал, бекіністік өнердің тамаша үлгілері жасалды: Аградағы бекініс, қала-бекініс [[Фатихпур-Сикри]] ([[1569]] — 84) (бекініс сол қалпында осы кезге дейін сақталған), [[Аджмер]] ([[1570]]) мен Аллахабадтағы бекіністер]. Бірыңғай баумен қоршалған орталық — күмбездік кесененің классикалық типі қалыптасты (Делидегі [[Хумаюн]] кесенесі, [[1565]]). Шах-Жаїанның (17 ғасыр) кезінде сәулет өнерінде әсемдік артып, қымбатшылыққа ұмтылу күшейді, мәрмәр мен бағалы тау жыныстары кең қолданылатын материалдарға айналды. Кесененің дәстүрлі формалары Аградағы [[Тәж-Махал]] мазарында кемеліне жеткізілді. 18 ғасырда жергілікті дәстүрді сақтаған Раджастхан өнері жоғары деңгейде дами берді. Солтүстік Үндістандағы мұсылман билеушілерінің үстемдігі кезеңінде дәстүрлі храмдық сәулет және мүсін өнері бұрынғыша [[брахман]] абыздары үстемдік еткен қиыр оңтүстікте ғана дамыды. Ескі храмдардың айналасына қақпа үстіндегі мұнаралар — “гопурамы” бар, мүсіндері мол қоршаулар тұрғызылды. Ғасырлар өткен сайын қоршаулар саны өсіп, храм кешені ашық галереялы көп бағаналы аулалар — мантапамы мен шомылуға арналған бассейндерден құ-ралған бекіністі қалаға айналды (Чидамбарамдағы, Рамешварамдағы, Мадураидегі храм кешендері). Бағаналардың үстіне секіріп тұрған жылқылар мен қиял-ғажайып кейіпкерлердің орасан мүсіндері орнатылды. Орта ғасырларда [[миниатюра]]лық сурет өнері дамыды. Үнді [[миниатюра]]сының ертеректегі мектептерінің ішіндегі белгілісі — [[гуджарат]] мектебі (11 — 16 ғасырлар). 16 ғасырда миниатюраның моғол мектебі пайда болды. Тарихи шығармаларды көркемдеу, портреттік және жануарларды бейнелеу жанры тарала бастады. [[Моғол]] мектебінің көптеген дәстүрлері 16 — 17 ғасырларда гүлденген декан мектебіне үлкен ықпал етті. Үндістандағы ағылшындардың отаршылдық үстемдігі кезеңінде (18 ғасыр — [[1947]]) еуропалық мәдениеттің ықпалы күшейіп, ұлттық мәдениет құлдырап кетті. [[Калькутта]], [[Мадрас]] ([[Ченнаи]]), [[Бомбей]] сияқты портты қалалар тез өсіп, 17 ғасырдың өзінде-ақ ағылшындар бұл қалаларда өздерінің бекіністерін, доктары мен христиан шіркеулерін тұрғызды. Дамып келе жатқан өнеркәсіп орт-тары — жаңа қалалар, олармен бірге заводтар, вокзалдар, муниципалитеттер пайда болды. Жаңадан салынған қалаларда әкімш. ғимараттары орналасқан, көркейтілген, еңселі үйлері мен саябақтары бар еуропалықтар тұратын, жұмысшылардың лашықтары мен табыс түсіретін үйлер орналасқан, ретсіз құрылысты үнділік аудандар қалыптасты. Отаршылдық кезеңдегі қала құрылысының үлгісі — [[Нью-Дели]] болды. Оның көшелері геом. жағынан дұрыс жоспарланып, негізінен еңселі үйлер, үкімет ғимараттары тұрғызылды. 18 ғасырдан бастап 19 ғасырдың ортасына дейінгі әкімш., іскерлік, ғимараттар, жеке резиденциялардың архитектурасында ағылшын классицизмі, кейіннен жаңа готикалық формалар басым болды.<br />
<br />
=== Музыка мен би ===<br />
Үндістан халықтары — өте ежелгі, терең өзіндік ерекшеліктері бар музыкалық мәдениеттің мұрагерлері болып табылады. Оның қайнар бұлақтары халықтардың әр салалы еңбек және рухани қызметіне байланысты халықтық және ұжымдық әдет-ғұрыптардан басталады. Театр, музыка мен би өнері жөніндегі “Натья-шастра” (1 ғасыр) трактаты өзі жарық көргенге дейінгі заманда үнділіктерде өзіндік ерекшеліктері мол, қайталанбас, жоғары дамыған музыка жүйенің өмір сүргенін дәлелдейді. Үнді музыкасына суырып салмалық тән. Үндістанға Кіші және Орталық Азиядан келгендер орныққаннан кейін үнді музыка мәдениеті мұсылмандық Шығыстың музыкалық мұрасымен тығыз байланысқа түсті. Нәтижесінде үнділіктер мен мұсылмандардың дәстүрлі өнерін ұштастырған жаңа стиль пайда болды. Көптеген вокалдық стильдердің ішіндегі неғұрлым танымалдары: [[дхурупад]] (бастауын ежелгі храмдық ән айтудан алады), [[кхиял]] (дхурупадтың парсы музыкасымен бірігуі нәтижесінде кейінірек пайда болды). Сондай-ақ махаббат қуаныштары мен өкініштері жөніндегі әсем лирикалық ән-тхумри, негізін Пенджабтың халық әндері құраған лирикалық шығарма — таппа, [[Бенгалия]] халық музыкасының үлгілеріне жақын бхаджан мен киртан да кең тараған. Кәсіпқой музыка өз бастамасын [[фольклор]]лық үлгілерден алғанымен де, классик. және халықтық музыка жанрлары бір-бірінен елеулі түрде ерекшеленеді. Әр түрлі аудандардың халық әндері жергілікті ерекшеліктерге ие, оларға табиғи, шынайы сезімдік сарын, әлеум. реңк тән. Үндістан өз тәуелсіздігіне ие болғаннан кейін музыкалық мәдениеттің дамуына жаңа мүмкіндіктер пайда болды. Музыка, би мен драма академиясы (“[[Сангит натак академи]]”, [[1953]]) құрылды. [[1954]] жылдан үнді әндері жөніндегі конференция (“[[Сангит самелян]]”) өткізіліп келеді. Қазіргі заманғы Үндістанның музыка мәдени өміріндегі жаңа құбылыстардың бірі — үнді киносындағы музыка. Оның негізгі ерекшелігі — музыка өнерінің батыс және шығыс үлгілерінің үйлесімі болып табылады.<br />
<br />
=== Театр мен кино ===<br />
Халықтық театр қойылымдары өте ежелгі заманда пайда болып, әр түрлі [[әдет-ғұрып]]тар, ойындар мен билер орындаудан құралады. Халықтық театрдың көптеген формалары шамалы ғана өзгерістермен осы уақытқа дейін келіп жетті. “[[Рамаяна]]”, “[[Махабхарата]]” эпик. поэмаларының мазмұнын сахнада бейнелеу көпшілік халықтық театрлық қойылымдардың негізі болып табылады. Мұндай театрларда өнер көрсететін актерлердің мәнерлеп оқу, би, пантомима, әншілік, кей жағдайда [[цирк]] артисінің шеберлігінен хабары болуы керек. Үнді халықтық театрларының спектакльдерінде сюжеттің біраз бөлігі актерлердің ойнымен ғана емес, әңгімелеу арқылы да түсіндіріледі. Арнайы сахналық алаңның, декорация мен құрал-жабдықтардың мол болуы да шарт емес. Дәстүрлі театрдың ең жарқын әрі көркемдік құралдарының бірі — бидің көптеген стильдері мен жергілікті түр өзгерістерінің болуы ([[бхарат-натьям]], [[катхакали]], [[катхак]], [[манипури]]). [[Классика]]лық үнді драмасы мен театрының гүлденуі 4 — 6 ғасырлардағы Бхаса, Калидаса, Шудракилердің шығарм-мен байланысты. 19 ғасдың 2-жартысында еур. үлгідегі театрлар, бенгал, хинди, маратхи тілдеріндегі драмалық шығармалар пайда болды. [[1795]] жылы Калькуттада бенгал артистерінің алғашқы труппасы құрылды. [[1872]] жылы [[драматург]] Г.[[Гхош]] үнді қоғамының көпшілікке үлкен әсер еткен Ұлттық театрдың негізін қалады. 20 ғасырдың 60-жылдары Үндістанда 30-дан астам кәсіби театр ұжымы жұмыс істейді.<br />
<br />
Үндістанда алғашқы фильм [[1913]] жылы түсірілді (“[[Раджа Харишчандра]]”, реж. Д.Г. [[Пхалке]]). [[1931]] жылы бірінші дыбысты кино “[[Алам Ара]]” (реж. А.[[Ирани]]) қойылды. 20 ғасырдың 40-жылдарының 2-жартысында, әсіресе, тәуелсіздікті жеңіп алғаннан кейін ([[1947]]) ұлттық [[кинематография]] құру мүмкіндігі пайда болды. [[1947]] ж. [[ақпарат]] пен [[радио]] хабарын тарату министрлігі жанынан кинематография бөлімі ұйымдастырылды. Халық өмірін шынайы бейнелеген алғашқы фильмдер пайда болды — “[[Жер балалары]]” ([[1946]], реж. Х.А. [[Аббас]]), “[[Құр қалғандар]]” ([[1949]], реж. Н.[[Гхож]]). 50-жылдары шығарылған бірқатар фильмдер де маңызды әлеум. мәселелерге арналды. Олардың ішінде “[[Серік]]” ([[1953]], реж. [[Аббас]]), жерге деген өз құқықтары үшін күрескен шаруалар жөніндегі “[[Екі бигха жер]]” ([[1953]], реж. Б.[[Рой]]), белгілі бір мөлшерде “[[Қаңғыбас]]” ([[1951]], реж. Р.[[Капур]]), т.б. фильмдері бар. Реж. С.[[Рей]]дің [[кинотрилогия]]сы (“[[Жол жыры]]” — [[1955]], “[[Жеңілмегендер]]” — [[1957]], “[[Апу дүниесі]]” — [[1959]]) тек қана үнділік емес, дүниежүзінде кино өнеріндегі елеулі құбылыс болды. Үнді фильмдеріне тұрмыс көріністері мен әдет-ғұрыптарды жан-жақты бейнелеу, оқиғалардың баяу дамуы тән. Үндістан кино өнімдерінде көбінесе тарихи сюжеттерге арналған музыкалық фильмдер елеулі орын алады. Олардың көпшілігінде фильм мазмұнына қатысы жоқ әндер мен билерге шамадан тыс көңіл бөлінеді. Ел өмірін жан-жақты суреттейтін деректі фильмдер шығару жолға қойылған. [[1960]] жылы Пунада кинематография институты ашылды. [[1954]] жылдан Бомбей қаласында бүкілүнділік кинофестиваль өткізіліп тұрады. Кино өнері жөнінде бірнеше журнал шығарылады. Үндістан — дүние жүзінде жылына ең көп көркем фильмдер шығаратын мемлекет. Үнділік кино [[фабрика]]сы — [[Болливуд]] деген атқа ие болған, ол [[Бомбей]] қаласының түбінде орналасқан. Бұл қаланың түсіру павильондарынан күн сайын екі жаңа фильм шығарылады. Фильмдер [[хинди]], [[бенгал]], [[маратхи]], т.б. халықтардың тілдерінде түсіріледі. Дүние жүзіне есімі танымал үнділік кино актерлерінің қатарына,[[Айшвария Рай Баччан]],[[Шахрух Хан]],[[Фрида Пинто]],[[Д.Патель]],[[ Б.[[Сахни]], Д.[[Ананд]], Д.[[Кумар]], [[Радж Капур]], [[Шиши Капур]], [[Наргис]], С.[[Сен]], М.[[Кумари]], Б.[[Ран]], В.[[Рахман]], Ш.[[Тагор]], [[Зинат Аман]], [[Амитабх Баччан]], [[Амриш Пури]], [[Митхун Чакраборти]], [[Шри Деви]], т.б. жатады.<ref>Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5</ref><br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
{{wikify}}<br />
{{Үлкен жиырмалық}}<br />
{{Countries of Asia}}<br />
{{ШЫҰ}}<br />
{{WTO}}<br />
{{Arab League}}<br />
<br />
[[Санат:Үндістан]]<br />
[[Санат:Азия елдері]]<br />
[[Санат:Оңтүстік Азия]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D0%B8%D1%8FТүркия2016-08-27T17:02:07Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Қызықты мәліметтер */</p>
<hr />
<div>{{Мемлекет<br />
|Қазақша атауы = <span style="line-height:1.25em;">Түркия Республикасы</span><br />
|Шынайы атауы = <span style="line-height:1.25em;">''{{lang-tr|Türkiye Cumhuriyeti}}''</span><br />
|Атау септігі = Түркия<br />
|Елтаңба = Coat of Arms of Turkey.svg<br />
|Байрақ = Flag of Turkey.svg<br />
|Ұраны = Yurtta Barış, Dünyada Barış <br /> ({{lang-kz|«Жұртта бейбіт, Дүниеде бейбіт»}}) <br />
|Әнұранның аты = İstiklâl Marşı<br />
|Аудио =<br />
|Картада = Turkey (orthographic projection).svg<br />
|карта тақырыбы = Түркия орналасқан жер<br />
|Картада2 = Turkey relief location map.jpg<br />
|lat_dir = N|lat_deg =39 |lat_min = 3 |lat_sec = 0<br />
|lon_dir = E|lon_deg =34 |lon_min = 57 |lon_sec =0 <br />
|region = TR<br />
|CoordScale = 8000000<br />
|Тілі = [[Түрік тілі|Түрікше]] <br />
<!-- |Тілдері = --><br />
|Мемлекеттік діні = Зайырлы мемлекет ([[Ислам]])<br />
|Үкімет түрі = Парламенттік республикасы<br />
|Құрылды = <br />
|Тәуелсіздік күні = [[1923]] жылы, [[29 қазан]] <br />
|Тәуелсіздігін алды = <br />
|Астанасы = [[Анкара]]<br />
|Ірі қалалары = [[Ыстамбұл]], Анкара, [[Измир]]<br /> [[Бурса (қала)|Бурса]], [[Адана]] [[Анталия]] <br />
<!-- |Ірі қаласы = --><br />
|Басшы қызметі = [[Түркия Республикасының Президенті|Президенті]] <br />[[Түркия премьер-министрі|Премьер-министрі]]<br />
|Басшылары = [[Рәжәп Тайип Эрдоған|Рәжәп Эрдоған]]<br />[[Ахмет Дауытоғлұ]]<ref>Сондай-ақ, табылған: Дәуітоғлы</ref>.<br />
|Жер аумағы = 783,562 <!--http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2003/Table03.pdf UN statistics, page 7 (Acrobat format)--><br />
|Жер аумағы бойынша орны = 37-ші<br />
|Судың үлесі = 1.3<br />
|Этнохороним = Түрік <br /> Түріктер<br />
|Жұрты = {{Өсім}} 72,600,000 <!--http://www.worldbank.org.tr/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/TURKEYEXTN/0,,menuPK:361738~pagePK:141132~piPK:141109~theSitePK:361712,00.html--><br />
|Халық саны бойынша орны = 17-ші<br />
|Сарап жылы = 2011<br />
|Санақ бойынша халық саны = <br />
|Санақ жылы = 2003<br />
|Халық тығыздығы = 97<br />
|Тығыздық бойынша орны = <br />
|ЖІӨ (АҚТ) = 960,500 млрд<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html ОББ (2010)]</ref><br />
|ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2008<br />
|ЖІӨ (АҚТ) орны = 16-шы<br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 12 300<ref name="CIA"/><br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 14 - ші<br />
|ЖІӨ (номинал) = <br />
|ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = <br />
|ЖІӨ (номинал)бойынша орны = <br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 14 113<ref name="CIA"/><br />
|Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = <br />
|АДИ = {{Өсім}} 0.699<ref><br />
{{cite web<br />
|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf<br />
|title=Human Development Report 2011<br />
|format=PDF<br />
|date=<br />
|accessdate=2011-11-02}}</ref><br />
|АДИ жылдық есебі = 2011 <br />
|АДИ бойынша орны = 92 <br />
|АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">жоғары</span><br />
|Әуе компаниясы = [[Turkish Airlines]]<br />
|Валютасы = [[Түрік лирасы]] <br />
|Интернет үйшігі = [[.tr]]<br />
<!-- |Интернет үйшіктері = --><br />
|ISO = TR<br />
|Телефон коды = 90<br />
|Уақыт белдеуі = +2, жазда UTC+3<br />
<!-- |Уақыт белдеулері = --><br />
|Түсініктемелер = <references/><br />
<!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --><br />
<!-- |Әнұрансыз =* --><br />
}}<br />
<br />
'''Түркия, Түркия Республикасы''' ({{Lang-tr|Türkiye, Türkiye Cumhuriyeti}}) — [[Азия]] мен [[Еуропа]] құрлықтарында орналасқан мемлекет. Жер көлемі жағынан 37-шы орын алады (783,562 км²). Жұрт саны - 72,600,000 адам. Тәуелсіздігін [[1923]]-жылы алған. [[Осман империясы]]ның ыдырауының нәтижесінде пайда болды. [[Кіші Азия түбегі]]нде орналасқан, оны [[Қара теңіз|Қара]], [[Жерорта теңізі|Жерорта]], [[Эгей теңізі|Эгей]] мен [[Мәрмәр теңізі|Мәрмәр]] теңіздері жан-жақтан қоршайды. Шығысында [[Грузия]], [[Әзірбайжан]], [[Иран]]мен және [[Армения]]мен, батысында [[Болгария]]мен, [[Грекия]]мен, оңтүстігінде [[Ирак]] және [[Сирия]]мен шекаралас.<br />
<br />
== Географиясы ==<br />
[[Сурет:Tuerkei topo.jpg|200px|нобай|солға|Түркия ғарыштан көрінісі]]<br />
[[Сурет:Kld 00.jpg|200px|нобай|солға|Тавр таулары]]<br />
[[Сурет:KackarDagi fromNorth hory.jpg|200px|нобай|солға|Тавр таулары]]<br />
<br />
Жағрафиялық орны, табиғат жағдайы. Түркия дүниенің екі бөлігінде орналасқан мемлекет. Жерінің 97 % -ы Азияда, ал 3 %-ы Еуропада жатыр. Батысы мен шығысы 1600 км-ге, солтүстігі мен оңтүстігі 550 км-ге созылған. Жағалауын солтүстігінде [[Қара теңіз]], батысында [[Эгей теңізі]], оңтүстігінде [[Жерорта теңізі]] сулары шайып жатыр. Жағрафиялық орнының ерекшелігі Еуропа мен Азия құрлықтың тоғысқан жерінде орналасқандығы. <br />
Боспор бұғазы үстінде салынған көпір Азия мен Еуропа құрлықтын жалғастырып тұр. Көпір 1973 жылы қазан айының 30-да Түрік Республикасының 50 жылдық құрметіне ашылған. Ұзындығы 1074 м, биіктігі 64 м. Оның құрылысында түріктермен қатар ағылшындар, немістер, жапондықтар еңбек етті. Қазір бұл көпір жаңа Түркияның нышаны сияқты.<br />
<br />
Босфор, Дарданелл бұғаздары мен Мәрмәр теңізі халықаралық маңызы бар су жолы. Боспор, Дарданелл бұғаздары тек Азия мен Еуропа арасындағы шекара емес, сонымен қатар Қара теңізді Дүниежүзілік мұхитпен жалғастырып жатқан су көлігі жүйесі. Түркияның «Анадолы» деп аталатын бөлігі Кіші Азия түбегінде, қалған бөлігі Еуропаның Балқан түбегінде. Боспор бұғазының жарлауытты жағалауларында Түркияның үлкен ірі портты қаласы [[Ыстамбұл]] орналасқан. <br />
<br />
Елдің астанасы Ыстамбұлдан Анкараға көшірілді. Түркияның құрлықтағы шекарасының ұзындығы 618 км, шығысында Армения, Грузия,Әзірбайжан, Иранмен оңтүстігінде Ирак, Сириямен, батысында Грекия, Болгариямен, солтүстігінде Қара теңіз арқылы Румыния, Украина, Ресей Федерациясымен шектеседі. <br />
<br />
=== Жер бедері ===<br />
Түркияның Еуропадағы Шығыс Фракия немесе Румеслей деп аталатын бөлігі биіктігі 1000 м-дей үстіртті төбелі болып келеді. Азия бөлігін ( Кіші азия немесе Анадолы ) түгелдей Кіші азия таулы қыраты алып жатыр. Елде ойпатты жерлер аз, тек теңіз жағалаулары мен өзен птырауларында онша үлкен емес жерлерді қамтиды. Қара теңіз жағалауына қатарласа ұзындығы 1000 км-ге созылған Понти таулары алып жатыр. Понти тауларының орташа биіктігі 2500 м., шығысындағы Качкар тауының биіктігі 3931 м. жартасты болып келетін альпілік шатқал тармақтарын асып өтетін тау аңғарларының болмауы елді мекендердің қарым-қатынасын қиындатады. <br />
<br />
Түркияның оңтүстігінде Жерорта теңізі жағалауында [[Тавр]] күрделі тау жотасы орналасқан. Тавр таулары Батыс, Орталық және Шығыс Тавр жоталары болып бөлінеді. <br />
<br />
Батыс [[Тавр таулары]]. [[Анталья]] бұғазы мен ойпатын доға тәрізді қоршап жатыр. Ең биік жері Бедағ ( 3086 м.) тауы. Тау жоталары арасында тұщы көлдерден Бейшехир, Эгридир, Сугла, ал тұзды көлдерден Аджиғөл, Ақшекер бар. <br />
<br />
Орталық Тавр тау жоталары Батыс Тавр тауларына қарағанда жер бедері альпілік және биік болып келеді. Көптеген тау жоталарының биіктігі 3000 м-ден биік батысында Жерорта теңізіне жарасты болып құлай енеді. Мерсин тауының оңтүстігінде Адана аллювиальды ойпаты орналасқан. <br />
<br />
Шығыс Тавр. Тау жоталары Мұрат өзені мен [[Ван]] көлінен Шығыс шекараға дейінгі аралықта жатыр. Осы аралықта Джило тау торабының биіктігі 4168 м. Тау жоталары Фыратт және Джиле өзендерінің аңғарымен тілімделген. Шығыс Таврдан оңтүстікке қарай кең алқапты Диярбақыр қазаншұңқыры алып жатыр. Шығыс Анадолының табиғаты әсем, теңіз деңгейінен 1720 м биіктікте Ван көлі орналасқан. <br />
<br />
Елдің солтүстік шығысында Әрменстан Республикасымен шекаралас ауданда Түркия Республикасының ең биік шыңы Үлкен Ағры тауы орналасқан. Ол сөнген жанартау, оның биіктігі 5165 м. Үлкен Ағры тауының қасында тағы бір сөнген жанартау Кіші Арғы ( 3925 м.) орналасқан. Түркия аумағының көп жер бөлігі сейсмкалық аймаққа жатады. Эгей теңізі аумағы мен елдің шығысында жер сілкіну жиі болып тұрады.<br />
<br />
=== Пайдалы қазбалары ===<br />
Түркия жерінде 100 түрлері пайдалы қазбалар кездеседі. Олар: хром, мұнай, тас көмірі және т.б. Елде темір, қорғасын, мырыш,сынап кен көп. Тұз көлінде көп тұз кендер бар.<br />
<br />
== Климаты ==<br />
Түркия — тау елі, сондықтан осы жерде Континентік климат болып тұр. Орталық елдін жерде климаты шұғыл-континенттік. Қыста суық болады, ал жазда ыстық. Тек-ғана теңіз жанында климат Субтропикалық болады. Жерортамен Эгей теңізде ауа райы өте ыстық болады. Осы жерде Жерорта климат болып тұр. Жаздын орташа температурасы + 29-31 С° құрайды. Қыста жауын-шашын көп жауады. Ауа температурасы +15 С° құрйды. Ашық күн болмайды. Ауасы салқын болу-мүмкін. Қар өте сирек жауады. Жерорта теңіздің орташа температурасы +18 С°. Эгей теңізде ауа-райы салқын тек-ғана қыс айларында болады. Жазда өте ыстық. Орташа Ылғалдырық 60% жетеді. <br />
Қара теңізде климаты қоныржай-теңіздік. Мұнда көп жаын-шашын болады. Жазда ашық күн көп болады, ал қыста жиі-жиі жауын-шашын жауады. Оңтүстiк-шығыста Тропикалық климаты тұр. Мұнда жауын-шашын өте аз болады және жыл бойы ыстық болу-мүмкін.<br />
<br />
== Ішкі сулары ==<br />
Түркияның жер бедерінің әр түрлі блуына байланысты ішкі су да әркелкі келеді.<br />
<br />
Республика аумағында ішкі сулар бірнеше түрге бөлінеді. Олар: [[өзен]]дер, [[көл]]дер, [[жер асты суы]], [[мұздық]]тар және [[бөген]]дер мен [[канал]]дар.<br />
<br />
=== Өзендері ===<br />
Түркия аумағында ірілі-ұсақты көп өзен бар. Олардың ішінде 1 өзен ([[Қызылырмақ]]ұзындығы 1000 км-ден асады. Басқа өзендер: [[Ефрат]], [[Сакария]], Мұрат, Қарасу, Тигр).<br />
<br />
Республиканың барлық өзендері [[Қара теңіз]]ге және [[Эгей теңізі|Эгей теңізге]] құяды.<br />
<br />
== Көл мен бөгендері ==<br />
[[Сурет:Lakevanlandsat.jpeg|200px|нобай|солға|[[Ван көлі]]]]<br />
[[Сурет:Lake Tuz.jpg|200px|нобай|солға|[[Тұз көлі]]]]<br />
Түркияда аз және айдын шалқар көлдер және бөгеттердiң жиыны бар болады. Елдiң 11% аумақтары Көл және батпақтарда орналасады. Бұл көлдердiң көпшiлiгi Мәрмәр және Жерорта теңiздер, Орталық және Шығыс Анатолийына өлкелердегi жұмылдырған. Өзi елдiң iрi Көлдерi - бұл Эрчек, Чылдыр және хазар 451 Көл мi шақырым 3173 шаршы аудан Шығыс Анатолийына Ван көлі тереңдiк Түркия өлкесi өзi бай Көлдерде орналастырған - Шығыс Анатолийына. Ауданның негiзгi суаттары Бейшехир, Эгирдир бұл тұщы Көлдер Көл аудандарымен деп атайтын Батыс Мұз құрсау, сонымен бiрге Аджигёль және Бурдурдiң соры. Сапанджа, Изник, Улубат, Маньяс, Теркос, Кючюкчекмедже және Бююкчекмедже Көлдер Мәрмәр теңiзiнiң өлкесiнде орналастырған. Орталық Көл Анатолийына майда және өте тұзды. Түркия Көл екiншi мәнменiне - шақырым 1500 шаршыға тұз, алылатын аудан Көл, Акшехир және эбердi Көлдерде осы жерде болады.<br />
<br />
== Өсімдіктері мен жануарлары ==<br />
Түркияда 6 700 түрлері өсімдіктер бар. Үштен екі түрлері тек-ғана осы жерде өседі. Қара теңіз жағасында қалың орман өсіп тұр. Осы жерде Армян емен, сәнді үйеңкі және шамшат өседі. Жерорта теңіз жағасында бұта көп және жерорта қарағайлар өседі. Ал грек жанғақ, бадам және емен сирек кездеседі. Эгей теңізде көп мәңгі жасыл ағаштар өсіп тұр. Ел ортада құрғақшылыққа төзімді бұта мен ағаштар бар.<br />
<br />
Елде көп тұрлері жануарлар көп. Тау орманда марал, кербұғы, елік, жабайы шошқа, қабылан мен аюлар кездеседі. Далада бауырымен жорғалаушылар бар.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
[[Сурет:Troy1.jpg|334px|нобай|оңға|Аңызға айналған Троя қабырғалар]]<br />
XI ғасырдың соңында Кіші Азия түбегіне [[Орта Азия]]дан оғыз тайпаларынан бөлінген көшпенді селжүк тайпалары кірді. Сол кездегі ірі, қуатты [[Византия империясы]] да оларға тойтарыс бере алмады. 1071 жылы Манцикерт (түрікше Маназкерт) маңындағы шайқаста селжүктер византиялықтарды күйретті. Нәтижесінде селжүктер олардың Кіші Азиядағы, Сүрия мен [[Палестина]]дағы иеліктерді тартып алды.<br />
<br />
Бірақ та Ирак, Иран, Сүрия, Палестина, Кіші Азияны қамтыған [[Селжұқ әулеті|Селжұқ империясы]] біраздан кейін бірнеше бөлікке бөлінді. Оның Кіші Азиядаға бөлігі өзін Конья сұлтандығы деп жариялады оның астанасы Конья (бұрынғы Иконий) қаласында болды.<br />
Крестшілердің жорықтарына, Кіші Азия мен Қиыр Шығыстың корольдіктеріне (Антиохия, Кіші Әрменстан, т.б.) тойтарыс бере алған Конья сұлтандығын 1318 жылда Хулагу хандығы құлатты.<br />
<br />
Соған дейін, XII ғасырдың басында, [[Шыңғысхан]]ның және оның ұрпақтарының шабуылдардан құтылып, Хорасаннан Сүлеймен ханның басшылығымен оғыздар Әрменстанға, одан кейін, оның баласы Ертоғырыл ханның кезінде Кіші Азияға көшіп кетті де, Кония сұлтаны Ала-эд-дин Византиямен соғыста көмектесті, сондықтан ол оғыздарға Ангора(Анкара) мен Брусса ([[Бурса]]) қалаларының арасындағы жерлерді берді.<br />
<br />
Ертоғырылдың баласы Осман бей Византиямен күресте оның Кіші Азиядағы көптеген жерлерін тартып алды. Содан кейін, 1299 жылы Осман Кония сұлтандығынан тәуелсіздігін жариялап, Осман мемлекетін құрды.<br />
<br />
[[Босфор бұғазы]] үстінде салынған көпір Азия мен Еуропа материктерін жалғастырып тұр. Көпір 1973 жылы қазан айының 30-да Түрік Республикасының 50 жылдық құрметіне ашылған. Ұзындығы 1074 м, биіктігі 64 м. Оның құрылысында түріктермен қатар ағылшындар, немістер, жапондықтар еңбек етті. Қазір бұл көпір жаңа Түркияның символы сияқты. <br />
Босфор бұғазының жарлауытты жағалауларында Түркияның үлкен ірі портты қаласы Ыстамбұл орналасқан. Ертеде Ыстамбұл Шығыс Рим империясының (Византияның) елордасы болған. Қала ол кезде [[Константинополь]] деп аталатын, 1453 жылы қаланы түріктер басып алып, жаңадан Ыстамбұл деп атаған. <br />
Генерал [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]тің басқаруымен түрік халқының ұлт – азаттық көтерілісі нәтижесінде ( 1918 – 1923 ж.) 1923 жылы қазанның 29-да Түркия Республикасы құрылып, Түркия Республикасының тұңғыш президенті болып Мұстафа Кемал Ататүрік сайланды.<br />
<br />
== Түркияның әкімшілік бөлінуі ==<br />
Аудандар:<br />
<br />
* [[Эгей ауданы]]<br />
* [[Қара теңіз ауданы]]<br />
* [[Орталық Анатолия ауданы]]<br />
* [[Шығыс Анатолия ауданы]]<br />
* [[Мәрмәрә ауданы]]<br />
* [[Жерорта теңіз ауданы]]<br />
* [[Оңтүстік-Шығыс Анатолия ауданы]]<br />
<br />
=== Ірі қалалар ===<br />
{| class="sortable wikitable" style="text-align:right;"<br />
|-----<br />
| align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Орыны''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''Қала''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''1990''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''2000''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''2007''' || align="center" bgcolor="#98FB98" | '''2008'''|| align="center" bgcolor="#98FB98" | '''2009'''|| align="center" bgcolor="#98FB98"| '''Провинция'''<br />
|-<br />
|1 || align="left" | [[Ыстамбұл]] || 6 629 431 || 8 803 468 || 10 861 463 || 10 878 360 || 10 895 257 || align="left" | [[Ыстамбұл (ил)]]<br />
|-<br />
|2 || align="left" | [[Анкара]] || 2 583 963 || 3 203 362 || 3 842 737 || 3 894 182 || 3 945 627 || align="left" | [[Анкара (ил)]]<br />
|-<br />
|3 || align="left" | [[Измир]] || 1 758 780 || 2 232 265 || 2 644 531 || 2 672 126 || 2 699 721 || align="left" | [[Измир (ил)]]<br />
|-<br />
|4 || align="left" | [[Бурса (қала)|Бурса]] || 834 576 || 1 194 687 || 1 537 040 || 1 589 530 || 1 642 020 || align="left" | [[Бурса (ил)]]<br />
|-<br />
|5 || align="left" | [[Адана]] || 916 150 || 1 130 710 || 1 506 272 || 1 517 787 || 1 529 302 || align="left" | [[Адана (ил)]]<br />
|-<br />
|6 || align="left" | [[Газиантеп]] || 603 434 || 853 513 || 1 192 023 || 1 235 815 || 1 279 607 || align="left" | [[Газиантеп (ил)]]<br />
|-<br />
|7 || align="left" | [[Конья]] || 513 346 || 742 690 || 973 791 || 980 973 || 988 155 || align="left" | [[Конья (ил)]]<br />
|-<br />
|8 || align="left" | [[Анталья]] || 378 208 || 603 190 || 877 945 || 911 497 || 945 049 || align="left" | [[Анталья (ил)]]<br />
|-<br />
|9 || align="left" | [[Кайсери]] || 425 776 || 536 392 || 775 594 || 781 119 || 786 644 || align="left" | [[Кайсери (ил)]]<br />
|-<br />
|10 || align="left" | [[Мерсин]] || 481 459 || 633 691 || 692 300 || 696 518 || 700 736 || align="left" | [[Мерсин (ил)]]<br />
|-<br />
|11|| align="left" | [[Эскишехир]] || 413 082 || 482 793 || 581 408 || 599 796 || 618 184 || align="left" | [[Эскишехир (ил)]]<br />
|-<br />
|12|| align="left" | [[Диярбакыр]] || 373 810 || 545 963 || 613 332 || 613 821 || 614 310 || align="left" | [[Диярбакыр (ил)]]<br />
|-<br />
|13 || align="left" | [[Денизли]] || 237 918 || 357 557 || 465 947 || 479 381 || 492 815 || align="left" | [[Денизли (ил)]]<br />
|-<br />
|14 || align="left" | [[Шанлыурфа]] || 276 528 || 385 588 || 472 238 || 468 993 || 465 748 || align="left" | [[Шанлыурфа (ил)]]<br />
|-<br />
|15 || align="left" | [[Самсун]] || 322 982 || 388 509 || 459 781 || 461 640 || 463 499 || align="left" | [[Самсун (ил)]]<br />
|-<br />
|16 || align="left" | [[Эсеньюрт]] || 70 280 || 148 981 || 335 316 || 373 017 || 410 718 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|17 || align="left" | [[Малатья]] || 270 412 || 381 081 || 419 212 || 411 181 || 403 150 || align="left" | [[Малатья (ил)]]<br />
|-<br />
|18 || align="left" | [[Адапазары]] || 272 039 || 283 752 || 382 226 || 390 624 || 399 022 || align="left" | [[Сакарья (ил)]]<br />
|-<br />
|19 || align="left" | [[Кахраманмараш]] || 228 129 || 326 198 || 380 805 || 385 672 || 390 539 || align="left" | [[Кахраманмараш (ил)]]<br />
|-<br />
|20 || align="left" | [[Эрзерум]] || 242 391 || 361 235 || 361 160 || 359 752 || 358 344 || align="left" | [[Эрзурум (ил)]]<br />
|-<br />
|21 || align="left" | [[Ван]] || 155 623 || 284 464 || 331 986 || 342 139 || 352 292 || align="left" | [[Ван (ил)]]<br />
|-<br />
|22 || align="left" | [[Элязыг]] || 204 603 || 266 495 || 319 381 || 312 584 || 305 787 || align="left" | [[Элязыг (ил)]]<br />
|-<br />
|23 || align="left" | [[Батман (қала)|Батман]] || 147 347 || 246 678 || 293 024 || 298 342 || 303 660 || align="left" | [[Батман (ил)]]<br />
|-<br />
|24 || align="left" | [[Султанбейли]] || 82 298 || 175 700 || 272 758 || 282 026 || 291 294 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|25 || align="left" | [[Измит]] || 190 741 || 195 699 || 285 470 || 287 970 || 290 470 || align="left" | [[Коджаэли (ил)]]<br />
|-<br />
|26 || align="left" | [[Сивас]] || 223 115 || 251 776 || 294 402 || 288 693 || 282 984 || align="left" | [[Сивас (ил)]]<br />
|-<br />
|27 || align="left" | [[Гебзе]] || 159 116 || 253 487 || 270 614 || 274 271 || 277 928 || align="left" | [[Коджаэли (ил)]]<br />
|-<br />
|28 || align="left" | [[Маниса]] || 158 928 || 214 949 || 281 890 || 278 967 || 276 044 || align="left" | [[Маниса (ил)]]<br />
|-<br />
|29 || align="left" | [[Балыкесир]] || 170 589 || 215 436 || 241 404 || 247 072 || 252 740 || align="left" | [[Балыкесир (ил)]]<br />
|-<br />
|30 || align="left" | [[Санджактепе]] || 46 013 || 144 351 || 223 755 || 227 602 || 231 449 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|31 || align="left" | [[Тарсус]] || 187 508 || 216 382 || 229 921 || 228 471 || 227 021 || align="left" | [[Мерсин (ил)]]<br />
|-<br />
|32 || align="left" | [[Трабзон]] || 161 886 || 214 949 || 230 693 || 220 860 || 211 027 || align="left" | [[Трабзон (ил)]]<br />
|-<br />
|33 || align="left" | [[Чорум]] || 116 810 || 161 321 || 202 322 || 206 572 || 210 822 || align="left" | [[Чорум (ил)]]<br />
|-<br />
|34 || align="left" | [[Чорлу]] || 74 681 || 141 525 || 190 792 || 200 577 || 210 362 || align="left" | [[Текирдаг (ил)]]<br />
|-<br />
|35 || align="left" | [[Каяпынар]] || 10 958 || 68 150 || 166 905 || 185 626 || 204 347 || align="left" | [[Диярбакыр (ил)]]<br />
|-<br />
|36 || align="left" | [[Османие]] || 122 307 || 173 977 || 180 477 || 189 112 || 197 747 || align="left" | [[Османие (ил)]]<br />
|-<br />
|37 || align="left" | [[Адыяман]] || 100 045 || 178 538 || 191 627 || 193 250 || 194 873 || align="left" | [[Адыяман (ил)]]<br />
|-<br />
|38 || align="left" | [[Кютахья]] || 130 944 || 166 665 || 212 934 || 202 118 || 191 302 || align="left" | [[Кютахья (ил)]]<br />
|-<br />
|39 || align="left" | [[Кырыккале]] || 185 431 || 205 078 || 193 526 || 192 341 || 191 156 || align="left" | [[Кырыккале (ил)]]<br />
|-<br />
|40 || align="left" | [[Антакья]] || 123 871 || 144 910 || 186 243 || 188 310 || 190 377 || align="left" | [[Хатай (ил)|Хатай]]<br />
|-<br />
|41 || align="left" | [[Бейликдюзю]] || 15 202 || 97 985 || 186 789 || 185 633 || 184 477 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|42 || align="left" | [[Бююкчекмедже]] || 54 475 || 97 615 || 144 666 || 163 140 || 181 614 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|43 || align="left" | [[Искендерун]] || 154 807 || 159 149 || 177 294 || 176 374 || 175 454 || align="left" | [[Хатай (ил)|Хатай]]<br />
|-<br />
|44 || align="left" | [[Айдын]] || 107 011 || 143 267 || 168 216 || 171 242 || 174 268 || align="left" | [[Айдын (ил)]]<br />
|-<br />
|45 || align="left" | [[Ұшак]] || 105 270 || 137 001 || 172 709 || 173 053 || 173 397 || align="left" | [[Ушак (ил)]]<br />
|-<br />
|46 || align="left" | [[Арнавуткёй]] || 42 749 || 98 930 || 141 143 || 156 333 || 171 523 || align="left" | [[Стамбул (ил)]]<br />
|-<br />
|47 || align="left" | [[Ақсарай]] || 90 698 || 129 949 || 153 570 || 161 323 || 169 076 || align="left" | [[Аксарай (ил)]]<br />
|-<br />
|48 || align="left" | [[Испарта]] || 112 117 || 148 496 || 184 735 || 175 815 || 166 895 || align="left" | [[Испарта (ил)]]<br />
|-<br />
|49 || align="left" | [[Афьон]] || 95 643 || 128 516 || 159 967 || 163 207 || 166 447 || align="left" | [[Афьонкарахисар (ил)]]<br />
|-<br />
|50 || align="left" | [[Инегёль]] || 73 258 || 119 710 || 154 698 || 158 575 || 162 452 || align="left" | [[Бурса (ил)]]<br />
|-<br />
|}<br />
<br />
== Туризм ==<br />
Түркияда туристік сервис өте жақсы дамыған. Елде көп теңіздік курорттар мен көз тартарлықтай орын бар. Ең әйгілі орындар. Олар: <br />
* [[Ыстамбұл]] — ({{lang-tr|Istanbul}}) - Ислам мен Византиялық мәдениет мұралары<br />
* [[Каппадокия]] — ({{lang-tr|Kappadokya}}) -Түркияның ең ғажап жер. Каппадокия бұл табиғаты мұралары қалыптасуы.<br />
* [[Эгей теңізі]] — ({{lang-tr|Ege denizi}}) - Антикалық мұралары және қираған көнегрекиялық мен римдық көне қалалар.<br />
* [[Жерорта теңізі]] — ({{lang-tr|Ak deniz}}) - Теңіздіқ курорттар Түркияның оңтүстік жағасы. <br />
және т.б<br />
<br />
== Суреттер ==<br />
<gallery><br />
|[[Мұстафа Кемал Ататүрік]]<br />
Сурет:Aya sofya.jpg|[[Айя София]] <br />
Сурет:Kocatepe Mosque Ankara.jpg|Анкара мешіті <br />
Сурет:067 Etnografya.05.2006 resize.JPG|Этнография <br />
Сурет:DolmabahceMainGate.JPG|[[Долмабахче сарайы]] <br />
Сурет:İzmir clock tower.jpg|[[Измир]] <br />
Сурет:Pamukkale00.JPG|[[Памуккале]] <br />
Сурет:Eskişehir-Aycan.jpg| Көше<br />
Сурет:Antalya falezler.jpg| [[Анталия]]<br />
Сурет:Alanya.jpg| [[Алания]] <br />
Сурет:Bluemosquefront.jpg|[[Ыстамбұл]] <br />
Сурет:Diyarbakir P1050751 20080427135832.JPG|Диярбакир <br />
Сурет:Turkishcoffee.jpg|Түрік кофе<br />
Сурет:Celsus-Bibliothek2.jpg|[[Эфес]] қаласы<br />
Сурет:Cappadocia March 2006.jpg|[[Каппадокия]] қаласы <br />
Сурет:Kappadokien002-01.jpg|Каппадокияның ландшафты<br />
Сурет:Gentile Bellini 003.jpg|[[Сұлтан Мехмет ǁ]]<br />
Сурет: Whirlingdervishes.JPG|Дәруіштер<br />
<br />
Сурет:İstanbul Üniversitesi.JPG|[[Ыстамбұл унверситеті]]<br />
</gallery><br />
<br />
== Қызықты мәліметтер ==<br />
<br />
* Түркияның бастамасымен [[ЮНЕСКО]] Әлем Мәдени мұрасы тізіміне 1982 жылдан бері Ыстамбұлдың тарихи жерлері, Сафранболу қаласы, Хаттушаш Хэт астанасы, Немрут тауы, Ксантос Летон, Дивриги Ұлы мешіті мен емханасы, Троя ежелгі қаласы, Памуккале Хиераполис, Гөреме Ұлттық саябағы мен Каппадокия алынған болатын.<ref name="test">[http://www.trtalbanian.com/trtworld/kz/newsDetail.aspx?HaberKodu=44050f41-b3ee-4b3e-a719-bd05dacee0c5&title=%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%B5%20-%20%D3%98%D0%BB%D0%B5%D0%BC%20%D0%BC%D2%B1%D1%80%D0%B0%20%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5 Қайнар көз]</ref><br />
<references /><br />
Ыстамбұл - бұл екі құрлықтың, Еуропа мен Азияның арасында орналасқан жалғыз қала. Мыңдаған жылдар бойы Ыстамбұл тарихтағы үш империяның астанасы болды. Олар: Рим, Византия және Осман империялары. Көптеген археологтар мен библеистер Нұх пайғамбардың кемесi Шығыс Түркиядағы Арарат тауында қалған деп есептейді. Әлемдегі барлық орман жаңғағының 70%-ын Түркия өндіреді. Хазіреті Мария өмірінің соңғы жылдарын Түркияда өткізді.<ref name="test">[http://travelnonstop.ru/interesnye-fakty-o-turcii/ Қайнар көз]</ref><br />
<references /><br />
*<br />
<br />
{{ТҮРКСОЙ}}<br />
{{Түркі кеңесі}}<br />
{{Үлкен жиырмалық}}<br />
{{Ислам Әріптестік Ұйымы}}<br />
{{Азия}}<br />
{{Еуропа елдері}}<br />
{{WTO}}<br />
{{Қара теңіз}}<br />
{{Жерорта теңізі}}<br />
<br />
[[Санат:Еуропа елдері]]<br />
[[Санат:Азия елдері]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%95%D1%83%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0_%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D2%93%D1%8BЕуропа одағы2016-08-27T16:59:48Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Сілтемелер */</p>
<hr />
<div>{{Еуроодақ|align=right|size=540px}}<br />
[[Сурет:EC-EU-enlargement animation.gif|thumb|250px|EO 1952 - 2007]]<br />
[[Сурет:Shield of the European Union.svg|thumb|250px|EO-ның туы]]<br />
<br />
'''Еуропа одағы''' ('''Еуроодақ''', '''ЕО''') — [[Еуропа]]ның ''Еуропалық Одақ туралы келiсiм шарты''на қол қойған 27 мемлекеттің экономикалық және саяси бірлестігі.<br />
<br />
Еуропа одағы (ЕО) — халықаралық саяси және экономикалық бірлестік. Жалпы саны 373 млн адамнан асатын халқы бар [[Еуропа]] территориясында орналасқан [[Германия]], [[Франция]], [[Италия]], [[Бельгия]], [[Нидерланд]], [[Люксембург]], [[Ұлыбритания]], [[Дания]], [[Ирландия]], [[Грекия]], [[Испания]], [[Португалия]], [[Аустрия]], [[Финляндия]], [[Швеция]] сияқты елдердің (1993) қатысуымен құрылған. Еуропа одағы еуропалық қауымдастықтың, атап айтқанда, Еуропалық көмір мен болат қорыту бірлестігінің (1951, осы ұйым Еуропа одағының құрылуына негіз қалады), Еуропалық экономикалық қауымдастықтың (1957 жылы [[Рим]] келісімшарты бойынша құрылған бұл ұйым “Ортақ рынок” деп те аталады), сондай-ақ, [[Атом энергиясы]] жөніндегі [[еуропалық қауымдастық]]тың (1957 жылы құрылған) қарым-қатынастары негізінде жұмыс істейді. Кейіннен бұл Одаққа – [[Польша]], [[Мажарстан]], [[Чехия]], [[Словакия]], [[Словения]], [[Хорватия]], [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]] елдері мүше болды. Еуропа одағы аясындағы интеграциялық ынтымақтастықтың басты мақсаттары Бірегей еуропалық актіде (1987), ''Маастрихт келісімшартында'' (1992) және ''Амстердам келісімінде'' (1997) көрсетіліп айқындалған. Соңғы жылдары Еуропа одағы мынадай бағыттарда: ортақ рыноктан экономикалық және валюталық одаққа өту; кең өрістілік стратегиясын жүзеге асыру; бірегей сыртқы саясат пен қауіпсіздік саласында тұтастық ахуалын қалыптастыру; [[Жерорта теңіз]]і жағалауындағы, [[Азия]], [[Латын Америкасы]], [[Африка]] құрлығындағы аймақтық саясатты жандандыру; әлеуметтік саладағы үйлесімділікті одан әрі арттырып, құқық қорғау және ішкі тәртіпті сақтау ісіне әріптестік байланыстарды өрістету мұратына қызмет етіп келеді. 1999 жылдың бірінші қаңтарынан бастап (алғашқы кезекте он бір мемлекет: [[Аустрия]], [[Бельгия]], [[Германия]], [[Ирландия]], [[Испания]], [[Италия]], [[Люксембург]], [[Нидерланд]], [[Португалия]], [[Финляндия]], [[Франция]]) есеп айырысу операциялары үшін тепе-теңдік қасиеті бекіндірілген бірегей еуро (1996 жылға дейін ЭКЮ) валютасын енгізді. 2002 жылдан бастап қолма-қол төлемдерге арналған тиындар мен банкноттар айналымға қосылмақшы. Еуропа одағының жалпы органдары қатарына [[Еуропалық комиссия]], [[Еуропалық парламент]], Еуропалық Одақтың Кеңесі, [[Еуропалық сот]], [[Аудиторлар палатасы]], т.б. жатады.<br />
Еуропалық Одақ әлемдегі ең ірі сауда қауымдастығы болып табылады. 1995 жылдың қаңтарында Еуропалық Одақ комиссиясының штаб-пәтері орналасқан [[Брюссель]] қаласында [[Қазақстан Республикасы]] мен Еуропалық Одақ және оның мүше мемлекеттерінің арасында серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды.<br />
Жаңа тәуелсіз мемлекеттерге, оның ішінде [[Қазақстан]]ға Еуропа одағы ТАСИС бағдарламасы шеңберінде үлкен көмек көрсетіп отыр. Бұл бағдарлама 1991 жылдан бастап орындалуда.<br />
<br />
=== Дамуы ===<br />
<br />
Федералдандыру Еуропалық қауымдастықтың және Одақтың дамуының бүгінгі күнге дейінгі дамуының басты үрдісі болып отыр:<br />
* ЕО-ың ішкі бірыңғай нарығы қалыптасқан жалпы нарықты құру, яғни, "осы Келісім ережелеріне сәйкес тауар, қызмет және капитал айналымы еркін жүргізілетін ішкі шекарасыз кеңістік" орнату (Еуропалық Қауымдастық құру жөніндегі Келісімнің 4-бабы);<br />
* Экономикалық және валюталық одақ орнату. Оның негізі ЕО бірыңғай ақша бірлігінің - еуроның (бұл процеске әзірше өз үлттық валюталарын айналымда қолданатын ¥лыбритания, Дания және Швеция, сондай-ақ ЕО-ның 10 жаңа мүше-мемлекеті қосылған жоқ) енгізілуі;<br />
* Шенген кеңістігін құру және осы Шенген келісімінің негізінде шетелдіктерге бірыңғай визаны енгізу;<br />
* Еуропалық Одақ институттарының әртүрлі салаларда ортақ саясат жүргізуі: ЕО-ның ортақ аграрлық сая¬сатын, бәсекелестік саясатын, көші-қон, көлік, экологиялық және т.б. саясаттарын жүргізу;<br />
* Еуропа одағы қүқын - мүше- мемлекеттердің, заңды түлғалардың және қарапайым азаматтардың қатысуымен қоғамдық қатынастардың маңызды салаларын реттейтін өзіндік қүқық жүйесін қалыптастыру;<br />
* Tұрақты, құқықтық байланысы ретінде Одақтың азаматтық институтын құру;<br />
* Одақ азаматтарының негізгі қүқықтық ережелері бекітілген жаңа кешенді дерек көзі - 2000 жылы қабылданған Еуропалық Одақтың негізгі қүқықтар жөніндегі Хартиясы.<br />
XXI ғасырдын басында Еуропа одағы қайта қүрулардың жаңа кезеңіне өтті, оның мақсаты - үйымды тиімді қызмет ету жолын қалыптастыру және демократияландыра түсу. 2002 жылы "Одақтың болашағы жөнінде Конвент" шақырылды. 2004 жылы Конвент Еуропа Одағының Конституциясын жасады.<br />
<br />
=== Еуропа одағының әлеуметтік саясаты ===<br />
<br />
'''Еуропа одағытың әлеуметтік саясаты''' - Еуропалық Одақ елдерінде әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесі. Қазіргі әлемдегі әлеуметтік саясаттың дамуының ғаламдық үрдістері ең алдымен, аймақтық деңгейде қалыптасуда. Осы орайда едәуір ілгері кеткен, үлгі боларлықтай әлеуметтік жағдайлар туғызып отырған [[Еуропа]] аймағы, мүндағы әлеуметтік саясаттың ең басты үйымдастырушы әрі бірыңғайландырушы факторы - үздіксіз ықпалдасушы халықаралық бірлестік - Еуропа Одағы.<br />
Еуропа Одағы елдерінде қазіргі кезде бүгінгі әлемдегі ең жетілген әлеу¬меттік қамту жүйесі орныққан, оның негізі XX ғасырдың алғашқы жартысында қаланды. 1957 жылы Еуропалық экономикалық қауымдастық қүра отырып, мүше-мемлекеттер келісім-шартта "жүмысшылардың еңбек жағдайын, өмірлік стандарттарын жақсартуға жәрдем көрсету" туралы ортақ келісімді бекітті.<br />
Әлеуметтік жүйені үйлестіру тек шаруашылық саладағы шаралардың нәтижесі бола қоймайды. Экономикалық іс-шаралармен қатар, әлеуметтік саланы реттеу жүмыстары жасалуы керек. Осылайша, экономикалық іс- қимылдың әртүрлі қырларын жалпы реттеу саясатымен қатар, ЕО қүзырына кіретін элементтердің қүрамдас бөлігі "жүмыспен қамтамасыз ету саясаты" ( ЕО жөніндегі Келісімнің 3-бабы), сондай-ақ "денсаулық сақтау саласындағы саясат" (ЕО жөніндегі Келісімнің 3-бабы) үстанды.<br />
ЕО-ның әлеуметтік саласында үйлестірілген саясат жүргізудің маңыздылығы екі өзара байланысты себептің салдары. Ол ортақ нарықтың әлеуметтік мақсаттары және ЕО қызметінің барлық бағыттарында "өз міндеті ретінде Қауымдастық шеңберінде жүмыспен қамтамасыз ету және әлеуметтік қорғауды, әиелдер мен ерлердщ тең қүқықтылығы, өмір сүру деңгейі мен сапасын көтеруді белгілеуімен" негізделеді (ЕО жөніндегі Келісімнің 2-бабы).<br />
ЕО жүргізіп отырған әлеуметтік саясаттың қүқықтық негізі "Қауымдастық саясаты" қүрылтай келісімінің 3-бөлімінің тараулар мен тармақтарының ережелері болып табылады. Әлеуметтік саясат саласында ЕО өкілеттігінің қайнар көздері: ЕО жөніндегі Келісімнің VIII тараудың "[[Жүмыспен қамту]]" бөлімі, XI тараудың екі бөлімі - 1 бөлім "[[Әлеуметтік ережелер]]" және 2 бөлім "[[Еуропалық әлеуметтік қор]]", сондай-ақ XIII бөлім - "[[Денсаулық сақтау]]".<br />
<br />
ЕО-ның ортақ әлеуметтік саясатын жүргізуде жеке адамның әлеуметтік қүқықтарына арналған бірнеше қүжаттар аса маңызды:<br />
* Еуропалық әлеуметтік хартия, 1961 жылы [[Еуропа Кеңесі]]нің қамқорлығымен қол қойылып, 1996 жылында қайта қаралған;<br />
* 1989 жылы еңбекшілердің негізгі әлеуметтік қүқықтары туралы [[Қауымдастық Хартиясы]];<br />
* 2000 жылы ЕО-ның негізгі қүқықтар жөніндегі Хартиясы.<br />
<br />
Қауымдастықтың әлеуметтік саясатын қалыптастыруда 1992 жылда әлеуметтік саясат жөніндегі Келісімнің тарихи маңызы зор. Маастрихт Келісімінен кейін ықпалдасудың жаңа айналымына өткен ЕО елдері әлеуметтік саладағы институттардың өкілеттігін кеңейту қажеттігі туралы уағдаласты.<br />
1997 жылы Амстердам келісімі әлеуметтік саясат жөніндегі Келісімнің барлық негізгі ережелерін ЕО жөніндегі Келісімнің сәйкес баптарының қүрамына біріктірді. Келісім 1992 жыл күшін жойды.<br />
ЕО жөніндегі Келісімге сәйкес Еуропалық қауымдастықтың әлеуметтік саясатының мақсаттары: жүмыспен қамту, өмір сүру мен еңбек жағдайын жақсартуға жәрдемдесуді өзара үйлестіру, сондай-ақ кәсіпкерлер мен еңбекшілер арасындағы диалог, нақтылы әлеуметтік қорғау, кедейленумен күрес, жүмыспен қамтудың жоғары дәрежелі жағдайына қолайлылық туғызу.<br />
<br />
=== Еуропа одағы институттары ===<br />
<br />
'''Еуропа одағы институттары''' - Еуропалық Одақтың негізгі міндеттерін жүзеге асырушы қүзырлы органдар. Еуропалық Одақ Институттары бір мезгілде Еуропалық қауымдастықтың әрқайсысының: Еуропалық қауымдастықтың, Еуропалық көмір және болат бірлестігі, Атом энергиясы бойынша Еуропалық Қауымдастық институттары ретінде де қызмет етеді. Осылайша, "Еуропалық Одақ институты" және "Еуропалық қауымдастық институты" ұғымдары синонимдер болып табылады. Еуропалық Одақ институттарына: [[Еуропалық Кеңес]], [[Еуропалық Парламент]], [[Еуропалық комиссия]], [[Еуропалық Сот]], [[Еуропалық санақ палатасы]], [[Экономикалық және әлеуметтік комитет]], [[Аймақтар комитеті]], [[Еуропалық орталық банк]], [[Еуропалық инвестициялық банк]], [[Еуропа одағы омбудсманы]], [[Еуропол]] жатады.<br />
<br />
=== Еуропа одағы құқы ===<br />
<br />
'''Еуропа одағы құқы''' — [EULaw; European Union Law] — Еуропалық қауымдастық пен Еуропалық Одақ шеңберіндегі еуропалық ықпалдасудың дамуы негізінде пайда болған ерекше қүқықтық феномен. Еуропа одағы қүқы халықаралық қүқық пен мемлекетшілік қүқықтың түйіскен жерінен пайда болған ерекше қүқық тәртібі. Еуропа одағы қүқының автономдығы Еуропалық қауымдастықтар Сотының бірқатар шешімдерімен бекітілген. "Еуропалық Одақ қүқы" үғымы 1990-шы жылдардың басында Еуро- одақтың пайда болуымен қатар қолданыла бастады.<br />
<br />
=== Еуропалық ықпалдастық ===<br />
'''Еуропалық ықпалдастық''' - Еуропаның бірлесуін мақсат тұтатын қүрылымдық және саяси процесс. Оның идеологиялық негізі - Еуропаның (континент немесе нақтылы географиялық аймақ ретінде емес, саяси-мәдени үғым ретінде) саяси біртүтастығы [[Рим империясы]]нан, ал, діни тұтастығы - IV ғасырдың б.д.д. христиандықтың осы империяда қоғамдық-саяси күшке айналуынан бері орныққан деген сенім болып табылады. Ӏс жүзінде V ғысырдың Батыс Рим империясы жойылғанынан кейін аумағы бірте-берте тарылып, 1453 жылы оның астанасы - Константинополь - османдықтардың иелігіне өтіп, жоқ болып кеткенінше, империялық бірліктің "қүдіреттілігі" [[Византия]]да (Шығыс Рим империясы) сақталды.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref><br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
<br />
== Сілтемелер ==<br />
Қазақ энциклопедиясы<br />
<br />
{{wikify}}<br />
{{Үлкен жиырмалық}}<br />
{{G8}}<br />
<br />
[[Санат:Саясат]]<br />
[[Санат:Еуропа]]<br />
[[Санат:Халықаралық ұйымдар]]<br />
[[Санат:Еуропа одағы]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%96%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%BD_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96Жапон тілі2016-08-26T17:57:33Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Тілдер<br />
|түсі = алтай<br />
|аты = Жапон тілі<br />
|өз атауы = 日本語<br />
|айтылуы =<br />
|елдер = [[Жапония]], [[Гуам]], [[Тайвань]], [[КХДР]], [[Оңтүстік Корея]], [[Перу]], [[Австралия]]<br />
|аймақтар = <br />
|ресми тіл = <br />
|реттейтін мекеме = <br />
|сөйлеушілер саны = 140 млн<br />
|рейтинг = 9<br />
|күйі = <br />
|жойылды = <br />
|санаты = Еуразия тілдері<br />
|классификация = <br />
[[Жапон-рюкю тілдері]]<br />
|жазу = [[канжи]], [[кана]]<br />
|МЕСТ 7.75–97 = <br />
|ISO1 = ja<br />
|ISO2 = jpn<br />
|ISO3 = jpn<br />
}}<br />
[[File:Nihongo.svg|right|thumb|100px|<center>日本語 <br /><br />
(Жапон тілі)</center>]]<br />
'''Жапон тілі''' ({{lang-ja|日本語}}, にほんご, にっぽんご, {{audio|ja-nihongo.ogg|''[нихоңго, ниппоңго]''}}) — [[жапондар|жапон]] халқының тілі. [[Жапония]]ның ресми тілі. Бұл тілде 130 миллионнан астам адам сөйлейді<ref>{{cite web|url=http://www.nvtc.gov/lotw/months/march/Japanese.html|title= Japanese|publisher = Languages of the World}}</ref>.<br />
<br />
Жапон тілі – өзге тілдердің арасында даулы жүйелік жағдайлармен ерекшеленетін Жапонияның мемлекеттік тілі. Бұл тілді еркін меңгерушілер саны – 140 млн астам болса , 125 млн адамның ана тілі болып табылады. ( әлемде 9-шы орында). Жапон тілі екі атауда қолданылады. Атап айтқанда, әлемдегі өзге елдердің контекстерінде, шет елдіктерге жапон тілін үйретерде, «ниханго» атауы қолданылады, яғни ол сөзбе-сөз аударғанда «жапон тілі» деген мағынаны білдіреді. Алайда, ұлттық мәдениеттің бір бөлшегі ретінде, Жапониядағы оқу құралы ретінде, сондай-ақ, мемлекеттік және ана тіл ретінде, әдетте, ол «кокуго» деп аталады, яғни «мемлекеттік тіл» немесе «ұлттық тіл» дегенді білдіреді.<br />
<br />
== Әлемде таралуы ==<br />
Жапон тілінде сөйлеушілердің көп бөлігі Жапон аралдарын мекендейді. Бұл тіл кезінде Жапон мемлекеті жаулап алған кей аймақтарда да ([[Корея]], [[Тайвань]], [[Қытай]]дың кейбір жерлері) қолданысқа ие. Сондай-ақ , Солтүстік және Оңтүстік Америка елдері мен АҚШ-тың кейбір штаттарындағы ([[Калифорния]] , [[Гавай аралдары]], [[Бразилия]], [[Перу]]) жапон эммигранттары қолданатын тіл.<br />
<br />
== Классификациясы ==<br />
Жапон тілінің генетикалық байланыстары әлі толық анықталмаған. Жапон тілі оңаша тіл ( изолированный) ретінде қарастырылады. Жапон тілін алтай тілдер семьясындағы пуескі тобына ( оның ішіне корей пуескісі, ежелгі және қазіргі корей тілдері жатады), сондай-ақ австронезиялық тілдер тобына жатқызатын әр түрлі гепотезалар бар. Жапон тілінің грамматикалық құрылымы корей тілінің грамматикалық құрылымына жақын. Көне жапон тілінде Когурё тілінің ( Солтүстік Корея аумағындағы ежелгі княздық) көптеген сөздері және пуескілік тілдің кейбір сөздері көрініс тапқан.<br />
<br />
Жапон тілінің лексикасы австролезиялық және алтай тілдер тобының лексикасымен ұқсас болып келеді. Әсіресе, мұндай ұқсастық алтай тілдер семьясындағы пуеско тобынан ерекше байқалады. Жапон тілі, корей тілі сияқты, қытай лексикасының қатты ықпалына ұшыраған. Десек те, лексикасына қатты ықпал еткенімен, грамматикаға әсерін тигізбеген. Сондықтан, жапон тілін сино-тибеттік топқа жатқызбаймыз.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
Жапон тілінің шығу тарихы даулы сұрақтардың бірі болып табылады. Ең көп тараған болжам, ол, азия континентінен шыққан, тілдері австроазияттардың (Тайваньдағы аборегендердермен туыстас) ықпалына ұшыраған алтайлықтар (пуескі тайпалары) Жапон аралдарын жаулап алғаннан кейін тіл ретінде пайда болуын айғақтайды. Археологтардың көзқарасы бойынша, бұл кезде Яйон (б.з.б. ІІІ ғ) мәдениеті ақырын-ақырын ескі жергілікті мәдениет- Джомон мәдениетін ығыстырып шығарған. Алайда, жапон ұлтының нақты пайда болған мерзімін айту қиын. Себебі, жапондықтарда қытайлық иероглифтер енгізілгенге дейін жазу мүлде болмағандықтан, олардың тарихи дамуын айғақтайтын құжаттар сақталмаған. Жапон ұлтының пайда болуы б.з.б. ІІІ ғасырда жапон тайпалары Ямато тайпаларына бағынышты болған дәуірден бастау алады делінсе, қытай деректерінде жапон ұлтының шығу тарихын одан әрідегі уақытқа жатқызады. Шамамен б.з.б. VІ ғасырда қытай мәдениетінің белсенді енгізілуі нәтижиесінде жапон басшыларының Қытай және ежелгі корей мемлекеті Пекчемен дипломатиялық қатынастардың нәтижиесінде , Жапония экспорттың орталығына айналды. Мемлекеттік құрылымның, мәдениеттің, өнердің, буддизмнің келуімен, Жапонияда жазу пайда болды. «Коджики» және «Нихон Секи» – жапон әдебиетіндегі тұңғыш үлкен туынды болды. Осы мезетте, жапон тіліне қытай тілінің көптеген сөздері енеді. Бұл күнде, жапон тіліндегі сөздік қордың 40%-ы қытай тілінің кірме сөздері. Алайда, қытай жазбасының енуі кейбір жайсыз мәселелердің шығуына түрткі болады. Яғни, бұл жерде, екпіндегі айырмашылықтар, екі тілдегі морфология мен синтаксистегі тондардың қолданылуындағы айырмашылықтар, тағы да сол сияқты көптеген жайттар қиындық туғызды. VII ғасырдан бастап қытай иероглифтері жапон тілінің форматы негізінде яғни жапон тілінің морфологиялық және синтаксистік ерекшеліетердің негізінде құрастырылды. Басында буын әліппесінің қызметін атқаратын, іріктелген қытай иероглифтері – манъёгана қолданылған болатын. Жапон әліпиін құрастыру нәтижиесінде , катакана және хирагана атты жапон буын әліпиі ( Еуропалық мемлекеттердің әліпиінің негізінде) құрастырылған болатын. Қытай иероглифтерінің негізінде буддалық монах қазіргі катакананың протатипін жасады. Ал VIIІ ғасырда киоттардың дворян тегінен шыққан – Хейан атты ханым поэма, новелла, күнделік жазу үшін, екінші буын әліпиі – хирагананы ойлап табады. Бұл екі әліпидің өзгертілген түрлері қазіргі жапон тілінде де қолданылады. ХІІ ғасырда катакана, хирагана және иероглифтермен жазылған «Хейке Моноготари» атты эпостың негізінде жапон жазбасы құрастырылды.<br />
<br />
Жапон ауыз әдебиеті мынадай кезеңдерден тұрады: ежелгі (б.з.б VIII ғасыр), классикалық жапон тілі ( ІХ–ХІ ғасыр), орта ғасырлардағы (ХІІІ–ХVІ ғасыр) және қазіргі (ХVІІ ғасырдан бүгінгі күнге дейін). Дәйекті өзгерістерге фонетика ұшыраған, яғни алғашындағы 8 дауыстылардан, қазіргі жапон тілінде 5 дауысты қалды. Өзгерістер лексика мен морфология саласында да байқалды. Ал синтаксистік ерекшеліктер сол күйінде қалған болатын.<br />
<br />
== Жапон тілінің диалектілері ==<br />
Жапонияда ежелден диалектілердің мол көлемі кездескен. VI ғасырдағы басты диалекттердің бірі – Хейан Кё (киот) диалектісі болса, ХІІ ғасырдағы негізгі диалект – камакура диалектісі болды.Бұл уақытта мемлекетте әскери билік орнаған болатын. Сол уақыттан бері осы диалект жапон тілінің негізгі диалектісі болды. Қазіргі таңда, Жапонияның географиялық орнының ерекшеліктеріне ( биік қырлардың , оңашаланған аралдардың болуына ) байланысты бұл жерде диалектілердің оннан астам түрлері кездеседі. Олар сөздік қор, морфология, одағай, шылау, қыстырма сөздердің қолданылуымен, олардың айтылу ерекшелітері бойынша ерекшеленді. Қолданылуы жағынан кең өріс алған диалектілердің ішінде кансай-бен (関西弁), тохоку-бен[en] (東北弁) және канто-бен[en] (関東弁), сияқтыларды атауға болады. Шалғай жерлерде тұратын адамдар бір ұлттың өкілі болғанымен, көбінесе бір-бірінің диалектілерін түсінбейді. Әсіресе, Жапонияның оңтүстік аймақтары ( Рюкю аралдары) мен Жапонияның солтүстік аймақтары арасында тілдік ерекшеліктердің айырмашылықтары қатты байқалады. Жалпы, территориялық аймақ бойынша батыс және шығыс болып бөлінеді. Токиялық диалектінің негізінде «ортақ тіл» құрастырылған болатын. 1886 жылдан бастап стандартталған диалект, пән ретінде,оқу бағдарламасына енген болатын.<br />
<br />
== Жапониядағы тіл білімі ==<br />
Жапония – лингвистикасына тарихтың түрлі кезеңдерінде Қытай, Үнді, Европа елдері тіл білімдерінің ықпалы болғанымен, өзінің ұлттық сипаиын сақтап қалған бірден-бір ел. Жапон тіл білімі тарихының 2 дәуірі бар: ХІХ ғасырдың біірінші жартысына дейін және ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бергі дәуір. Алғашқы дәуірде лингвистика поэтика мен филологияның құрамында болып, Үндістан, Қытай лингвистикаларының ықпалында болды. Еуропаның әсері екінші дәуірден басталды.<br />
<br />
І дәуірдің үш кезеңі бар. 1-кезеңде (VІІІ–Хғғ.), жапон жазуының ерте кезідінде тілді зеттеу жоққа тән, 2-кезеңде ұлттық қана жазуы қалыптасып, иероглифика жапон тілі заңдылықтарына икемделінді. Үнді, Қытайдың лингвистикалық идеялары ене бастады. 3-кезең Х ғасырдың соңынан басталып, ХVІІ ғасырдың аяғына дейінгі мерзімді қамтиды. Бұл кезеңде: 1) көне жапон жазба ескерткіштеріне комментарий жасау үшін тіл зерттеле бастады, 2) лексиканы семантикалық, этимиологиялық сипатта қарастырды, 3) комментаторлар тарихи орфографиямен айналысады, 4) өлең құрылысын талдау мақсатында поэтика, ол үшін тілдік бірліктерді алғаш рет жіктеу қолға алынды.<br />
<br />
Жапонның алғашқы ескерткіштері «Коджики», «Нихон- секи» VІІІ ғасырдың басында жапон тілінде қытай иероглифтерімен жазылған. Ол жазуды « камбун» деп атаған. Қытай, жапон тілдерінің құрылысы сәйкес келмегендіктен, жазуға да өзгерістер енгізу қажеттілігі келіп шығады. Сондықтан да «Кана» («уақытша атау») жазуына, хирагана (жазықтық қана) , катакана (қабырғалық қана) деген қосымша түрлері енгізілді. VІІІ–ІХ ғасырларда жапонның буындық (силлабикалық) жазуы қалыптасты.<br />
<br />
VІІІ ғасырдағы «Фудоки атты ескерткіш алғашқы этимиологиялық ізденіс болып табылады, себебі онда 100-ден астам географиялық атаудың түп-төркіні қарастырылған.<br />
ІХ ғасырдың аяғында құрастырылған « Шин сенджике» (898–901ж.ж.) сөздігінде иероглифтердің (камбундардың) мағыналары мен жапон тіліндегі дыбысталуы түсіндіріледі. І кезеңнің соңы, жаңа кезеңнің басы болды. Комментаторлық әдебиеттер, фонетикалық кестелер (гюджуон) құрастырылды. Х–ХІ ғасырда комментаторлар алдында «Маньещу», «Кокин-шу» деген ескерткіштерің тілін, лексикасын түсіндіру міндеті тұрды. Негізінен 3 тәсіл қолданылды:<br />
*Сөздің мағынасы контекстарқылы анықталады;<br />
*Жоғалған сөздердің «ізін» диалектілерден іздегендіктен, диалектілік құбылыстарға деген қызығушылық артты;<br />
*Тілдегі көне әдебиеттермен сол кездегі тілдің лексикасының байланысын іздеді.<br />
Осы кезеңде жапон лингвистері дыбыстық ауысу процесінің заңдарын, яғни дауыстылар мен дауыссыздардың тарихи ауысуын зерттеді.<br />
Жапон әдеби тілінің алғашқы орфографиялық нормаларын зерттеген ғалым Фудживар Тейк (1162–1291) болды.<br />
<br />
Сөздердің лексикалық –тақырыптық топтарға бөліп қарастыру ХІІІ ғасырдың 60-жылдарынан басталады. Оның авторы –Фудживар Ик.<br />
ХVІ– ХVІІ ғасырлар жапон тіл білімі үшін, зерттеушілердің айтуынша, тоқырауда болып, бұрыңғыларды қайталаумен болды. Оның есесіне ХҮІІ ғасыр басында Жапонияға португалиялық миссионер Ж. Родригес кккеліп, жапон тілінің тұңғыш жалпы грамматикасын жазды.<br />
Фуджитани Нариакира (ХVІІғ) етістікті сын есімнен ерекшелеп, етістікті 9 формаға бөліп талдады.<br />
Жапон тілінің жапон жазған алғашқы грамматикасы «Гогана- шинсе» 1883 жылы жазылдды, оның авторы Цурумине Шингенобу.<br />
<br />
Жапон тіліндегі сыпайы сөйлесудің негізгі санаттары. Сыпайы сөз. Ізетті сөз, Ибалы сөз. Жапон мәдениетіндегі сыпайылық тұрғысы.<br />
Жапонтану — Жапонияны зерттейтін ғылымдар жиынтығы, жапонтану тіл білімі жапон тілін зерттеумен шұғылданады. Жапонияда тілдік ұғым туралы түсініктер 8 ғасырда қытай иероглифтерімен жазылған көне ескерткіштерді зерттеуден басталады. 9 ғасырдың бастап буын жазуының ұлттық жүйесі – кана қалыптасқан, 11 ғасырда үнділердің әсерімен кананын фонетикалық жүйені білдіретін әліпбиі – годзюон пайда болған. 11– 12 ғ. көне мәтіндерді түсіндіру жұмысы жүргізілген.<br />
<br />
17ғ. Кейчу 8 ғасырдағы фонетикалық жүйеге сүйеніп, тарихи орфографияны жасаған. 18 ғ. 2-жартысымен 19 ғ. 1-жартысында жапон тілдік дәстүрі қарқынды дамыды. Н.Мотоори, Н. Фуджитани, Г. Тодзе т. б. көне жазулар мен фонетиканы зерттеуді жалғастырады, сөз таптарынын классификациясын жасады.<br />
<br />
19 ғ. бастап Жапонтануға Еуропа тіл білімі ықпал ете бастады. 20 ғ. 1-жартысында Жапонияда бір катартеориялық енбектер жарық көрді. Е. Ямада психологиялық мектеп идеясын дамытты; Д. Мацушита грамматикалық соны концепция ұсынды; Ф. де Соссюр идеяларын дамытқан С. Хашимото еңбектері Жапонтануға зор ықпал етті т. б. Еуропалықтардың жапон тілімен таныстығы 16 ғ. соңында басталды. Америкалық дескриптивтік әдістің өкілі Б. Блок Жапонтануда жана кезенді бастады, ол жапон тілінін фонологиясы мен грамматикасын дәстүрлі зерттеуден бас тартып, дескриптивтік әдісті қолданды.<br />
<br />
== Түсініктемелер ==<br />
{{reflist}}<br />
<br />
[[Санат:Алфавит бойынша тілдер мен диалекттер]]<br />
[[Санат:Жапония]]<br />
[[Санат:Тілдер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%96%D0%B5%D2%A3%D1%96%D1%81_%D0%9A%D3%99%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D2%B1%D0%BB%D1%8B_%D0%9D%D2%B1%D1%80%D0%BB%D1%8B%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2Жеңіс Кәкенұлы Нұрлыбаев2016-08-25T09:41:47Z<p>Мұхамеджан Амангелді: clean up, replaced: ҚР → ҚР using AWB</p>
<hr />
<div>'''Нұрлыбаев Жеңіс Кәкенұлы''' ( 09.05.1965, [[Қарабұлақ ауылдық округі (Ақтоғай ауданы)|Қарабұлақ ауылы]], [[Алматы облысы]]) — қазақ суретшісі, кескіндемеші, график, мәдениетті қолдау Жылы эмблемасының авторы (2000 ж.), публицист, [[Қазақстан|ҚР]] мәдениет қайраткері, Президент стипендиясының иегері (2010 ж.)<br />
<br />
<table class="infobox vcard" style="width:22em; font-size:90%; text-align:center;"><br />
<tr><br />
<th colspan="2" style="text-align:center; font-size:larger;" class="fn">Нұрлыбаев Жеңіс Кәкенұлы</th><br />
</tr><br />
<td colspan="2" style="text-align:center; font-size:100%;border-bottom: 1px solid #C0C0C0;"><br />
<td><br />
<tr><br />
<th colspan="2" style="text-align:right; class="fn"> </th><br />
</tr><br />
<tr><br />
<th>Туған күні</th> <br />
<td>9 мамыр 1965 жыл,<br />
Қарабұлақ ауылы ([[Алматы облысы]])</td><br />
</tr><br />
<tr><br />
<th>Білімі</th> <br />
<td>ҚазПИ (1982—1989)</td><br />
</tr><br />
<tr><br />
<th>Жанр</th> <br />
<td>живопись, графика, компьютерлік графика, карикатура</td><br />
</tr><br />
<tr><br />
<tr><br />
<th>Стиль</th> <br />
<td>реализм</td><br />
</tr><br />
<tr><br />
<th>Жетістіктер</th> <br />
<td>ҚР мәдени қайраткері, Президент стипендиясының иегері (2010 ж.)</td><br />
</tr><br />
<tr><br />
<th>Сайт</th> <br />
<td>http://www.kakenuly.kz</td><br />
</tr><br />
</table><br />
<br />
<br />
== Өмірбаяны ==<br />
<p align="left">1965 жылы, [[Мамырдың 9|9 мамыр]] күні Қарабұлақ ауылында (Алматы облысы) дүниеге келген. Жеңіс балалық шағынан бастап суретші болуды армандады. Оның мектептегі сүйікті пәні сурет және сызу сабағы болды. 1982 жылы Жалаңаш орта мектебін үздік бітірді.<br />
<br />
<p align="left">1982 - 1989 жылдар арасында ҚазПИ-дің көркем сурет факультетінде оқыды (қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті).<br />
<br />
<p align="left">1983 - 1985 жылдар бойы [[КСРО]] қарулы күштер қатарында әскери қызмет атқарды.<br />
<br />
<p align="left">В 1989 жылы "Ақ Желкен" журналында суретші-иллюстратор ретінде жұмыс істеді.<br />
<br />
<br />
<p align="left">В 1990—1991 — "Зерде" журналының көркемдеуші редакторы.<br />
<br />
<br />
<p align="left">В 1991—1993 — "Мәдениет" журналының суретшісі.<br />
<br />
<br />
<p align="left">В 1994—2008 — "Тура Би" журналының көркемдеуші редакторы.<br />
<br />
<br />
<p align="left">С 2009 жылдан бастап — "Фолиант" баспасының суретшісі.<br />
<br />
== Шығармашылығы ==<br />
<big>'''Стиль'''</big><br />
[[Сурет:Kakenuly Nazarbaev.jpg|thumb|Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевпен Астана күнінде кездесу, 7 шілде 2007 ж.]]<br />
<br />
<p align="left">Суретші Жеңіс Кәкенұлы көрермен алдында кескіндемеші, график, кітап иллюстраторы, арт-критик, карикатурист, эмблема және медаль авторы ретінде белгілі<br />
<br />
<big>'''Жеке көрмелері:'''</big><br />
*<p align="left"> "Көңілімнің сарасы". Президент мәдени орталығы, 23 сәуір, 2003 ж.<ref>http://www.info-tses.kz/red/article.php?article=7970</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Дидар ғайып". Мемлекеттік [[Әбілхан Қастеев]] атындағы өнер мұражайы. 10 желтоқсан, 2005 ж<br />
.<ref>http://www.youtube.com/watch?v=0jDJyaG8ZZY</ref><br />
*<p align="left"> Жеке көрме. Астана қаласының Қазіргі заман өнері мұражайы. 22 желтоқсан, 2006 ж.<ref>http://www.kazpravda.kz/c/1168629973/2007-01-13</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Жеке көрме. ҚР Жоғарғы соты. 6 қараша 2007 ж.<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Жеке көрме. №53 мектеп-лицей. 16 қараша 2007 ж.<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Көлеңке ұзарғанда". "Құланшы" гаереясы, 15 сәуір 2009 ж.<ref>http://www.kazpravda.kz/c/1244152151/2009-06-05</ref><br />
*<p align="left"> "Квинтэссенция". ҚР Ұлттық академиялық кітапханасы. 1 қазан 2010 ж. *<ref>http://nabrk.kz/ru/news/2010/10/01/541/</ref><br />
<br />
<big>'''Бірлескен көрмелері:'''</big><br />
*<p align="left"> "The smell of wormwood. Fine art works exhibition of Kazakhstan painters devoted th the Independency day of the Republic of Kazakhstan". Нью-Йорк қаласы. желтоқсан, 2008 ж.<ref name="egemen.kz">http://www.egemen.kz/19871.html</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Zeitgenössische Kunst aus Kasachstan". ART CENTER BERLIN. 18 қараша, 2009 ж.<ref>http://www.art-center-berlin.de/index.php?option=com_content&view=article&id=183%3Ader-geruch-von-wermut-zeitgenoessische-kunst-aus-kasachstan-18-november-17-dezember-2009&catid=1%3Avergangen&directory=4&lang=en</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Халықаралық түркі мәдениеті мен өнерін бірлесе дамыту ұйымының (TURKSOY) XII тәжірбиелік лабораториясына орай халықаралық суретшілер көрмесі". Амасия қаласы. 3 маусым, 2009 ж.<ref name="egemen.kz"/><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Жусан иісі". "Құланшы" галереясы. 3 наурыз, 2010 ж.<ref>http://www.kazpravda.kz/c/1267557914/2010-03-03</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> "Тандем". "Ою" галереясы. 2 қараша, 2010 ж.<ref>http://art.gazeta.kz/news/?id=4581</ref><br />
<br />
<big>'''Публицистика:'''</big><br />
*<p align="left"> [[Пабло Пикассо]]<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Жұмақын Кайрамбаев<ref>http://www.egemen.kz/16613.html</ref><br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Ақтоты Смағұлова<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Нағымбек Нұрмағамбетов<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Исатай Исабаев<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Айбек Бегалин<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Шахан Маханбетов<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Ләйлә Махат<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Амандос Ақанаев<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Ғалым Смағұл<br />
<br />
<br />
*<p align="left"> Өскенбай Шұранов<br />
<br />
== Галерея ==<br />
<br />
<gallery><br />
Сурет:Kakenuly student.jpg|Студенттік кез<br />
Сурет:Kakenuly logo2000.jpg|Мәдениетті қолдау Жылының эмблемасы (2000 г.)<br />
Сурет:Kakenuly Melody.jpg|«Әуен»<br />
Сурет:Kakenuly Requiem.jpg|«Жақсы адам еді»<br />
</gallery><br />
<br />
== Сілтемелер ==<br />
<references /><br />
<br />
== Тораптар ==<br />
* [http://www.youtube.com/results?search_query=jeniskakenuly&aq=f Жеңіс Кәкенұлының youtube.com сайтындағы бейнеканалы]<br />
<br />
[[Санат:1965 жылы туғандар]]<br />
[[Санат:Алматы облысында туғандар]]<br />
[[Санат:Қазақстан суретшілері]]<br />
[[Санат:Қазақстан мәдениет қайраткерлері]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B1%D0%B5%D0%BA_%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9%D2%B1%D0%BB%D1%8B_%D0%91%D3%A9%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2Болатбек Салтайұлы Бөкенов2016-08-25T09:41:41Z<p>Мұхамеджан Амангелді: clean up, replaced: ҚР → ҚР (2) using AWB</p>
<hr />
<div>{{Infobox Biography <br />
|subject_name = Бөкенов Болатбек Салтайұлы<br />
| image_name = <br />
| image_size = <br />
| image_caption =<br />
| date_of_birth = 10.09.1962<br />
| place_of_birth = [[Оңтүстік Қазақстан облысы]]<br />
| date_of_death = <br />
| place_of_death = <br />
| occupation = <br />
| spouse = <br />
}}<br />
'''Болатбек Салтайұлы Бөкенов''' – [[Оңтүстік Қазақстан облысы]]ның [[Төле би ауданы]]ндағы [[Қаратөбе]] елді мекенінде 1962 жылы дүниеге келді. Бұл мекен [[Ақсу-Жабағылы қорығы]]на жақын жерде орналасқан.<br />
<br />
Әкесі Салтай Ұлы Отан соғысына қатысып аман-есен оралды, ұзақ жылдар мал дәрігері болды. Ол 91 жасында дүние салды. Анасы – Қоңырау гармоньда өлең айтуды ұнататын. Ал Салтайдың ағасы – Сатыбалды айтыстарға қатысатын. «Күн-Ай» деген кітапта Сатыбалды мен ақын Келменбеттің айтыстары берілген.<br />
<br />
Болатбектің әнге деген ынтызарлығы оны 1982 жылы [[Шымкент]]тегі музыкалық училищеге оқуға әкелді. Ұстаз Вениамин Машеев оның ән айтудағы талабын шыңдай түсті. Болатбек училищені тәмамдаған соң 1986 жылы [[Қазақ ұлттық консерваториясы]]ның вокалдық факультетіне қабылданды. Мұнда екі жылдай [[Қазақстан|ҚР]] халық әртісі, марқұм Мұрат Мұсабаев ұстазы болды, одан әрі Болатбек [[КСРО]] халық әртісі, профессор Ермек Серкебаевтың класына ауысты. Консерваторияны 1991 жылы аяқтаған соң, Абай атындағы ҚМАОБ театрына солистікке қабылданды. Ол Алматы опера және балет театрының басты-басты репертуарларының тенор дауысты кейіпкерлер партияларын тез арада игереді. Ол атқарған рөльдер: Ахмет Жұбанов пен Латиф Хамидидің «Абайындағы» – Әзім; Мұқан Төлебаевтың «Біржан мен Сарасындағы» – Естай; Еркеғали Рахмадиевтің «Алпамысындағы» – Кейқуат; «Қамар сұлудағы» – Тезекбай; Евгений Брусиловскийдің «Қыз Жібегіндегі» – Шеге; «Ер Тарғындағы» – Балапан; Ғазиза Жұбанованың «Құрманғазысындағы» – Савичев; Базарбай Жұманиязовтың «Махамбетіндегі» – Гекке; Джузеппе Вердидің «Травиатасындағы» – Гастон; «Аидадағы» – қуғыншы және «Риголеттодағы» – Борс; Петр Чайковскийдің «Иолантасындағы» – Альмерик және «Евгений Онегиндегі» – Трике; «Мәткенің қарғасындағы» – Чекалинский; Д.Ж. Пуччинидің «Чио-Чио-санындағы» – Горо және «Тоскадағы» – Сполетта; Ж.Бизенің «Карменіндегі» – Ремендадо.<br />
<br />
Ол опера және балет театрымен қоса, Құрманғазы атындағы оркестрмен, «Отырар сазы» және «Сазген сазы» ансамблімен бірге [[Италия]] қалаларында сол елдердің әнін орындағанында, оның әншілік өнеріне тәнті болған көрермендер оны «Паворотти Пикалло» (кішкентай Пикалло) деп атапты.<br />
<br />
Болатбек Бөкенов [[Қазақстан|ҚР]] еңбек сіңірген қайраткері.<ref>Қазақстан Республикасында кімнің кім екені – 2011. 2 томдық анықтамалық. Алматы, 2011. ISBN 978-601-278-473-2</ref><br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
[[Санат:Қазақстан әншілері]]<br />
[[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері]]<br />
[[Санат:1962 жылы туғандар]]<br />
[[Санат:Оңтүстік Қазақстан облысында туғандар]]<br />
<br />
<br />
{{Bio-stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%94%D1%96%D0%BB%D0%BD%D0%B0%D0%B7_%D0%9C%D2%B1%D1%80%D0%B0%D1%82%D2%9B%D1%8B%D0%B7%D1%8B_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0Ділназ Мұратқызы Ахмадиева2016-08-25T09:41:24Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* top */clean up, replaced: ҚР → ҚР (2) using AWB</p>
<hr />
<div>{{Infobox Biography <br />
|subject_name = Ахмадиева Ділназ Мұратқызы<br />
| image_name = Dilnaz Akhmadieva.jpeg<br />
| image_size = <br />
| image_caption =<br />
| date_of_birth = 20 қараша 1980<br />
| place_of_birth = [[Алматы]]<br />
| date_of_death = <br />
| place_of_death = <br />
| occupation = [[әнші]]<br />
| spouse = <br />
}}<br />
[[Сурет:DILNAZINTIMATE.jpg|thumb|left|200px]]'''Ахмадиева Ділназ Мұратқызы''' - қазақ әнші, актриса.<br />
1980 жылы 20 қарашада [[Алматы]] қаласында туған. Ұйғыр.<br />
<br />
Әкесі - Ахмадиев Мұрат Абдуреимұлы, [[Қазақстан|ҚР]] Халық әртісі,<br />
[[Қазақстан|ҚР]] Парламенті Мәжілісінің депутаты. Анасы - Әшімова<br />
Ризвангүл Магаметқызы, актриса, телевизия дикторы болып жұмыс істеген.<br />
<br />
Қазақ мемлекеттік халықаралық тілдер университетінің<br />
ағылшын тілі факультетін бітірген (2002), аудармашы-референт. Қазіргі уақытта [[Голливуд]]та актер шеберлігі курстарында оқиды ([[АҚШ]]).<br />
<br />
Орыс, қазақ, ұйғыр, ағылшын және испан (сөздікпен)<br />
тілдерін біледі.<br />
<br />
1997-2007 жылдары - «Мемлекеттік республикалық ұйғыр<br />
театры» РКҚК солист-вокалисі.<br />
<br />
Бүгінгі күнде жеке мансабымен айналысуда.<br />
<br />
«Сыйқырлы алма» музыкалық фильміне (1984), америка-қазақстан бірлесіп түсірген «[[Көшпенділер]]» фильміне<br />
(2003) түскен.<br />
<br />
«Әлем халықтарының билері» сольдік би жобасына<br />
(1990), жас орындаушылардың Халықаралық «[[Новая волна]]» фестиваліне ([[Юрмала]], 2002) қатысқан. Жас орындаушылардың республикалық «Алмалы-98» конкурсында Гран-при жүлдесін (1998), «Медивайв» визуалдық өнер<br />
фестиваліне ұйғыр театры труппасы құрамында қатысып,<br />
Гран-при иеленген (1999). Қазақ әндерінің «[[Золотой диск]]»<br />
фестивалі сыйлығының (2000), ұлттық «А-1» сыйлығының<br />
(2001), «7 Нот» журналы сыйлығының (2000), Қазақстан<br />
Жастар сыйлығының (2003), «Ильхам» сыйлығының (2005)<br />
лауреаты.<br />
<br />
Саяси қайраткер ретіндегі идеалы - [[Назарбаев|Н.Ә. Назарбаев]].<br />
<br />
Қазақстанның болашағы туралы болжамы - «Бейбітшілік,<br />
байлық және өркендеу».<br />
<br />
Хоббиі - бильярд.<br />
<br />
Сүйіп оқитын әдебиеті - көркем әдебиет, тарихи романдар.<br />
<br />
Тұрмыс құрмаған.<ref>Қазақстан Республикасында кімнің кім екені . Екі томдық анықтамалық. Алматы, 2011 жыл. ISBN 978-601-278-473-2</ref><br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Қазақстан ұйғырлары]]<br />
[[Санат:Қазақстан әншілері]]<br />
[[Санат:1980 жылы туғандар]]<br />
[[Санат:Қазақстан әйелдері]]<br />
<br />
<br />
{{Bio-stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%94%D0%B6%D0%B8%D1%83-%D0%B4%D0%B6%D0%B8%D1%82%D1%81%D1%83Джиу-джитсу2016-08-24T14:37:39Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>[[Сурет:jujitsu1.jpg|400px|thumb|right|300px]]<br />
'''Джиу-джитсу'''<ref>Жолымбетов Ө.Ш., Құлназаров А.К., Спорт терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақша-орысша, ISBN 9965-822-48-4</ref> ({{lang-ja|柔術}}) — [[Жапония|жапонның]] қарусыз өзін өзі қорғану өнері. Ортағасырлық жапонияда джитсу терминімен қолданбалы техника аталған. Джиу-джитсу сөзінің өзі мойынсұнуды, яғни «жеңу үшін мойынсұнуды» білдіреді. Бір сөзбен айтқанда, бұл күрес пен өзін өзі қорғаудың әмбебап өнері. Қазіргі кезде джиу-джитсу көпшілік жапон жекпе-жек өнері секілді спорт түріне айналды. Джиу-джитсу халықаралық федерациясы, жарыс ережесі жасалды.<br />
<br />
Қазақстан Джиу-джитсу ұлттық федерациясы (ҚДҰФ) [[1992]] жылғы 26 ақпанда құрылып, ҚР Әділет министрлігінде тіркелді.<br />
Жауынгерлік өнердің осы түрі бойынша [[Қазақстан]]ның Бірінші Чемпионаты 1993 жылы 15-16 қарашада [[Байқоңыр]] қаласында өткізілді.<br />
1993 жылдан бастап [[Қазақстан]] Джиу-джитсу ұлттық федерациясы ҚР 12 чемпионатын және 9 халықаралық турнир өткізді.<br />
Джиу-джитсу бойынша ҚР құрамасы мүшелері шетелде жекпе-жек өнері бойынша өтіп жатқан көптеген чемпионаттар мен турнирлерге қатысты. 1998 жылдан [[2006]] жыл аралығында ҚР-ның 18 шебері, 3 халықаралық деңгейдегі спорт шебері дайындалды.<br />
<br />
Джиу-джитсу, шығыс халықтарының жекпе-жек [[спорт]] түрлерінің негізін қалаған [[жапон]]дықтардың дәстүрлі, ұлттық күресі. Д.-джитсудың ерекшелігі шабуыл жасаған қарсыласына дүлей қара күшті қолданбай, оның шабуылшының бағытын өзгертуге, тепе-теңдік қалпынан айыруға содан кейін барып әдіс қолдануға немесе соғуға болатындығында. Д.-дмен айналысушы адамның психикасын анатомияның [[биофизика]]ны жақсы білуге тиіс.<br />
Д.-д. жарыс 12x12 м. күрес кілемі үстінде өтеді. Кілемнің шеті қабырғадан 1 м. қашық болуы тиіс. Жарыс турнирі - Наге-ваза (Тачи-ваза) және не-ваза деп аталады. Олар жеке спортшылардың шеберлік дәрежесіне және салмақ дәрежелеріне қарай бөлінеді. Д.-ддан жарыс кезінде мынадай атаулар қолданылады: қой-дайындал, хаджиме-бастаңдар, яме-тоқта, матте- бәсеке тоқтатылып бұрынғы қалып сақталған жағдай, осаекоми-қысу, ұстасу, -тохета-ұстасуды тоқтату, иппон-бір ұпай, вазари-жарты ұпай, вазари авазетта илпен-қосымша жарты ұпай, хиккавека-тең жекпе-жек, хантей-аға төрешінің қаталдығы төрешілерден пікірлерін сұрау, чуй-ескерту. Бәсеке 3 мин. созылады, егер осы уақыт аралығында спортшылардың ешқайсысы артық ұпай ала алмаса, онда кілемдегі төрешінің рұқсатымен жекпе-жекті жалғастыруға қосымша уақыт берілуі мүмкін.<br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<br />
<references/><br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Спорт]]<br />
[[Санат:Жекпе-жек]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/2008_%D0%96%D0%B0%D0%B7%D2%93%D1%8B_%D0%9E%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B8%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80%D1%8B2008 Жазғы Олимпиада ойындары2016-08-24T14:37:26Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>Бұл ойындардың бағдарламасына спорттың 41 түрі еніп, онда 302 медальдар комлектісі сарапқа салынды. Ер адамдар - 165, әйелдер - 127 комлекті медальдары үшін сынға түсті. Пекиндегі ойындарға ҚР-дан 132 адам (61 - еркек, 71 - әйел) қатысып, республикамыздың құрамасы спорттың 22 түрімен күш сынасты. Нәтижесінде жерлестеріміз 13 медальға, оның ішінде 2 алтын ([[Илья Ильин|И.Ильин]] - ауыр атлетика, [[Бақыт Әбдірахманұлы Сәрсекбаев|Б.Сәрсекбаев]] - бокс) ие болып жалпыкоманда- лық есепте 29 орынга ие болды.<br />
[[Қытай]] астанасы [[Бейжің]] қаласында өтетін XXIX жазғы [[олимпиада]] ойындары [[2008]]-ші жылғы тамыздың 8-і мен 24-і аралығында өтеді. Онда 41 [[спорт]] түрінен 302 медаль жиынтығы сарапқа салынады. Бұл олимпиада ойындарына әлемнің 203 елінен 10500-ден астам спортшы қатысады деп жоспарлануда. * Бейжің Олимпиадасының ашылу салтанатына 100-ге жуық елдің басшылары қатысады деп күтілуде. <br />
* Қытай Үкіметі Олимпия ойындарына 23 миллиард АҚШ долларын бөліп отыр. Бұл – [[2000]] жылы [[Сидней]]де өткен жазғы Олимпиада мен [[2002]] жылы [[Солт-Лейк-Сити]]де өткен қысқы Олимпия ойындарына бөлінген қаржыдан 7 есеге, [[2004]] жылы [[Афина]] Олимпиадасымен салыстырғанда 5 есеге, ал 1984 жылы Лос-Анджелестегі бәсекеге қарағанда 32 есеге көп. <br />
* Олимпиадада ең көп алтын медаль сарапқа салынатын спорт түрі – [[жеңіл атлетика]]. Одан 47 медаль үлестіріледі. Бұдан кейін суға жүзуден – 34, мылтық ату мен ауыр атлетикадан 15 алтын жүлде сарапқа салынады.<br />
* Олимпиада медальдары осы айдың соңына дейін жасалып бітеді. Медальдар куньмун нефритінен жасалып жатыр.<br />
Бейжің Олимпиадасының бағдарламасына 9 жаңа жарыс түрі енгізілген. Олар – әйелдердің 3000 метрге кедергілер арқылы жүгіруі, үстел теннисінен командалық бәсекелер, ерлер және әйелдер арасында 10 шақырымдық жүгіру марафоны және тағы басқалары.<ref>Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: "Сөздік-Словарь". ISBN 9965-822-57-3</ref><br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
[[Қазақстан Бейжің 2008 Олимпиадасында]]<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/><br />
{{wikify}}<br />
<br />
{{Олимпиада}}<br />
<br />
[[Санат:Олимпиада ойындары]]<br />
<br />
<br />
{{stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D2%B0%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%96Қазақстан Ұлттық банкі2016-08-24T14:37:09Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Infobox central bank<br />
| bank_name = <br />
| bank_name_in_local =<br />
| image_1 =National_Bank_of_Kazakhstan_logo.svg<br />
| image_title_1 =<br />
| image_width_1 =<br />
| image_2 =<br />
| image_title_2 =<br />
| image_width_2 =<br />
| headquarters = Алматы<br />
| coordinates =<br />
| established =<br />
| president = [[Данияр Ақышев|Данияр Ақышев]]<br />
| leader_title = Төрағасы<br />
| bank_of = [[Қазақстан Республикасы]]<br />
| currency = [[Қазақстан теңгесі|теңге]]<br />
| currency_iso =KZT<br />
| reserves =<br />
| borrowing_rate =<br />
| deposit_rate =<br />
| website =http://www.nationalbank.kz<br />
| preceded =<br />
| succeeded =<br />
| footnotes =<br />
}}<br />
'''Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі''' — [[Қазақстан]] Республикасының орталық банкі және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
'''Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі''' [[1925]] ж. ''29 маусымда'' <ref>1 [[Қазақ КСР]] Мемлекеттік мекемелері. Қазақ КДСР халық шаруашылығын басқару органы<br />
(1920- 1936 жж.), [[Алматы]], 1981,43-6.</ref> [[КСРО]] Мембанкінің [[Қазақ]] өлекелік кеңсесі ретінде<ref>2 [[1992-2000]] жж. кезеңдегі мемлекеттік органдар туралы мәліметтер: қараңыз-[[Қазақстан Республикасы]]ның мемлекеттік билік органдары ([[1991]] ж. ''16 желтоқсан'' -[[2001]] ж. 1<br />
қаңтар). Анықтамалық. ҚР ПМ. - [[Алматы]]: БҮ "Эдельвейс", 2004. 428-432 б. (Құрастыру-<br />
шылардың ескертпелері).</ref><br />
ашылды.<br />
ҚР [[Президент]]інің [[2001]] ж. ''18 сәуірде'' Жарлығымен<br />
<ref>3 "Қазақстан Республикасы Президентінің [[1999]] ж. 11 тамыздағы № 188 Жарлығына<br />
өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Президентінің 2001 ж. 18 сәуірдегі № 587<br />
Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> ҚР Ұлттық<br />
Банкінің орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер<br />
енгізілді:<br />
* банктік және сақтық қадағалау департаменттері біртүтас банктік және сақтық қадағалау департаменті болып қайта құрылды;<br />
*әкімшілік департаменті шаруашылық басқармасы болып қайта құрылды;<br />
* құжаттамалық қамтамасыз ету және бақылау басқармасы құрылды;<br />
* банктерді тарату процесін бақылау басқармасы банктер мен сақтандыру (қайта сақтандыру) үйымдарын тарату процесін бақылау басқармасы болып құрылды;<br />
* қауіпсіздік қызметі басқармасы қауіпсіздік басқармасы болып қайта аталды ҚР [[Президент]]інің [[2001]] ж.<br />
<br />
''11 шілдедегі'' Жарлығымен<ref>4 "Қаржы нарығын мемлекеттік реттеудің бірыңғай жүйесін үйымдастыру жөніндегі<br />
шаралар туралы" ҚР [[Президент]]інің [[2001]] ж. ''11 шілдедегі'' № 654 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> ҚР Бағалы<br />
қағаздар жөніндегі ұлттық комиссия таратылды, оның функциялары мен өкілеттіктері ҚР Ұлттық Банкіне берілді.<br />
ҚР Президентінің 2001 ж. 21 тамыздағы Жарлығымен<ref>5 "Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 ж. 11 тамыздағы № 188 Жарлығына<br />
өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Президентінің 2001 ж. 21 тамыздағы №<br />
668 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> ҚР Ұлттық<br />
Банкінің негізгі міндеттеріне бағалы қағаздар нарығының тұрақты<br />
қызмет етуіне жәрдемдесу, қамтамасыз ету, сондай-ақ бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеу міндеті жатқызылды.<br />
ҚР [[Президентінің]] [[2002]] ж. ''17 мамырдағы'' Жарлығымен<ref>6 "Қазақстан Республикасының қаржы нарығын ретгеудің бірыңғай жүйесін үйымдастыру мәселелері" ҚР [[Президент]]інің [[2002]] ж. ''17 мамырдағы'' № 872 Жарлығы (ҚР ПҮАЖ,<br />
2002, № 14, 139-бап).</ref> ҚР Еңбек<br />
және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі қайта үйымдастырылды, оның жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу<br />
жөніндегі функциялары мен өкілеттіктері ҚР Ұлттық Банкіне берілді.<br />
<br />
'''ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер енгізілді:'''<br />
* төлем балансы және валюталық реттеу департаменті, жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу департаменті, Ұлттық Банк басшылығының қызметін қамтамасыз ету жөніндегі басқарма құрылды;<br />
*халықаралық қатынастар және көпшілікпен байланыс басқармасы халықаралық қатынастар басқармасы болып қайта құрылды; валюталық реттеу және бақылау басқармасы құрылымнан шығарылды.<br />
<br />
ҚР [[Президент]]інің [[2002]] ж. ''15 тамыздағы'' Жарлығымен<ref>7 "Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 ж. 11 тамыздағы № 188 Жарлығына<br />
өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР [[Президент]]інің [[2002]] ж. ''15 тамыздағы'' №<br />
924 Жарлығы (Агымдағы мұрағат).<br />
</ref> ҚР Ұлттық<br />
Банкінің негізгі міндеттеріне қосымша жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін мемлекеттік реттеу және бақылау жатқызылды.<br />
<br />
'''ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының құрылымына мынадай өзгертулер енгізілді:'''<br />
#банктік және сақтық қадағалау департаменті қаржылық қадағалау департаменті болып қайта құрылды;<br />
# жинақтаушы зейнетақы қорларынвщ қызметін мемлекеттік реттеу және бақылау департаменті мен бағалы қағаздар нарығын реттеу департаменті құрылымнан шығарылды.<br />
ҚР Президентінің [[2003]] ж. ''31 желтоқсандағы'' Жарлығымен<ref>8 "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ережесін және құрылымын бекіту туралы" ҚР Президентінің [[2003]] ж. 31 желтоқсандағы № 1271 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> ҚР<br />
Ұлттық Банкі туралы ереже мен құрылымы бекітілді.<br />
Ұлттық Банк ҚР орталық банкі болып табылады, ҚР банк<br />
жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейін білдіреді, ҚР Президентіне<br />
есепті.<br />
Ұлттық Банкі мемлекеттік мекеменің үйымдық-құқықтық нысанындағы занды түлға болып табылады, өзінің дербес балансы болады, өзінің филиалдарымен, өкілдіктерімен және үйымдарымен<br />
бірлесіп тікелей бағыну схемасындағы біртұтас орталықтандырылған құрылымды құрайды. Ұлттық Банк ҚР-да және одан тыс жерлерде өздері болатын елдің<br />
зандарын ескере отырып өз филиалдары мен өкілдіктерін аша алады.<br />
ҚР Ұлттық Банкісінің негізгі мақсаты ҚР-да бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.<br />
''' ҚР Ұлттық Банкіне мынадай міндеттер жүктеледі:'''<br />
* мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу; <br />
*төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;<br />
*валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;<br />
*қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.<br />
ҚР Ұлттық Банкі төменнен жоғарыға қарай бағыныстағы біртүтас<br />
орталықтандырылған құрылым құрайды. Ұлттық Банктің органдары басқарма және директорлар кеңесі (директорат) болып табылады. Ұлттық Банк құрылымына департаменттер мен басқа да<br />
бөлімшелер, филиалдар, өкілдіктер мен үйымдардан түратын орталық аппарат кіреді. Ұлттық Банктің жоғары органы басқарма болып<br />
табылады. Ұлттық Банктің оперативті басқарма органы ҚР Ұлттық<br />
Банктің директорлар кеңесі Ұлттық Банктің оперативті басқару органы болып табылады.<br />
<br />
==Негізгі фунциясы==<br />
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-несиелік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.<br />
<br />
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.<br />
<br />
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде тәуелсіз.<br />
<br />
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-несие саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.<br />
<br />
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.<br />
<br />
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:<br />
* мемлекеттің ақша-несие саясатын әзірлеу және жүргізу;<br />
* төлем жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;<br />
* валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;<br />
* қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.<br />
<br />
Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай негiзгi функцияларды орындайды:<br />
* Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-несие саясатын жүргiзедi;<br />
* Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен монеталардың эмиссиясын жүзеге асырады;<br />
* банктердiң банк функцияларын жүзеге асырады;<br />
* Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша басқа да мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi кеңесшi және Үкіметтің агенті функцияларын жүзеге асырады;<br />
* төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;<br />
* Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды жүзеге асырады;<br />
* Ұлттық Банктің алтын валюта активтерiн басқарады;<br />
* қаржы ұйымдарының қызметін бақылауды және қадағалауды, сондай-ақ олардың Ұлттық Банктің құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қызметін реттеуді және басқасын жүзеге асырады;<br />
* Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды жүзеге асырады.<br />
<br />
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:<br />
* 11 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 10 жеке басқармадан және 1 жеке бөлімнен тұратын орталық аппарат<br />
* 16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы екі филиал — Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы және Ұлттық Банктің қызметін қамтамасыз ету орталығы<br />
* Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы өкілдігі<br />
* 4 есеп беретін ұйым:<br />
** «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны<br />
** «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны<br />
** «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны<br />
** «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны<br />
<br />
Ұлттық Банк:<br />
* «Қазақстанның салымдарға кепілдік беру қоры»<br />
* «Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры»<br />
* «Қазақстанның ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры»<br />
* «Қазақстан Актуарлық орталығы»<br />
* «„Q-BRO“ Қазақстан Ұлттық Банкі Резервтік Орталығы» акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы болып табылады.<br />
<br />
Ұлттық Банк «„ГНПФ“ жинақтаушы зейнетақы қоры» акционерлік қоғамы акционерлерінің бірі болып табылады<br />
<br />
== ҚР Ұлттық Банкі орталық аппаратының қүрылымы:==<br />
* зерттеу және статистика департаменті;<br />
* төлем балансы және валюта реттеу<br />
*департаменті;<br />
* заң департаменті;<br />
*монетарлық операңиялар департаменті; <br />
*бухгалтерлік есеп департаменті;<br />
* ақпараттық технологиялар департаменті;<br />
* ішкі аудит департаменті;<br />
* қызметкерлермен<br />
*жұмыс департаменті;<br />
* қолма-қол ақшамен жұмыс басқармасы;<br />
* халықаралық қатынастар басқармасы;<br />
* төлем жүйелері басқармасы;<br />
*Ұлттық Банк басшылығының қызметін қамтамасыз ету басқармасы;<br />
* операңиялау басқармасы;<br />
* монетарлық операцияларды есепке алу басқармасы;<br />
* бюджетті жоспарлау және бақылау басқармасы;<br />
*автоматтандырылған банк ақпарат жүйелерін енгізу басқармасы;<br />
* қауіпсіздік басқармасы; <br />
*құжаттамалық қамтамасыз ету және бақылау басқармасы;<br />
*шаруашылық басқармасы;<br />
*үйлестіру басқармасы (Астана қаласы);<br />
* бірінші бөлім.<br />
ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы Жарлығымен<ref>9 "Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру туралы" ҚР Президентінің 2003 ж. 31 желтоқсандағы № 1270 Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> ҚР<br />
Ұлттық Банкі қайта үйымдастырылды, одан ҚР Қаржы нарығын<br />
және қаржы үйымдарын реттеу және қадағалау агенттігі бөлініп<br />
шығарылды.<br />
ҚР [[Президент]]інің [[2004]] ж. ''10 желтоқсандағы'' Жарлығымен<ref>10 "Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Президентінің 2004 ж. ''10 желтоқсандағы'' № 1495 Жарлығы<br />
(ҚР ПҮАЖ, 2004, № 50, 640-бап).</ref> ҚР<br />
Ұлттық Банкінің орталық аппаратының қүрылымына мынадай өзгертулер енгізілді: қолма-қол ақшамен жұмыс және төлем жүйелері басқармалары департаменттер болып қайта құрылды; монетарлық<br />
операцияларды есепке алу басқармасы құрылды.<br />
<ref>Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары (2001-2005 жж.) Анықтамаламық: Екінші шығарылым./Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағаты. – Жауапты редактор: В.Н. Шепель; Алматы: “Эдельвейс” Баспа үйі: 2007. ISBN 9965-602-37-9</ref><br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
{{Stub:Мемлекеттік билік Органдары}}<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Орталық банктер]]<br />
[[Санат:Қазақстан экономикасы]]<br />
[[Санат:Қазақстан банктері]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D2%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%8BҚазақстан Республикалық Ұланы2016-08-24T14:34:47Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Тарихи мемлекеттер<br />
| атауы= Қазақстан Республикалық Ұланы<br />
| елтаңбасы = 180px-Coat of arms military-of-kazakhstan.svg.png<br />
| елтаңба_сипаттамасы = Қазақстан Республикалық Ұланыныңи елтаңбасы<br />
| құрылуы = 16 наурыз, 2014<br />
| ыдырауы =<br />
| статусы= {{Flag icon | Kazakhstan}} [[Kazakhstan]]<br />
}}<br />
<br />
[[1992]] жылдың 16 наурызында [[Қазақстан]] [[Республика]]сы [[Президент]]інің Жарлығымен [[Алматы облысы]] [[Қаскелең]] ауданы [[Красный Восток]] кентінде орналасқан Ішкі әскерлердің шұғыл мақсаттағы жеке бригадасы негізінде Қазақстан Республикасының Республикалық ұланы құрылды.<br />
<br />
[[1992]] жылы [[Республика]]лық ұланға өз қызметіне байланысты мынадай міндеттер жүктелді:<br />
<br />
* Республиканың мемлекеттік билік және басқармалардың жоғарғы органдарын, Президенттің, Вице-Президенттің, Парламент пен Үкімет басшыларының көлік құралдарын Республика аумағында және сырт жерлерде күзету;<br />
* ҚР Мемлекеттік туы мен Мемлекеттік елтаңбасының эталондарын күзету;<br />
* шетел мемлекет басшыларын күтіп алу, шығарып салу кезінде, ҚР мейрамдары мен салтанаттарында жоралғылық рәсімдерді орындау;<br />
* мемлекеттік және қоғамдық қауіпсіздікке әсер ететін құқық тәртібін бұзушыларды тоқтату;<br />
* ҚР аумағындағы конституцияға қарсы сипаттағы қарулы және басқа да әрекеттерді тоқтату;<br />
* ҚР заңдарында көзделген тәртіпте төтенше жағдай режімі кезінде іс-шаралар жүзеге асыру.<br />
<br />
[[1992]] жылдың 14 қазанында [[Қазақстан]] [[Республика]]сы Республикалық ұланының алғаш қолбасшысы болып [[Сейілбек Алтынбекұлы Алтынбеков]] тағайындалды.<br />
<br />
[[1993]] жылдың 21 шілдесінен [[1995]] жылдың 9 қазанына дейін генерал-майор [[Төлеген Әнуарбекұлы Үмбетбаев]] [[Қазақстан]] Республикасы Республикалық ұланының қолбасшысы міндетін атқарды.<br />
<br />
[[1997]] жылдың 3 наурызынан [[1999]] жылдың 9 желтоқсанына дейін генерал-лейтенант [[Сәт Бесімбайұлы Токпақбаев]] [[Қазақстан]] Республикасы Республикалық ұланының қолбасшысы міндетін атқарды.<br />
<br />
[[2001]] жылдың 14 наурызынан [[2001]] жылғы 31 қаңтарға дейін генерал-майор [[Болат Бақытжанұлы Жанасаев]] [[Қазақстан]] Республикасының Республикалық ұланының қолбасшысы міндетін атқарды.<br />
<br />
[[1999]] жылдың 14 желтоқсанынан [[2000]] жылдың 19 желтоқсанына дейін және [[2002]] жылдың 31 қаңтарынан [[2006]] жылдың қаңтарына дейін генерал-майор [[Болат Ғазизұлы Ысқақов]] [[Қазақстан]] Республикасы Республикалық ұланының қолбасшысы міндетін атқарды.<br />
<br />
[[2006]] жылдың 23 қаңтарынан бастап [[Абай Бөлекбайұлы Тасболатов]] Қазақстан Республикасы Республикалық ұланының қолбасшысы.<br />
<br />
[[1995]] жылдың 5 желтоқсанда [[Қазақстан]] Республикасының Президенті Заң күші бар "Респуликалық ұлан туралы" Жарлыққа қол қойды. Онда Республикалық ұланның тікелей Қазақстан Республикасы Президентіне бағынатыны және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштер құрамына кірмейтіні айқындалды. Республикалық ұлан Елбасы және басқа да күзетілетін тұлғалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, жоралғылық рәсімдерге қатысады, тізбесін Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін аса маңызды объектілерді, ғимараттар мен қызметтік үй-жайларды күзетеді.<br />
<br />
[[1992]] жылы 16 наурызда ҚР [[Президент]]іне бағынатын жеке әскери құрама және Қарулы Күштердің резерві ретінде құрылды.<ref>1 "Қазақстан Республикасының Республикалық ұланын құру туралы" ҚР Президентінің<br />
1992 ж. 16 наурыздаіы № 673 Жарлығы (ҚР ПАЖ, 1992, № 7, 112-бап). 1992-2000 жж. кезеңдегі<br />
мемлекеттік органдар туралы мәліметтер; қараңыз-Қазақстан Республикасының<br />
мемлекеттік билік органдары (1991 ж. 16 желтоқсан - 2000 ж. 1 қаңтар). Анықтамалық. ҚР<br />
ПМ. - Алматы: БҮ "Эдельвейс", 2004. 71-73 б. (Құрастырушылардың ескертпелері).</ref><br />
ҚР Президентінің 2001 ж. 25 маусымдағы Жарлығымен<ref>2 "Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 ж. 22 қаңтардағы № 30 ҚР Президентінің<br />
Жарлыгына өзгертулер енгізу туралы" ҚР Президентінің 2001 ж. 25 маусымдағы № 634<br />
Жарлығы (Ағымдағы мұрағат).</ref> Респуб-<br />
ликалық ұланның үйымдық құрылымынан жеке рәсімдік батальон<br />
мен жеке оқу батальоны шығарылды.<br />
ҚР [[2004]] ж. 8 қаңтардағы Заңымен<ref>3 "Қазақстан Республикасы Президентінің Республикалық ұлан туралы" Заң күші бар<br />
ҚР Президентінің Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР 2004 ж. 8<br />
қаңтардағы № 516 Заңы (ҚР Парламентінің Жаршысы, 2004, № 1, 2-бап).</ref> ҚР Республикалық ұланның<br />
мәртебесі және оның міндеттері белгіленді.<br />
ҚР [[Президент]]інің Республикалық ұланы — ҚР [[Президент]]іне тікелей<br />
бағынатын және есеп беретін, ҚР ұлттық қауіпсіздіғін қамтамасыз<br />
ететін кұпггерғе жататын және осы Заңмен белгіленген қүзірет шегінде<br />
күзетілетін адамдар мен объектілердің қауіпсізідігін қамтамасыз ету<br />
жөніндегі күзет іс-шараларын жүзеге асыратын арнаулы мемлекеттік<br />
орган. Республикалық ұлан әскери құрама болып табылады.<br />
ҚР Республикалық ұланына мынадай негізгі міндеттер жүктелді:<br />
ҚР Презңдентінің Күзет қызметімен өзара іс-қимыл жасай отырып,<br />
ҚР Мемлекет басшысының, экс-президенттері мен олардың отбасыларының және ҚР Президенті бекіткен тізбе бойынша мемлекетгің лауазымды адамдарының, сондай-ақ шет елдердің мемлекет, үкімет басшылары және халықаралық үйымдар басшылары ҚР аумағыңда бол-<br />
ған кезеңінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету; тізбесін ҚР<br />
Президенті айқындайтын аса маңызды мемлекеттік объектілерді, сондай-ақ күзетілетін тұлғалардың болуы үшін бөлінген үйлерді, құрылыстарды, ғимараттар мен оған іргелес жатқан аумақгар мен су айдындарын, әуе кемелерін, жер бетіндегі көлікті және су көлігін, олардың<br />
тұрған жерлерін күзету; өз қүзіреті шегінде терроризмге қарсы операдияларға қатысу; ҚР Мемлекетгік туы мен ҚР Мемлекеттік елтаңбасының эталондарын күзету; хатгамалық іс-шараларды өткізу кезінде<br />
ҚР мерекелері мен салтанаттарында дәстүрлік рәсімдердің атқарылуына қатысу; әскери және төтенше жағдай режимі кезінде ҚР зандарында көзделген тәртіппен іс-шараларды жүзеге асыру жүктелді.<br />
ҚР Президентінің [[2004]] ж. 28 тамыздағы Жарлығымен<ref>4 "Қазақстан Республикасының Республикалық үланы туралы ережені бекіту туралы"<br />
ҚР Президентінің 2004 ж. 28 тамыздағы № 1428 Жарлығы (ҚР ПҮАЖ, 2004, № 31, 419-бап).</ref> ҚР Рес-<br />
публикалық ұланы туралы жаңа ереже бекітілді.<br />
Республикалық ұланы — ҚР Президентіне тікелей бағынатын және<br />
есеп беретін, әскери құрама болып табылатын, ҚР ұлттық<br />
қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күштерге жататын және қызметін "Қазақстан Республикасының Республикалық үланы туралы" ҚР<br />
Заңына сәйкес жүзеге асыратын арнаулы мемлекеттік орган.<br />
ҚР [[Президент]]і Республикалық ұланының негізгі міндеттері<br />
күзетілетін адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысу;<br />
рәсімдік жоралгыларды атқаруға қатысу; тізбесін ҚР Президенті<br />
айқындайтын аса маңызды мемлекеттік объектілерді, сондай-ақ<br />
ғимараттарды, құрылыстарды және қызметтік үй жайларды күзету;<br />
ҚР Мемлекеттік туының және ҚР Мемлекеттік елтаңбасының эталондарын күзету; соғыс және төтенше жағдай режимі жағдайында<br />
ҚР заңнамасында көзделген іс-шараларды жүзеге асыру; ҚР<br />
Президенті белгілеген өзге де міндеттер болып табылады.<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
{{stub:Мемлекеттік билік Органдары}}<br />
{{wikify}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/PinterestPinterest2016-08-23T11:06:46Z<p>Мұхамеджан Амангелді: + Санат:Әлеуметтік желілер,Санат:Web 2.0 (Санат импорттау)</p>
<hr />
<div>{{Сайт<br />
|атауы = Pinterest<br />
|логотипі = Pinterest Logo.svg<br />
|саудалық = иә<br />
|түрі = [[әлеуметтік желі]]<br />
|тіркелу = міндетті (тегін)<br />
|тілдері = көптілді ([[орыс тілі]] бар)<br />
|кірушілер саны = 79 млн. <br />
|орналасқан жері = {{АҚШ}}<br />
|авторы = Бен Зильберман<br />
|ашылды = [[наурыз]] [[2010 жыл]]ы<br />
}}<br />
'''Pinterest'''— кез келген қолданушыға онлайн режимінде жаңа [[сурет]]тер қосып, оларды тақырыптар бойынша бөліп, басқа қолданушылармен осы суреттермен бөлісуге болатын әлеуметтік интернет–қызмет, фотохостинг. Сервиске жүктелген суреттер түймеше (ағыл. pin), ал олар жататын топтамаларды тақта (ағыл. boards) деп аталады. Сайттың тартымды стиліне байланысты ол әсіресе әйелдер арасында өте танымал. Alexa.com сайтының 2015 жылды 23 наурызының дерегіне сүйенсек, сайты кіру көрсеткіші бойынша 31 орында тұр. <br />
Сайтты құрастырушы– Уэст–Де–Муан қаласындағы Бен Зильберман. <br />
== Тарихы ==<br />
Сервиспен жұмыс жылдың [[желтоқсан]]ында басталды. Сайт жылдың [[наурыз]] айында іске қосылды. Еркін тіркелу тек жылдың тамызында ашылды. <br />
Зильберманның айтуынша, басында 5000 адамға тіркелу ұсынысымен өзі хат жазған. Іске қосылғаннан 9 ай өткеннен соң сайттың пайдаланушыларының саны мыңға жетті. Офис жалға алынған [[пәтер]]де орналасты. Онда Зильберман және бірнеше бағдарламашы жұмыс істеді. 2011 жылдың 16 тамызында «[[Time]]» журналы Pinterest–ті 2011 жылдың үздік веб–сайт қатарына енгізген. 2011 жыл көрсеткіші ойынша Hitwise Social Networking Forums сайтты ең үздік ондыққа кіргізді. 2012 жылдың тамызында қолданушылар еркін тіркелу мүмкіндігін алып, [[Facebook]] немесе [[Twitter]] арқылы тіркеле алатын болды. <br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
*https://www.pinterest.com/ — Pinterest ресми сайты<br />
<br />
[[Санат:Әлеуметтік желілер]]<br />
[[Санат:Web 2.0]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A1%D0%B5%D1%83%D0%BB_%D2%B0%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%96Сеул Ұлттық Университеті2016-08-20T18:40:24Z<p>Мұхамеджан Амангелді: «Оңтүстік Корея жоғарғы оқу орындары» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен)</p>
<hr />
<div>'''Сеул Ұлттық Университеті''' – [[Сеул]]де орналасқан [[Оңтүстік Корея]]дағы ең танмымал, ірі университет. <ref> http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82 </ref>. Университеттің ресми атауы [[1949 жыл]]дың аяғына дейін корейше Куннип Соуль Тэхаккё деп аталып келді. Қазір Соуль Тэхаккё («Сеуль Университеті») болып қысқарды. <br />
==Тарихы==<br />
Университет [[1946 жыл]]ы 22 тамызда Сеулдегі 10-нан астам кішігірім оқу орындарының (соның ішінде [[Кэйдзё Императорлық университеті]] бар) бірігуі нәтижесінен құрылады. Оқу орнының тұңғыш ректоры – [[Гарри Анстед]].<br />
==Рейтинг==<br />
Сеул Ұлттық Университеті [[2006 жыл]]ы әлем рейтингісі бойынша 63-орынды, [[2007 жыл]]ы – 51-орынды, [[2008 жыл]]ы – 50-орынды, [[2009 жыл]]ы – 47-орынды, [[2010 жыл]]ы – 50-орынды иеленді.<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
[[Санат: Университеттер]]<br />
[[Санат:Оңтүстік Корея жоғарғы оқу орындары]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9F%D1%83%D1%81%D0%B0%D0%BD_%D2%B1%D0%BB%D1%82%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%96Пусан ұлттық университеті2016-08-20T18:40:13Z<p>Мұхамеджан Амангелді: «Оңтүстік Корея жоғарғы оқу орындары» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен)</p>
<hr />
<div>{{Университет<br />
|Аты = Пусан ұлттық университеті<br />
|Қысқартылған аты = <br />
|Эмблемасы =<br />
|Сурет = <br />
|Шынайы аты = 부산대학교<br />
|Халықаралық атауы = Pusan National University (PNU)<br />
|Бұрынғы атауы = <br />
|Ұраны = <br />
|Құрылған жылы = 1946<br />
|Жабылған жылы =<br />
|Қайта құрылған =<br />
|Қайта құрылған жылы =<br />
|Түрі = ұлттық<br />
|Бюджет = <br />
|Басшы лауазымы = <br />
|Басшы есімі = <br />
|Президенті = Ким Гисоп<br />
|Ғылыми жетекшісі = <br />
|Ректоры = <br />
|Студенттер = 21 613<br />
|Шетел студенттері = <br />
|Мамандар = 3 246<br />
|Бакалавриат = <br />
|Магистратура = <br />
|Аспирантура = <br />
|Докторантура = <br />
|Ғылым докторы = <br />
|Профессоры = <br />
|Оқытушылар = <br />
|Орналасқан жері = [[Пусан]], [[Корея Республикасы]]<br />
|Метро бекеті = <br />
|Кампус = [[Пусан]], [[Янсан]], [[Мирян]]<br />
|Мекенжайы = <br />
|Сайты = http://www.pusan.ac.kr/uPNU_homepage/kr/default.asp<br />
|Марапаттары = <br />
|lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = <br />
|lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = <br />
|CoordScale = <br />
|edu_region = <br />
}}<br />
'''Пусан ұлттық университеті''' ({{Үлгі:Lang-ko|부산대학교}}부산대학교; ''Пусан тэхаккё'') — [[Корея Республикасы]]ның тұңғыш мемлекеттік университеті. Ол [[Сеул]] ұлттық университетінің (SNU) бірге, ең танымал және беделді ұлттық жоғары оқу орындарының бірі болып табылады.<br />
<br />
== Колледждер ==<br />
* Гуманитарлық колледж<br />
* Әлеуметтік ғылымдар факультеті <br />
* Жаратылыстану ғылымдары колледжі <br />
* Инженерлік училищесі <br />
* Заңгерлік колледжі <br />
* Педагогикалық колледж <br />
* Іскерлік басқару колледжі <br />
* Фармация колледжі <br />
* Медицина колледжі <br />
* Стоматология колледжі <br />
* Адам Экологиясы колледжі <br />
* Өнер колледжі <br />
* Нанотехнологиялар колледжі <br />
* Табиғи ресурстар және Өмір туралы ғылымдар колледжі<br><br />
<br />
== Жоғары мектептер ==<br />
* Гуманитарлық ғылымдар мектебі <br />
* Әлеуметтік ғылымдар мектебі <br />
* Жаратылыстану ғылымдары жоғары мектебі <br />
* Инженерия мектебі <br />
* Заңгерлік мектебі <br />
* Білім беру мектебі <br />
* Іскерлік басқару мектебі <br />
* Шығыс медицина мектебі <br />
* Фармация мектебі Медицина мектебі Стоматология мектебі <br />
* Адам Экологиясы мектебі <br />
* Өнер мектебі<br />
* Нанотехнология мектебі <br />
* Менеджмент мектебі <br />
* Мемлекеттік басқару мектебі <br />
* Индустрия мектебі <br />
* Қоршаған ортаны қорғау мектебі <br />
* Халықаралық зерттеулер мектебі <br />
* Табиғи ресурстар және Өмір туралы ғылымдар жоғары мектебі<br><br />
<br />
== Сілтемелер ==<br />
* http://www.pusan.ac.kr/<br><br />
* http://www.pusan.ac.kr/uPNU_homepage/kr/default.asp<br />
[[Санат:Алфавит бойынша университеттер]]<br />
[[Санат:Оңтүстік Корея жоғарғы оқу орындары]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%8F_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D0%9A%D0%BE%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8BКорея Республикасының Конституциясы2016-08-19T14:07:36Z<p>Мұхамеджан Амангелді: Мұхамеджан Амангелді Корея Республикасы Конституциясы бетін Корея Республикасының Конституциясы бетіне жылжытты</p>
<hr />
<div>'''[[Корея Республикасы|Корея Республикасының]] [[Конституция|Конституциясы]]''' — мемлекеттің негізгі заңы. 1948 жылы 17 шілдеде қабылданды, соңғы рет 1987 жылы өзгертілді. Конституция күні 17 шілде ұлттық мейрам болып табылады, бірақ демалыс күні емес.<br />
<br />
== Тарихы ==<br />
Корея Республикасының бірінші Конституциясын 1948 жылы 17 шілдеде Конституциялық Ассамблея қабылдады. Бұл Конституция бойынша Оңтүстік Корея президент басшылығымен орталықтанған билік жарияланды. Бұл күнге дейін 1919 жылы Кореяның Уақытша үкіметі Корея Конституциясын қабылдаған болатын, алайда оның ешқандай күші болмады, себебі Корея ол кезде Жапонияның колониясы болып табылатын.<br />
<br />
Конституцияға алғашқы өзгертулер 1952 жылы Ли Сын Манның қайтадан президент болып сайлануынан кейін енгізілді. Олар президенттің позициясын күшейтті және тек қызу пікірталастардан кейін ғана қабылданды. 1954 жылы Ли Сын Манның бастамасымен президенттік мерзімге шектеу қоятын және экономиканың капиталисттік моделіне көңіл бөлетін өзгертулер енгізілді.<br />
<br />
1960 жылы Екінші республика кезінде Конституцияға демократиялық өзгертулер енгізілді, мысалы, қоспалаталы парламент және сайлау комиссиясының құрылуы.<br />
<br />
1961 жылғы төңкерістен кейін билікке Пак Чон Хи келді және 1960 жылғы Конституция нұсқасы өз күшін жоғалтты, ал 1962 жылы референдум нәтижесінде Үшінші республиканың Конституциясы қабылданды. Бұл Конституция АҚШ Конституциясына негізделіп жасалынған болатын. 1972 жылы Юсин Конституциясы аталып кеткен, президенттік билікті нығайтқан Төртінші республиканың Конституциясы қабылданды.<br />
<br />
1979 жыды Пак Чон Хидің өлімінен кейін жаңа президент Чон Ду Хванның бастауымен Оңтүстік Кореяда Бесінші республика басталды. 1980 жылы Конституция қайта қаралды, президент билігі әлсіретілді, бірпалаталы парламент құрылды.<br />
<br />
1987 жылғы продемократиялық наразылықтардан кейін осы күнге дейін заңдық күші бар Алтыншы республиканың Конституциясы қабылданды.<br />
<br />
== Қолданыстағы Конституция ==<br />
<br />
=== Саяси құрылымы ===<br />
Корея Республикасының Конституциясы преамбуладан, 130 баптан және қосымшалардан тұрады. Ол Корея Республикасын демократиялық президенттік республика деп жариялайды. Президент мемлекет басшысы болып табылады, сонымен қатар үш билік нышаны бар — заң шығарушы, атқарушы және сот.<br />
<br />
Президент мемлкет басшысы болып табылады. Басқа мемлекеттермен салыстырғанда [[Корея Республикасының президенті]] кең өкілеттікке ие — ол премьер-министрді, министрліктер басшыларын (праламент келісімімен) тағайындай алады. Президент жоғарғы әскери басқарушы болып табылады және жалпыхалықтық сайлау нәтижесінде 5 жыл мерзімге сайланады. Бір адам президент орнына тек бір рет сайлана алады және қайта сайлану құқығына ие емес. [[Пак Кын Хе]] қазіргі таңда Корея Республикасының президенті болып табылады.<br />
<br />
Үкімет Президентке бағынады, ол премьер-министрді және парламент келісімімен министрлерді тағайындайды. Үкімет министрліктер мен арнайы мекемелерден тұрады, мекемелер қатарына Ұлттық барлау қызметі және Мемлекеттік қызмет ісі жөніндегі комиссия жатады.<br />
<br />
Заң шығарушы билікті парламент — Ұлттық жиналыс болып табылады. Ол 4 жылға сайланатын 299 мүшеден тұрады. Депутаттардың басым бөлігі (шамамен 80%) тікелей дауыс беру арқылы сайланады. Қалғандары партиялық тізі бойынша.<br />
<br />
Сот билігін Жоғарғы сот атқарады. Оның мүшелерін президент тағайындайды, ал Жоғарғы сот басшысын парламент бекітеді. Сонымен қатар төменгі деңгейлі соттар мен арнайы соттар (отбасы істері соты, әскери трибунал және т.б.) бар. 1988 жылы Корея Республикасында Конституциялық сот айда болады. Оның міндеттеріне заңдар мен билік органдарының шешімлерін мемлекет Конституциясына сәйкестігін тексеру кіреді.<br />
<br />
=== Әкімшілік бөлінісі ===<br />
{{Main|Корея Республикасының әкімшілік бөлінісі}}<br />
<br />
Конституция бойынша Корея Республикасы 9 провинция мен орталыққа бағынатын, провициялар статусына ие 7 қаладан тұрады. Жергілікті билік органдары сайлау нәтижесінде тағайындалады.<br />
<br />
=== Адам құқықтары ===<br />
Конституция бойынша Корея Республикасы халыққа азаматтық құқықтар мен бостандықты қамтамасыз етеін демократиялық мемлекет болып табылады. Азаматтар, заңда көрсетілген жағдайлар болмаса, жауапқа тартылмайды және еңбекке мәжбүрлене алмайды. Қамауға алынғандар және ұсталғандар, олардың отбасы мүшелері өздерінің қандай себеппен ұсталғандарын білуге құқылы.<br />
<br />
Алайда адам құқықтары Конституцияның кейбір өзгертулерінде және басқа заңдарда да кездеседі. Мысалы, Ұлттық Қауіпсіздік туралы Актісі бойынша кейбір ерекше жайдаларда адам құқықтары шектелуі мүмкін.<br />
<br />
=== Экономика ===<br />
119 бапқа сәйкес, үкіметтің мақсаттарына экономиканың тұрақты және теңестірілген дамуы, кірістерді орынды бөлу және мемлекеттің экономикалық қуатын орынсыз қолданылуын алдын алу кіреді. 125 бап бойынша сыртқы сауда мемлекет қадағалайтын, экономиканың стратегиялық саласы болып табылады.<br />
<br />
Конституция еңбек құқығын, минималды еңбек жалақысының мөлшері мен тиімді еңбек шарттарының болуын қамтамасыз етеді. Еңбекшілерге профодақтар мен тәуелсіз ассоцияциялар құруға рұқсат етілген.<br />
<br />
== Сілтемелер ==<br />
* [http://www.koreana.ru/?pg=2&id=2361&type=8&page=0&sid=e791eef6cb4d1277389904a6ac61683b Андрей Ланьковтың мақаласы]{{ref-ru}}<br />
* [http://english.ccourt.go.kr Оңтүстік Кореяның Конституциялық соты]{{ref-en}}<br />
<br />
{{Корея Республикасы тақырыптарда}}<br />
<br />
[[Санат:Конституциялар]]<br />
[[Санат:Оңтүстік Корея]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D2%B1%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%8B%D0%BD_%D0%90%D0%B9%D1%82%D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B5%D0%B2Құсайын Айтқалиев2016-08-18T12:57:49Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>'''Айтқалиев Құсайын''' ('''1930''' жылы туған, [[Атырау облысы]] [[Махамбет ауданы]]) — ұстаз, КСРО Халық мұғалімі ([[1980]]). [[Гурьев]] мұғалімдер институтын бітірген ([[1950]]). 1956 — 70 жылдары Талқайран, Алғын орта мектептерінің директоры болды.<br />
<br />
Айтқалиевтың ғылыми-тәжірибелік жұмыстары оқу ісін демократияландыру бағытында жүргізілді. Оқушыларға бағдарламалық біліммен қатар кәсіби білім беруді ұйымдастырды. Айтқалиев қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен блок-сабақтар өткізу тәжірибесін қолдады. Мұндай жүйемен оқыту пән материалын алдын-ала ірілендірген мөлшерде тапсыру, алға жылдам жылжу принципін ұстанады. Оқу бағдарламасында құбылыстар, процестер, заңдылықтар бір-бірімен логикалық біте қайнасқан блок-блокқа топтастырылады. Блок жүйесімен өту басты мәселелерге тірек болатын ұғымдарға көңіл аударуды, оқу материалының себеп-салдар байланыстарын айқындауды қамтамасыз етеді. Айтқалиев облыста бірінші болып атаулы мектеп ұйымдастырды. [[Еңбек Қызыл Ту ордені]]мен марапатталған.<br />
<br />
==Сілтемелер==<br />
*[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том<br />
<br />
{{Суретсіз мақала}}<br />
<br />
{{wikify}}<br />
<br />
[[Санат:Тұлғалар]]<br />
<br />
<br />
{{stub}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%94%D3%99%D1%80%D1%96%D0%B3%D0%B5%D1%80_%D0%A5%D0%B0%D1%83%D1%81Дәрігер Хаус2016-08-16T16:42:00Z<p>Мұхамеджан Амангелді: /* Жалпы суреттемесі */</p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
| Қазақша атауы = Дәрігер Хаус<br />
| Шынайы атауы = {{lang-en|House, M.D.}}<br />
| суреті = House logo.svg<br />
| тақырыбы = <br />
| сурет ені = <br />
| жанры = [[медицина]]лық [[драма]]<br />
| формат = <br />
| авторы = Дэвид Шор<br />
| желісі = <br />
| өндіріс = <br />
| рөлдерде = [[Хью Лори]]<br />Лиза Эдельштейн<br />Омар Эппс<br />Роберт Шон Леонард<br />[[Дженнифер Моррисон]]<br />Джесси Спенсер<br />Питер Джейкобсон<br />Кэл Пенн<br />[[Оливия Уайлд]]<br />Эмбер Тэмблин<br />Одетт Эннэйбл<br />Шарлин И<br />
| баяндаушы = <br />
| бет басы = «Teardrop» (Massive Attack)<br />
| композиторы = <br />
| мемлекет = {{АҚШ}}<br />
| тілі = [[Ағылшын тілі]]<br />
| маусымдар = 8<br />
| сериялар саны = 177<br />
| сериялардың тізімі = <br />
| атқарушы продюсері = <br />
| продюсері = Пол Аттанасио<br />Кейти Джейкобс<br />Дэвид Шор<br />Брайан Сингер<br />Томас Л. Моран<br />Рассел Френд<br />Гарретт Лернер<br />Грег Йейтанес<br />[[Хью Лори]]<br />
| режиссёрі = <br />
| операторы = <br />
| сценарист = <br />
| түсірілім орны = <br />
| ұзақтығы = <br />
| студия = Heel & Toe Films<br />Shore Z Productions<br />Bad Hat Harry Productions<br />NBC Universal Television Studios (2004—2007)<br />Universal Media Studios (2007—2011)<br />Universal Television (2004, 2011—2012)<br />
| статусы = Аяқталды<br />
| телеарна = [[Fox Broadcasting Company|Fox]]<br />
| бейне форматы = 480i (SDTV)<br />720p (HDTV)<br />
| дыбыс форматы = <br />
| көрсете бастады = [[16 қараша]] [[2004 жыл|2004]]<br />
| соңғы рет көрсетілді = [[21 мамыр]] [[2012 жыл|2012]]<br />
| алдыңғы = <br />
| келесі = <br />
| байланысы бар шоу = <br />
| imdb_id = 0412142<br />
| сайт = http://www.fox.com/house/index.htm<br />
}}<br />
'''«Дәрігер Хаус»''' ({{lang-en|House, M. D.<ref>{{lang-la|Medicinæ Doctor}} — медицина докторы</ref>}}) — Грегори Хаус ({{lang-en|Gregory House}}) есімді танымал дәрігер-диагност және оның дәрігерлерден құралған тобы жайлы [[Америка Құрама Штаттары|америкалық]] телесериал. Сериалдың негізгі жанры – [[медицина]]лық [[драма]], алайда сюжетте [[Детективті фильм|детектив]] элементтері қолданылған. Сериал әлемде аса танымалдылыққа ие<ref>[http://www.kp.ru/daily/24309.1/503109/ «Дәрігер Хаус» — әлемдегі ең танымал сериал // KP.RU]</ref><ref>[http://ria.ru/culture/20090612/174202074.html «Дәрігер Хаус» 2008 жылдың ең танымал сериалына айналды | Мәдениет және шоу-бизнес | «РИА Новости» жаңалықтар топтамасы]</ref>, сондай-ақ «[[Peabody Award|Пибоди]]» және «[[Эмми]]» сынды марапаттардың лауреаты.<br />
<br />
Сериалдың сынамалы сериясы [[2004 жыл]]дың [[16 қараша]]сында Fox телеарнасында эфирге шығарылды. Сегізінші маусымның премьерасы дәл осы телеарнада, [[2011 жыл]]дың [[3 қазан]]ында жарық көрді. Сериал әлемнің көптеген елдерінде, тіпті кейбір [[ТМД]] елдерінің бірнеше телеарналарында таратылды. Мәселен [[Қазақстан]]да [[2009 жыл]]дың [[2 ақпан]]ынан бастап [[КТК (телеарна)|КТК]] телеарнасынан сериалдың алғашқы 3 маусымы көрсетілді.<br />
<br />
[[2012 жыл]]дың [[8 ақпан]]ында Fox телеарнасы сериалдың сегізінші маусымы соңғы болатындығын жариялады<ref>{{cite web|url=http://tvbythenumbers.zap2it.com/2012/02/08/current-season-to-be-the-last-for-house/119252/|title=Current Season to Be The Last for 'House'|author=Seidman, Robert.|date=8 февраля 2012|work=[[TV by the Numbers]]|accessdate=2012-02-09|archiveurl=http://www.webcitation.org/689bEnFHq|archivedate=2012-06-04}}</ref>. Сол жылдың [[21 мамыр]]ында «Дәрігер Хаус» телесериалының соңғы 177-сериясы жарық көрді<ref>{{Cite web|url=http://bnews.kz/kz/news/mezhdunarodnaya_panorama/814607-2012_02_09-814607|title=Продюсерлер «Доктор Хаус» сериалын жабу керектігін мәлімдеді|publisher=[[BNews.kz]]}}</ref>.<br />
<br />
[[2013 жыл]]дың мәліметтеріне сәйкес сериалды 80 млн көрермен тамашалаған, сондықтан сериал «[[Гиннесс рекордтар кітабы]]на» енгізілген.<ref name=Yudina>{{мақала|авторы=Юдина, Лидия. |тақырыбы=Сериалдық диагноз. Теледидардағы дәрігерлердің әдістерін өмірде қолдануға болады ма?|сілтеме=http://www.aif.ru/health/life/1015653|издание=[[Аргументы и факты]]|жыл=2013|нөмірі =45 (1722)|беттері =38}}{{ref-ru}}</ref>.<br />
<br />
== Жалпы суреттемесі ==<br />
[[Сурет:House-pic.jpg|left|thumb|Телесериал логотипі]]<br />
Дәрегір Хаус — бүйрек аурулары ([[нефрология]]) және [[жұқпалы аурулар]]ды емдеу мамандықтары бойынша маманданған әлемге танымал, жарқын диагност, алайда өзінің тұйықтық, тік мінезділік, арсыздық және бүлікшілік сияқты мінез ерекшіліктері – оған науқастары мен әріптестерінің сүйіктісі болуына жол бермейді. Ол сыпайылық ережелерін сақтамайды, сондай-ақ сақтауға жа тырыспайды, тіпті кейде оның бойынан аяушылық қасиетінің жоқ екендігін байқап қалатын кездер де бар. Хаустың өмірлік ұстанымын Форманның «Ол ережелерді бұзбайды, тек қана елемейді» және өзінің «Барлығы жалған сөйлейді» деген сөздері ғана толық сипаттай алады. Осы бір ұстанымдар күрделі медициналық жағдайлардың шешімін табуда Хаусқа көмектесетін бірден-бір нәрсе.<br />
<br />
Хаус он жақ санының төртбасты бұлшықетінің [[инфаркт]]ісін алып, ота нәтижесінде оның төртбасты бұлшықетінің ауқымды бөлігі алынып тасталғандықтан аяғы әрдайым ауырады, сондықтан ол ауырсынуды басатын викодинді қолдануға және әрдайым таяққа таянып жүруге мәжбүр. Ол викодинді өте көп мөлшерде қабылдайды, тіпті науқастың алдында да қабылдай бертіні де бар, себебі Хаус викодинсіз жұмыс істеуге, тіпті өмір сүруге жарамсыз болып қалады. Шындығын айтқанда Хаус өзінің тәуелділігін білетін, алайда одан айырылуды көздемейтін нашақор. Кемтарлық пен нашақорлық Хаустың мінезіне кері әсерін тигізеді және көп жағдайда өзінің қыршаңқылығы мен жөнсіз қылықтарын ауырсынудың салдары деп ақталады. <br />
[[Сурет:LaurieJacobsShore.jpg|thumb|300px|[[Хью Лори]], сериал продюсері ''Кэти Якобс'' және Дэвид Шор]]<br />
<br />
Хаустың көмекшілері — [[иммунология|иммунолог]] Эллисон Кэмерон ([[Дженнифер Моррисон]]), [[неврология|невролог]] Эрик Форман (Омар Эппс), сондай-ақ [[хирургия|хирург]] және [[реаниматология|реаниматолог]] Роберт Чейз (Джесси Спенсер). Төртінші маусымда жаңа көмекшілер пайда болады: дәрігер Реми Хадли ([[Оливия Уайлд]]), оны «Он үш» деген лақап атымен атайды, жас дәрігер Лоренс Катнер (Кэл Пенн) және пластикалық оташы Крис Тауб (Питер Джейкобсон). Бесінші маусымда белгісіз себептермен Лоренс Катнер өзіне қол жұмсайды (Кэл Пеннге [[Барак Обама]]ның президенттік әкімшілігінде жұмысқа ұсынылып, ол рөлін тастауды ұйғарады<ref>{{cite web|url=http://movies.rediff.com/look/2009/apr/07/kal-penn-to-join-politics.htm|title=It'll be the White House for Kal Penn now|date=7 апреля [[2009 год]]а|publisher=Rediff.com Movies|accessdate=2010-09-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/65cMOo3xY|archivedate=2012-02-21}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tvguide.com/News/Kal-Penn-House-1004799.aspx|title=Kal Penn Leaves House to Work at White House|author=Мэт Митович|date=7 апреля [[2009 год]]а|publisher=TVGuide.com|accessdate=2010-09-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/65cMQ3VPh|archivedate=2012-02-21}}{{ref-en}}</ref>). Бесінші маусымның соңында викодинді өте көп мөлшерде қабылдағандықтан Хауста жүйелік [[Елестеушілік (Галлюцинация)|галлюцинациялар]] пайда болып, психиатриялық емханаға жатуға мәжбүр болады. Сондықтан Эрик Форман диагностика бөлімінің уақытша басшысы болып тағайындалады. Крис Тауб пен Он үш жұмыстан кетіп, Роберт Чейз пен бірнеше уақытқа Эллисон Кэмерон жұмысқа қайта оралады. Тәуелділіктен айыққан Хаус қайтып келіп, Крис Тауб пен Он үшті қайта жұмысқа алады, алайда жетінші маусымда Он үш қайтадан жұмыстан шығып кеткендіктен, оның орнына дарынды үшінші курс студенті Марта Мастерс (Эмбер Тэмблин) келеді. Мастерс жетінші маусымның 12 сериясында практика сағаты аяқталғандықтан және Хаустың басқруында интернатура өтуді қаламағандықтан жұмыстан шығып кетеді, оның орнына қайтадан Он үш қайтып келеді. <br />
<br />
Хаустың тағы әріптестері — оның ең жақын досы, дәрігер [[онкология|онколог]] Джеймс Уилсон (Роберт Шон Леонард) және Принстон-Плейнсборо ({{lang-en|Princeton-Plainsboro}}) ауруханасының бас дәрігері Лиза Кадди (Лиза Эдельштейн). Лиза Эдельштейн келісімшартты 8 маусымға дейін ұзартуға келіспегендіктен, аурухана бас дәрігерінің орнын Форман алады.<br />
<br />
== Мазмұны ==<br />
Сериалдың барлық дерлік бөлімі бір-бірімен ұқсас. Эпизодтардың көбісі [[Нью-Джерси]]дегі [[Принстон (Нью-Джерси)|Принстон]] қаласында орналасқан, Хаустың жұмыс орны – Принстон-Плейнсборо ауруханасынан ({{lang-en|Princeton-Plainsboro}}) тыс жерде орын алған оқиғадан басталады. Эпизодтың бастапқы бөлігінде науқастың [[симптом]]дарының пайда болуына алып келген жағдайлар сипатталады. Ал негізгі бөлімде дәрігерлер осы симтомдарды тудыратын [[ауру]]ды анықтаумен айналысады. [[Диагноз]] қоюда топ дифференциалдық диагностика әдісін пайдаланады.<br />
<br />
Әдеттегідей толық бір эпизод бойы, аурудың даму қарқынына байланысты науқасқа бірнеше диагноз қойылуы мүмкін, осыдан кейін дәрігерлер науқасты емдеуге көшеді, алайда соңында бұл емдеу не ешбір нәтиже бермейді, не науқастың жағдайы нашарлауы мүмкін. Бұл жағдайдан кейін науқаста, оның туыстары мен жақындарында Хаусқа деген сенімсіздік пайда болады. Сондықтан қорытынды диагноз қойылып, дəрігерлер емдеуге кірісерде науқас кезекті қате диагноз деп ойлап, емделуден бас тартып, қарсылық көрсетуі мүмкін.<br />
<br />
Көбінесе науқас немесе оның жақындары симптомдар жайлы, ауруды тудырған жеке жағдайлар жайлы (мәселен, науқастың басқа адаммен қатынаста болуы, [[жыныс қатынасынан жұғатын аурулар]]дың болуы, ішімдікке тəуелділік немесе нашақорлық) құнды ақпараттарды қасақана болса да, білместен құпия сақтап қалуының салдарынан нақты диагнозды қоюда қиындықтар тууы мүмкін. Сондықтан Хаус диагнозды талқылау барысында «Барлығы жалған сөйлейді» ({{lang-en|everybody lies}}) немесе «науқас өтірік айтады» деген сөздерді жиі қолданады. Сондай-ақ науқас өзін-өзі емдеуге талпынуын Хаус «науқас — есуас» деп түсіндіреді. Барлық бөлімде дерлік Хаустың тобынан екі адам (бірнеше бөлімде Хаустың өзі де) қосымша ақпараттарды табу мақсатында науқастың үйінде заңсыз тінту жүргізеді.<br />
<br />
== Сериалдағы медицина ==<br />
Сериалдың техникалық кеңесшісі – «[[The New York Times]]<nowiki/>» газетіне медициналық тақырыптарда мақала жазатын дәрігер Лиза Сандерс. Лиза Сандерстің газеттегі мақалалары сериалдың атқарушы продюсері Пол Аттаназионың осы сериалдың жарыққа шығуына себепші болды<ref>[http://blogcritics.org/archives/2008/01/06/233211.php The Metaphorical Medicine of House] // Blogcritics. [[6 қаңтар]] 2008.</ref>. <br />
<br />
Сериалдың негізгі тақырыбы [[медицина]] болғанымен, оқиғалар [[Детективті фильм|детективтік]] сипатқа ие. Мысалы ретінде дәрігер Хаустың [[диагноз]] қоюда көмегі тиюі мүмкін [[Айғақ|айғақтарды]] табу мақсатында науқас үйінде тінту жүргізуін келтіруге болады.<br />
<br />
== Басты рөлдер ==<br />
{| class="wikitable"<br />
|-<br />
! rowspan="2"|Есімі !! rowspan="2"|Рөлді сомдаған !! rowspan="2"|Мамандығы!! colspan="8"|Маусымдар<br />
|-<br />
! style="width:5%;"|1 !! style="width:5%;"|2 !! style="width:5%;"|3 !! style="width:5%;"|4 !! style="width:5%;"|5 !! style="width:5%;"|6 !! style="width:5%;"|7 !! style="width:5%;"|8<br />
|-<br />
| Д-р Грегори Хаус || [[Хью Лори]] || [[Жұқпалы аурулар]] маманы, [[нефрология|нефролог]], Диагностика бөлімінің басшысы || colspan="8" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|-<br />
| Д-р Лиза Кадди || Лиза Эдельштейн || [[Эндокринология|Эндокринолог]], Аурухана бас дәрігері || colspan="7" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде || {{n/a|}} <br />
|-<br />
| Д-р Джейм Уилсон || Роберт Шон Леонард || [[Онкология]] бөлімінің басшысы || colspan="8" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде <br />
|-<br />
| Д-р Эрик Форман || Омар Эппс || [[Неврология|Невролог]], диагностика бөлімінің басшысы, дәрігер-диагност, аурухана бас дәрігері || colspan="8" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|-<br />
| Д-р Роберт Чейз || Джесси Спенсер || [[хирургия|Хирург]], [[реаниматология|реаниматолог]], [[кардиология|кардиолог]], Диагностика бөлімінің басшысы || colspan="8" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|-<br />
| Д-р Эллисон Кэмерон || [[Дженнифер Моррисон]] || [[Иммунология|Иммунолог]], дәрігер-диагност || colspan="6" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде || {{n/a|}} || style="background:#DAEBFF;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қонақ<br />
|-<br />
| Д-р Крис Тауб || Питер Джейкобсон || Пластикалық оташы<ref>{{cite web|url=http://www.imdb.com/character/ch0077615/|title=Dr. Chris Taub (character)|publisher=IMDb.bom|accessdate=2012-11-01}}</ref>, дәрігер-диагност || colspan="3" {{n/a|}} || colspan="3" style="background:#ffe3e3;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қайталанатын рөл || colspan="2" style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|-<br />
| Д-р Лоренс Катнер || Кэл Пенн || Спорттық медицина маманы<ref name="imdb">{{cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt0412142/trivia|title=House M.D. (2004–2012) – Did You Know?|publisher=IMDb.com|accessdate=2012-11-01}}</ref> дәрігер-диагност || colspan="3" {{n/a|}} || colspan="2" style="background:#ffe3e3;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қайталанатын рөл || colspan="2" {{n/a|}} || style="background:#DAEBFF;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қонақ<br />
|-<br />
| Д-р Реми «Үн үш» Хадли || [[Оливия Уайлд]] || Терапевт,<ref name="imdb" /> дәрігер-диагност || colspan="3" {{n/a|}} || colspan="3" style="background:#ffe3e3;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қайталанатын рөл || style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде || style="background:#ffe3e3;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қайталанатын рөл<br />
|-<br />
| Д-р Марта Мастерс || Эмбер Тэмблин || Қолданбалы математика және Өнер тарихы бойынша екі мәрте Ph.D докторы,<ref>{{cite web|url=http://www.fox.com/house/houseisms/season-7/episode-6.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101201093340/http://www.fox.com/house/houseisms/season-7/episode-6.htm|archivedate=2010-12-01|title=Season 7: Office Politics|publisher=FOX}}</ref> Медицина студенті || colspan="6" {{n/a|}} || style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде|| style="background:#DAEBFF;vertical-align:middle;text-align:center;"|Қонақ<br />
|-<br />
| Д-р Джессика Адамс || Одетт Эннэйбл || Түрмелік емхана дәрігері,<ref>{{cite web|url=http://m.fox.com/house/about?emvcc=-1 |title=FOX Broadcasting Company |publisher=M.fox.com |date=|accessdate=2012-11-01}}</ref> дәрігер-диагност || colspan="7" {{n/a|}} || style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|-<br />
| Д-р Чи Пак || Шарлин И || [[Неврология|Невролог]], дәрігер-диагност || colspan="7" {{n/a|}} || style="background:#ddffdd;vertical-align:middle;text-align:center;"|Басты рөлде<br />
|}<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
{{дереккөздер}}<br />
<br />
[[Санат:АҚШ медициналық телесериалдары]]<br />
[[Санат:2004 жылы шыққан АҚШ телесериалдары]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D3%A8%D0%BB%D1%96%D0%BC_%D0%9F%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%B4%D0%B5_%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D1%96_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB)Өлім Пемберлиде келеді (телесериал)2016-08-16T08:32:30Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Өлім Пемберлиде келеді<br />
|Шынайы атауы = Death Comes to Pemberley<br />
|суреті =<br />
|тақырыбы = <br />
|жанры = детективті драма<br />
|ұзақтығы = 180 минут<br />
|авторы = Филлис Джеймстің романы бойынша<br />
|продюсері = Эд Рубин, Джоани Блэйки, Филлис Джеймс, Полли Хилл, <br />
|режиссёрі = Дениэл Персивал<br />
|операторы = Стив Лоус<br />
|сценарист = Жульетт Тоуиди<br />
|композиторы = Startled Insects<br />
|ролдерде = Мэттью Риз <br /> Анна Максвелл Мартин <br /> Мэттью Гуд <br /> Элеонор Томлинсон <br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{Flagicon| Ұлыбритания}}<br />
|Тілі = [[ағылшын тілі]]<br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = BBC One<br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = [[2013 жыл|2013 жылы]] [[26 желтоқсан]] <br />
|соңғы рет көрсетілді = [[2013 жыл|2013 жылы]] [[28 желтоқсан]]<br />
|маусымдар = 1<br />
|саны = 3<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = <br />
|статусы = <br />
|imdb_id = <br />
|tv_com = <br />
}}<br />
'''Өлім Пемберлиде келеді''' ([[Ағылшын тілі|ағыл]]. ''Death Comes to Pemberley'') – Филлис Джеймстың аттас романы бойынша түсірілген ағылшын телесериалы. Детектив стилінде жазылған кітап әйгілі [[Джейн Остин|Джейн Остиннің]] «Абырой мен жалған сезім» романының жалғасы болып табылады. Сериалдың тұсаукесері [[2013 жыл|2013 жылдың]] соңында өтті.<br />
<br />
== Сюжет ==<br />
«Абырой мен жалған сезім» романының оқиғаларының аяқталуынан кейін алты жыл өтті. Элизабет пен Дарси Пемберлиде ұлын тәрбиелеп бақытты өмір сүруде. Жыл сайынғы би кеш қарсаңында қарбалас пайда болды. Эдизабеттің ата-анасы, полковник Фицульям, Джорджиана Дарсидің табынушысы, Генри Алвестон мырза Пемберлиге келеді. Элизабеттің қуанышын ормандағы сол жерде елес ретінде таныс әйелмен кездесі томсартады. <br />
<br />
Би кешінің қарсаңындағы отбасылық кеш кезінде Пемберлиге үрейленген Лидия келеді. Ол мүдіріп, Уикхемді қожалықтың жанында өлтіргені туралы айтады. Дарси іздеу жұмыстарын ұйымдастырады. Көп кешікпей өліп бара жатқан Денни және үсті-басы қан Уикхемді табады. Дарсиге оны қылмыскерді жасыруда кінәламас үшін магистратқа жүгінуге тура келеді. Уикхем кінәсін мойындамайды. Тергеу басталады. <br />
<br />
== Актерлер құрамы: ==<br />
* [[Риз, Мэттью|Мэттью Риз]] — [[Фицуильям Дарси]]<br />
* [[Максвелл Мартин, Анна|Анна Максвелл Мартин]] — [[Элизабет Беннет|Элизабет Дарси]]<br />
* [[Коулман, Дженна|Дженна Коулман]] — Лидия Уикхем<br />
* [[Гуд, Мэттью|Мэттью Гуд]] — Джордж Уикхем<br />
* [[Ив, Тревор|Тревор Ив]] — сэр Селвин Хардкасл<br />
* Александра Моэн — Джейн Бингли<br />
* Ребекка Фронт — миссис Беннет<br />
* Джеймс Флит — мистер Беннет<br />
* Пенелопа Кит — Кэтрин де Бург ханым<br />
* Джоанна Сканлан — миссис Рейнольдс<br />
* Том Уорд — полковник Фицуильям<br />
* [[Томлинсон, Элеонор|Элеонор Томлинсон]] — Джорджиана Дарси<br />
* [[Нортон, Джеймс (актёр)|Джеймс Нортон]] — мистер Генри Элвестон<br />
* [[Берли, Никола|Никола Берли]] — Луиза Бидвелл<br />
* Филипп Мартин Браун — мистер Бидвелл<br />
* Кевин Элдон — доктор Белчер<br />
* Дженифер Хенесси — миссис Бидвелл<br />
* Льюис Рейнер — Уилл Бидвелл<br />
* Мэрайя Гэйл — миссис Йанг<br />
* Том Кэнтон — капитан Мартин Денни<br />
* Оливер Мэлтман — Джордж Пратт<br />
<br />
== Түсірілім ==<br />
Құрам [[18 шілде]] [[2013 жылы]] жарияланған болатын. Полковник Фицульямның рөлін алған Том Уорд бұрын «Абырой мен жалған сезім» экранизациясында [[1995 жыл|1995 жылы]] лейтенант Чемберленді сомдаған болатын. Анна Максвелл Мартин, Элизабет Дарсидің рөлін ойнаған актриса [[2007 жылы]] Джулиан Джарролдтың фильмінде [[Джейн Остин|Джейн Остиннің]] әпкесін, Кассандраны сомдады. <br />
<br />
Түсірілім [[2013 жыл|2013 жылы]] шілдеде басталды. <br />
<br />
== Сілтемелер ==<br />
'''[[Смерть приходит в Пемберли (телесериал)|↑]]''' [http://www.telegraph.co.uk/culture/tvandradio/10513639/Death-Comes-to-Pemberley-behind-the-scenes.html Death comes to Pemberley; behind the scenes]. The Telegraph.<br />
<br />
'''[[Смерть приходит в Пемберли (телесериал)|↑]]''' [http://www.hulldailymail.co.uk/Death-Comes-Pemberley-BBC1-Beverley-stunning-star/story-20362215-detail/story.html Death comes to Pemberley on BBC1]. Hull Daily Mail.<br />
<br />
[[Санат:Ұлыбритания фильмдері]]<br />
[[Санат:Ағылшын тілді фильмдер]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D2%9A%D2%B1%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BA%D0%B5%D0%BD_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB)Құйынды мекен (телесериал)2016-08-16T08:29:42Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Құйынды мекен<br />
|Шынайы атауы = 바람의 나라<br />
|суреті = Құйынды мекен.jpg<br />
|тақырыбы = <br />
|жанры = [[тарихи фильм|тарихи]]</br/>әскери<br />
|ұзақтығы = 70 мин<br />
|авторы = <br />
|продюсері = Чо Куан Гюй<br />
|режиссёрі = Кан Ил Со<br />
|операторы = <br />
|сценарист =<br />
|композиторы = <br />
|ролдерде = [[Сон Иль Гук]]<br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{KOR}}<br />
|Тілі = [[Корей тілі]]<br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = MBS<br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = 2008 MBS {{KOR}}<br />
|соңғы рет көрсетілді =<br />
|маусымдар = <br />
|саны = 36<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = <br />
|статусы = аяқталған<br />
|imdb_id = 2819226<br />
|tv_com = <br />
}}<br />
<br />
'''Құйынды мекен''' - [[Оңтүстік Корея]]лық тарихи телесериал. Сериал елді елең еткізген [[Ханзада Жумонг (телесериал)|Ханзада Жумоң фильмі]]нің жалғасы болып табылады. Фильмнің басты кейіпкері - [[Когурё]] патшасы Темусин. Темусин атасы Жумоңның ұлы істерін жалғастырады. Бұл сериалда да басты рөлді [[Сон Иль Гук]] сомдады.<br />
<br />
== Сюжеті ==<br />
Корея ежелгі [[Когурё]] мемлекеті дәуірінде. [[Тонмёнсон (Когурё)|Жумоң патша]] негізін қалаған Когурё Юри патша тұсында біраз әлсірейді. Юри әкесі Жумоңның қас жауы Пуё патшасы Тесоның билігін мойындап, оның алдында бас июге мәжбүр болады. Алайда Юридың ұлы Мухюль Тесоны жеңіп, атасының кезіндегі Когурёның даңқын қалпына келтіреді.<br />
<br />
== Басты рөлдерде ==<br />
*. Сон Иль Гук - Ханзада Мухюль / Темусин.<br />
*. Чой Жуң - ханшайым Юон.<br />
*. Ким Жуң - ханшайым Ли Жи<br />
*. Пак Гун - ханзада Дожин.<br />
*. Жуң Жин - Юри патша.<br />
*. Ким Хие - Мию ханым.<br />
*. Ли Жоң - ханзада Ха Муёң (Мухюльдің ағасы).<br />
*. Ли Си - жас Юн Хва<br />
*. O Юн - Хие Ап.<br />
*. Ким Джае - Чуе Баль Су.<br />
*. Жаң Tae - Маро қолбасшы.<br />
*. Ким Сан - Махуаң.<br />
*. Хан Джин - Тесо патша.<br />
*. Пак Жун - Са Гу.<br />
*. Им Жун - ханшайым Серуй.<br />
*. Ким Буён - Сан Га.<br />
*. Ким Уон - Гон Чан.<br />
*. Ким Муён - Гу Чу.<br />
*. Джан Сан- Ба Гуек<br />
<br />
== Жүлделер ==<br />
*. 2008 KBS Drama Awards: үздік актер (Сон Ил Гук)<br />
*. 2008 KBS Drama Awards: үздік жұп (Сон Ил Гук пен Чой Жун Он)<br />
*. 2008 KBS Drama Awards: үздік актер (Жун Жин-кіші)<br />
<br />
== Тағы қараңыз ==<br />
*[[Сеул]]<br />
*[[Сон Иль Гук]]<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
*http://twitchfilm.com/2008/09/first-look-at-kingdom-of-the-wind-beethoven-virus.html<br />
*http://sports.hankooki.com/lpage/entv/200809/sp2008090313511094350.htm<br />
<br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
*[http://www.hancinema.net/korean_drama_Land_of_wind.php''The Kingdom of The Windsr'']_at HanCinema<br />
<br />
[[Санат:Оңтүстік Корея телесериалдары]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B7%D0%B0%D0%B4%D0%B0_%D0%96%D1%83%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB)Ханзада Жумонг (телесериал)2016-08-16T08:29:33Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Ханзада Жумонг<br />
|Шынайы атауы = 주몽<br />
|суреті =Jumong site 6.jpg<br />
|тақырыбы = <br />
|жанры = тарихи</br/>әскери</br/>романтика<br />
|ұзақтығы = 70 мин.<br />
|авторы = <br />
|продюсері = <br />
|режиссёрі = Гын Хон Ким, Чжу Хван Ли<br />
|операторы = <br />
|сценарист = Чхве Ван Гю, Хён-су Чжон<br />
|композиторы = <br />
|ролдерде = Сон Иль Гук</br/>Хан Хие Жин <br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{KOR}}<br />
|Тілі = [[корей тілі|корей]]<br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = MBS<br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = 15 мамыр 2006 {{KOR}}<br />
|соңғы рет көрсетілді =<br />
|маусымдар = <br />
|саны = 81<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = <br />
|статусы = аяқталған<br />
|imdb_id = 0978061<br />
|tv_com = <br />
}}<br />
'''Ханзада Жумонг''' - Оңтүстік Корея телесериалы. Сериал [[Когуре]] мемлекетінің негізін қалаушы [[Тонмёнсон (Когурё)|Тонменсон]] жайлы оқиғаларды баян етеді. Сериал бүкіл әлемде өте танымал болды. Сериалдың бюджеті 32 млн долларды құрады.<br />
<br />
== Сюжеті ==<br />
Корея Чосон мемлекеті дәуірінде. Қытайлық Хан империясы Чосон елін бағындырып, халқын құлдықта ұстады. Чосондық бірнеше тайпа Пуё мемлекетін құрды. Алайда Пуё елі Хан империясына бағынышты болды. Пуё елінің Хан империясын талқандап, қоластындағы қандастарын құтқаратын күші болмады. Тек халық арасынан шыққан Хемосу қолбасшы ғана, Дамуль әскерін құрып қытайлықтарға қарсы күресте біраз нәтижеге жетті. Алайда ол Хан империясының қолшоқпарына айналған Пуё елінің құрған тұзағына түсіп қалады. Ол қос жанарынан айырылып, абақтыға қамалады. Десе де оның арманын ұлы Жумоң жүзеге асырды. Жумоң Хан елін талқандап, қандастарын құтқарды. Ол Когурё атты мемлекеттің негізін қалады.<br />
[[File:Flag of Jumong.png|Жумоң хан қолданған байрақ]]<br />
[[File:Jumong site 1.jpg|Реквизиттер]]<br />
<br />
== Басты рөлдерде ==<br />
*[[Сон Иль Гук]] - Жумоң<br />
*Хан Хие Жин - Со Со Но<br />
*Чон Куаң Нел - Гымуа<br />
*Хо Жун Хо - Хемосу<br />
*.Ким Сың Су - Тесо ханзада<br />
*.О Ён Су - Юхуа ханым<br />
*.Куон Ми Ри - Уонху патшайым<br />
*.Соң Жи Хие - Йе Со Я ханым<br />
*.Пак Там Хи - Иаң Соран<br />
*.Ан Ён Жу - Юри<br />
*.Жуң Юң Сук - бала Юри <br />
*.Ким Ёң Ки - Ён Та Баль<br />
*.Жин Хи Куоң - Ё Ми Ыль<br />
*.Ли Жа Ёң - Бу Дыкпуль<br />
*.Уон Ки Жун - Енпо ханзада<br />
*.Бе Су Бин - Са Ең<br />
*. Им Со - Буең<br />
*. Юн Доң- Яң Жоң<br />
*. О Ук- Барон Хуаң <br />
*. Ие Хо- генерал Ои<br />
*. Ан Жеоң- генерал Мари<br />
*. Им Дае - генерал Хеп По<br />
*. Пак Куеоң- Бу Бун Но<br />
*. Жоң Хо- У Те<br />
<br />
== Түсірілім жұмысы ==<br />
Сериал Оңтүстік Кореяның Жонгу провинциясында MBC арнасының тапсырысымен түсірілді. Ханзада Жумонг сериялы түсірілген орында корейлік "Дон И" және "Ұлы ханша Сон Док" сияқты сериалдардың түсірілім жұмыстары жүргізілген болатын.<br />
[[File:Jumong site 3.jpg]]<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
{{дереккөздер}}<br />
<br />
== Сыртқы сілтемелер ==<br />
*[http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_entertainment/193994.html|title hani.co.kr]<br />
*[http://english.kbs.co.kr/hallyu/entertainment_news_view.html?No=644|title kbs.co.kr]<br />
<br />
[[Санат:Оңтүстік Корея телесериалдары]]<br />
{{бастама}}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/Star_Trek:_EnterpriseStar Trek: Enterprise2016-08-16T08:27:43Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Жұлдызды жол: Энтерпрайз<br />
|Шынайы атауы = Star Trek: Enterprise<br />
|суреті = <br />
|тақырыбы = [[ғарыш]], [[ғылыми фантастика]], [[футуризм]]<br />
|жанры = ғылыми фантастика<br />
|ұзақтығы = 42 минут<br />
|авторы = <br />
* [[Рик Берман]]<br />
* [[Браннон Брага]]<br />
|продюсері =<br />
* [[Рик Берман]]<br />
* [[Браннон Брага]]<br />
* [[Манни Кото]]<br />
|режиссёрі = [[|]]<br />
|операторы = [[|]]<br />
|сценарист = [[|]]<br />
|композиторы = [[|]]<br />
|ролдерде = <br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{Flagicon|}}<br />
|Тілі = <br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = <br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = <br />
|соңғы рет көрсетілді =<br />
|маусымдар = <br />
|саны = <br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = <br />
|статусы = <br />
|imdb_id = <br />
|tv_com = <br />
}}<br />
Star Trek: Enterprise - [[ғылыми фантастика]]лық [[телесериал]] және түпнұсқалық [[Star Trek]]-тің [[приквел]]і. [[UPN]] телевизиялық желісінде алғашқы сериалары 2001 жылдың 26-шы қыркүйегінде, ал соңғы сериясы 2005 жылдың 13-ші мамырында ұсынылды. <ref>www.imdb.com, Star Trek: Enterprise, n.d., <http://www.imdb.com/title/tt0244365/?ref_=sr_1></ref> Сериалдағы оқиғалар [[2150]] жж. [[Құс жолы]]на жақын маңдағы аймақтарда орын алады. [[Адамзат]] алғаш рет [[варп (жылдамдық)|варп]] 5 жылдамдығын бағындыра алатын, ғарыш кеңістігін зерттеуші [[Энтерпрайз NX-01]] кемесін жасап шығарады. Оқиғалар желісі Энтерпрайз кемесі және оның экипажы туралы. <br />
<br />
<br />
<br />
==Шығарылуы== <br />
<br />
<br />
<br />
==Дереккөздер==<br />
<references/><br />
<br />
<br />
[[Санат:Ғылыми фантастика]]<br />
[[Санат:Телесериалдар]]<br />
[[Санат:Star Trek]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%A2%D0%BE%D2%93%D1%8B%D1%81%D2%9B%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B4%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80_(%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F)Тоғысқан тағдырлар (телехикая)2016-08-16T08:27:33Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Тоғысқан тағдырлар<br />
|Шынайы атауы = Перекрёсток<br />
|суреті = Тоғысқан тағдырлар.jpeg<br />
|тақырыбы = Тоғысқан телехикаясының басталуындағы өң беті<br />
|жанры = [[Мистикалық мелодрама]] <br /> [[Драма]] <br /> [[Теленовелла]]<br />
|ұзақтығы = 44 минут<br />
|авторы = <br />
|продюсері = [[Абай Қарпықов]]<br />
|режиссёрі = [[Ермек Шынарбаев]]<br />
|операторы = <br />
|сценарист = <br />
|композиторы = [[Томас Томасов]]<br />
|ролдерде = [[Бикен Римова]]<br />[[Қасым Әбенұлы Жәкібаев|Қасым Жәкібаев]]<br />[[Сағи Асанәліұлы Әшімов|Сағи Әшімов]]<br />[[Венера Нығматулина|Венера Нигматулина]]<br />[[Ғазиза Мәкешқызы Әбдінәбиева|Ғазиза Әбдінабиева]]<br />[[Ирина Әжмұхамедова|Ирина Әжмұхамедова]]<br />[[Бақытжан Әлпейісов]]<br />[[Райхан Айтқожанова]]<br />[[Жанна Қуанышева]]<br />[[Алексей Шемес]]<br />[[Владимир Алексеевич Толоконников|Владимир Толоконников]]<br />[[Наталья Долматова]]<br />[[Гүлнар Дусматова]]<br />[[Жан Әнуаржанұлы Байжанбаев|Жан Байжанбаев]]<br />[[Сергей Размикович Погосян|Сергей Погосян]]<br />[[Әділхан Есенболатов]]<br />[[Григорий Эпштейн (Эфимов)]]<br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{KAZ}}<br />
|Тілі = [[Орыс тілі|орысша]]<br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = [[Хабар|Хабар телеарнасы]]<br />
|телеарналар жүйесі = [[Первый канал (Ресей)|Первый канал]]<br />
|көрсете бастады = 11 сәуір [[1996 жыл]]<br />
|соңғы рет көрсетілді = [[2000 жыл]]<br />
|маусымдар = <br />
|саны = 465<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = <br />
|статусы = <br />
|imdb_id = 0768682<br />
}}<br />
<br />
'''«Тоғысқан тағдырлар» («Перекрёсток») телехикаясы''' — [[Қазақстан|Қазақстандық]]-[[Ұлыбритания|британдық]] өндірушіден шыққан «Тоғысқан тағдырлар» телехикаясын [[1996 жыл]]ы түсіріп бастап, [[2000 жыл]]ы түсіруін тоқтатты. Оның 465 саны көрсетілді. [[ТМД]] елдері медиафорумының нұсқауы бойынша ол [[1998 жыл]]дың үздік телехикаясы танылып, қазақстандық көрермендер арасында таптырмас рейтінгілерге ие болды әрі әлі күнге дейін ешбір қазақстандық телехикая танымалдығы мен көрсетілуінің ұзақтығы бойынша «Тоғысқан тағдырлардан» асып түсе алмады. <br />
<br />
«Тоғысқан тағдырлар» алғашқы қазақстандық «сабын операсы» болып саналады.<br />
Телехикаяның саундтрегін «Овощи-фрукты» тобы орындайды. Әні мен сөзінің авторы Томас Томасов.<br />
<br />
== Рөлдерді сомдаған ==<br />
* [[Бикен Римова]] — ''Гүлбибі апа''<br />
* [[Қасым Әбенұлы Жәкібаев|Қасым Жәкібаев]] — ''Аплатон аға''<br />
* [[Сағи Асанәліұлы Әшімов|Сағи Әшімов]] — ''Тимур Сәбіров''<br />
* [[Жанна Қуанышева]] — ''Жанна Сәбірова, Тимур Сәбіровтың зайыбы''<br />
* [[Ғазиза Мәкешқызы Әбдінәбиева|Ғазиза Әбдінабиева]] — ''Роза, Омаровтардың көршісі''<br />
* [[Венера Нығматулина|Венера Нигматулина]] — ''Мадина Омарова\Зарема Ысмаилова''<br />
* [[Тәңірберген Маратұлы Бердіоңғаров|Тәңірберген Бердіоңғаров]] — ''Арман Сәбіров''<br />
* [[Ирина Әжмұхамедова|Ирина Әжмұхамедова]] — ''Камила Омарова''<br />
* [[Райхан Айтқожанова]] — ''Кұралай''<br />
* [[Бақытжан Әлпейісов]] — ''Шерхан Омаров''<br />
* [[Жан Әнуаржанұлы Байжанбаев|Жан Байжанбаев]] — ''Асқар''<br />
* [[Алексей Шемес]] — ''Глеб Платонов''<br />
* [[Елена Гордеева]] — ''Оля''<br />
* [[Шынар Дүйсенбенова]] — ''Дариға, Қайраттың қалыңдығы''<br />
* [[Наталья Долматова]] — ''Надя, Пашаның зайыбы''<br />
* [[Гүлнар Дусматова]] — ''Гауһар — өткен өмірінен қара дақ қалып, содан арылуға тырысқан адвокат әйел''<br />
* [[Ирина Лещенко]] — '' Маришка''<br />
* [[Линда Талғатқызы Нигматулина|Линда Нигматулина]] — ''Дана, Маришканың құрбысы''<br />
* [[Дмитрий Скирта]] — ''Никита''<br />
* [[Сергей Размикович Погосян|Сергей Погосян]] — ''тележүргізуші''<br />
<br />
[[Санат:Қазақстан телесериалдары]]<br />
[[Санат:1996 жылғы телесериалдар]]</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/%D0%95%D1%80%D1%96%D0%BD%D1%88%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80_%D0%95%D0%BB%D1%96Еріншектер Елі2016-08-16T08:27:16Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Еріншектер Елі<br />
|Шынайы атауы = {{lang-en|LazyTown}}<br />
|суреті =<br />
|тақырыбы = Еріншектер Елінің логотипі<br />
|жанры = Отбасылық, комедиялы-әуенді сериал <br />
|ұзақтығы = 30 мин.<br />
|авторы = [[Магнус Шевинг]]<br />
|продюсері = <br />
|режиссёрі = <br />
|операторы = <br />
|сценарист = <br />
|композиторы = <br />
|ролдерде = [[Магнус Шевинг]], <br /> [[Джулиана Роуз Морелло]], <br /> [[Стефан Карл Стефанссон]],<br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{flagicon|Iceland}} [[Исландия]]<br />
|Тілі = [[Ағылшын тілі]]<br />
|форматы = <br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = <br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = <br />
|соңғы рет көрсетілді =<br />
|маусымдар = 3 + LazyTown Extra<br />
|саны = 64 (Lazy Town) және 26 (LazyTown Extra)<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = http://www.lazytown.com<br />
|статусы = <br />
|imdb_id = 0396991<br />
|tv_com = <br />
}}<br />
''Еріншектер Елі'' ({{lang-en|LazyTown}} ''— тура мағында «Еріншек қалашық»'') — алғаш рет [[Исландия]]да ''Latibær'' деген атпен шыққан батыстағы танымал балалар сериалы.<br />
<br />
Сериал Исландияның гимнастикадан чемпионы Магнус Шевингтің қатысуымен және бастамасымен түсірілген. Бұл сериалдың 3 маусымын Ресейде 2014 жылы көрсетпек. Қазіргі таңда бұл телесериал отандық [[Балапан (телеарна)|«Балапан» телеарнасы]]нда қазақша нұсқасы көрсетіліп жатыр. Орысша нұсқасы Disney chanel каналында көрсетілген.<br />
<br />
== Сюжет ==<br />
Стефани — оптимист-қыз, Еріншектер еліне, осы елдің мэрі, ағасы Милфордқа келеді. Бұл жерде ол футбол немесе бейсбол деген спортпен мүлдем таныспаған балаларды кездестіреді. Олар бос уақытында компьютер ойындарын ойнап, тәтті жеп, ұйықтағанды жақсы көреді. Стефани оларды — Зигги, Трикси, Стинги және Пиксельді далаға шығып, ойнауға иландырады. Балаларға бұл ұнайды және оған қызыға бастайды, бірақ бұл қалада олардың бұл қылығын ұнатпайтын тағы да бір кісі тұрады. Бұл жексұрын кесірбек сандалбай — Кесірбек Робби. Алдау арқылы ол барлық балаларды үйлеріне кіргізіп, сандалбайлықпен айналысуларын мәжбүр етеді. Балалардың бақытына қарай жақын жерде қатердегі адамдарға көмектесетін, дене тұрқы жақсы қалыптасқан суперқаһарман тұрады. Стефани сол қаһарманға хат жазады — 9-нөмір. Бірақ хат Спортакусқа — дирижабльде тұратын, 10-нөмірлі қаһарманға келеді. Стефани мен Спортакус бірігіп балаларды ойнауға, салауатты өмір салтын құруға ынталандырады. Бірақ әр қаһарманның қарсыласы бар. Ол қарсылас Кесірбек Робби. Ол Еріншектер Елінің қайтадан бұрынғы қалпына келуін армандайды, бірақ бұл оның қолынан келмейді...<br />
<br />
== Кейіпкерлер ==<br />
Тек үш кейіпкерді тірі актер ойнайды, «Еріншек жын» сериясын санамағанда, ол серияда төртінші кейіпкер адам болады. Тағы да бір сериясында Спортакустың және Стефанидің кішкентай кездерін ойнайтын балалар нағыз адамдар болған.<br />
<br />
=== Спортакус ===<br />
[[Сурет:Sportacus 1.jpg|Магнус Шевинг в роли Спортакуса на UK Toy Fair 2009|250px|thumb|right]]<br />
[[Магнус Шевинг]] ойнайтын кейіпкер. Спортакус — Солтүстік теңізде тұратын суперқаһарман. Ол спортқа жықын және дене тұрқы жақсы дамыған. Ол тек пайдалы жемістер мен көкөністермен тамақтанады.<br />
<br />
=== Стефани ===<br />
Екі маусымында да оны американдық әртіс [[Джулиаанна Рооуз Морьеллодо]] сомдайды. 3 маусымда оны Хлоя Ланг алмастырады. Еріншектер Еліне белсенді өмір сүру салтын алып келген кейіпкер, ағасы сол қалашықтың мэрі — Милфорд Ақкөңіл.<br />
<br />
=== Кесірбек Робби ===<br />
Бұл кейіпкерді Стефан Карл Стефанссон ([[:en:Stefán Karl Stefánsson]]) атты әртіс сомдайды. Робби өзінің жерасты панасында өмір сүреді, қалашықта болған жағдайды перископ арқылы бақылап жүреді. Ол ақылды және тапқыр. Еріншектер Еліндегі ең еріншек адам.<br />
<br />
Еріншектер Елінің тұрғылықты тұрғындары<br />
* '''Зигги (Тәттібек)''' — қалашықтың ең кенже тұрғыны, тәттілерді жақсы көргендіктен есімі Тәттібек. Ол ең алдымен оларды зерттейді, содан кейін барып жейді. Тәттібек басқалар сияқты спортты жақсы көреді, бірақ тәтті жеуден де бас тарпайды. Ол Спортакус сияқты қаһарман болғанды армандайды. Ол динозаврлардың әлі күнге шейін бар екендігіне сенеді. <br />
* '''Стинги (Қараубек)''' — бөлісуді білмейтін бала. Әр қашанда «Менікі!» деген фразаны айтып жүреді.<br />
* '''Пиксель (Ойынбек)''' — өзімен бірге әрқашан электорлы-механикалық құрылғыларды — гаджеттерді тасып жүреді, яғни, «бау байлағыш 6000» және кішкентай ақылжәшік - [[коммуникатор]]. Ұзақ уақыт бойы үйде компьютер алдында отырғанды жақсы көреді. Футболда баспен жақсы ұрады.<br />
* '''Трикси (Ұрыншақ)'''- Ұрыншақ қыз. Милфорд ағай ұйықтап жатқанда оған мұрт салып қойғанды қызық көреді. Стефаниді «Қызғылт» деп атайды.<br />
* '''Мэр Милфорд Ақкөңіл''' — [[қала]]ның [[мэр]]і және ең епетейсіз тұрғын. Оның тегі өзі айтып тұр емес пе... Пысықгүл ханымның артынан жүреді және оған көмектеседі. Әрқашанда, қиындыққа ұшырағанда «О құдайым» деген фразаны қолданады.<br />
* '''Бесси ханым (Пысықгүл ханым)''' — Милфордтың жақын адамы. Көбінесе телефонда Милфордпен сөйлесіп уақыт өткізеді.<br />
<br />
== Басқалар ==<br />
* '''Пигги''' — Стингидің ақшажинағышы. Оны Стинги жалғыз досым деп есептейді.<br />
* '''Джин''' Жын (The Lazy Genie) атты сериядағы жын.<br />
* '''Марионетка''' — шпиондар сериясында Робби өзінің орнына [[марионетка]]ны қояды. Содан кейін оны барлығы біліп қояды. <br />
* '''№ 9''' — бұрынғы Спортакустың орнында болған, кеудесінде 9 нөмірі жазылып тұратын қаһарман.<br />
* '''Қытайлықтар''' және '''француздар''' «Спортакус қуыршақтарды құтқарады» эпизодындағы адамдар. <br />
* '''Биші қыз''' «Билеу дуэльі» атты сериядағы қыз (Dancing Duel).<br />
* '''Кесірбек Робби Роботы''' «Билеу дуэльі» атты серияда нағыз Роббиді көрсетеді.<br />
* '''Зорька''' — Кесірбек Роббидің жылқысы. Тек «Стинги ханзада» атты эпизодта болған. <br />
* '''Қайғы''' — Кесірбек Роббидің робот күшігі. «Қайғы» сөзін айтқан адамға шабуылдайтын күшік.<br />
* '''Джонни Би-Бэд''' — [[Элвис Пресли]]ге жысалған пародия.<br />
* '''Спортстефани''' - «Еріншектер Елінің жаңа қаһарманы» атты сериядағы Стефани.<br />
* '''Президент''' — серияларда шықпайды. «Менің ағаштағы үйім» атты эпизодта хат жіберуші.<br />
<br />
== Эпизоды ==<br />
{| style="text-align: center; width: 66%; margin: 0 auto; border-collapse: collapse;" border="1" cellpadding="1" cellspacing="1"<br />
|- style="background: #ABC;"<br />
!width="12%"|Премьера<br />
!width="8%" |N/о<br />
!width="35%" |Атауы<br />
|-<br />
| colspan=4 bgcolor="#DFEFFF" | '''''1-маусым'''''<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 19.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 01<br />
| Еріншектер Еліне қош келдіңіздер (''Welcome to LazyTown'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 20.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 02<br />
| Доктор Злобинштейн (''Dr. Rottenstein'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 21.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 03<br />
| Спорт күні (''Sports Day'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 22.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 04<br />
| Бір күнге қаһарман (''Hero for a Day'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 23.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 05<br />
| Есуас аяқтар (''Defeeted'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 26.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 06<br />
| Қазына іздеуде (''Rottenbeard'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 27.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 07<br />
| Үрейлі динозавр (''Cry Dinosaur'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 28.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 08<br />
| Кристаллдың жоғалуы (''Crystal caper'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 29.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 09<br />
| Еріншектер Елінде ұйқысыздық (''Sleepless in LazyTown'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 30.05.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 10<br />
| Еріншек скауттар (''Lazy Scouts'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 02.06.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 11<br />
| Менің ағаштағы үйім (''My Treehouse'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 03.06.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 12<br />
| Бәліштің ұрлануы (''Swiped Sweets'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 04.06.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 13<br />
| Иристі туған күн (''Happy Brush Day'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 05.06.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 14<br />
| Пикселдің сайты (''Pixelspix'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 06.06.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 15<br />
| Самозванец (''Sportafake'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 25.08.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 16<br />
| Ең еріншек қала (''The Laziest Town'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 26.08.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 17<br />
| Футболдық соғыстар (''Soccer Sucker'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 27.08.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 18<br />
| Құрметті күнделік (''Dear Diary'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 28.08.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 19<br />
| Роберта ханым (''Miss Roberta'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 29.08.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 20<br />
| Дәрумендер фестивалі (''Sports Candy Festival'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 01.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 21<br />
| Басқару пульті (''Remote Control'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 02.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 22<br />
| Новый супергерой Лентяево (''LazyTown’s New Superhero '')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 04.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 23<br />
| Жасырын аген Нөл (''Secret Agent Zero'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 05.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 24<br />
| Ойын күні (''Play Day'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 08.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 25<br />
| Тазалық! (''Zap It!'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 09.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 26<br />
| Рекордтар күні (''Record’s Day'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 10.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 27<br />
| Пришелец Зигги (''Ziggy’s Alien'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 11.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 28<br />
| Қай Спортакус? (''Sportacus who?'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 12.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 29<br />
| Стинги ханзада (''Prince Stingy'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 15.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 30<br />
| Роббидің тапсырмалары (''Robbie’s Greatest Misses'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 16.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 31<br />
| Билеу дуелі (''Dancing Duel'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 17.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 32<br />
| Еріншектер Елінің сүйікті әуендері (''LazyTown’s Greatest Hits'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 18.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 33<br />
| Спортакус күні (''Sportacus on the Move'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 19.09.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 34<br />
| Еріншектер Елінде Рождество (''LazyTown’s Surprise Santa'')<br />
|-<br />
| colspan=4 bgcolor="#DFEFFF" | '''''2-маусым'''''<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 01.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 01<br />
| Перілі қамал (''Haunted Castle'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 02.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 02<br />
| Рокер Робби (''Rockin' Robbie'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 03.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 03<br />
| Кішкентай Спортакус (''Little Sportacus'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 04.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 04<br />
| Қоқыспен жайсыздық (''Trash Trouble'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 05.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 05<br />
| Үлкен жайсыздықтар (''Double Trouble'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 08.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 06<br />
| Цирк в Лентяеве (''The LazyTown Circus'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 09.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 07<br />
| Еріншектер Елінің қарлы адамы (''The LazyTown Snow Monster'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 10.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 08<br />
| Мәңгі достар (''Friends Forever'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 11.12.2008<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 09<br />
| Пиксел Телеарнасы (''Pixel TV'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| 22.02.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 10<br />
| Мектеп алаяқтығы (''School Scam'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 11<br />
| туған күнге тосын сый (''Birthday Surprise'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 12<br />
| Еріншектер Елі модернизациясы (''LazyTown Goes Digital'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 13<br />
| Еріншектер Еліндегі автожарыс (''The Lazy Rockets'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 14<br />
| Еріншек Жын (''The Lazy Genie'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 15<br />
| Би арманы (''Dancing Dreams'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 16<br />
| Ерте-ерте ертеде (''Once Upon Time'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 17<br />
| Спортакус қуыршақтарды құтқарады (''Sportacus Saves The Toys'')<br />
|-<br />
| bgcolor="#DFEFFF"| XX.XX.2009<br />
| bgcolor="#DFEEEF"| 18<br />
| Энергия журналы (''Energy Book'')<br />
|}</div>Мұхамеджан Амангелдіhttp://kk.encyclopedia.kz/index.php/Him_%26_HerHim & Her2016-08-16T08:26:51Z<p>Мұхамеджан Амангелді: </p>
<hr />
<div>{{Телесериал<br />
|Қазақша атауы = Him & Her<br />
|Шынайы атауы = {{lang-en|Him & Her}}<br />
|суреті = him_and_her_sitcom.png<br />
|тақырыбы = <br />
|жанры = ситком<br />
|ұзақтығы = 30 мин.<br />
|авторы = [[Стефан Голазевски]]<br />
|продюсері = Кентон Аллен<br />
|режиссёрі = Ричард Лэкстон<br />
|операторы = <br />
|сценарист = [[Стефан Голазевски]]<br />
|композиторы = <br />
|ролдерде = [[Рассел Тови]]<br />[[Сара Солемани]]<br />[[Керри Ховард]]<br />[[Джо Уилкинсон]]<br />Адам Клементс<br />Рикки Чамп<br />
|бет басы = <br />
|Ұраны = <br />
|мемлекет = {{Flagicon|Great Britain}} [[Ұлыбритания]]<br />
|Тілі = [[ағылшын тілі|ағылшын]]<br />
|форматы = [[1080i]] ([[HDTV]])<br />
|дыбысы = <br />
|телеарна = [[BBC Three]]<br />[[BBC HD]]<br />
|телеарналар жүйесі = <br />
|көрсете бастады = {{start date|2010|9|6|df=y}}<br />
|соңғы рет көрсетілді =<br />
|маусымдар = 4<br />
|саны = 20 (соңғы 23 желтоқсан 2012)<br />
|сериялардың тізімі = <br />
|сайты = http://him-and-her.com/<br />
|статусы = <br />
|imdb_id = <br />
|tv_com = <br />
}}<br />
'''''Him & Her''''' [[Англия|британдық]] жас және жалқау жұп туралы комедия. Алғашқы рет [[Ұлыбритания]]лық [[BBC Three]] телеарнасында [[2010 жыл]]дың [[6 қыркүйек|6 қыркүйегінде]] көрсетілді. Сериалдың сценаристі [[Стефан Голазевски]]. Басты рөлдерді [[Рассел Тови]] және [[Сара Солемани]] сомдаған. Сериалдың саундтрегі [[Лулу]]дың "[[Boom Bang-a-Bang]]" әні болып табылады. <br />
<br />
Сериалдың бірінші маусымы 2010 жылдың 6 қыркүйегінен [[11 қазан]]ына дейін көрсетілді және 6 эпизодтан тұрды, 7 эпизодтан тұратын екінші маусым [[2011 жыл]]дың [[1 қараша]]сынан [[13 желтоқсан]]ына дейін көрсетілді және [[2012 жыл]]дың [[18 қараша]]сынан [[23 желтоқсан]]ына дейін көрсетілген үшінші маусымы сондай-ақ 7 эпизодтан тұрды.<br />
<br />
==Эпизодтар тізімі==<br />
<br />
===1 маусым===<br />
<br />
{| class="wikitable plainrowheaders" width="70%" <br />
|-style="color:black"<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|М#<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|Э#<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Атауы<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Режиссері<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Сценаристі<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Эфирдегі көрсетілімі<br />
|-<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=1<br />
|EpisodeNumber2=1<br />
|Title=The Toast (Тост)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|9|6|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=2<br />
|EpisodeNumber2=2<br />
|Title=The Birthday (Туған күн)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|9|13|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=3<br />
|EpisodeNumber2=3<br />
|Title=The Fancy Dress Party <small>(Маскарад костюмі)</small><br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|9|20|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=4<br />
|EpisodeNumber2=4<br />
|Title=The Football (Футбол)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|9|27|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=5<br />
|EpisodeNumber2=5<br />
|Title=The Parents (Ата-аналар)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|10|4|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=6<br />
|EpisodeNumber2=6<br />
|Title=The Argument (Дәлел)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2010|10|11|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
|}<br />
<br />
===2 маусым===<br />
<br />
{| class="wikitable plainrowheaders" width="70%" <br />
|-style="color:black"<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|М#<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|Э#<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Атауы<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Режиссері<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Сценаристі<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Эфирдегі көрсетілімі<br />
|-<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=7<br />
|EpisodeNumber2=1<br />
|Title=The Move (Көшу)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|11|1|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=8<br />
|EpisodeNumber2=2<br />
|Title=The Sleepover (Түнгі тусовка)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|11|8|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=9<br />
|EpisodeNumber2=3<br />
|Title=The Get Together (Бірге жиналу)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|11|15|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=10<br />
|EpisodeNumber2=4<br />
|Title=The Fight (Төбелес)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|11|22|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=11<br />
|EpisodeNumber2=5<br />
|Title=The Rollover (Аударылу)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|11|29|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=12<br />
|EpisodeNumber2=6<br />
|Title=The Cinema (Кино)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|12|6|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=13<br />
|EpisodeNumber2=7<br />
|Title= The Split (Бөлісу)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2011|12|13|df=yes}}<br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
|}<br />
<br />
===3 маусым===<br />
<br />
{| class="wikitable plainrowheaders" width="70%" <br />
|-style="color:black"<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|М#<br />
!style="background: #ACE5EE; width:5%;"|Э#<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Атауы<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Режиссері<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Сценаристі<br />
!style="background: #ACE5EE;"|Эфирдегі көрсетілімі<br />
|-<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=14<br />
|EpisodeNumber2=1<br />
|Title=The Ring (Сақина)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|11|18|df=yes}}<ref>[http://www.radiotimes.com/episode/sy7db/him--her--series-3---1-the-ring Radio Times page for The Ring]</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=15<br />
|EpisodeNumber2=2<br />
|Title=The Sister-in-Law (Балдыз)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|11|18|df=yes}}<ref>[http://www.radiotimes.com/episode/sy7c9/him--her--series-3---2-the-sister-in-law Radio Times page for The Sister-in-Law]</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=16<br />
|EpisodeNumber2=3<br />
|Title=The Happy Couple (Бақытты жұп)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|11|25|df=yes}}<ref>[http://www.radiotimes.com/episode/s254s/him--her--series-3---3-the-happy-couple Radio Times page for The Happy Couple]</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=17<br />
|EpisodeNumber2=4<br />
|Title=The Father-in-Law (Қайын ата)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|12|2|df=yes}}<ref>http://www.bbc.co.uk/programmes/b01p664l</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=18<br />
|EpisodeNumber2=5<br />
|Title=The First Date (Алғашқы жүздесу)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|12|9|df=yes}}<ref>http://www.bbc.co.uk/programmes/b01p98sm</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode list<br />
|EpisodeNumber=19<br />
|EpisodeNumber2=6<br />
|Title=The Proposal (Ұсыным)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|12|16|df=yes}}<ref>http://www.bbc.co.uk/programmes/b01pdtwc</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
{{Episode List<br />
|EpisodeNumber=20<br />
|EpisodeNumber2=7<br />
|Title=The Christmas Special (Арнайы Рождестволық)<br />
|DirectedBy=Ричард Лэкстон<br />
|WrittenBy=Стефан Голазевски<br />
|OriginalAirDate={{Start date|2012|12|23|df=yes}}<ref>http://www.bbc.co.uk/programmes/b01pjzx0</ref><br />
|LineColor=ACE5EE<br />
}}<br />
|}<br />
<br />
===4 маусым===<br />
TBA 2013<br />
<br />
== Дереккөздер ==<br />
<references/></div>Мұхамеджан Амангелді